Ο λαός

Το εκλογικό σώμα
Τι είναι ο λαός: Λαός είναι το κυρίαρχο όργανο που έχει τη συντακτική εξουσία και με τους
αντιπροσώπους του έθεσε το Σύνταγμα, είναι όργανο συλλογικό και αυτοτελές (απλό) και κατ’
εξαίρεση μη αυτοτελές (σύνθετο) μόνο στο νομοθετικό δημοψήφισμα (άρθρο 44 παρ. 2 εδ β
Σ).

Το Σύνταγμα δεν το αναφέρει ρητά ότι είναι όργανο του κράτους αλλά αυτό συνάγεται από
την καθολική ψηφοφορία και από το άρθρο 51 παρ. 3 εδ α Σ.

Σύμφωνα με το άρθρο 4 παρ. 3 εδ α Σ έλληνες πολίτες είναι όσοι έχουν τα προσόντα που
ορίζει ο νόμος.

Συγκρότηση: Ο λαός εκφράζεται πάντα με καθολική ψηφοφορία, συνεπώς δικαίωμα του

εκλέγειν έχουν όλοι οι πολίτες αλλά το Σύνταγμα επιτρέπει στο νόμο να θεσπίζει εξαιρέσεις.

Λαός σε στενή έννοια είναι το εκλογικό σώμα που το αποτελούν όσοι έχουν την ελληνική
ιθαγένεια με τρεις εξαιρέσεις (λόγοι στερήσεως, άρθρο 51 παρ. 3 Σ) (α) στερούνται το
δικαίωμα ψήφου όσοι είναι κάτω από 18 ετών (για τη συμπλήρωση του 18 ου έτους η 1η
Ιανουαρίου θεωρείται ως ημερομηνία γέννησης όλων όσοι γεννήθηκαν μέσα στο χρόνο), (β)
όσοι βρίσκονται σε πλήρη στερητική δικαστική συμπαράσταση και (γ) όσοι έχουν αμετάκλητα
καταδικασθεί ποινικά σε στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων για όσο χρόνο διαρκεί η στέρηση.

Αύξηση του κατώτατου ορίου της ηλικίας ή σημαντική μείωσή του θα ήταν αντισυνταγματική
και δεν είναι γνωστή σε δημοκρατική χώρα. Η παραδοσιακή διδασκαλία χαρακτηρίζει την
ιθαγένεια και την ενηλικότητα προσόντα του εκλογέα και ορθότερα η ανηλικότητα στερεί την
ιδιότητα του εκλογέα.

Κάποτε δεν είχαν δικαίωμα ψήφου οι μοναχοί και οι κληρικοί και όσοι υπηρετούσαν στις
ένοπλες δυνάμεις ανεστέλλετο το δικαίωμα ψήφου τους.

Αρμοδιότητες: Το Σύνταγμα δίνει στον λαό δύο αρμοδιότητες: (α) να εκλέγει τους βουλευτές
και (β) να εκφράζει τη βούλησή του με δημοψήφισμα (άρθρα 51 παρ. 3 & 44 παρ. 2 Σ). Ο
νόμος όμως προσθέτει και τρίτη αρμοδιότητα που είναι η εκλογή των αντιπροσώπων στο
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Ορισμένοι θεωρούν ότι ο λαός έχει και τέταρτη αρμοδιότητα, να εκλέγει τις αρχές των
οργανισμών τοπικών αυτοδιοίκησης. Ορθότερα όμως όχι διότι αυτές τις εκλέγουν οι δημότες
κάθε οργανισμού και όχι το κυρίαρχο όργανο. Πάντως όλοι οι πολίτες είναι και δημότες
κάπου.

Το Σύνταγμα δεν προβλέπει ρητά την καθολική ψηφοφορία στο δημοψήφισμα, αυτό όμως
συνάγεται από την έννοια του δημοψηφίσματος.

Στις εκλογές ευρωβουλευτών και αρχών ΟΤΑ μπορούν να ψηφίζουν και οι πολίτες άλλων
κρατών μελών της ΕΕ υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Αυτές οι δύο εκλογές δεν επηρεάζουν την
άσκηση της κυριαρχίας.

Βιβλιογραφία: Α. Παντελής «Εγχειρίδιο Συνταγματικού Δικαίου» σελ. 310-316 Σελίδα 1

 Ο λαός

Εκλογικοί κατάλογοι: Το εκλογικό δικαίωμα μπορεί κανείς να το ασκήσει μόνο ύστερα από
ορισμένες διατυπώσεις. Οι εκλογικοί κατάλογοι είναι ένα μέσο για τη γνησιότητα της
ψηφοφορίας. Η εγγραφή δεν δημιουργεί το δικαίωμα αλλά αποτελεί προϋπόθεση για την
άσκησή του (κατ’ εξαίρεση όσοι δεν έχουν εγγραφεί στους εκλογικούς καταλόγους μπορούν
να ψηφίσουν με πιστοποιητικό δημάρχου).

Οι εκλογικοί κατάλογοι καταρτίζονται κατά δήμους και κοινότητες με βάση τα οικεία

δημοτολόγια και τηρούνται στο υπουργείο εσωτερικών. Η εγγραφή είναι υποχρεωτική. Ο
δήμαρχος ή πρόεδρος της κοινότητας συντάσσει αυτεπάγγελτα κάθε έτος ονομαστικές
καταστάσεις. Σε κάθε εκλογέα δίδεται ειδικός εκλογικός αριθμός και προβλέπεται διαδικασία
μεταβολών κ.λπ.

Το προσωπικό των ενόπλων δυνάμεων και των σωμάτων ασφαλείας μπορεί, με βάσει
ειδικούς καταλόγους να ασκήσει το εκλογικό του δικαίωμα εκεί που υπηρετεί. Οι
ετεροδημότες μπορούν να ψηφίζουν στον τόπο διαμονής τους με ειδικούς καταλόγους. Οι
δημόσιοι υπάλληλοι μπορούν να ψηφίζουν με ειδικούς καταλόγους στον τόπο διαμονής
τους. Παρομοίως και όσοι κρατούμενοι δεν έχουν στερηθεί το πολιτικό τους δικαίωμα
(=εκλογικά τμήματα οργανώνονται σε κάθε φυλακή). Ναυτικοί που υπηρετούν σε πλοίο με
ελληνική σημαία και κατά την ημέρα των εκλογών βρίσκονται σε ελληνικό λιμάνι δήμου
όπου δεν είναι εγγεγραμμένοι, ψηφίζουν εκεί με κατάσταση που συντάσσει ο πλοίαρχος.

Τα εκλογικά βιβλιάρια έχουν καταργηθεί, οι εκλογικοί κατάλογοι είναι ενιαίοι (ανδρών και
γυναικών) άρα και τα εκλογικά τμήματα. Οι δήμοι χωρίζονται σε εκλογικά διαμερίσματα και
όχι σε ενορίες.

Τα χαρακτηριστικά της ψήφου: Η ψήφος του λαού είναι άμεση, καθολική, μυστική,
ατομική (άρθρο 51 παρ. 3 εδ α Σ), ίση, προσωπική και υποχρεωτική.

Η μυστικότητα της ψήφου διασφαλίζεται μέσα από πολλές ειδικές διατάξεις πχ σε κάθε
εκλογικό τμήμα κατασκευάζεται κατάλληλος ξεχωριστός χώρος όπου μπορεί να αποσυρθεί
εκεί ο εκλογέας, η εφορευτική επιτροπή δίνει φάκελο και πλήρη σειρά ψηφοδελτίων, στον
χώρο που βρίσκεται δεν τον βλέπουν, όσοι εκλογείς έχουν σωματική αδυναμία μπορούν να
απευθυνθούν σε μέλος επιτροπής για να βοηθηθούν, τα ψηφοδέλτια είναι ομοιόμορφα κ.λπ.

Την ατομικότητα θεσπίζει οι διάταξη «οι βουλευτές εκλέγονται από τους πολίτες» (άρθρο 51
παρ. 3 εδ α).

Η ισότητα της ψήφου συνάγεται από τη γενική αρχή της ισότητας και δεν έχει γραφεί στο
Σύνταγμα και δεν ταυτίζεται με την ισοδυναμία της ψήφου.

Την προσωπική ψήφο την προβλέπει η εκλογική νομοθεσία στο άρθρο 82 παρ. 1 Σ.

Αφού η άσκηση του εκλογικού δικαιώματος είναι υποχρεωτική (άρθρο 51 παρ. 4 Σ) η

ψήφος είναι και δικαίωμα και λειτούργημα. Η εκλογική νομοθεσία προβλέπει ορισμένες
ποινικές κυρώσεις για όσους εκλογείς δεν ασκούν το εκλογικό τους δικαίωμα – εξαιρούνται
όσοι είναι άνω των 75 ετών ή όσοι βρίσκονται στο εξωτερικό – αλλά οι σχετικές διατάξεις δεν
εφαρμόζονται.

Για την αδυναμία των ποινικών κυρώσεων αυτή άλλοτε ο νόμος πρόβλεπε διοικητικές
κυρώσεις πχ μη έκδοση διαβατηρίου που τώρα έχουν καταργηθεί. Η ψήφος στο

Βιβλιογραφία: Α. Παντελής «Εγχειρίδιο Συνταγματικού Δικαίου» σελ. 310-316 Σελίδα 2

 Ο λαός

δημοψήφισμα και τις ευρωεκλογές έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με την ψήφο στις βουλευτικές
εκλογές. Για την τοπική αυτοδιοίκηση όμως επιτρέπεται να θεσπισθεί έμμεση ψήφος (άρθρο
102 παρ. 2 εδ β Σ).

Οι βουλευτικές εκλογές διενεργούνται ταυτόχρονα σε όλη την επικράτεια, νόμος που

ψηφίζεται με την πλειοψηφία των 2/3 του όλου αριθμού των βουλευτών μπορεί να ορίζει
σχετικά με την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος από τους εκλογείς που βρίσκονται έξω
από την επικράτεια. Ως προς αυτούς η αρχή της ταυτόχρονης διενέργειας των εκλογών δεν
κωλύει την άσκηση του εκλογικού τους δικαιώματος με επιστολική ψήφο ή άλλο πρόσφορο
μέσο, εφόσον η καταμέτρηση και η ανακοίνωση των αποτελεσμάτων διενεργείται όποτε αυτό
γίνεται και σε ολόκληρη τη επικράτεια (άρθρο 51 παρ. 4 Σ), βέβαια τέτοιος νόμος δεν έχει
θεσπιστεί.

Τα πολιτικά κόμματα
Λαός και κόμματα: Το ισχύον Σύνταγμα αφιερώνει στα πολιτικά κόμματα ειδικό άρθρο, το
άρθρο 29 Σ. Στην παράγραφο 1 του οικείου άρθρου ρυθμίζεται το δικαίωμα των ελλήνων να
ιδρύουν και να συμμετέχουν σε πολιτικά κόμματα (το δικαίωμα είναι συνάμα ατομικό και
πολιτικό). Στην παράγραφο 2 τίθενται ορισμένοι κανόνες για τα οικονομικά των κομμάτων
και των εκλογικών κομμάτων και υποψηφίων και στην παράγραφο 3 απαγορεύονται
ορισμένες εκδηλώσεις υπέρ ή κατά πολιτικών κομμάτων σε ομάδες πολιτών που βρίσκονται
μέσα στον κρατικό μηχανισμό (δικαστικούς λειτουργούς, όσους υπηρετούν στις ένοπλες
δυνάμεις ή σώματα ασφαλείας, δημοσίου υπαλλήλους κ.λπ.).

Η ρύθμιση με νόμο: Τα κόμματα αποκτούν νομική προσωπικότητα μόλις το 2002. Πολιτικό

κόμμα δεν ιδρύεται χωρίς τη δήλωση, αλλά αν η δήλωση δεν έχει το συγκεκριμένο
περιεχόμενο, τούτο μπορεί να προκύπτει και σιωπηρώς και δεν προβλέπεται κύρωση για την
παράλειψη.

Το πολιτικό κόμμα πριν αναλάβει δραστηριότητα καταθέτει ιδρυτική δήλωση στον

Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου. Τη δήλωση καταθέτει ο Πρόεδρος ή η Διοικούσα Επιτροπή
του και σε αυτή αναφέρεται ότι η οργάνωση και η δράστη του εξυπηρετεί την ελεύθερη
λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος.

Στον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου γνωστοποιούνται επίσης το όνομα, το έμβλημα και η έδρα
του πολιτικού κόμματος και υποβάλλονται το καταστατικό ή η ιδρυτική του διακήρυξη που
υπογράφονται από 200 τουλάχιστον πολίτες με δικαίωμα ψήφου. Όταν το Σύνταγμα
κατοχυρώνει, χωρίς μάλιστα τη ρήτρα "όπως νόμος ορίζει" το δικαίωμα των Ελλήνων να
ιδρύουν κόμματα (άρθρο 29 παρ. 1 εδ α Σ), το να απαιτεί σχετικά ο νόμος σύμπραξη
δημοσίων πολιτών είναι αντισυνταγματικό.

Το Σύνταγμα δεν περιέχει κανόνες για την εσωτερική οργάνωση των κομμάτων. Προβλέπει
όμως ρυθμίσεις για τα οικονομικά τους και έτσι μπορούν να περιβληθούν εμμέσως ορισμένοι
κανόνες για τη δομή του. Η τακτική χρηματοδότηση διακρίνεται σε τακτική και εκλογική. Η
τακτική καταβάλλεται κατ' έτος και ανέρχεται σε 1,02% των τακτικών εσόδων του κρατικού
προϋπολογισμού. Η εκλογική καταβάλλεται κάθε φορά που διεξάγονται βουλευτικές ή

Βιβλιογραφία: Α. Παντελής «Εγχειρίδιο Συνταγματικού Δικαίου» σελ. 310-316 Σελίδα 3

 Ο λαός

ευρωπαϊκές εκλογές και ανέρχεται σε 0,22% των τακτικών εσόδων του προϋπολογισμού του
έτους των εκλογών.

Επιχορήγηση, γενικώς δικαιούνται τα κόμματα με εκλεγμένους βουλευτές ή ευρωβουλευτές

ή που είχαν καταρτίσει συνδυασμούς στο 70% των εκλογικών περιφερειών και συγκεντρώσει
τουλάχιστον 1,5% του συνόλου των εγκύρων ψηφοδελτίων.

Ο νόμος καθορίζει την κατανομή των χρηματοδοτήσεων και λεπτομερείς κανόνες για τα έσοδα
και τις δαπάνες των υποψηφίων βουλευτών. Η χρηματοδότηση από ιδιώτες επιτρέπεται υπό
όρους. Ο έλεγχος των οικονομικών κομμάτων και υποψηφίων ανατίθεται σε Επιτροπή
Ελέγχου (=αποτελείται από τον αντιπρόεδρος της βουλής ως πρόεδρο, εκπρόσωποι κομμάτων,
ένας αρεοπαγίτη, ένας σύμβουλος ΣτΕ και ένας σύμβουλος ΕΕ). Οι κυρώσεις είναι συνήθως
πρόστιμα που επιβάλλονται με αιτιολογημένη απόφαση του προέδρου της βουλής. Για
σοβαρές παραβάσεις η Επιτροπή διαβιβάζει τον σχετικό φάκελο στο Ανώτατο Ειδικό
Δικαστήριο το οποίο επιβάλλει ως κύρωση την έκπτωση από το βουλευτικό αξίωμα.

Το ελληνικό δίκαιο δεν προβλέπει δυνατότητα διαλύσεως πολιτικού κόμματος με απόφαση

κρατικού οργάνου, τα κόμματα διαλύονται αποκλειστικά μόνα τους.

Βιβλιογραφία: Α. Παντελής «Εγχειρίδιο Συνταγματικού Δικαίου» σελ. 310-316 Σελίδα 4