Përmbledhje HISTOLOGJI

Kapitulli 1: Hyrje ne Histologji

=Histologji (histos-ind logos-shkencë), merret me studimin e indeve

Pjesët e Histologjisë 1.Citologjia [studimi I qelizës në nivel mikroskopik dhe ultramikroskopik]

2.Histologjia e përgjithshme [studimi I ndërtimit mikroskopik dhe ultramikroskopik I indeve]
3.Histologjia speciale [studimi I mdërtimit mikroskopik dhe ultramikroskopik I organeve]
 Studion tiparet karakteristike strukturore te Qelizave, Indeve, Organeve
 Lidhjen e tyre me funksionin
 Prejardhjen e qelizave, rolin e trashegimise
Ne nivelin
 Mikroskopik
 Ultramikroskopik
 Molekular
 Histologjia si disiplinë e strukturës/morfologjisë. Bën të qarta lidhjet ndërmjet strukturës dhe
funksionit te indeve dhe qelizave.
 Qeliza është njësia bazë e të gjithë organizmave të gjalla. Është e aftë të jetë e pavarur

 Mikroskopia
1. Mikroskopi optik: Instrumenti kryesor në vrojtimin e preparateve
histologjike pasi janë ngjyrosur. Ekzaminon me anë të dritës që
depërton prerjen. 3 lente: kondensatori, objektivi, okulari.
Kondensatori- fokuson dritën në formën e një koni ndricues
Objektivi- zmadhon dhe projekton imazhin e objektit te
okulari
Okulari- zmadhon më tej imazhin e marrë dhe e projekton
atë te retina e syrit të ekzaminuesit.
2. Mikroskopi konstrast faze: sistem lentesh që japin një imazh të
dukshëm nga objekte transparente.
 Vrojton preparatet të pangjyrosura.
 I dallon strukturat sipas indeksit të përthyerjes së dritës
specifike (disa më të errëta disa më të ndritshme).
 Përdoret me shumë sukses në vrojtimin e qelizave të gjalla.
3. Mikroskopi me dritë të polarizuar: Shfrytezon BIREFRINGJENCEN
 Aftësi e strukturave për të rrotulluar planin e dritës së polarizuar.
 Vrojton elemente kristalore apo molekula si KOLAGJENI
4. Mikroskopi me fluoreshencë: emëtimi i një drite me gjatësi vale më të gjatë se ajo me të cilën lënda
rrezatohet (rreze ultravjollcë). Dukuria fluoreshencë. Lëndët fluoreshente duken të ndritshme ne
sfond të errët
  Teknika histologjike
o Marrja e materialit (te njeriu I gjalle-biopsi te I vdekuri-nekropsi)
-materiali të jetë i freskët
-marrja në konsideratë e strukturës së organit {nëse ka organizim të ndryshëm në periferi dhe
qendër, atëherë merret material nga të dy vendet}
-prerja me instrumente të prehtë
-të mos bëhet manipulim akoma pa e fiksuar
-copë me formë kubike me brinjë 1-2 cm
o Fiksimi
-Synon:
 Vdekjen e menjëhereshme të qelizave
 Denatyrimin e proteinave/enzimave (humbasin vetitë biologjike)
 Ruajtjen e integritetit strukturor
 Të shmangë autolizën (dekompozimin) e indit të shkëputur nga mjedisi ushqyes.
-fiksatorë të thjeshtë dhe të përberë (Fiksatorët e përbërë japin një cilësi më të mirë të praparatit. Sot
përdoren metoda speciale fiksimi me rezina te vecanta që japin një cilësi shumë të lartë. )
o Shpëlarja
 Materiali kalohet në ujë të rrjedhshëm për të shpëlarë nga fiksatori i tepërt.
 Gjatë kësaj faze materiali thith ujë i cili duhet larguar
o Dehidrimi
Bëhet duke e futur materialin në vaska me alkol në përqendrime që vijnë duke u rritur:
50%  60%  70%  80%  90%  100%
Në këtë mënyrë shmangim largimin e menjehershëm të ujit që do të conte në rrudhosjen e materialit.
Të dyja këto etapa kanë si qëllim përgatitjen e materialit për ngurtësim.
o Ngurtësimi
 Ngurtësimi synon të përgatisë materialin për prerje
 Bëhet me PARAFINË ose me lëndë të ngjashme me të. (Celuloid)
 Parafina që përdoret është e vecante për preparate histologjike.
 Parafina mbahet e tretur në temperaturë 56 gradë C.
 Materiali hidhet në një kallëp plastik dhe mbi të derdhet parafina e shkrirë.
 Kallëpi me materialin e infiltruar nga parafina lihet të ngurtësohet
 Në momentin kur parafina ka depërtuar mirë në të gjithë materialin, bëhet gati për prerje.
o Montimi
 Blloku i parafinës montohet në një platformë të thjeshtë druri apo plastike dhe është gati për tu prerë.
 Platformat sot janë standarte për ti’u përshtatur makinës prerëse që quhet mikrotom.
o Prerja
Pjeset e mikrotomit
 Thika Mbajtësja e bllokut
 Doreza Mikrovida
o Deparafinimi
 Heqja e parafinës së tepërt bëhet me tretës të fuqishëm organikë.
Këto janë Xilol, Toluol, Benzol
Këto substanca
 Tresin parafinën
 Qartësojnë preparatin
 Treten mirë me ngjyruesit të cilët nuk mund ta penetrojnë parafinën.
o Ngjyrimi

 Ngjyrimi mund të jetë i zakonshëm apo special.

 Ngjyrimi i zakonshëm është:
Hematoksilinë – Eozinë (H&E)
o Mbulimi

 Histokimia
Aplikimi I metodave kimike për identifikimin e lëndëve në qelizë dhe inde.
1.duhet të ruhet pozicioni normal I përbërësve kimikë që do studiohen
2.reaksion kimik specifik
3.ngjyrosja intensivisht e lamës
4.kontrolle

 Imunohistokimia
 Ka në bazë lidhjen e antigjenit me antitrupin
 Zbuon elemente të vecantë në qeliza apo inde
 Antitrupi shënohet me markues fluoreshent

 Audioradiografia
Δ Studion evenimentet biologjike në inde si psh: zhvendosjen e metaboliteve të ndryshëm, lokalizimin
e molekulave të vecanta etj.
Δ Përdor substanca radioaktive të cilat lidhen me molekulën e kërkuar
Δ Substancat radioaktive lënë gjurmë në preparat pasi kanë kaluar procedura fotografike.

 Kultura qelizore
Shkëputje e qelizave ose indeve nga organizmi, izolim dhe rritje në kulturë

 Ultracentrifugimi I difrencuar
Lejon izolimin e strukturave të vecanta të qelizës nëpermjet frekuencave të ndryshme të
centrifugimit. Ndahen në bazë të dendësisë.
  Hibridizimi in situ
Zbulimi I gjeneve të vecantë në bërthamë: me sonda që njohin vargun komplementar. Kur sekuenca
është prezente, materiali markohet

 Citofluormetria
Numërimi i qelizave në lëng të rrjedhshëm. Lazer I cili vlerëson vetitë. Për përcaktimin e tyre në
qelize duke duke shfrytëzuar thithjen e dritës sipas një spektri të caktuar.
a)identifikimi I qelizës hemopoetike burimore b)monitorim I qelizave CD4 në infeksionet HIV
dhe terapi anti HIV

Kapitulli 2: Përbërja kimike e qelizës dhe cipa qelizore

 Qeliza
Lënda e gjallë që ndërton qelizën quhet protoplazmë. Në qelizat eukariote ndahet: pjesa qendrore
(bërthama) dhe pjesa periferike që rrethon bërthamën (citoplazma).
Qelizat kryejnë funksione të përcaktuara specifike.Ky specializim strukturor e funksional quhet
diferencim.
=bashkimi I qelizave me ndërtim dhe funksion të njëjtë formojnë indet. Indet e ndryshme ndërthuren
dhe formojnë organet. Organet formojnë sistemet.

 Forma dhe përmasat e qelizës

Funksioni përcakton formën. Kur qelizat janë shumë afër njëra-tjetrës ushtrohet një presion I
ndërsjelltë që ndikon në formën e qelizave. Por forma mund të ndryshojë dhe gjatë aktivitetit të
qelizës.

 Përbërja kimike e qelizave dhe indeve

-lëndë inorganike (uji dhe jonet minerale)
-lëndë organike (proteina, ac. nukleike, karbohidrate, lipide)
UJI
Në dy forma: I lidhur dhe I lirë
Tretës për jonet dhe mjedis për makromolekulat e protoplazmës
I lidhur me proteinat me lidhje hidrogjenore
PROTEINAT
Polimere të përbërë nga bashkimi I aminoacideve.
Aminoacidet lidhen me lidhje peptidike
Vendosja e aminoacideve në sekuenca të caktuara
përcakton specifitetin e proteinës dhe aktivitetin
biologjik
 STRUKTURA PARËSORE E PROTEINËS STRUKTURA DYTËSORE E
 Përcaktohet nga renditja e aminoacideve në vargun e PROTEINËS
quajtur polipeptidik  Percaktohet nga formimi α-heliksit prej
 Lidhja përcaktuese është ajo peptidike vargut linear polipeptidik
 Vargu është linear  Lidhjet percaktuese jane lidhjet
 Numri dhe lloji i aminoacideve të një vargu është specifik hidrogjenore dhe ato jonike.
për cdo proteinë
 Renditja e aminoacideve në vargun polipeptidik përcakton
specifitetin dhe vetitë biologjike
STRUKTURA TERCIARE të proteinës.
DHE KUATERNARE E PROTEINËS

 Vargu polipeptidik vazhdon palosjen nepermjet ndervepritmit te lidjeve jo-

kovalente (lidhja hidrogjenore, jonike, forcat e Van Der Vals) si dhe
 Konfiguracionit hapesinor qe percaktohet nga aminoacidet hidrofile dhe
hidrofobe. ( ato qe jane hidrofobe perqendrohen ne brendesi ndersa hidrofilet
ne periferi te proteines)
 (kuaternare) kombinimi I dy ose më shumë vargjeve polipeptidike

-Dëmtimi I strukturës së proteinës sjell në humbjen e aktivitetit biologjik: DENATYRIM

shkaktuar nga temperatura ose lëndë kimike
-Aftësia enzimatike e nje protein përcaktohet nga një sekuencë specifike që quhet domeni aktiv.
 Proteinat ndahen në të thjeshta dhe të përbëra
Proteina të thjeshta: albuminat, globulinat, histonet, protaminat
Proteina të përbëra: (formohen nga një protein e thjeshtë dhe një lëndë me karakter joproteinik)
glikoproteinat, fosfoproteinat, lipoproteinat, pigmented dhe nukleoproteinat
 Funksione
1. P.strukturore- në cipa biologjike, bërthama, citoskelet, organelle, matriksi jashtëqelizor
2. P.enzimatike-rregullojnë aktivitetin biologjik
3. P.antikorpe-mbrojtja imunitare
4. P.sinjal- psh hormone dh molekula të tjera sinjalizuese
5. P.receptore- nëpër cipa qelizore
6. P.transportuese- protein kana lose pompa

ACIDET NUKLEIKE
o Karakter trashëgues dhe drejtojnë sintezën e proteinave
o 2 llojesh: AND [kryesisht në bërthamë, bërthamëz] dhe ARN [dhe bërthamë dhe citoplazëm
kryesisht në ribozome]
o Njësia më e vogël nukleotidi I cili është I përbërë nga një sheqer pentozë, një acid fosforik dhe bazë
të azotuar
o Ciftimi I bazave sipas parimit komplementar. CD me 3 lidhje hidrogjenore, AT me 2
o Ngjyrosen me ngjyrues bazikë (Feulgen)
 KARBOHIDRATET
 Monosaharide {riboza, dezoksiriboza, glukoza, manoza, fruktoza}
 Disaharide {sakaroza, maltoza,laktoza}
 Polisaharide {glikogjeni, amidoni, celuloza: Gjendet me shumië në qelizat e mëlcisë shërben si
rezervë energjetike dhe ngjyroset në menyrë karakteristike me ngjyrimin e PAS.
 Gkukozaminoglikane (mukopolisaharide): acide, bazike dhe neutral.
Janë vargje lineare disaharidesh që përsëriten duke formuar
o Kur shoqërohen me proteina formojnë
6 lloje kryesore përbërjesh që quhen glukozaminoglikane:
proteoglikanet
1. Acidi Hialuronik
 Vargjet GAG lidhen ne proteinën që shëben
2. Heparan 4 dhe 6 Sulfat
si bosht
3. Kondroitin Sulfat
 Perfaqesues:
4. Keratan Sulfat
o Agrekan
5. Dermatan sulfat
o Perlekan
o Syndekan
Glikoproteinat formohen nga bashkimi I oligosaharideve ose polisaharideve me proteina. Janë
një pjesë e madhe e proteinave plazmatike gjithashtu dhe enzimave, hormoneve, kolagjenit
FUNKSIONET E KARBOHIDRATEVE
 Energjetik
Glukoza është molekula bazë e cila futet në rrugën metabolike të glikolizës duke mundësuar
formimin e molekulave të ATP
 Karbohidratet kanë dhe funksion të rëndësishëm njohës, receptor dhe komunikues në
sipërfaqen e jashtme të cipës qelizore
 Në përbërje të glikoproteinave ato formojnë një numër të madh hormonesh, receptorësh,
enzimash, sinjalizuesish etj.
LIPIDET
 Treten në tretës organikë. Klasifikohen në lipide të thjeshta dhe të përbera

 Te thjeshta:  Te perbera
 Acidet yndyrore  Fosfolipidet (ne cipen qelizore)
 Trigliceridet  Sfingolipidet (gangliozidet)
 Kolesteroli  Steroidet (kane ne baze kolesterolin,
Lipidet e thjeshta shërbejnë si material rezervë dhe formojne hormonet seksuale dhe
kryejë funksione mekanike mbrojtëse kortizolin)
 Lipidet e përbëra janë përbërësit kryesorë strukturor të cipave
 Lipidet ngjyrosen me Sudan III, Scarlah ose
Acid osmik. qelizore

 Cipa qelizore
 Pamja treshteresore e membranes mori emrin njesia ose uniteti membranor. Dy shtresa elektron
dense me nje shtrese te ndritshme ne mes. (si hekurudhe) {pamja me mikroskopi elektrike}
 Modeli i cipes quhet MOZAIKU FLUID. Te gjitha cipat ne qelize (ajo mbeshtjellese dhe ato qe
formojne organelet) kane te njejtin ndertim. Ky parim njihet me termin “Uniteti Membranor”

 Përbërja kimike e cipës qelizore

Nga proteinat,lipidet dhe karbohidratet
PROTEINAT MEMBRANORE
LOKALIZIMI FUNKSIONI
 Në sip e jashtme  Strukturor
 Në gjysmën e jashtme  Receptor
 Në tërë trashesinë e cipës (formojnë kanale jonike, pompa,  Enzima
receptorë)  Transportues
 Në gjysmën e brendshme 1. Mbartëse
 Në sip e brendshme 2. Kanale
=Pozicioni I proteinave specifike ne cipë përcakton regjonetë vecanta me 3. Pompa
funksione të ndryshme  Transduktor
1.Integrale  Proteinat mund të lidhen me
2.Transmembranore 1. karbohidratet e cipës => glikoproteinat
3.Periferike 2. Lipidet => lipoproteinat
Te jashtme 3. Citoskeletin (vetëm proteinat periferike
Te brendshme të brendshme)
FUNKSION STRUKTUROR: Lidhja e qelizave me njëra-tjetrën ose me lendën jashtëqelizore
bëhet nëpërmjet proteinave të cipës. (integrinat, selektinat, cadherinat, okludina, claudina, CAM,
koneksina
FUNKSION TRANSPORTUES : E luajnë kryesisht proteinat integrale. Shërbejnë si mbartëse,
kanale jonike ose si pompa për kalimin e lëndëve në brendësi të qelizës.
Mënyrat e transportit qe realizohen nga proteinat:
1. I lehtësuar
a) Tipik për molekula të vogla të patretshme në lipide. Realizohet nga proteina mbartëse
shumë specifike për lëndën që transportojnë. Shembull: aminoacidet, glukozën, nukleozidet etj.
b) Tipik për jonet. Transport me proteina kanal. Lëvizja bëhet në vartësi të gradientit të
përqendrimit dhe varet nga gjendja e kanalit (I hapur ose i mbyllur). Shumica e kanaleve jonike
janë specifike për jone si K, Na, Ca dhe kontrollohen nga receptorët (liganda) ose nga voltazhi
(potenciali membranor) LOC, VOC
2. Aktiv – në kundërshtim me gradientin e përqendrimit dhe me shpenzim energjie. (pompat
jonike)
FUNKSION ENZIMATIK : ATP-aza ose disaharidazat, dipeptidazat e vendosura në cipën e
qelizave thithëse në epitelin ose ATP-sintetaza në cipën e brendshme të mitokondrit
FUNKSION RECEPTOR: Shumë proteina sipërfaqësore, sidomos ato te lidhura me
karbohidratet në shtresën e jashtme janë receptorë për hormone ose substanca të tjera sinjalizuese.
 FUNKSION TRANSDUKTOR : Ka proteina ekstrinseke të brendshme që kanë funksion
përcimin e sinjalit nga receptori në brendësi të qelizës. Procesi quhet transduksion.
Shembulli më tipik është proteina G.
LIPIDET MEMBRANORE  Koka polare (hidrofile) dhe bishtat
Fosfolipidet, kolesteroli, glikolipidet. jopolare (hidrofobe).
Në formën e shtresës bimolekulare. Fshehin pjesën  Koka ndërtohet nga
hidrofobe 1. Një molekulë gliceroli
dhe nxjerrin në sipërfaqe pjesën hidrofile. 2. Një fosfat
KOLESTEROLI 3. Një radikal
Koka hidrofilike në drejtim të sipërfaqes membranore ,  Bishti nga acide yndyrore
ndërsa bishti hidrofobik të përfshirë në bistresën lipidike. Unazat steroide të molekulave
të kolesterolit paraqiten rixhide dhe interferojnë me lëvizjen e bishtave të acideve
yndyrore në përbërje të fosfolipideve .
 Kolesteroli stabilizon strukturën e fosfolipideve në luhatjet e
temperaturës si dhe ul përshkueshmerinë e membranës. Parandalon
uljen ose rritjen e tepërt të fluiditetit.
• Membranat e baktereve nuk kanë kolesterol dhe për këtë arsye kanë
nevojë për mur qelizor.
FOSFOLIPIDET
 Në faqen e jashtme:
 Fosfatidil kolina
 Sfingomjelina
 Në faqen e brendshme:
 Fosfatidil
etanolamina
 Fosfatidil inozitoli
 Fosfatidil serina
(predominojnë)

FUNKSIONET
1. Formojnë bazën strukturore
të shtresës bimolekulare së bashku me proteinat
2. Krijojnë barierë selektive që e mbron qelizën në ambjent, por edhe lejon të kalojnë molekula të
domosdoshme për metabolizmin qelizor.
3. Siguron fluiditetin e nevojshëm për lëvizje, riciklim cipash, endo/ekzocitozë etj
4. Fosfolipide të vecanta marin pjesë në procesin e sinjalizimit qelizor, psh fosfatidil inozitoli ose
acidi araknoid
GLIKOLIPIDET Mbrojnë qelizën nga mjedisi si psh pH i uldt dhe enzimat
 GANGLIOZIDET degraduese si dhe ndihmojnd nd lidhjen me matriksin jashtdqeilzor.
 CEREBROZIDET Mund të shërbejnë si receptorë për lidhjen e baktereve (psh
kolera)
 KARBOHIDRATET MEMBRANORE
 Gjenden kryesisht në formën e oligosaharideve të shoqëruar me proteina duke formuar
glikoproteinat
 Gjenden në anën e jashtme të membranës duke kontribuar kështu në asimetrinë e saj.
Qeliza merr dhe jep sinjale me qelizat e tjera dhe ambjentin ku jeton nëpërmjet glikoproteinave të cipës.
Rregullojnë veprimtarinë jetësore të qelizës.

Pengon proliferimin pa kontroll të qelizave. Nëse qeliza është në kontakt të ngushtë me qelizat fqinje,
glikoproteinat marrin sinjale, i përcojnë në bërthamë dhe ndarja e saj frenohet.

GLIKOKALIKSI: Element jashtëqelizor që bashkëvepron me cipën qelizore.E ndërtuar nga

glikoproteina, glikolipide, proteoglikane. Funksion njohës dhe receptor.

 Vecoritë e cipës qelizore

o Ka potencial elektrik (përqendrim I lartë I joneve K+ brenda qelizës dhe jashtë të Na+ dhe Cl-)
o E pasijur me receptorë në sipërfaqe. Reagon ndaj stimujve. Njeh antigjenët
o Ka enzima si AMP-ciklike, ATP-sintetaza
o FUNKSIONET:
1. rregullimi I shkëmbimeve nga mjedisi I brendshëm dhe I jashtëm (përshkueshmëria)
Transporti pasiv- kryhet me anë të osmozës, pa ATP. Kalojnë uji(kalon në akuaporina), jonet,
gazet.
Transport I lehtësuar: Jonet, aminoacidet, sheqernat, nukleotidet, e kalojnë me proteina
transportuese specifike të membraës. [proteinat mbartëse të cilat janë proteina integrale dhe
proteinat kanal
Transporti aktiv: me ATP, në kundërshtim me gradientin
 Endocitoza dhe ekzocitoza
ENDOCITOZA: e thjeshtë ose e ndërmjetësuar me receptorë
-lëndët futën në qelizë
-me receptorë
• Liganda lidhet me receptorin.
• Receptori grumbullohet në rajone të caktuara të qelizës.
• Klatrina nga ana citoplazmatike zonën e thelluar të quajtur “coated
pits”
• Funksioni i Klatrinës është të përqendrojë komplekset ligand-
receptor në siperfaqe të vogla të membranës gati per tu invaginuar.
• Gropëza invaginohet dhe kthehet në vezikul të veshur me Klatrin
• Vezikula merr emrin endozomë pasi humb Klatrinën
• Endozoma ka pompa hidrogjeni në sipërfaqe që acidifikojnë
mjedisin brenda
• Nga mjedisi acid shkeputet liganga nga receprori.
• Receptori kthehet në membranë nëpermjet vezikulave për riciklim
• Liganda në endozomë përpunohet nga enzimat lizozomale.
  Fagocitoza
o Gëlltitja nga Makrofaget e baktereve të vrara nga sistemi imun,
pjesëzave jo-organike si karboni, pluhurat, fibrat e asbestit,
qeliza te vdekura, etj.
o Bakteret që fagocitohen vishen (obsonizohen) me antitrupa.
o Makrofagu ka receptorë në membranë për një pjese të antitrupit,
e njeh, dhe e fagociton.
o Citoskeleti merr pjesë në deformimin dhe riformimin e cipës
qelizore në vendin e fagocitosës
o Formon fagozomën që pasi futet në qelizë, fuzjonon me
lizozomet primare duke formuar lizozomet sekondare.
 Ekzocitoza
Δ Konstituitive ose e vazhduar
o Vezikulat dalin nga Kompleksi I Golxhit dhe dalin nga qeliza me ekzocitozë në mënyrë të
vazhduar, pa sinjale të vecanta..
Δ Selektive ( me sinjal)
o Vezikulat depozitohen në citoplazëm dhe me ardhjen e nje sinjali të caktuar (hormon, jone Ca,
depolarizim membrane) clirohen në matriksin jashtëqelizor
 Pinocitoza
Kapja e lëngjev që përmbajnë lëndë të ndryshme të cilat kalojnë në citoplazëm në formën e
vezikulave

Kapitulli 3: Organoidet e qelizës

 Citoplazma
Veprimtaria e saj kontrollohet nga bërthama. Kryhet metabolizmi intermediary dhe sinteza e
proteinave. Sistem koloidal heterogjen. Koloidi citoplazmatik është veshtullor.
 Mitokondria
 Shquhet për një natyrë dinamike dhe të
ndryshueshme si shkak I veprimeve fizike
dhe kimike.
 Në përgjithësi shpërndarje uniforme (në
qelizat e gypit të përdredhur të veshkës
vendosen në pjesën bazale midis
invaginacioneve të qelizës) (në
muskulaturën e vijëzuar midis miofibrileve në mënyrë gjatësore)
 Në sipërfaqen e cipës së brendshme dhe kreshtave gjenden disa njësi të vogla të fryra që mbahen me
një këmbëz (enzima ATP-sintetazeë). Marrin emrin pjesëza elementare
 CIPA E JASHTME
1. Më pak selective se e brendshmja
2. Funksion transportues dhe enzimatik
3. Transporton piruvatin, ADP, ATP, O2, CO2, fosfor
inorganik, enzima mitokondriale që sintetizohen në
citoplazmë.
4. Përmban njeë grup protinash që formojnë kompleksin
TOM (translocator, outer, membrane) [enzima si
AcetilCoA sintetaza, Fosfolipaza A, monoamine
oksidaza]
5. Vendosen disa protein që iniciojnë apoptozën.
 CIPA E BRENDSHME
1. Shumë selektive
2. Përmban me shumicë fosfolipidin
CARDIOLIPIN
3. Kompleks proteinik transportues I brendshëm
[realizojnë fosforilimin oksidativ (elementët
kryesorë:zinxhiri I transportit të elektroneve,
ATP sintetaza)]
4. Përmban proteinën TERMOGENIN (konverton
energjinë ATP në energji termike)

 HAPËSIRA NDËRMEMBRANORE
1. Përmban protonet e pompuara nga
enzimat e membranës së brendshme
2. Shërben si zonë tranziti për proteinat që
futen nga citoplzma në matriks
3. Përmban enzima si:
o Kreatin Kinaz
o Adenilat Kinaz
o Citokromin C ( I rëndësishëm në
inicimin e apoptozës)
 MATRIKSI
1. Enzima të ciklit të Krebsit
2. ADN,ARN dhe ribozome [ADN formë
cirkulare]
3. Kryhet Cikli I Krebsit që jep produkt ATP, GTP,
NADH dhe FADH2.
4. Përmban granula dense të pasura me Ca dhe
jone të tjera (rregullon përqendrimin e joneve të
citoplazmës)
 FUNKSIONET
1. Marrin pjesë në frymëmarrjen qelizore në prani
të O2 dhe në prodhimin e energjisë që clirohet gjatë saj.
Glukoza zbërthehet nga enzimat glikolitike në acid piruvik
Acidi piruvik futet në mitokondri dhe oksidohet
Pas ciklit të Krebsit formohet një sasi e vogel ATP dhe NADH, FADH. Afrohen në cipën
e brendshme dhe japin elektrone të cilat kapen nga enzimat e fosforilimit oksidativ.
Elektronet e kapura prej NADH-reduktazës dhe FADH-reduktazës transportohen drejt
kompleksit Citokrom-oksidazë ku këto elektrone formojnë CO2 dhe H2O
 Energjia që humbasin elektronet shfrytëzohet
për kalimin e protoneve nga matriksi në
hapësirën ndërmembranore kundër gradientit
elektrik dhe të përqendrimit
Gradientët I shtyjnë protonet drejt matriksit dhe
kalojnë nga kanali I ATP-sintetazë
ATP-sintetaza
Dy nënnjësi F0 dhe F1
F0 përbën një kompleks proteinash që formojnë kanalin
F1 kompleksi proteinik që ka vendin lidhës të ADP me P
Kalimi I protoneve në F0 shkakton rrotullimin e saj. Kjo sjell rrotullimin e F1 e cila ndryshon
konfiguracionin
Përvec glukozës mund të përdoren lipidet dhe aminoacidet si burim energjie
2. Sintetizon një pjesë të proteinave strukturore të mitokondrisë
3. Shërben si depozitë jonesh dy dhe tre valente (sidomos Ca++) në bashkëpunim me REP-in e
lëmuar
4. Inicion apoptozën duke lëshuar në citoplazëm citokromin C. (mendohet se shërben si sensor ndaj
stresit metabolik në qelizë)

 Ribozomet
Ribozomi rrëshqet përgjatë mARN dhe
Janë të vetmet organele pa membranë
lexon materialin. tARN me aminoacidin specific
Formohen nga dy nënnjësi (e madhe, e vogël)
lidhen me enzimën aminoacid sintetaza. tARN
Sinteza e nënnjësive bëhet në nukleole
lidhet në nënnjësinë e madhe të ribozomit dhe
Bashkimi i nën-njësive bëhet në citoplazëm
njeh tripletin përkatës të mARN. Duke qenë afër
Ndërtohen nga proteina dhe ARN-ribozomale (e
tARN, aminoacidet formojnë lidhje peptidike me
vogla 1 rARN dhe 30 proteina, e madhja 2-3 rARN
njëra-tjetrën. [lloji I proteinës përcakton se ku
dhe 40 proteina)
vazhdon sintetizimi I saj. Proteinat që kanë
Janë struktura shumë bazofile
destinacion REP-in kanë një sekuencë
Mund të jenë të lira në citoplazmë ose të atashuara
aminoacidesh sinjal. Njihet nga protein SRP në
me cipat e REP/K
citoplazmë. Srp lidhet me një protein ankoruese
Mund të jenë lidhura nëpërmjet fijes së mARN në
në REP dhe protein translokohet.
formën e poliribozomeve.
Kanë si funksion translatimin e mARN në procesin
Ribozomet pasi kryejnë funksionin e tyre,
e sintezës së proteinave
metabolizohen dhe zhduken.
  REP
Rrjetë kanalesh anastomozuese që rrethohen nga një membranë e vazhduar e cila rrethon një
hapesirë të quajtur cistern. • REP-Kokrrizor (granular) dhe
Klasifikohet në: • REP të lemuar (agranular)
REP granular
o Ka ribozome në sipërfaqe
o Formohet nga cisterna paralele
o Cisternat shpesh mbështeten mbi njera-tjetrën dhe formojnë një kompleks pllakëzash paralele.
FUNKSIONI
Pasi vargu polipeptidik futet në
1. Sinteza e proteinave
lumenin e REP fillon palosja e vargut
2. Modifikime post-translative
për të arritur një strukturë kuaternare.
3. Glikozilimi fillestar
Modifikimet që kalon protein ënisin
4. Segregimi i proteinave
nga glikozilimi ku protein pajiset me
5. Transporti për në KG
një oligosaharid I cili aktivizohet nga
6. Sinteza e fosfolipideve
një molekulë lipidike si dolikoli. Pas
REP agranular
aktivizimit lidhet me NH2 të
-Nuk përmban ribosome
asparaginës. Pas modifikimit proteina
-shumë I shprehur në qelizat
del si vezikul dhe fuzon me cipën e
endokrine, në mëlci, në fije të
aparatit të Golxhit.
muskulaturës së vijëzuar
- FUNKSIONI
Sintezën e lipideve dhe hormoneve steroide
Detoksifikimin e substancave të dëmshme
Reaksionet e detoksifikimit katalizohen nga kompleksi enzimatik citokrom P450.
Toksinat bëhen të tretshme në ujë dhe ekskretohen me urinën
Depozitimin e joneve të Ca+
Karakteristikë e qelizave muskukare. Përqendrimi I joneve Ca në citoplazmë përcakton
kontraktimin ose lëshimin e muskulaturës

 Kompleksi I Golxhit
 Cisterna lamelare të vendosura në stivë njëra mbi tjetrën,
të shtypura në qendër dhe të fryra në skaje.
 Është i zhvilluar në qeliza sekretore dhe fagocituese
 Lokalizohet afër ose karshi bërthamës
 Ndërtohet nga cistern dhe vezikula
 Golxhi ka dy faqe: cis dhe trans
 Faqja CIS ka raport me REP të granuluar
 Faqja TRANS ka raport me cipën qelizore.
Ka vakuola apo vezikula transporti të cilat dalin nga
 Vazhdon modifikimet post-translative:
Glikozilimi(shtimi i oligosaharideve për
proteinat dhe lipidet),Metilimi,Sulfurimi,
Karboksilimi, Fosforilim
 Formimi i lipoptoteinave
 Përzgjedhja e produkteve sekretore dhe
markimi i tyre për në destinacion
(lizozome, ekzocitoze, membrane qelizore)
 Paketimi, koncentrimi dhe depozitimi i
produkteve sekretore (në zonën TRANS)
 KG dhe shkojnë për në lizozome ose Membranen qelizore
 Përmendet dhe një pjesë mediale midis këtyre dy faqeve
 Faqet kanë asiemtri strukturore dhe biokimike sepse përmbajnë enzima të ndryshme
 Vezikulat që dalin nga REP/K për në Golxhi quhen vezikula të ndërmjetme
 Vezikulat e formuara në Trans Golxhi quhen vezikula kondesuese
 Vezikulat që dalin nga Golxhi dhe presin për ekzocitozë quhen vezikula sekretore
 Proteinat që ekzocitohen nga qeliza kanë dy rrugë 1. E vazhduar (konstituitive)
psh: antitrupat nga qeliza plazmatike ose kolagjeni në fibroblaste
2. Selektive (për lëndë që clirohen me sinjal)
Psh: enzimat e pankreasit

 Lizozomet
Organel që përmban enzima të rrethuara nga cipa
Enzimat janë të tipit glikoproteinik dhe nga ana funksionale janë hidrolaza
Enzimat aktivizohen në mjedis acid pH=5. Përmban pompa hidrogjeni që koncentrojne jonet H në
brendësi të lizozomit.
Lizozomet ndryshojnë nga një qelizë në tjetrën
Enzimat lizozomale sintetizohen në REP kokrrizor dhe nëpërmjet vezikulave kalojnë në Golxhi. Nga
vende specifike të Golxhit lindin lizozomet parësore të cilat janë vezikula pa enzima brenda.
Hidrolazat futen në lizozome nëpërmjet një sekuencë sinjali që e lëshojnë pasi arrijnë në lizozome.
Nëse material nuk tretet plotësisht,ëherë pjesa që mbetet formon trupin residual, I cili nxirret me
ekzocitozë
Lizozomet formojnë vakuola autofagiale
Kanë funksion :
Tretës - auto dhe heterofagia
Metabolik – degradojnë glikogjenin
Rregullojnë sekretimin e hormoneve në Tiroide
Patologji të lidhura me mungesën e enzimave:
Glikogjenozat e tipit II- mungesa e hidrolazës glukozidazë. Sjell në grumbullimin e
glikogjenit sidomos në qelizat e mëlcisë
Lipidoza-mungesë e enzimave që zbërthejnë disa lipide. Sjell grumbullim të lipideve
në lizozome
Sëmundja e Gaucher – mungon glukocerebrozidaza. Sjell depozitime të
cerebrozitëve në SN
Tay-Sachs – mungon sfingomjelinaza => depozitim të sfingomjelines në SN dhe lien
Nieman-Pick – mungon hekzozaminidaza => depozitim të gangliozideve në SNQ.
 Peroksizomet
Organele vezake të kufizuara nga cipa të thjeshta. Ka përqendrim të enzimave: D-amino oksidazë,
urat oksidazë dhe katalazë. Formohen si organelle të lira nga REP I lëmuar.
 Peroksizomet janë vendi kryesor I përqendrimit të O2. Shfrytëzojnë oksigjenin për të larguar atomet
H nga lëndë të vecanta. Prodhohet peroksid oksigjeni, I cili kthehet në ujë nëpërmjet katalazave.
 Peroksizomet luajnë rol detoksifikues.
 Zbërthen acide yndyrore
Mungesa e enzimave të peroksizomit shkakton sindromin Zellëeger.

 Proteazoma
Strukturë brendaqelizore ku shkatërrohen proteinat. Proteinat lidhen me ubikuitinën, e cila I con në
degradim

 Citoskeleti
Funksioni
o Strukturor (forma, rigiditeti, qendrueshmëria e qelizës)
o Lëvizës (diapedesis, migrimi)
o Transportues (vezikulat, neurotransmetuesit etj)
o Kontraktues (në qelizat muskulare, mioepiteliale etj)
o Në ndarjen qelizore
Mikrofijet
a) Mikrofijet e përqendruara në sipërfaqen e qelizave, të lidhura me disa protein intrinseke të cipës
qelizore
b) Marrinpjesë në transportin dhe migrimin e organeve
c) Ndërtohen nga filamentet e aktinës, të cilat janë struktura polare
d) Zgjatja ose tërheqja e fijeve varet nga polimerizimi dhe depolimerizimi I aktinës
e) Citokalzina lidhet në mënyrë specifike me një nga skajet e aktinës duke pengur rritjen
Fijet e ndërmjetme
a) Përbërëse të qendrueshme të citoskeletit
b) Neurofibrilet-në qelizat nervore (ruajnë asimetrinë dhe përforëcojnë aksonet)
c) Citokeratinat- në qelizat epiteliale të lëkurës (shtresa të ngjeshura, të papërshkueshme, mbrojtëse
lekure)
d) Desminat- në qelizën muskulare (formojnë rrjeta që lidhin miofibrilet me sipërfaqen e qelizës.
Koordinojnë procesin e kontraktimit)
Mikrogypat
a) Të vendosura nën cipën qelizore
b) Formojnë skeleton e qelizave
c) Ndërtohen nga protein tubulinë
d) Formimi I gypave në varësi të sasisë së joneve Ca (protein kalmodulinë rregullon sasine e Ca)
e) Dy skaje: njëri mbështetet diku
f) Struktura jo të qendrueshme. Shtimi I kolkicinës provokon shkatërrim të bushtit të ndarjes.
g) Marrin pjesë në ndërtimin e Boshtit mitotik, Cilës, Centriolës
 Centriola
  E prirur të vendoset në qendër të qelizës afër bërthamës.
 Ndërtohet nga mikrogypa.
 Ka pamjen e një cilindri. Muri I ndërtuar nga 9 treshe mikrogypash të vendosura përreth parallel me
boshtin cilindik.
 Përfaqësojnë qendra të formimit të bushtit të ndarjes
 Formojnë trupëzën bazale nga e cila merr origjinën flageli

 Inkluzionet
Lëndët që nuk bëjnë pjesë në strukturat apo organoidet e qelizës quhen inkluzione.
Inkluzionet që gjenden më shpesh në qelizë janë glikogjeni, yndyrat dhe pigmentet.
Glikogjeni është i pranishem në shumë qeliza të organizmit. Veçanërisht të pasura me glikogjen
janë qelizat e mëlçisë. Glikogjeni i tyre përbën rezervën energjetike më të rëndësishme të
organizmave shtazore.
Yndyrat depozitohen në sasi të bollshme në citoplazmën e qelizave dhjamore të indit lidhor
fijeshkrifët. Ato janë të pranishme edhe në qelizat e mëlçisë, të korës së gjëndrës mbiveshkore etj.

 Pigmentet
Pigmentet mund te gjenden në formë kokrrizash të ndryshme në disa lloj qelizash.
Melanina është pigmenti kryesor brendaqelizor, pergjegjës për ngjyrën e lëkurës. Ajo ka një
ngjyrë kafe të errët.
Qelizat ku formohet melanina quhen melanocite.
Lipofuscina është pigment me ngjyrë të verdhë në kafe. Gjendet në qelizat e mëlcisë, zemrës,
nervore dhe ganglioneve simpatike të të moshuarve
Hemosiderina gjendet në makrofagët e shpretkës, mëlcisë, palcës së kuqe në formën e kokrrizave
ngjyrë të zezë nga shpërbërja brendaqelizore e hemoglobinës.

Kapitulli 4: Bërthama
Bërthama nuk është formacion I qendrueshëm. Cipa e bërthamës
Ndryshon me fazën e ciklit të ndarjes. Zhduket në fund të profazës
 Të ndryshme në qeliza të ndryshme. Ndërtohet nga 2 cipa paralele
 Vendosja: centrike, ekscentrike Nga jashtë vazhdon me cipat e REP dhe vishet me
 Forma: sferike, ovale, e sheshtë, e segmentuar, ribozome
tipike Nga brenda mbeshtetet në lamina nukleare ose
 Madhësia: raporti nukleo-citoplazmik lamina fibroze
norma: ¼ 10% mbulohet nga pore
 Fenomene: Piknotizimi, fragmentimi, shkrirja Shumë selektive
 Disa qeliza përmbajnë më shumë se një Lamina drejton
bërthmë.Bërthamat mund të shtohen duke u ndarë ndërveprimet midis
pa shoqërimin e ndarjes së citoplazmës ose nga kromatinës dhe cipës
bashkimi I qelizave. së bërthamës
  Pori nuklear
Formohet nga nje kanal që vendoset pingul me
sipërfaqen e cipës së bërthamës.
o Unaza e jashtme (citoplazmatike)
o Unaza e brendshme (nukleoplazmatike)
o Unazat përfundojnë në pjesën e brendshme në një
unazë më të vogël duke formuar 1“kosh”
o Granula central, kokrrizë qendrore që mbyll lumenin
e porit
o Nukleorporina
o Funksion barierrë selektive për pjesëza të mëdha
o Lejon kalimin e proteinave histone, ribozomeve,
ARN, enzima, etj
o Proteinat e transportuara nëpërmjet porit shoqërohen me proteina specifike
 Lëngu bërthamor
 Përbëhet nga lëngu + kromatina
 Quhet edhe karioplazma
 është solucion koloid semifluid
 Mjedis i përshtatshëm për difuzjonin e shpejtë të metaboliteve, lëvizjen e ARN dhe molekula të
tjera.
 Kromatina

Histonet marrin pjesë në përcaktimin

e strukturës së kromatinës dhe
kromozomeve.
Në interfazë dhe anafazë kromatina
përdridhet rreth vetes, pëson
spiralizim maksimal dhe merr pamjen
e strukturave të dallueshme,
kromozomeve

Kromatina X
Kromatinë gjinore/seksuale
Në javën e dytë të zhvillimit
të embrionit njëri kromozom X
inaktivizohet.
Te femrat normale njëri kromozom është I despiralizuar
Kromatina Y
Kromozomi Y I kondensuar në interfazë
 Procesi spiralizim-despiralizim është ciklik dhe rregullohet në mënyrë shumë strikte nga
proteina të karioplazmës.
 Kromatina despiralizohet kur
ADN do të dyfishohet ose transkriptohet dhe spiralizohet kur qeliza do të ndahet ose kur
kromatina është në gjendje inaktive
 Kromozomi është shkalla maksimale e kondesimit dhe ndodh vetëm kur qeliza do të ndahet.
 Bërthamëza
Morfologjia:
a. Nuk ka cipë rrethuese
1. Pars fibroza (Fije të ribonulkleoproteinës)
b. Bazofile dhe feulgen negative
2. Pars Granuloza (përmban nënnjësitë e ribozomit)
c. Shumë e shprehur në qelizat
3. Zona organizuese (NOR)
aktive në sintezë proteinash
Pjesa e ADN që transkriptohet në ARNr
d. Qendra të sintezës së ribozomeve
e. Sinteza e ribonukleoproteinës dhe riboforinës bëhet jashtë bërthamës në ribozomet e lira në
citoplazëm
f. Numri i nukleolave varet nga lloji dhe gjendja funksionale e qelizës. (shtohet në qelizat aktive në
sintezë proteinash ose në qelizat kanceroze)
g. Gjurmë të lipideve, fosfoproteinave dhe polisaharide
 Acidet nukleike
1. ARN-mesazhere: prodhohet në bërthamë nga kopjimi I informacionit të ADN sipas rregullave të
komplementaritetit
2. ARN-transportuese: lidhet në mënyrë specifike me aminoacide të vecanta
3. ARN-ribozomale: fromohet në bërthamëza. Bashkohet me ribonukleoproteinat për të formuar njësitë
ribozomike
 Kromozomet
 Duken vetëm gjatë mitozës (në metafazë)
 Përfaqësojnë struktura të ngjyrosura që përmbajnë kromatinë në shkallën më të lartë të spiralizimit.
 Klasifikohen në bazë të gjatësisë, formës, centromerit, ngushticave dytësore, sateliteve.
 Te njeriu janë 46 krmozome në 23 cifte.
 22 cifte janë somatike ose autozomale
 1 cift është i kromozomeve seksuale(XX për femrat dhe XY për meshkujt)
 Kariotipi
• Fotografimi i kromozomeve në metafazë dhe renditja e
tyre sipas
kritereve të mësipërme morfologjike
• Dallon crregullimet numerike dhe strukturore të
kromozomeve
• Përdoret per diagnostikimin e sëmundjeve gjenetike
• Në bazë të tij ndërtohet formula gjenetike (46,XX;
46,XY)
Crregullimet kromozomike
  Aberracionet numerike:  Aberracionet strukturore:
 Trizomia  Delecione
 Doën (47,XX +21)  Inversione
 Klinefelter (47,XXY)  Translokacione
 Monozomia  Mutacione
 Turner (45,X0)

 Cikli qelizor
Intervali ndërmjet dy mitozave qelizore. Përbëhet nga mitoza dhe interfaza. Faza më e gjatë është
G1. S zgjat në varësi të masës së ADN që do sintetizohet, G2 dhe mitoza zgjasin rreth 24-36
orë në qelizat që ndahen shpejt.
 Faza G1 është e ndryshme në qeliza të ndryshme
 Në vartësi të saj qelizat ndahen në:
1. Qeliza ciklante (vazhdimisht në ndarje)
psh: qelizat hemopoetike, epiteli i lekures, epiteli i zorres
2. Qeliza në qetësi reversibël (limfocite, osteoblastet, fibrocitet, qelizat mezenkimale)
Janë qeliza që dalin në G0 por në vartësi të kushteve kthehen në G1
4. Qeliza që dalin nga cikli në mënyrë ireversibël
(Neuronet, fibrat muskulare, Granularet e gjakut periferik. Eritrocitet)
 Kontrolli I ciklit Sinjalet konvergjojnë faktorë kontrolli në
Sinjalet që vijnë për ndarje mund të jenë: citoplazmë si CDK të cilat janë enzima
Hormone (GH, EPO etj) fosforiluese.
Faktore rritje (PDGF, EGF, FGF, NGF, VEGF, CSF) Nëse dyfishimi i ADN është gati dhe qeliza ka
Sinjale pozicioni (inhibimi i kontaktit) hapësirë për tu ndarë, Ciklina G1 ose Ciklina D
Substanca mitogjene lidhet me Cdk2 dhe formon kompleksin Start
Proto onkogjenët kinazë i cili e fut qelizën në S.
Kontrollojnë proliferimin dhe diferencimin qelizor Nëse ka mutacione që mund të riparohen, protein
Kodojnë proteina që mund të jenë faktorë transkriptimi, p53 riparon mutacionet dhe cikli vazhdon
Ciklina ose CDK Nëse cdo gje është në rregull Ciklina B lidhet me
Alteracionet e këtyre gjeneve sjellin shfaqjen e tumoreve CDK2 dhe fillon mitozën
 Diferencimi qelizor
Është procesi gjatë së cilit qeliza fiton vecori specifike strukturale dhe funksionale karakteristike për
të.
Të gjitha qelizat rrjedhin nga një qelizë burimore embrionale: ZIGOTA
Të gjitha qelizat e organizmit përmbajnë të njëjtin material gjenetik në bërthamë.
Në qeliza të ndryshme kemi shprehje gjenesh të ndryshëm. Baza gjenetike e diferencimit.
Diferencimi ndodh gjatë jetës embrionale por mund të vazhdojë dhe gjatë gjithë jetës si psh:
hemopoeza, spermatogjeneza.( duhen qeliza burimore)
Procesi I diferencimit ndikohet nga: sinjalet, pozicioni dhe shprehja e receptorëve
  Sinjalizimi qelizor
Lëndët mund të veprojnë me modelin:
Endokrin: sinjalizuesi është hormone dhe vepron në distancë
Parakrin: sinjalizuesi vepron në afërsi të qelizës që e prodhon
Autokrin: sinjalizuesi vepron mbi qelizën që e ka prodhuar
Me neurotransmetues: lloj I sinjalizimit parakrin
Neuroendokrin: lloj I vecantë I sinjalizimit endokrin
HAPAT E SINJALIZIMIT
Lëndët sinjalizuese
Substanca të ndryshme ose faktorë fizikë që lidhen me receptorë. (drita, presioni, shtypja, hormone,
neurotransmetues, citokina, interleukina, gaze)
Receptorët
Në sipërfaqe të qelizë, në citoplazmë ose në bërthamë. Proteina ose glikoproteina

Sinjalizuesit që veprojnë me receptorët Sinjalizuesit që veprojnë në receptorë membranorë

intraqelizorë  Peptidet
 Hormonet steroide: testosteroni,  hormonet peptidike (insulin, glukagon,
estrogjenet, progesteroni, glukokortikoidet hormonet e hipofizes)
(kortizoli), mineralokortikoidet  neuropeptide (enkefalinat, endorfinat që
(aldosteroni) sekretohen nga neurone)
Kanë prejardhje nga kolesteroli  Faktorët e rritjes (PDGF, NGF, FGF, EGF)
Difuzojnë në cipën qelizore  Citokinat (interleukinat, limfokinat)
Kanë receptorë në bërthamë.  Neurotransmetuesit (prodhohen nga neuronet)
 Hormonet e Tiroides (ndikojnë në zhvillim Acetilkolin, norepinefrin, epinefrin, serotonin,
dhe metabolizëm) GABA, histamin, glutamat,
 Vitamina D3 (rregullon metabolizmin e Ca  Eikozanoidet dhe leukotrienet (pasardhës të acidit
dhe rritjen e kockave) arakidonik)
 Retinoidet (metabolite të vitamines A që  Prostaglandinat
ndikojnë në rritje)  Prostaciklinat
Receptorët steroidë janë proteina nukleare që  Leukotrienet
lidhen me ADN dhe shërbejnë si faktorë  Tromboksani
transkriptimi të cilët nxisin ose supresojnë
transkriptimin e proteinave te vecanta.

Transduksioni
Kalimi I sinjalit nga membrane qelizore në citoplazmë. Sinjali kalon nga receptori në një mesazher
sekondar.
Receptorët me G proteinë kanë mekanizma të ndryshëm:
 Receptori lidhet me proteinën G në pjesën e brendshme të cipës qelizore dhe aktivizimi i saj vazhon
me sintezën e AMPc që aktivizon protein kinazën
 Receptori është vetë një Tirozin-Kinazë që fosforilohet dhe aktivizon rrugën e mëtejshme
brendaqelizore ( tipike për EGF, PDGF, NGF, Insulinën etj)
 Receptori stimulon një tirozin kinazë brendaqelizore (Src, JAK). Tipik për citokinat
 Receptori lidhet me proteina të tjera jo tirozin kinaza (psh: tirozin fosfataz, treonin ose serin kinaz)
Tipik per TGF-beta
Mekanizmi I sinjalizimit brenda qelizor
Rruga e cAMP
Proteina G është e përbërë nga 3 njësi dhe ka një vend lidhës për GDP. Kur receptori lidhet me
ligandin vendin e GDP e zë GTP. Nënnjësia me GTP të lidhur shkëputet dhe aktivizon një protein të
quajtur adenil ciklazë. Kjo enzimë kur aktivizohet kthen ATP në AMP, e cila lidhet me një protein
kinazë. AMPc lidhet te nënjësitë rregullatore duke bërë të shkëputen njësitë enzimatike. Njësitë
fosforilojnë enzima të tjera ose translokohen në bërtamë dhe lidhen me faktorë transkriptues CREB
Rruga e cGMP
Rruga e diacilglidcerolit (DAG) dhe Inositol-3-fpsfatit ( IP3)
Rruga e Ca dhe kompleksit Ca-Kalmodulin

Rruga e MAP kinazes (protein kinaza mitogjene e aktivizuar) – per faktoret e rritjes

Rruga e JAK, STAT – per citokinat

 Apoptoza
 Rrudhosje e qelizës në tërësi.
 Vakuolizimi i citoplazmës.
 Fragmentimi dhe marginalizimi i kromatinës
 Shfaqja e trupave apoptotike që fagocitohen pa shkaktuar përgjigje inflamatore.
DALLIMET NGA NEKROZA
 Prek qeliza individuale
 Induktohet edhe nё mungesё te faktorit patogjen.
 Qeliza nё tёrёsi tkurret, citoplazma kondesohet, membrana ruan integritetin deri nё fund dhe mё pas
blebёzohet.
 Organelet tkurren por ruajnё integritetin strukturor.
 Mitokondret ruhen si strukturё.
 Berthama zvogelohet, kromatina marginalizohet dhe kondesohet nё formёn e trupave piknotike nё
periferi te bёrthames.
 Formohen trupa apoptotike qe fagocitohen nga makrofagё pa nxitur pergjigje inflamatore.
Kapitulli 9: Sistemi mononuklear fagocitues
 Mbrojtjet e organizmit
Organizmi ka specializuar forca mbrojtëse kundër patogjenëve
1. Mbrojtja sipërfaqësore:
Lëkura-sipërfaqe relativisht e papërshkueshme për shumë mikroorganizma
Sipërfaqe mukoze të trupit-mbrojnë duke sekretuar lëndë antibakteriale-lizozimë
Mjedisi acid I stomakut, vaginës-frenon rritjen e baktereve në këto pjesë të trupit
2. Përgjigja qelizore jospecifike
Qeliza fagocituese të indit lidhor fijeshkrifët si makrofagët dhe neutrofilet. Induktojnë sekretimin
e një lënde antivirale që pengon shumimin brendaqelizor të viruseve. Përgjigje e përkohshme.
3. Përgjigja imune specifike
Limfocitet B-njohje e antigjeneve, prodhojnë antitrupa që lidhen në mënyrë specifike me
antigjenët. Përgjigje e menjëhershme. Përgjigje humorale
Limfocitet T- ndihmojnë në shpërbërjen e mikroorganizmave të ndryshëm duke ndërvepruar me
makrofagët dhe qeliza të tjera ndërmjetëse.
Limfocite T citotoksike- përgjegjëse për citotoksitetin e qelizave shenjë. Përgjigje e vonuar .
përgjigje immune
 Sistemi fagocitar mononuklear 1.Fagocitues - fagocitojnë qeliza të vjetëruara,
Janë qeliza të vecanta me origjinë nga monocitet baktere, qeliza tumorale, lëndë ndërqelizore
e gjakut periferik të cilat marrin funksione fagocituese që riciklohet, grimca pluhuri, pigmente etj.
në organe të ndryshme.
Kështu i gjejmë në indin lidhor, shpretkë, palcë të kuqe, 2.Prezantues për antigjenin -- nëpërmjet
pulmon në formën e Makrofageve përkatës. molekulave të njohura si MHC II (shih
Në hepar si Qeliza e Kupferit sistemin Imun) pezantojnë antigjenin për
Në SNQ si qeliza Mikrogliale limfocitet CD4+ (T helper)
Në kockë si Osteoklaste 3.Sekretues - Interleukina që modulojnë
Në lekurë si Qeliza e Langerhans funksionin e limfociteve në pergjigjen imune,
Qelizat retikulare të indit limfoid TNF alfa si faktor vrasës për qelizat tumorale,
Kriteret që qelizat të jenë pjesë e sistemit: Lizozin, interferon, lëndë që nxisin
 Origjinën nga monocitet e gjakut aktivizimin e komplementit, Prostaglandina
 Aktivitet fagocitues të lartë dhe leukotriene si mediatore të tjerë të
 Kanë receptor për antitrupat (Fc dhe IgG) inflamacionit
dhe komplementin
(këto shërbejnë për opsonizimin e qelizës që
fagocitohet)
 Kanë receptorë për IL(interleukinat) dhe Interferonin
 Prezantojnë antigjenet ndaj Limfociteve
 MAKROFAGU I AKTIVIZUAR: ndryshon morfologjia
 Morfologjia e makrofagëve
nga monociti. Tërheq zgjatimet dhe shkëputet nga fibrat.
Aktivitet I theksuar fagocitar
Kjo sjell lëvizshmëri dhe aktivitet fagocitues
Përdorin qarkullimin e gjakut si rrugë
1. Rritet masa citoplazmike
shpërndarje në gjithë zonat e trupit
2. Cipa shfaq palosje (filopodia) dhe citoskeleti nën
Jeta zgjat 2 muaj
të është I pasur me vimentin, mikrogypa dhe
Shumohen në inde periferike (mënyrë e migrimit)
aktinë[rol në realizimin e fagocitozës]
Ndahen në makrofagë fiks/jo të aktivizuar
3. Citoplazma shfaq vakuola tretëse, lizozome,
(qendrojnë n ëind lidhor) dhe makrofagë të lirë/të
fagozomë, aktivizues të plazminogjenit, kolagjenazës
aktivizuar (gjatë proceve inflamatore)
dhe elastazës.
Makrofagu ka fagolizozome në citoplazmë
(lizozome sekondare), është i mbushur me vakuola dhe konturet qelizore janë shumë të
crregullta.(si pasojë e zgjatimeve citoplazmatike që formohen gjatë fagocitozës) - pseudopodia
Bërthamë e madhe me dhëmbëzime/ /Shumë lizozome// Vakuola tretëse// Membranë të crregullt// KG
i zhvilluar, REP/K

 Makrofagët-fagocite “profesioniste”
Makrofagët janë “profesioniste” në fagocitozë, pra fagocitojnë qeliza të shenjuara (markuara) nga
antitrupa ose komplementi.
Vetëm makrofagët, neutrofilet dhe më pak eozinofilet fagocitojnë në nivel mbrojtës.
Fibroblastet dhe qelizat e tjera fagocitojnë, por nuk konsiderohen “profesioniste” sepse fagocitojnë
vetëm lëndë ushqyese ose pjesë të matriksit.
• Makrofagët fagocitojnë qeliza të vdekura, matriks që riciklohet,, baktere, viruse, qeliza
të infektuara me viruse ose qeliza tumorale, grimca inerte si pluhuri etj.
• Lizozomet përmbajnë enzima specifike me aktivitet baktericid dhe komplekse
enzimatike që prodhojnë jone superoksid dhe hipoklorit
• Makrofagët e aktivizuar mund të rrisin masën qelizore dhe formojnë grupe qelizash të
quajtura epiteloid
• Disa mund të fuzjonojnë duke formuar qeliza gjigande multinukleare

 Inflamacioni
o E ndërmjetësuar nga opsoninat. Obsonoinat janë proteina serike,
antitrupa ose fragmente të komplementit të cilat veshin baktere ose
grimcat që do të fagocitohen. Makrofaget kanë receptore për obsoninat
dhe kështu i njohin dhe i fagocitojnë grimcat e veshura prej tyre
o Makrofagët shtohen në numër në zonat e përfshira nga procesi
inflamator
o Makrofagu i aktivizuar sekreton:
o Citokina (Interleukina – IL)
o Faktorë rritje te fibroblastit dhe PDGF (ndikojnë në shërimin e
 plagëve)
o Faktorë nekroze tumorale TNF-a dhe lëndë të tjera që ndërmjetësojnë reaksionet inflamatore
(NO, prostaglandina) [induktojnë vazodilatacion{rrezja rritet} dhe shtim të përshkueshmërisë
kapilare]
o Makrofagët aktivizohen nga antitrupat (IgG dhe IgM) dhe komplementi në sipërfaqen e qelizave
bakteriale, receptorët membarnorë që shfaqen në qelizat e plakura ose te infektuara me viruse.

FAGOCITOZA NDAHET NË DY FAZA: NGJITJA DHE GËLLTITJA

 Ngjitja
Qelizat e plakura ose të dëmtuara sillen si antigjen dhe nxisin prodhimin e antirupave// Grimcat si
karboni mbështillen me proteinë për tu njohur nga makrofagu
Antitrupat lidhen me rceptorët specifikë në sipërfaqen e makrofagut (njohja qelizore)
Makrofagu ka receptorë për komplementin (faktorin e tij C3b) dhe antitrupat
Qeliza fiksohet në sipërfaqe të makrofagut
Membrana mbështjell trupin dhe e fut brenda makrofagut
Pas gëlltitjes trupi tretet nga enzimat lizozomiale
 Fagocitoza
2 sisteme: sistemi I leukociteve polimorfonukleare(kryesisht neutrofilet) dhe sistemi monocit-
makrofag {enzima të ndryshme}
Opsonizimi nuk është kusht për fagocitozën
Në mungesë të imunoglobinave dhe komplementit, neutrofilet fagocitojnë lëndë si lateks, asbest,
silicon etj
LEUKOCITET POLIMORFONUKLEARE:
dy lloje receptorësh
Receptorë Fcg që nxisin fagocitozën e grimcave të veshura me antitrupa
Receptorë CR2 (C3b) që nxit fagocitozën
Neutrofilet qarkullojnë vazhdimisht në enët e gjakut.

 Kemiotaksisi dhe migrimi

Ndërveprim I leukociteve me qelizat endoteliale
Faza 1 fillon kur paretet e venulës përgjigjen ndaj një sinjali që vjen nga indet e dëmtuara.
2. Qelizat endoteliale që veshin venulat bëhen më adezive për neutrofilet që qarkullojnë në gjak.
Neutrofilet thirren për në vatrën e inflamacionit nga substanca te quajtura kemiotaktike (fragmenti
C5 i komplementit, limfokina etj)
3. Pas marrjes së sinjalit qeliza shpreh në siperfaqe molekula te adezionit siperfaqesor, selektinat në
qelizat endoteliale dhe glikoproteinat në leukocite, të cilat sjellin rrokullisjen e neutrofileve përgjatë
enës së gjakut.
4. Neutrofilet janë përgjegjëse për një sulm të shpejtë dhe jo specifik ndaj patogjenit.
5.Dëmtimi indor sjell aktivizimin e sistemit plazminë, që nxit më pas aktivizimin e komplementit
 6. Kur neutrofilet ndërveprojnë me endotelin e venulës së inflamuar, një process I aktivizimit (i
nxitur nga agjendë si psh: ai PAF-faktori i aktivizimit të pllakëzave) shkakton një rritje të aftësisë së
lidhjes të integrinave që janë të pranishme në sipërfaqen e neutrofileve.
7. Integrinat e aktivizuara lidhen me molekulat IgSF (VCAM- imunoglobulinë) në sipërfaqen e
qelizës endoteliale.
8. Si pasojë neutrofilet ndalojnë rrotullimin dhe aderohen në mënyrë të stabilizuar në paretet e enës.
9. Neutrofili i aderuar deformohet dhe hollohet duke kaluar përmes shtresës endoteliale. Procesi
njihet me emrin diapedezë.

 Vrasja ndërqelizore
Pseudopodet rrethojnë grimcat dhe kryejnë
fagocitozën duke fuzionuar dhe formuar
fagozomën.
Lizozomet e neutrofileve fuzionojnë me
fagozomën. Shoqërohet me clirimin e disa lëndëve
bakteriale:

 Oksidimi
Sistemi superoksid për vrasjen e qelizave të fagocituara. Aktivizohet nga opsonizmi dhe aktivizues
të tjerë polimorfonuklearë.
 Molekula të vendosura në membranën qelizore për transportin e 1 elektroni nga NADPH tek
oksigjeni për të formuar superoksidin.
 Faktorët 1 dhe 2 citosolik të neutrofileve- faktori 1 fosforilohet dhe sjoqërohet me faktorin 2 dhe:
 P21
 Citokromi b588-kompleksi I fosforiluar lidhet me të në membranat e lizozomeve duke formuar
oksidazë aktive.
 Oksidimi gjeneron superoksid dhe H2O2. H2O2 mund të sjellë në formimin e hipokloritit
 Kapitulli 10: Indi lidhor fijengjeshur
 Indi kërcor
 Gjysmë rixhid, rezistent dhe fleksibël
 Ndërtohet nga qeliza kondrocite dhe lëndë ndërqelizore
që I rrethojnë ato
 Lënda ndërqelizore: gjendet fije në gjendje xheli
 Kërci rrethohet nga jashtë nga PERIKONDRI
2 SHTRESA TË PERIKONDRIT:
a) E jashtme- më tepër elemente fijore dhe pak qeliza
(perikondri fijor: lidh kërcin me indet që kërci
suporton)
b) E brendshme- shumë qeliza të padiferencuara
(perikondër qelizor/shtresa kondrogjenike- qelizat e shtresës marrin pjesë në ripërtëritjen e
kërcit, formohen kondrocitet e reja)
 Në bazë të sasisë relative të lëndës amorfe dhe fijeve të zhytura shfaqen 3 tipe kërci: HIALIN,
ELASTIK, FIBROZ
 FUNKSION: SKELETIK(RRUGËT E AJRIT, VESHI), LËVIZËS (KËRCI ARTIKULAR),
MODEL ZHVILLIMI I KOCKËS (OSTEOGJENEZA)
 Faktorët që ndikojnë në rritje dhe zhvillim të kërcit: hormonal, vitaminat A C D, faktorë
mekanik(stimuj që rregullojnë funksionet biologjike të kërcit)
INDI KËRCOR HIALIN
Pas rritjes takoht në: laring, trake bronke, sipërfaqe artikulare, vendi I fiksimit të beinjëve me
sternumin.
-formohet nga mezenkima
Qeliza e kërcirit: KONDROPROGENITORE, KONDROBLASTE, KONDROCITE
KONDROCITET: vendosen në lakunat e lëndës themelore. Shumohen me mitozë prandaj quhen
grupi I qelizave izogjene. Mënyra e vendosjes së grupeve varen nga boshti I ndarjes (izogjen aksial-
boshti parallel, izogjen koronar-boshti bie në mënyrë të ndryshme)
Funksione- sintetizojnë dhe sekretojnë makromolekulat strukturore të matriksit kërcor

Lënda ndërqelizore: xhel kompakt. Kolagjen dhe proteoglikane. Zona rreth grupit izogjen ka
përqendrim më të madh të glikozamoinglikaneve (matriksi territorial){PAS+} . Kapsul quhet zona
që rrethon drejpërdrejt lakunat kartilagjinoze. Zonat me më tepër kolagjen quhen zona intersticiale.
Matriksi përreth kondrociteve dhe kapsula formojnë njësinë morfologjike të quajtur KONDRON.

Kolagjen Proteoglikan Agregate

Tipiku: agrekani (përmban domene që lidhin proteoglikane
Tipi: II, IX, XI kondroitin sulfatin, kertan sulfatin, Aks ac.hialuronik ku
Sintetizohet nga ac.hialuronik) lidhen 100 proteoglikane
kondroblastet Te tjerë: versikan, biglikan, dekorinë,
lumikan
Sinteza dhe grumbullimi ndodh brenda qelizës
Bashkohen me makromolekula të tjera:
tropokolagjen, fibronektinë etj
HISTIOGJENEZA
-nga mezenkima
-diferencimi nis me formimin e agregateve dense të qelizave mezenkimale. Formojnë indin
protokondral.
-në këtë mjedis qelizat mezenkimale sekretojnë matriks dhe diferencohen në qeliza
kondroprogeniore.
-qelizat protogenitore shprehin fibronektinë, lamininë dhe faktorë të transkriptimit të kërcit.
-kur aktiviteti sintetik I qelizave kondrogentiore dhe kondroblasteve bie, qelizat marrin emrin
kondrocit.
-mezenkima që rrethon kërcin kondensohet dhe formon perikondrin.
-qelizat në perikondër diferencohen në kondroblaste dhe depozitojnë një kërc të ri.

RRITJA E KËRCIT
Intersticiale
Nga qeliza në lakunat e kërcit.
Shumohen me mitozë vazhdimisht dhe
sekretojnë lëndë themelore
Haset si rritje vtëm te kërci.
Apozicionale
Nga shtresa e brendshme e perikondrit
Qelizat e padiferencuara kthehen në
kondroblaste dhe prej tyre lindin kondrocitet.
Depozitohen nga periferia për në qendër të
kërcit.
Haset si rritje dhe te kërci dhe te kocka

INDI KËRCOR ELASTIK

-froma më rezistente e kërcit
-numër më I madh fijesh elastike, përmbajtje e ulët e proteoglikaneve
-fijet formojnë një rrjetë të zhytur në lëndën bazale
-qelizat njëlloj si indi kërcor hialin. (kondroblastet sekretojnë lëndë bazale dhe elastinë)
-kondrocitet përmbjanë më pak lipide dhe glikogjen
-TAKOHET NË AURIKULËN E VESHIT, EPIGLOTIS, NË KËRCE TË LARINGUT
-rritet në mënyrë intersticiale dhe apozicionale

INDI KËRCOR FIBROZ

-numër I vogël qelizash -mungon perikondri
-mbizotërimi I fijeve kolagjen -GJENDET NË DISQET NDËRVERTEBRORE, SIMFIZËN
-pa enë gjaku PUBIKE, ZONAT E INDERTIMIT TË TENDINEVE NË
-formë tranzitore e indit lidhor fijengjeur dhe kërcit hialin. KOCKË ETJ.
-fijet kolagjene rrethohen nga një kapsul
 o USHQYERJA E KËRCIT
-ushqehet me difuzion nga matriksi.// Tek tw moshuarit paksimi I hidratimit dhe difuzionit tw
lwndwve ushqyese e faktorwve rritws bwn qw kwrci tw degradojw.
Shndwrrimi asbestian: mbushet me fije tw trasha kolagjene qw I japin pamje tw ndritshme

 Indi kockor
-ind lidhor I specializuar
-mineralizimi I matriksit I jep fortwsi
-origjinw nga mezenkima
 Wshtw njw ind aktiv nw metabolizwm dhe i pasur me enw gjaku
-FUNKSIONI: NDWRTUES I SKELETIT, MBRON ORGANET E BRENDSHME, SHWRBEN SI
VEND INSERTIMI PWR MUSKUJT, MBRON PALCWN, LUAN ROL NW METABOLIZMIN E
KALCIUMIT
-Klasifikohen: spongioze/kompakte ose tubulare/ e sheshtw
Kocka kompakte pwrmban sisteme tw Haversit.
Qelizat ndahen nw:
1. Osteoblaste  Vendosen ne forme lineare njera pas tjetres si qeliza
Janw qeliza aktive nw sintezw proteinash. epiteliale por nuk kane komplekse bashkuese si
Sintetizojnw: qelizat epiteliale
1. kolagjen tip I  Jane polare. Sintetizojne dhe sekretojne ne faqen ku
2. GAG, Proteoglikane kane kontakt me matriksin.
3. Glikoproteina strukturore  Nepermjet M-SCF dhe osteoprotegerines kontrollon
1. Osteokalcin diferencimin monociteve ne osteoklaste.
2. Osteonektin  Eshte pergjegjese per fenomenin e kalcifikimit te
3. Osteopontin matriksit. Ka aftesi te koncentroje dhe depozitoje
4. Sialoproteine kockore kriperat e Ca dhe P ne matriks
5. Osteoprotegerin
6. M-CSF
Berthame eukromatinike, REP/K te zhvilluar, Golxhi, Mitokondre etj.
Sintetizon kolagjenin ne formen e prokolagjenit si dhe GAG e
proteinat e tjera. Lenda e saposintetizuar dhe e pakalcifikuar quhet
osteoid.
Fillon procesi i mineralizimit te osteoidit i cili kthehet ne kocke
 OSTEONI
Ndertohet nga pllaka bashkeqendrore cirkulare te cilat kane ne
perberje matriks dhe qeliza. Ne qender ka kanalin e Haversit ku kalojne ene gjaku dhe
nerva. Ne anet e kanalit te Haversit gjejme edhe qeliza osteogjenike (te padiferencuara)
 2. Osteocite
Osteocitet vendosen neper lakuna dhe kane zgjatime te
shumta citoplazmatike te cilat komunikojne me njera
tjetren me Gap Junction. Pllakat kane ne perberje fije
kolagjeni tip I te cilat jane te orientuara ne drejtime te
ndryshme.
Nepermjet Gap junctions qelizat ne thellesi ushqehen nga
qelizat ne kontakt me Haversin.
Funksion mirembajtjen dhe rimodelimin e kockes
-nuk ndahen me mitoze
-nuk ushqehen me difuzion
-jane osteoblaste qe kane prodhuar lende bazale dhe jane zhytur
ne matriks te kalcifikuar
3. Osteoklaste
-me origjine nga fuzioni I monociteve te gjakut periferik
-berthame me te madhe se osteoklastetdhe osteocitet
FUNKSIONI: GERRYERJA E KOCKES GJATE
RIMODELIMIT OSE NXJERRJES SE KALCIUMIT NE GJAK
 Osteoblasti merr sinjal nga parathormoni (hormoni i gjendres
paratiroide) dhe prodhon substanca qe sinjalizojne monocitin te
proliferoje dhe te diferencohet ne osteoklast.
 Keto substanca jane M-CSF & RANK ligand
 Proteina e quajtur Osteoprotegerin (edhe kjo sintetizohet nga
osteoblasti) frenon ne nje nivel me poshte diferencimin e monocitit.
(mekanizem kontrolli gjate rruges)
 permban anhidraze karbonike qe kthen H2CO3 ne H+ dhe HCO3- H= sekretohet ne matriks
duke acidiikuar matriksin gje qe ben te munduar gerryerjen e kockes
4. Qeliza tw padiferencuara (osteprogenitore)
o Gjenden ne shtresen qelizore te periostit (e pasur me ene gjaku te nivelit kapilar)
o Ne endost (perreth kapilareve)
o Rreth kapilareve qe gjenden ne kanalet e Haversit.
o Mund te diferencohen ne osteoblaste dhe te fillojne sekretimin gjate rritjes, rigjenerimit dhe
rimodelimit te kockes.
MATRIKSI KOCKOR
Lenda organike :Fije kolagjeni tip I, Glukozaminoglikane , Proteoglikane,
Glikoproteina(proteina adezioni)
Lenda inorganike : Kriperat e Ca dhe P (Hidroksiapatit)
-sintetizohet dhe sekretohet nga osteoblastet
-permban glikoproteina specifike qe bejne te mundur procesin e mineralizimit
-matriksi I pamineralizuar quhet OSTEOID
 -sinteza e matriksit kockor: OSIFIKIM me tej mineralizohet

 Organizimi makroskopik I kockave pllakezore

-Kocke spongioze dhe kompakte
-Kocka spongioze: aspekt alveolar, formohet nje rrjete ku ndodhet
palca e kockave, kavitete medulare nderkomunikuese
-Kocka kompakte: mase solide, kufizon kavitetin medular
-Ne zonat ndermjet epifizave dhe diafizes ndodhet nje zone kercore
qe quhet kerc I konjuksionit ose ndryshe disku epifizar. Zona e
tranvizionit ndermjet diskut dhe diafizes quhet metafize.
-Siperfaqja e jashtme joartikulare e kockave te gjata vishet me
shtrese te holle indi fibroplastik te vaskularizuar qe quhet periost.
PERIOSTI: ndwrtohet nga 2 shtresa (e jashme e brendhsme)
Shtresa e jashtme e varfer nga qelizat dhe enezim te pasur,
Shtresa e brendshme e pasur me qeliza dhe rrjet I perhapur
kapilaresh si dhe pak fije elastike.
Enet e gjakut te shtreses se jashtme kalojne neper nje shtrese te brendshme nepermjet kanaleve
Volkman qe I kalojne me pas ne kanalin Havers.
Fijet e kolagjenit depertojne nga shtresa e jashtme.
-Kaviteti medular I diafizave dhe kockave spongioze vishet me nje hstrese qe quhet endost. Vazhdon
ne kanalet Havers dhe Volkman (kanale vaskulare te gdhendur ne matriksit kockor)
Endosti ndertohet ka nje shtrese qelizash osteoprogenitore. Keto qeliza sekretojne matriks dhe
marrin pjese ne riparimin e kockes se thyer

Si formohen pllakat e ndervena?

 Formohen pas rimodelimit te kockes prej osteoklasteve dhe osteociteve. Pllakat e ndervena jane
osteone te vjeteruara te cilat mbeten mes osteoneve te reja

 Zhvillimi I kockes
Ka dy menyra per formimin e kockes gjate jetes intraembrionale
1. Intramembranor (per kockat e sheshta)
2. Endo-kondral (per kockat e gjata)
Δ Intramembranor
 E merr origjinen nga mezenkima
 Qelizat mezenkimale diferencohen ne qeliza osteogjenike dhe keto ne osteoblaste.
 Osteoblastet fillojne te sintetizojne dhe sekretojne matriks kockor i cili ne nje faze te dyte me
ardhjene e joneve te Ca+ nga gjaku mineralizohet.
 Formohet pllaka kockore e cila bashkohet me pllakat e tjera duke formuar kocken primare.
Kjo rimodelohet nga qelizat dhe formohet kocka sekondare.
Δ Endokondral
 Kocka formohet mbi maketin e kercit hialin
 Qelizat mezenkimale diferencohen ne kondroblaste te cilat
formojne kerc hialin vendin ku do te formohet kocka e
ardhshme
 Dy faza:
 Faza 1- kondrocitet hipertrofohen dhe shkaterrohen
 Faza 2-fillese osteogjenike nga qelizat osteogjenike dhe kapilaret qe
deportojne ne hapesirat e lena prej kondrociteve te degjeneruara.
Qelizat osteoprogenitore diferencohen ne osteoblaste dhe formojne
njw matriks kockor. Vendi ku fillon procesi I osifikimit quhet pika e kockezimit. Qendra e pare e
kockezimit shfaqet ne diafize.

Formim i manshetit kockor

 Qelizat e shtreses se brendshme te perikondrit diferencohen ne qeliza osteogjenike Osteoblaste te
cilat sekretojne matriks kockor i cili mineralizohet. Keshtu ne periferi te kercit formohet mansheti
kockor.
 Si pasoje e “shtrengimit” prej manshetit kockor qe rrethon kercin, osteocitet vuajne per oksigjen
 Kjo vuajtje con ne hipertrofi te osteociteve qe eshte faza e pare e degjenerimit te kercit
 Hipertrofia pasohet nga vdekja qelizore.
 Kondrocitet hipertrofike modifikojne matriksin kercor duke shtuar sekretimin e kolagjenit tip X
 Matriksi kercor i pasur ne kolagjen . tipX fillon te mineralizohet duke formuar trabekula kerci te
mineralizuar te cilat do te sherbejne si pike mbeshtetje per osteoblastet dhe osteoklastet gjate
formimit te kockes
 Ajo qe mbetet pas vdekjes se kondrociteve jane trabekulat (septat) e kercit te mineralizuar mbi te
cilin do te vendosen qelizat kockeformuese
 Mineralizimi i kercit nuk eshte i njejte me ate te kockes. Kerci i mineralizuar nuk ka
rregullsine dhe qendrueshmerine e kockes, perkundrazi eshte shume i thyeshem dhe delikat.
 Ne kete moment nen ndikimin e faktoreve angiogjenike (eneformues) formohen ene gjaku te cilat
depertojne neper manshetin kockor periferik dhe futen ne brendesi te kockes, ne qender te diafizes
 Gjaku sjell me vete qeliza ostogjenike, osteoblaste, qeliza burimore te palces se kuqe, osteoklaste,
lendet e nevojshme per procesin e mineralizimit etj.
 Osteoblastet dhe osteoklastet vendosen mbi matriksin kercor te kalcifikuar ku fillon te depozitohet
matriksi kockor i cili me pas mineralizohet ne forme te rregullt dhe te qendrueshme
 Enet proliferojne dhe shkojne nga qendra drejt periferise
 Nga qendra ne periferi ndodh:
 1 - Hipertrofi e kondrociteve qe me pas vdesin
 2 - Degjenerim i kercit (mineralizim dhe formim i trabekulave)
 3 - Vaskularizim i zones se shkaterruar (ndermjet trabekulave)
 4 - Depozimit kocke mbi trabekulat e kercit te mineralizuar nga osteoblastet
 Vatra e dyte e osifikimit
 Me pas vazat depertojne ne epifize duke formuar qendren sekondare te
osifikimit.
 Ne pergjithesi kerci degjeneron (mineralizohet) dhe mbi te depozitohet
matriksi kockor(osteoid) i cili me pas mineralizohet dhe kthehet ne kocke.
 Ky proces vazhdon ne te dy anet e kockes nga qendra e diafizes drejt
epifizave duke formuar pllaka kockore te cilat rriten dhe fuzjonojne me
njera tjetren deri sa i gjithe kerci te zevendesohet me kocke.
Kerci ngelet ne pllaken artikulare dhe ne diskun e rritjes.

Pasi eshte formuar kocka primare, fillon procesi i rimodelimit i cili

formon kanalin central me kocke spongioze dhe kocken kompakte ne periferi te tij.
Rimodelimi i kockes behet me ndihmen e osteoklasteve dhe osteociteve
Pllaka kockore ne formim:
perbehet nga:
1. Kocka e sapoformuar
2. Osteocitet
3. Osteoblastet
4. Osteoklastet

ZHVILLIMI CIPOR I KOCKES

 Ne kete menyre formohen kockat e sheshta te kafkes, maksila, mandibula etj
 Ne kocken e sapoformuar fijet e kolagjenit nuk kane orientim te rregullt prandaj quhet dhe kocke e
ENDUR ose kocke primare (ind lidhor fijengjeshur I crregullt)
 Pasi eshte formuar kocka fillon te rimodelohet dhe te formohet kocka ne forme pllakash (kocka
sekondare/lamelare)
 Ne kockat e sheshta te kafkes (diploe) pjesa e brendshme mbetet kocke primare ndersa periferia behet
kocke lamelare.

Rritja e kockes ne gjatesi behet nepermjet diskut te rritjes.

Disku i rritjes eshte kerc hialin i cili vazhdimisht, duke ardhur nga poshte lart, nepermjet sinjaleve qe
merr nga hormoni i rritjes, proliferon, hipertrofizohet, kalcifikohet dhe zevendesohet me kocke te re.
Duke e pare diskun e rritjes ne mikroskop dallojme kater zona:
1. Zona rezerve (kondrocite normale)
2. Zona e proliferimit (kondrocite qe bejne mitoza)
3. Zona e hipertrofise (kondrocite hipertrofike)
4. Zona e kercit te kalcifikuar ku po vendoset kocka nga osteoblastet e ardhura nga gjaku

FAKTORET QE NDIKOJNE NE ZHVILLIMIN E KOCKES

 Rritja e kockes varet nga hormoni i rritjes, nga hormonet e tiroides dhe nga hormonet seksuale
 Mbyllja e pllakes epifizare eshte vertetuar qe varet nga nivelet e estrogjenit si te femrat ashtu edhe te
mehskujt. Meshkujt qe nuk kane receptore estrogjenike ose nuk sintetizojne dot estrogjen vazhdojne
te rriten edhe pas adoleshences.
Mutacioni i receptorit FGF R3 eshte shkaku kryesor i nanizmit (dwarfism) ose e
njohur si akondroplazia.
Faktore kimike:kripera minerale te kalciumit dhe fosforit
Vitaminat: vitamina D mrr pjese ne rregullimin e metabolizmit fosfo-kalcik. Vitamina A lidhet me
shperndarjen dhe aktivitetin e osteoblasteve dhe osteoklasteve
Faktore mekanike

RIPERTERITJA E INDIT KOCKOR

a) Kur kocka thyhet, matriksi perreth shkaterrohet dhe qelizat ne te
vdesin
b) Enet e gjakut shkaktojne nje hemoragji e cila formon nje pllake fibrine
c) Gjate riparimit pllaka e fibrines, qelizat e vdekura dhe matriksi i
shkaterruar pastrohen nga makrofaget.
d) Endosti dhe periosti perreth fraktures reagojne me proliferim te
qelizave osteoprogenitore te cilat formojne nje ind te bute qe rrethon
frakturen qe me pas shnderrohet ne kerc hialin.
e) Me pas ne kete ind shfaqen vatra kerci te cilat pesojne osifikim
endkondral por ne te shfaqen dhe vatra osifikimi intrambranor (te
dyja njekohesisht)
f) Keto vatra krijojne kocke primare (te papjekur) ne forme trabekulash e
cila lidh dy skajet e fraktures. Kjo kocke quhet kallus
g) Kallusi rimodelohet dhe forcohet duke formuar kockes si me pare.
Meqe stresi mbi kallus eshte identik si mbi kocken e meparshme,
kocka qe formohet merr formen qe ka patur para fraktues.
h) Kallusi qe eshte i tepert rezorbohet dhe kocka behet si me pare.
 Kapitulli 11: Indi muskulor
-origjina nga mezenkima
-e perbere nga qeliza te diferencuara qe permbajne proteina
kontraktore
Tre lloje: e lemuar, e vijezuar, muskulatura e zemres
Ndertohen nga qeliza muskulore: e lemuar dhe e zemres //
Ndertohet nga fije muskulore: muskulatura e vijezuar
Tkurrje e vullnetshme: muskulatura e vijezuar // Tkurrje e
pavullnetshme: e lemuar dhe e zemres
Sarkoleme-membrana qelizor// Sarkoplazme- citoplazma//
Rrjeta sarkoplazmatike-REP// Sarkozome-mitokondret
o Eshte ne kontakt te ngushte me indin lidhor i
cili sjell me vete vaskularizim dhe inervim te bollshem
 Qeliza mezenkimale diferencohet ne mioblast
 Mioblastet proliferojne dhe diferencohet ne miocite (muskulature e lemuar ose kardiake) ose
fuzjonojne duke formuar fibren e muskulatures skeletike.
 Qelizat njohin njera-tjetren nepermejet molekulave te adezjonit siperfaqesor dhe fuzjonojne duke
krijuar nje sincicium funksional.

Qelizat mioepiteliale
Qelizat mioepiteliale jane qeliza me origjine epiteliale te cilat diferencohen per te
kryer funksione kontraktuese. I gjejme ne periferi te acinuseve ku sherbejne per te
“shtrydhur” sekrecionet (saliven, qumeshtin, djersen)ne lumen dhe ne irisin e syrit
ku formojne muskulin dilatator pupile. Kane ne citoplazem sasi te medha aktine dhe miozine.

MUSKULATURA E LEMUAR
• ndertohet nga qeliza qe quhen miocite
• Qelizat lidhen me njera tjetren nepermjet indit lidhor fijeshkrifet (fije retikulare) dhe komunikojne
me njera – tjetren me gap junction
• Kontraktohen se bashku ne menyre te sinkronizuar.
• Gjate tkurrjes miociti shkurtohet dhe trashet, ndersa berthama perdridhet ne forme spirali.

MIOCITI
• Qelize me forme boshtore
• Ka berthame ovale te vendosur ne qender.
• Ne citoplazem permban mikrofije te aktines,
miozines dhe tropomiozimes.
• Nuk ka troponin.
• Mekanizmi i kontraksionit ndryshon nga
muskulatura e vijezuar.
• Sekreton lamine bazale e cla e mbeshtjell
• Ne perberje te arterieve sekretojne fije elastike
Kontraktimi ne muskulaturen e lemuar
Shtohet perqendrimi I Ca+ ne citoplazmen e miocitit. Lidhet me
kalmodulinen duke formuar nje kompleks I cili me pas lidhet
me je proteinkinaze qe perfaqeson nje zinxhir te lehte te
miozines. Zinxhiri I lehte fosforilohet dhe nxit formimin dhe
aktivizimin e aktine-miozine qe kontrollon kontraktimet dhe
relaksimet e muskulit.
Hormone mund te ndikojne ne kete veprimtari. Estrogjeni rrit
cAMP duke sjelle kontraksion ne uterus.
Faktore: humorale, endocrine, parakrine
 Tkurrja realizohet:
• Nga citoskeleti i qelizes, eshte i pasur ne desmin dhe vimentin te te cilat fiksohen aktina dhe
miozina. Pikerisht ne keto zona formojne trupat dens
• Fijet e holla dhe te trasha nuk vensosen ne menyre te rregullt, por rrethojne qelizen ne forme te
kryqezuar
• Tkurrje e vazhdueshme por me force relativisht me te dobet se muskulatura e skeletit
• Me ngadale dhe jo menjehere pas marrjes se ngacmimit (periudha latente)

MUSKULATURA E VIJEZUAR
• Forma e organizimit eshte SIMPLASTI
• Formon muskujt e skeletit
• Eshte e vullnetshme
• Ka pamje tipike te vijezuar ne mikroskop
• Ka kontakt te ngushte me indin lidhor i cili i sjell nervezimin dhe vaskularizimin
• Gjate zhvillimit embrional mioblastet shkrihen ndermjet tyre duke formuar masa cioplazmike me
shume berthama
• Midis lamines bazale dhe sarkolemes, ka qeliza satelite te cilat mund te formojne fibra te reja
ne rast nevoje
• Qelizat satelite jane mioblaste te padiferencuara te cilat luajne rolin e qelizave burimore ne indin
muskulor.
• Ato rekrutohen nga fibra muskulore ne rast demtimi dhe ne rast rritje te fibres, diferencohen dhe
fuzjonojne duke formuar fibra te reja ose duke shtuar fibren ekzistuese.

 Ne secilen fije dallohen vijezime. Ndermjet vijezimeve duket hapesira te bardha ose te qarta.
 Vijezimet quhen disqe te errata (A)
 Hapesirat midis tyre quhen disqe te qarta (I)
 Berthamat vendosen ne periferi te fijes

Δ Muskuli ne teresi rrethohet nga ind lidhor fijengjeshur i pasur ne ene gjaku i cili quhet EPIMIZIUM
Δ Ky ind deperton ne brendesi te muskulit duke rrethuar fashikuj te vecante. Ne kete rast quhet
PERIMIZIUM
Δ Cdo qelize (fiber) muskulora rrethohet nga ENDOMIZIUMI cili eshte ind lidhor fijeshkrifet i pasur
ne fije retikulare, nerva dhe ene te vogla gjaku. Ky ka kontakt me laminen bazale te fibres muskulare
e cila vazhdon me sarkolemen.

+Miofibrilet: marrin pjese active ne tkurrjen e muskujve. Pershkojne ne menyre paralele gjithe
gjatesine e fijes muskulore. Te shperndare ne forme tufash. Struktura e vogel e tij eshte
miofilamenti
 TRE LLOJET E FIBRAVE
• Proteinat e aktines dhe miozines kane shume lloje izoformash te cilat mund te kombinohen ne nje
fiber muskulare
• Nga kombinimi i ketyre izoformave kemi tre lloje fibrash: te bardha, te kuqe dhe te ndermjetme.
FIBRAT E KUQE FIBRAT E BARDHA
• Quhen edhe fibra te ngadaleta • Quhen edhe fibra te shpejta
• Inervohen nga neurone motore normale • Inervohen nga neurone me transmetim shume te
• Permbajne sasi te medha mioglobine (proteine shpejte impulsi
qe lidh oksigjenin) • Kane me shumice glikogjen ne citoplazem
• Permbajne nje numer te madh mitokondrish • Nuk kane shume mitokondri dhe mioglobin
• Bejne kryesisht metabolizem aerob • Bejne kryesisht metabolizem anaerob dhe
(konsumojne shume oksigjen dhe shpenzojne lodhen shpejt
me shume kalori) • Jane per levizje te shpejta shperthyese, tipike
• Jane pergjegjese per qendrimin (muskujt e per atletet e garave te shpejtesise te cilet jane
qafes, shpines, kofshes kane me shumice fibra gjenetikisht te pajisur me nje numer me te madh
te kuqe. te tyre
• Jane shume rezistent (psh ne gara te gjata) dhe • Egziston ideja se me ushtrime mund te kthehen
nuk lodhen shpejt ne fibra te ndadaleta

NDERTIMI SUBMIKROSKOPIK I MIOFIBRILEVE

•Disku Z – kufizon sarkomerin dhe sherben per fiksimin e miofibrileve.
Permban proteina qe lidhin aktinen (aktinin)
•Banda A – zona ku mbivensosen fijet e aktines dhe te miozine
•Banda I – zona qe zene fijet e holla te aktines (ka ne qender diskun Z,
gjendet ne dy sarkomere fqinje)
•Zona H – gjendet ne mes te bandes A. Korespondon me vensosjen
vetem te fijeve te miozines (mungon aktina)
•Linja M – gjendet ne mes te zones H. Permban me shumice enzimen
Kreatine Kinaze
Sarkomeri kufizohet nga disku Z ne te dyja krahet dhe permban
zonat Izotrope (I) dhe Anizotrope (A).

ORGANIZIMI I MIOZINES
2 pjese te stergjatura: bishti (privuar nga aktiviteti ATP-
azik)
2 pjese te rrumbullakta:kokat (ruan gjithe aktivitetin ATP-
azik dhe aftesine per tu lidhur me aktinen)
 ORANIZIMI I AKTINES
Me nga dy filament, vendosen ne formen e helikes se perdredhur. Formon fijen e holle bashke me
proteinat rregulluese TROPOMIOZINA DHE TROPONINA
Troponina:
Nennjesia C ka afrimitet me kalciumin dhe luan rol ne fillimin e
kontraksionit
Nennjesia I lidhet me aktinen dhe ka rol frenues mbi ATP-azat
aktomiozinike
Nenjesia T lidhet me tropomiozinen

TKURRJA E FIJES MUSKULARE TE SKELETIT

Kur sarkomeri kontraktohet , gjysma e shiritit te qarte rreshket drejt diskut te erret A duke zvogeluar
gjatesine e shiritit.
Energjia per tkurrje sigurohet nga hidroliza e ATP.

Pllaka neuromotore
• Quhet vendi i kontaktit te muskulit me nervin
• Nervi futet ne muskul nepermjet epimisiumit dhe deperton ne brendesi
me perimisiumin ku jep dege terminale
• Ne zonen e endomiziumit nervi zhvishet nga mjelina dhe ben kontakt
me laminen bazale te fibres muskulare.
• Ky kontakt quhet pllaka neuromuskulare
• Nje fiber nervore (akson) mund te inervoje nje ose me shume fibra
muskulore (arrin deri ne 160 fibra ne muskujt e medhenj

Butoni terminal permban

• Vezikula sinaptike me neurotransmetues
(Acetil Koline)
• Mitokondri
• Membrana post sinaptike
• ben palosje paresore dhe dytesore per te rritur siperfaqen e kontaktit me musklulin
• Permban kanale per Ca
• Hapesira ndersinaptike
• eshte e mbushur me lende jashteqelizore (fuzjonon lamina bazale e qelizes se Shvanit me lamien
bazale te pllakes musklore)
• Membrana postsinaptike permban
• Receptor per acetil kolilinen
Perqendrimi i receptoreve eshte shume i larte (rreth 20000 receptore per mikrometer katror)
• Enzimen acetilkolin esteraze qe degradon acetil kolinen.
• Kanale per Na te varura nga voltazhi
 MUSKULATURA E ZEMRES
• Gjendet vetem ne miokard
• Eshte shume e vaskularizuar dhe e inervuar
• Quhet dhe muskulature e vijezuar “atipike”
• Permban brenda saj qeliza “atipike” te cilat
formojne sistemin percues te zemres
• Eshte nen kontrollin e sistemit nervor dhe
hormonal
• Miocitet kardiake e marrin origjinen nga
mezoderma splanknike
• Qelizat e zemres primitive diferencohen,
lidhen me njera tjetren dhe formojne
muskulaturen kardiake
• Proceset e seciles qelize lidhen me njera
tjetren duke krijuar pamjen fibrave qe
anastomozohen me njera - tjetren

ATROFIA MUSKULOR
Kur muskuli nuk punon per nje kohe te gjate permasat e muskulit zvogelohen. Hollohen fijet dhe
ulet aftesia tkurrese. Mbeturinat e fijeve te shkaterruara fagocitohen nga makrofaget e indit lidhor
perreth fijeve
HIPERTROFIA MUSKULORE
Shtimi I permasave te muskulit dhe rritja e aftesise tkurrese. Nuk kemi rritje te fijeve muskulore.
Hipertrofia kompesatore shfaqet vetem ne kushte patologjike.

RIGJENERIMI I MUSKULIT
• Muskulatura kardiake nuk rigjenerohet
• Muskulatura skeletike rigjenerohet me ane te qelizave satelite. Aftesia regjeneruese eshte e vogel
• Muakulatura e lemuar rigjenerohet nepermjet mitozave te qelizave te saj dhe te periciteve (qeliza te
padiferencuara ne murin e kapilareve)
 Kreu 5: Indi epitelial

INDET
Indbashkësi qelizore dhe materiali ekstraqelizor që funksionojnë si një unitet morfologjik
 Qelizat e secilit prej indeve kanë prejardhje të njëjtë, tipare strukturore të përbashkëta dhe
funksionojnë së bashku për të realizuar funksionin e këtij indi
 Në inde qelizat komunikojnë nëpërmjet:
1) Bashkimeve ndërqelizore shumë të specializuara
2) Receptorëve membranor shumë specific
3) Molekulave të adezionit
 Llojet e indeve:
1) Indi epitelial 2) Indi lidhor 3) Indi nervor 4) Indi muskular
Matriksi ekstraqelizorpërbëhet nga komplekse polisaharidike, proteina të adezionit, fije kolagjeni, fije
elastike që prodhohen nga vetë qeliza
Molekulat e adezionit qelizor janë molekulat të cilat ndihmojnë në bashkëveprimin e qelizave
ndërmjet njëra-tjetrës
 Janë proteina të cipës qelizore qe kanë një regjion në pjesën citoplazmatike (që lidhet me citoskeletin)
dhe një regjion në pjesën jashtëqelizore (lidhet me qeliza të tjera ose me matriksin)
 Edhe pse janë shumë të shprehura në epitel ato nuk janë eksluzivitet I tij. (gjenden edhe në zemër)
 Këto molekula ndahen në dy klasa:
I. Të varura nga Ca kaderinat dhe selektinat (lidhin qel. me njëra-tjetrën)
II. Të pavarura nga Caintegrinat (lidhin qelizën me matriksin), dhe familja e imuno-globulinave

Kaderinat -Humbja e tyre con në shkëputjen e qelizave kanceroze nga njëra-tjetra gjë që i bën ato të
afta të metastazojnë
-Njihen mbi 40 lloje kaderinash:
 Kaderina E në qelizat epiteliale (gjatë sipërfaqes laterale të tyre)
 Kaderina Nnë SNQ, kristalinin e syrit, muskulaturën skeletike dhe kardiake
 Kaderina Pnë qelizat e trofoblastit që formojnë placentën
-Domeni citoplazmatik: lidhet me aktinën e citoskeletit ose me fije të ndërmjetme
nëpërmjet proteinave katenina ose desmoplakin dhe plakoglobin
-Domeni jashtëqelizor: lidhet me domenin përkatës të kaderinës në qelizën tjetër
Selektina -Lidhen me regjione të karbohidrateve në qelizën tjetër, pra përmbajnë regjionin
jashtëqelizor (CRD-carbohydrate recognition domain) i cili ka afinitet për oligosaharidet
e lidhura me proteina ose me lipide.
-Marrin pjesë në lëvizjen e leukociteve për në vatrën e inflamacionit (për të dalë nga ena e
gjakut, leukocitet ngadalësojnë shpëjtësinë me ndihmën e selektinave.)
-Njihen 3 klasa:
 Selektina Pnë trombocite dhe qel endoteliale të aktivizuara (gjendet në vezikula)
 Selektina Enë qelizat endoteliale të aktivizuara
 Selektina Lnë leukocite
N-CAM -I përket superfamiljes së imuno-globulinave

KM
 -Kodohen nga i njëjti gjen por ndryshojnë gjatë splincingut të mARN ose gjatë
glikozilimit
-Kanë një regjion të jashtëm me shumë palosje tipike (CD4receptor për virusin HIV në
limfocitet T-helper)
-Luajnë rol në ngadalësimin e leukociteve gjate inflamacionit (në këtë rast veprojnë
ICAM-1 dhe ICAM-2)
Integrinat -Përbëhen nga 2 nënnjësi (alfa dhe beta) që kodohen nga gjene të ndryshme
-Nënjësia alfa lidhet me citoskeletin (me aktinën nëpërmjet proteinave talin, vinculin,
alfa-aktinin)
-Domeni ekstraqelizor ka vend lidhës për lamininën dhe fibronektinën
-Në indin epitelial i gjejmë në hemidesmozoma.
-Sigurojnë integritetin e matriksit ekstraqelizor (lidhja e tyre me matriksin prishet nga
proteinat që quhen disintegrina… gjenden në helmin e gjarprit)
-Gjatë embriogjenezës marrin pjesë në procesin e migrimit qelizor
-Marrin pjesë edhe në ndërveprimet midis qelizavenë lidhjen leukocit-qel.endoteliale
gjatë procesit të homingut…pasi leukocitet ngadalësohen nga selektinat, parkohen nga
integrinat
INDI EPITELIAL
 I vetmi ind që bie në kontakt të drejtpërdrejtë me mjedisin e jashtëm
 Vesh sipërfaqet e brendshme të aparatit tretës, të frymëshkëmbimit, të sistemit nervor, urinar dhe atij
gjenital.
 Vesh sipërfaqen e lëkurës si dhe cipave seroze (perikardin, peritoneum, pleura)
 Ndërton të gjitha gjëndrat ekzokrine dhe endocrine si dhe formon shtresa receptore në retinën e syrit
dhe në veshin e brendshëm
Origjina e qelizave epiteliale
E marrin origjinen nga te treja shtresat e embrionit:
1. Endoderma - (sipërfaqen e brendshme të aparatit tretës, epiteli respirator epiteli i fshikës së
urinës, gjendrat tiroide dhe paratiroide, melcia, pankreasi)
2. Mezoderma - (epiteli i cipave seroze (mezotel) dhe ai që vesh enët e gjakut (endotel))
3. Ektoderma - (lekura, kornea, gjendra e djersës, të dhjamit, të qumshtit, nazofaringu, anusi, epiteli
receptor)
Karakteristikat e pergjitheshme te epitelit mbulues
1) Formon shtresa (qe veshin ose mbulojne)
2) Mbeshtetet ne nje shtrese te quajtur lamina ose membrana bazale
3) Nuk ka vaskularizim
4) Qelizat jane shume afer me njera tjetren dhe ka shume pak lende nderqelizore.
5) Ka aftesi te medha rigjeneruese si dhe potencial tumoral te theksuar.
6) Laget dhe lubrifikohet vazhdimisht nga gjendrat
7) Pozicioni kufitargjithmonë vesh sipërfaqen e jashtme të trupit (lëkurën) dhe sipërfaqen e
brendshme të organeve kavitare (mukozën)
8) Ka raport të ngushtë me indin lidhor prej të cilit ushqehet me difuzion nëpërmjet laminës bazale
9) Qelizat epiteliale kanë polaritet të theksuardallohet regjioni apical dhe bazal

KM
Funksionet e epitelit
Mbrojtës -Duke qënë se mbulon tërësisht organizmin, na mbron nga mjedisi i jashtëm (lëkurë,
korne)
-Rigjenerohet shpejt nëpërmjet shtresës bazale
Psh: epiteli I stomakut mbron muret e tij nga aciditeti dhe rigjenerohet nga qelizat
burimore
Barrierë Formon barriera: hemato-gazore, barrier filtruese në veshkë, barriera gjak-tru, gjak-
nerva, gjak-teste, gjak-timus
Sekretues Sekrecionet mund të jenë sinjale, enzima, mucus, proteina plazmatike
Absorbues Tipik për qelizat që veshin zorrën e hollë nga brenda dhe tubi proksimal i veshkës
Transportues Tipik për systemin respirator (ciliet)
Receptor -Kur modifikohen kthehen në qeliza receptore që janë të afta të kapin një sinjal të
caktuar (kimik, fizik) dhe ta shndërrojnë në sinjal elektrik
-Grumbullimet e këtyre qelizave formojnë fushat receptore të analizatorëve
Gjerminativ -Qelizat epiteliale marrin pjesë në formimin e strukturave përgjegjëse për maturimin
dhe shumimin e qelizave seksuale
Psh: qelizat folikulare pranë ovocitit dhe qelizat e Sertolit në gypat seminifer janë
qeliza epiteliale të specializuara
Klasifikimi
Filogjenetik Ektodermal Lëkurë, korne etj
(prejardhje) Endodermal Zorrë, trake, bronke
Mesodermal Cipa seroze dhe enët e gjakut
Funksional Mbrojtës, secretor, olfaktor, sensor, respirator, absorbues, ekskretor, transportues,
gjerminativ dhe barrierë
Morfologjik Njështresor I sheshtë
Kubik
Prizmatik (cilindrik)
Shumështresor I sheshtë
Kubik I brirëzuar (me keratinë) sipërfaqe e lëkurës
Prizmatik I pabrirëzuar (pa keratinë) ezofag, korne, vaginë
Kalimtar

NDËRTIMI I LLOJEVE TË NDRYSHME TË EPITELEVE

Epitelet njështresore

I sheshtë Takohet në sipërfaqen e brendshme të labirintit cipor të veshit të brendshëm, në cipën

vestibulare, në sipërfaqen e brendshme të daulles së veshit, në kapsulën parietale te
treupezes së Malgipit në veshkë, në krahun zbiritës të lakut Henle.
Në këtë epitel futet një variant I vecantë I tij: mezotelivesh cipat seroze dhe qelizat
endotelialesipërfaqe e brendshme e enëve të gjakut
Mezoteli Qelizat e mezotelit janë të sheshta dhe me trajtë shumëkëndeshe
Kanë kufi të valëzuar, me një ose dy bërthama dhe shumohen me mitozë.
Kanë aftësi thithëse dhe sekretuese
Kubik Gjenden në sipërfaqen e vezores, pleksin koroidal, në kapsulën e kristalinit, ne gypat e
veshkës, në fosikulat e gjendrës tiroide etj
Cilindrik Qelizat e tij kanë pamjen e prizmave shumëkëndësh
Në bazën e tyre kanë një bërthamë vezake ose të rrumbullakët.

KM
 Takohen në stomak, zorrë, gypat e drejtë të veshkës, gypat e mitrës, mitër, gypat
jashtëqitës të disa gjendrave
Prizmatik Gjendet në mitër dhe gypat e saj, në bronket e vogla, sinuset e fytyrës dhe në kanalin
me cilie qëndror të palcës kurrizore
Pseudo- Variant I epitelit njështresor prizmatik që ngjan si epitel me shumë shtresa sepse ka disa
shtresor lloje qelizash (prizmatike me cilie, bazale, kaliciforme)
Të gjitha këto qeliza kanë kontakt me laminën bazale por jo të gjitha arrijnë të dalin në
lumen
Gjendet në rrugët respiratore dhe në disa zona të traktit gjenital.
Epitelet shumështresor

I sheshtë I -Në sipërfaqe përmban qeliza të sheshta, të vogla në trajtë luspash.

pabrirëzuar -Në kontakt me cipën themelore vjen shtresa bazale e cila ndërtohet nga një rresht
qelizash plazmatike ose kubike dhe shërben për regjinerimin e epitelit
-Mbi shtresën themelore vendosen disa rreshta me qeliza shumëkëndëshe të cilat në
sipërfaqe kanë disa zgjatime në trajtë gjëmbash që shërbejnë për lidhjen e qelizave
ndërmjet tyrekjo quhet urëza citoplazmatike (spina qelizore) dhe shtresa merr emrin
shtresa spinoze
Mbi shtresën spinoze vendosen qeliza me trajtë vezake apo shumëkëndëshe
Ky epitel gjendet në zgavrën e gojës, ezofag, korne, vaginë dhe rektum.
I brirëzuar -Gjendet në lëkurë
-Shtresa bazale dhe gjëmbore marrin pjesë në rigjenerimin e epitelit ndërsa në shtresat e
mësipërme fillon procesi I keratinizimit
-Shtresa e brirëzuar duke qënë gjithmonë në kontakt me mjedisin e jashtëm shkëput
vazhdimisht qelizat e saj dhe I zëvendëson me të reja që vijnë nga shtresat e thella të
epidermës.
Kubik Takohet në disa pjesë të sektorit të mukozës e rektumit si dhe gypat jashtëqitës të
gjendrës së djersës
Qelizat në sipërfaqe kanë formë kubike
Cilindrik Gjendet ne duktuset e medhenj te gjendrave ekzokrine (parotis, sublinguale,
submandibulare) si dhe në forniksin e konjuktivës së syrit
Në sipëefaqe ka qeliza cilindrike
Kalimtar -Vesh traktin urinar nga kalikset renale deri tek uretra
-Eshte i ngjashëm me epitelin shumështresor të sheshtë të pabrirëzuar; ndryshon prej tij
sepse (1) qelizat duke filluar nga baza në drejtim të sipërfaqes zmadhohen, ndërsa tek
epiteli shumështresor i pabrirëzuar qelizat sheshohen në trajtë luspash dhe (2) përmban
më pak shtresa se sa epiteli shumështresor i pakeratinizuar.
-Ne vartesi te gjendjes funsksionale te organit gjendet ne dy forma:
I shtypur (vezika plot)
I zgjeruar (vezika bosh)
-Në këtë epitel gjenden 3 tipa qelizash:
Bazale:shtresa më e thellë (trajtë kubike)
Qelizat e shtresës së mesme: qeliza shumëkëndëshe
Qelizat e mëdha mbuluese: kanë formë të mysët (me 1-2 bërthama)
Lamina bazale
 Eshte matriksi jashtqelizor ku mbeshteten qelizat epiteliale
 Perben lende jashtqelizore te pasur në
1) Kolagjen tip IV (formon rrjetë)
2) Glikoproteina strukturore (Laminin dhe Fibronektin dhe Entaktinë)
3) Glukozaminoglikane (Heparan Sulfat) qe formojne proteoglikanin perlekan.

KM
  Laminina dhe Fibronektinakanë vende lidhëse për integrinat, për kolagjenin IV dhe GAG
 Entaktinastabilizon strukturën e lamininës.
 Ne ME duket me dy shtresa:
 elektron lucide Lamina rara
 elektron dense Lamina densa
 Ne mikroskopi optike duket me ngjyrimin e PAS (per shkak te GAG dhe glikoproteinave)
 Lamina bazale eshte produkt i qelizes epiteliale dhe mbeshtetet shpesh mbi nje formacion te pasur
ne fije elastike dhe kolagjen tip III i quajtur lamina retikularis. (lamina bazale me laminën
retikularis lidhen me anë të fibrave të kolagjenit VII që quhen fibrile ankoruese)
 Ne raste te vecanta qelizat epiteliale afrohen me njera tjetren duke bashkuar regjionet bazale te
tyre. Ne kete rast laminat bazale te tyre fuzjonojne duke formuar: MEMBRANEN BAZALE.
 Pamja e saj ne mikroskopi elektronike eshte:
 Nje lamina rara ne mes
 Rrethuar nga dy lamina te ndritshme anash
 Funksionet e laminës bazale:
1. Nepermjet saj qeliza merr metabolitet e nevojshem per jetese.
2. Përbërësit e saj kanë masë të vogël dhe volum të madh duke krijuar kështu një hapësirë
filtruese. Gjithashtu ato janë molekula higrofile që thithin sasi të mëdha uji I cili ndihmon në
difuzion
3. Kontrollon procese si diferencimi, proliferimi, përcakton polaritetin e qel.epiteliale, rigjineron
epitelin pas dëmtimit, migrimin e qelizave epiteliale dhe bashkëveprimin midis tyre.
4. Qelizat kancerogjene nuk përbëjnë rrezik nëse kufizohen mbi laminën bazale sepse nuk kanë
mundësi të metastazojnë.
Polariteti i qelizës epiteliale
 Qeliza është polare atëherë kur ka dy regjione të ndryshme morfologjike (regjioni apical dhe ai
bazal)
 Ndryshimet i perkasin kryesisht membranes, por edhe citoplazmes, vendosjes se berthames,
citoskeletit,organeleve.
 Regjioni bazalgjithmonë në kontakt me laminën bazale dhe ka këto specializime

Hemidesmozomat -Komplekse proteinike që lidhin qelizën epiteliale me laminën bazale

-Proteina kryesore: integrina (krijojnë lidhje me proteina të MEC si laminina dhe
fibronektina ndërsa nga ana citoplazmatike lidhen me fijet e ndërmjetme të
citokeratinave)
-Protein tjetër shumë e përhapur është kolagjeni XVII
-Formohet nga nje pllake citoplazmatike dhe nje pllake membranore qe e lidh me
laminen bazale
Palosjet bazale -Jane tipike per qeliza qe transportojne jone dhe krijojne hapesire per vendosjen e
mitokondrive që për shkak të vendosjes tipike formojnë “striaturën bazale”
shumë e shprehur në qelizat e gypit të afërt të veshkës dhe në qelizat e gypave të
strijuar në gjendrat salivare.
-Zakonisht jane qeliza me funksion absorbues dhe sekretues. Ne pjesen bazale
qeliza ka kontakt me laminen bazale nga ku merr metabolitet e nevojshem per
sinteze.
 Regjioni lateralqelizat me njëra-tjetrën krijojnë kontakt me njëra-tjetrën duke formuar
komplekse izoluese, ankoruese apo komunikuese

KM
Zonula okludens -Gjendet ne pjesen apiko-laterale te qelizes
(tight junction) -Funksion izolues.
kompleks izolues  Nuk lejon kalimin e lengjeve ndermjet qelizave
 Nuk lejon levizjen laterale te proteinave membranore nga pjesa apikale ne
ate bazolaterale
-Proteinat perberese jane: Okludina, Klaudina, dhe proteina stabilizuese
citoplazmatike (AF6 ZO1, ZO2, ZO3.)
-Adaptohet dhe modifikohet lehtë nën influencën e hormoneve, sinjaleve etj
-Permeabiliteti i saj ndryshon: mund të lejojë kalimin e disa kationeve ose lëndë
me peshë të vogël
-Ka viruse ose toksina bakteriale që lidhen me proteinat përbërëse të ZO duke
prishur lidhjen dhe ekuilibrin hidrik dhe acido-bazik
Zonula -Realizon lidhje në regjionin apikal dhe në brendësi të qelizës nga ana
adherens citoplazmatike, ajo korrespondon me nivelin e rrjetës terminale.
kompleks -Ka ne perberje proteina integrale te quajtura Kaderina
ankorues në  Nga ana citoplazmatike proteinat kaderina lidhen me filamentet e holla te
formë brezi aktines nepermet kateninave
 Siperfaqja e cipes ne nivelin e zonules perforcohet me proteina qe
formojne pllaka (desmoplakin, plakoglobin)
Desmozoma -Funksion: të krijojë pika lidhjeje mes qelizash duke siguruar stabilitet dhe
kompleks rezistencë
ankorues në -Shumë të shprehura në qelizat e epitelit të lëkurës ku traumat janë të mëdha
formë njolle -Ndërtohet nga kaderinat (desmoglein dhe desmokolin) ndërkohë që lidhjet me
citoskeletin e realizon me proteinat desmoplakin dhe plakoglobin.
-Në dallim nga zonula aderens, nuk lidhet me fijet e aktinës por me fije të
ndërmjetme të citokeratinave
-Antitrupa të krijuar kundër desmogleinës janë përgjegjës për patologji si:
pempfigus vulgaris ose pemphigus foliaceus
Gap junction -Funksion komunikues
(neksus) -Ka ne perberje proteinen koneksin qe formon koneksonet (6 koneksina formojnë 1
kompleks konekson)
komunikues -2 koneksone në qeliza fqinje formojnë një kanal dhe bashkësia e këtyre kanaleve
në një zonë të caktuar formon një gap junction
-Shume e shprehur ne qelizat e muskulatures kardiake dhe te lemuar, në neurone
ku formojnë të ahtëquajturat sinapse elektrike, në qelizat epiteliale, në qelizat e
kockës
-Lejon kalimin e joneve dhe molekulave te vogla nga qeliza ne qelize.
Interdigitacionet -Janë palosje dhe ndërfuten në njëra-tjetrën dhe gjenden në qelizat thithëse
laterale -Funksioni: krijimi i një kompartimenti lateral ndërqelizor i nevojshëm për kalimin
e lëndëve që qeliza nuk ka interes ti nxjerrë në pjesën bazale (psh: transporti i
lipideve në formën e kilomikroneve në qelizat thithëse të zorrës)
 Regjioni apikal sheh gjithmonë nga lumeni i organeve kavitare dhe ka specializime:

Ciljet -Struktura të përbëra nga mikrotubuj i ndërtuar nga 10 cifte mikrogypthash, 9 në periferi
dhe 1 në qendër (struktura e aksonemës 9+2)
-Ne baze ka nje centriole qe quhet trupeza bazale (centriolë e modifikuar)
-Ciftet periferike të mikrogypthave lidhen me anë të proteinës dineinë e cila koordinon
lëvizjen ritmike të cilieve
-Funksioni transportues
-Tipike per epitelin respirator dhe riprodhues mashkullor

KM
 -Crregullimet gjenetike te Dyneines (proteine strukturore e cilit) cojne ne sindromin
Kartagener (crregullime respiratore + sterilitet )
Mikrovilet -Tipike per qelizat me funksion absorbues Psh: Epiteli i zorres ose tubat proksimal te
veshka
-Ka ne qender fije aktine dhe rrethohet nga membrana qelizore
-Kur jane me shumice krijojne te ashtuquajturin kufi furcor “brush border”
-Fijet e aktines lidhen me proteina lidhese me njera tjetren si Vilin dhe Fimbrin si dhe
me elemente te membranes me anë të proteinave Miozinë tip II dhe Calmodulinë.
-Fijet e aktines fiksohen ne rrjeten terminale (spektrinës dhe citokeratinave) te qelizes
-Funksioni eshte te rrisin siperfaqen e kontaktit per qelizen
Stereociliet - Jane mikrovile te degezuara
-Tipike per epididimusin (rrugët e kalimit të spermës)
-Funksion: Rrisin siperfaqen e kontaktit me lumenin
BIOLOGJIA E QELIZËS EPITELIALE
 Të ushqyerit
 Lëndët ushqyese vijnë me difuzion nga lamina propria duke kaluar nëpër laminën bazale
 Epitelet me shumë shtresa kanë vështirësi për ushqimin e shtresave të sipërfaqes për këtë arsye në
këto zona krijohen palosje ose ndërfutje të epitelit në lamina propria këto palosje quhen papilla
që janë tipike për lëkurën, ezofagun, hapësirën e gojës, vaginë etj…
 Sa më I trashë epiteli, aq më të thella papilat.
 Inervimi
 Mbaresat nervore përfundojnë jo rrallë në pjesën bazale të qelizave epiteliale
 Rigjenerimi
 Shquhet pëe aftësi rigjeneruese të larta
 Epiteli i lëkurës, stomakut dhe i zorrëve janë nga indet që rigjenerohen më shpesh në organizmin
tonë.
 Epitelet shumështresore rigjenerohet në sajë të qelizave të shtresës bazalekëto qeliza bëjnë
mitoza të shumta duke “furnizuar” me qeliza të reja shtresat e mësipërme.
 Epitelet me një shtresë kanë në përbërje të tyre qeliza të padiferencuara (qeliza burimore) të cilat
në momente të caktuara ndahen dhe zhvendosen duke zëvendësuar qelizat që bien (eksfoliohen
 Metaplazia
 Fenomeni i shndërrimit të një lloji epiteli në një tjetër
 Psh: epiteli bronkial, nën efektin e duhanit, epiteli pseudoshtresor me cilie transformohet në epitel
shumështresor të sheshtë
 Është process i rikthyeshëm me heqjen e faktorit që e shkakton
 Neoplazia
 Është proliferim i pakontrolluar i qelizave epiteliale ose jo, dhe ka për pasojë formimin e një
mase qelizore (tumor)
 Fjala neoplazi nënkupton tumoret malinje ose kancerin i cili mund të rritet pa e kaluar laminën
propria (carcinoma insitu), por mund të depërtojë edhe nën të duke krijuar mundësinë e
metastazimit.
 Epiteli gjendror
 Gjendrat janë qeliza epiteliale të specializuara për të sintetizuar dhe sekretuar makromolekula të
cilat I nevojiten organizmit tonë dhe që nuk mund të merren nga jashtë. Këto mund të jenë:
a) Proteina hormone proteinike, enzima ejt
b) Lipide hormone steroide, triglyceride, kolesterol

KM
 c) Glikoproteina mukus, hormone glikoproteinike etj
 Gjendrat mamare janë të vetmet që i sekretojnë të tre këto përbërje njëkohësisht
 Përvec molekulave që qelizat sekretore i sintetizojnë vetë, ato marrin dhe produkte nga gjaku dhe
i transportojnë në pjesën apikale ku i fusin në përbërje të materialit të sekretuar
 Përbërja që sekretohet quhet sekret  sekreti depozitohet në qelizat sekretore në formën e
granulave sekretore.
 Sekreti del nga qeliza sekretore në hapësirën që quhet lumen
 Qelizat mund të vendosen në porcione të ndryshme në raport me njëra-tjetrën duke formuar
struktura në formë sfere (acinuse) ose struktura në formë gypash. (gjendrat mund të jenë acinare
ose tubulare)  acinusi; njësia sekretore e gjendrës ose adenomere.
 Gjendrat ekzokrine përvec lumenit, përmbajnë gypa të cilët mund të degëzohen ose jo. Ato mund
të jenë të drejtë ose të përdredhur.
Klasifikimi i gjendrave

Sipas derdhjes së sekretit

Endokrine -Sekreti derdhet drejtpërdrejt në gjak, limfë ose lëngun ndërqelizor
-hipofiza, epifiza, gjendra tiroide, paratiroide, mbiveshkore, pankreasi endokrin etj
Sipas mënyrës së sekretimit:
 Endokrinsekreti kalon në gjak dhe vepron në qeliza target larg qelizës sekretore
 Parakrinsekreti vepron në qelizat pranë qel.sekretore
 Autokrinsekreti vepron mbi vetë qelizën
Ekzokrine Përmbajnë gypa ekskretorë dhe sekreti derdhet në mjedisin e jashtëm ose në kavitetin e
brendshëm si psh: në lëkurë, faring, stomak, zorrë, prostatë mitër etj
Ato mund të vendosen brenda në gjirin e epitelit (intraepiteliale) ose vendosen jashtë tij
(ekzoepiteliale)
Sipas numrit të qelizave ato ndahen në:
 Njëqelizore 1 qelizë e vetme (psh: qel. kupëngjashme)
 Shumëqelizore shumë qeliza
Sipas ndërtimit të zonës sekretore të gjendrës kemi:
 Alveolare të thjeshta, të degëzuara, të përbëra
 Tubulare të thjeshta, të degëzuara, të përbëra
Sipas mënyrës së nxjerrjes së lëndës sekretuese dallohen:
 Gj.merokrinpërpunojnë dhe nxjerrin jashtë lëndën përkatëse pa dëmtuar trajtën
e qelizave të tyre
 Gj.apokrineqel. e këtyre gjendrave kur sekretojnë, shkatërrojnë edhe një pjesë
të zonës apikale nga ku marrin dhe emrin (gj. e qumështit dhe gj. e djersës në
regjionin aksilar ose pubik)
 Gj.holokrinegjatë procesit të sekretimit qelizat e këtyre gjendrave shkatërrohen
plotësisht (gj. dhjamit) (qel.shumohencitoplazma dhe bërthama degjenerohet 
qelizat shkatërohet)
Sipas natyrës së lëndëve që sekretojnë dallohen:
 Seroze qelizat quhen serocite
 Mukoze qelizat quhen mukocite
 Të përziera seromukoze (mbizotëron lënda seroze) ose mukoseroze
(mbizotëron lënda mukoze)
Sipas numrit të lëndëve që prodhojnë kemi:
 Homokrine prodhojnë vetëm një lëndë (glandula parotis)
 Heterokrineprodhojnë më shumë se një lëndë (gjendra të stomakut)

KM
KM
 Aplikimet klinike te indit epitelial
 Semundjet buloze te lekures kane ne baze prishjen e strukturave bashkuese (desmozoma,
hemidesmozoma).
 Mekanizmi i demtimit mund te jene antitrupa kunder desmogleines ose defekte gjenetike te
proteinave strukturore – pemfigoidi buloz
 Prishja e barrierave dhe e permeabilitetit si pasoje e prishjes se tight junction nga toksinat
bakteriale. Kolera, salmonela, shigela – enteritet bakteriale
 Displazia – ndryshime prekanceroze te epitelit te cilat evidentohen me mikroskop. Shkaktohet
nga viruse ose faktore te tjere dhe eshte tipike ne epitelin e qafes se mitres prej infeksionit me
HPV. E trajtueshme
 Ulceracionet – gerryerje te epitelit si pasoje e stresit kimik (acidi), mekanik, bakteriologjik,
autoimun etj)
 Rigjenerimi i epitelit - sherimi i plageve – ne vendin e demtimit si pasoje e prodhimit te
faktoreve te ndryshem sinjalizues, kemi proliferim dhe migrim te qelizave epiteliale te cilat
mbulojne siperfaqen e demtuar. Ky proces varet nga prania e lamines bazale, e cila duhet te jete e
pa prekur nga demtimi. Afrimi mekanik (qepje) i shtresave epiteliale ndihmon procesin dhe
shpang formimin e cikatriksit (ind lidhor fibroz).

Informacion shtesë
 Struktura e laminines, glikoproteina strukturore kryesore e lamines bazale.
 Perbehet nga tre vargje polipeptidike, alfa, beta dhe gama.
 Ka domene te vecanta per lidhjene kolagjenit tip IV, heparan sulfatit dhe intgrinat ne membranen
qelizore ose hemidesmozome.
 Struktura e saj stabilizohet nga nje proteine me e vogel e quajtur Entactin.

KM
 Kreu 6: Gjaku

GJAKU
 Gjaku është një formë speciale e indit lidhor sepse siguron komunikimin ndërmjet indeve të
ndryshme të organizmit dhe oksigjenit atmosferik në mushkëri
 Përbehet nga:
 Plazma
 Elementët e figuruar
 Eritrocite
 Leukocite
 Trombocite
 Në kushtet e centrifugimit përbërësit e gjakut formojnë 3 shtresa:
a) E poshtme45% e vellimit të gjakut, e kuqe sepse ka eritrocite
b) E mesmengjyrë gri në të bardhë dhe zë 1% të vëllimit të gjakut (përbëhet nga leukocite dhe
trombocite)
c) E sipërmeplazma që zë afërsisht 55% të vëllimit të gjakut
 Hematokrititregon përqindjen që zënë elementët e figuruar të gjakut në gjakun total (kryesisht
eritrocitet)
 Femrat 35-45%
 Meshkujt 40-50%
Histofiziologjia
 Funksionet e gjakut
1) Funksion respirator 6) Koordinativ dhe rregullator (hormone)
2) Nutritiv (transporton lëndë ushqyese) 7) Mbrojtës (specific dhe jospecifik
3) Ekskretor (veshka, gjëndra e djersës dhe 8) Në rregullimin e homeostazës (ekuilibri
mushkëritë) acido-bazik)
4) Termorregullues 9) Mbajtjen e presjonit osmotic dhe
5) Mbajtje e hidratimit onkotik
PLAZMA
 Përbën komponentin fluid të gjakut
 Përmban 90% ujë dhe 10% lëndë organike (aminoacide, lipide, proteina, hormone, vitamina)
 Plazma pa fibrinogjen përbën SERUMIN
Proteinat plazmatike:

Albumina Proteina kryesore dhe me e bollshme ne plazem

Roli kryesor është krijimi dhe ruajtja e presionit onkotik (osmotik) në plazëm
Kanë funksion transportues
Globulinat Alfaglobulinatmarrin pjesë në transportin e lëndëve të patretshme në ujë
(yndyrna duke formuar komplekse lipoproteinike)
Betaglobulinattransportin e hormoneve, joneve të metaleve, yndyrnave etj
 Të lidhura me hekur, bakër dhe zink njihen si transferina

KM
  Ceruloplazminabetaglobulinë që mban të lidhur thuajse tërë bakrin që
ndodhet në truin e njeriut
Gamaglobulinatkanë veti antikorpale dhe shpesh thirren imunoglobulina;
përbëjnë bazën e mbrojtjes imunologjike kundër baktereve, toksinave e proteinave
të huaja.
Lipoproteinat VLDL
HDL Transportojnë në plazëm yndyrnat
LDL
Protrombinat Merr pjesë në koagulimin e gjakut
Fibrinogjen Sintetizohet në mëlci dhe merr pjese në koagulimin e gjakut
Karbohidratetgjenden në formën e glukozës me përqëndrim normal 70-110mg%
Yndyrnat e plazmëszakonisht ndodhen të lidhura me proteinat në formë kompleksesh lipoproteinike

 Përcaktimi i vlerave sasiore të yndyrnave plazmatike quhet lipidogramë

 Kolesterol < 200 mg/dl
 Triglyceride < 160 mg/dl
 HDL > 35 mg/dl
 LDL > 160 mg/dl
ELEMENTET E FIGURUAR TË GJAKUT
1) Eritrocitet
 Formohen në palcën e kuqe kockave, jetojnë rreth 120 ditë dhe shkatërrohen kryesisht nga
makrofagët e shpretkës, heparit dhe palcës së kuqe
 Ka metabolizëm anaerob sepse nuk ka mitokondri dhe enzimat e fosforilimit oksidues. Ka si
burim energjie glukozën
Morfologjia -Ka formën e diskut bikonkav dhe varet nga hemoglobina dhe citoskeleti
-Ka diametër 6m dhe trashësi 2.5m
-Nuk kanë bërthamë, mitokondri, REP apo organelle të tjera
-Është e mbushur me HEMOGLOBINE e cila ka funksion transportin e O2 dhe CO2
-Forma e eritrocitit është e ndjeshmë ndaj mjedisit ku ndodhetnë tretësirë hipotonike
eritrocitet marrin formë sferike dhe cahen (hemolizë) ndërsa në tretësirë hipertonike ato
rrudhosen.
Numri -Në gjakun periferik:
Meshkujt4,5-5,5 milion eritrocite/mm3
Femrat 4-4,5 milion/mm3
I porsalinduri6-7 milion/mm3 që bien deri në moshën 8 vjecare
Pas moshës 60 vjecare6 milion/mm3 por janë të varfra në hemoglobinë
-Policitemishtim i numrit të eritrociteve
-Eritropenipakësim i numrit të eritrociteve (anemi)
1% e eritrociteve që dalin në gjakun periferik kanë mbetje të REP/K e cila formon një
pamje në formë rrjete kur ngjyroset me ngjyrim supravital (Cresyl Violet). Këto
eritrocite quhen RETIKULOCITE dhe kanë rëndësi në kontrollin e funksionit të palcës
pas anemive
Funksioni Transporti i O2 nga alveolat në inde dhe i CO2 nga indet në alveola
Hemoglobina është një bufer i shkëlqyer acido-bazik
Marrin pjesë në thithjen e toksinave të ndryshme në shumë procese enzimatike
Janë mbartëse të antigjeneve të grupit të gjakut të sistemeve ABO, Rh, MNS, Kell, Leëis
etj

KM
 Anizocitoza Prania e eritrociteve me madhësi 9-11m (makrocite) dhe mbi 12m (megalocite)
(madhësia) apo edhe eritrocite gjigandë
Prania e eritrociteve më të vogla se 6m (mikrocite)
Anizokromia Prania e eritrociteve me përqëndrime të ndryshme hemoglobine
(përqëndrim i Hipokromeeritrocite ku hemoglobina e sintetizuar nuk arrin shifrat normale apo
hemoglobinë) molekula është jonormal
Hiperkromenë rastet e shtimit të sintezës së hemoglobinës
Qeliza targetkur hemoglobina përqëndrohet më tepër në qendër të eritrocitit
Anulocitekur hemoglobina përqëndrohet më tepër në periferi
Poikilocitoza Është prania e eritrociteve me forma të ndryshme
(forma) Sferocitoza (sferike)u mungon zona qëndrore e zbehtë dhe është karakteristike për
sëmundjen “Minkësky-Chauffard”
Eliptocitoza (elips) “Eliptocitoza e bashkëlidhur”
Ovalocitoza (ovale)makroovalocitet janë karakteristike për “Aneminë
megaloblastike”
Shistocitoza (prania e fragmenteve eritrocitare) “Anemi hemolitike”
 Polikromatofiliaprania e eritrociteve polikromatofile për shkak të mbeturinave bërthamore
 Trupat Jolly dhe unazat Cabotmbeturina bërthamore në brendësi të eritrocitit të pjekur
 Granulocitet bazofilikegranulocite të imëta bazofilike në përbërje të eritrociteve; karakteristike për
“Anemia nga plumbi”
 Siderociteteritrocite me granula hemosiderine; në personat me splenektomi
 Retikulociteteritrocitet që përmbajnë në citoplazëm sasi të ndryshme të një substance
granulofilamentoze
Membrana eritrocitare
 I siguron eritrocitit aftësi për tu deformuar gjatë kalimit nëpër kapilarë dhe nëpër filtrin splenik
 50-52% proteina, 40% lipide dhe 8-10% karbohidrate
 Proteinat: (sipas masës molekulare)
1. Alfa spektrina
2. Beta spektrina
 Është një protein fibroze e gjatë e përbërë nga një heterodimer i formuar nga 2 monomerë (një varg  dhe
një  të përdredhur me njëri tjetrin)dimerët bashkohen kokë më kokë duke formuar tetramerët
 Ekstremitetet e tetramerëve janë vende lidhëse për proteinën 4.1 dhe bandën 3. (tetramerët bashkohen
sëbashku nëpërmjet lidhjes me aktinën dhe proteinën 4.1)
 Spektrina lidhet me glikoforinat dhe bandën 3 nëpërmjet aktinës, ankirinës dhe tropomiozinës
Crregullime gjenetike të sintezës së spektrinës shoqërohen me crregullime të formës së Eritrociteve:
Sferocitoza Hereditare dhe Eliptocitoza
3. Ankirina
4. Banda 3 (protein integrale)
 Antiporter anioni që shkëmben jonet HCO3-- me Cl-- (domeni intralipidik)
 Domeni citoplazmatikankoron shtresën lipidike të dyfishtë me proteinat e citoskeletit (një sit
lidhës me afinitet të lartë për ankirinen dhe një me afinitet të ulët që bashkon proteinën 4.1 dhe
4.2
5. Glikoforina (protein integrale)
 Domeni citoplazmatiklidhet me citoskeletin nëpërmjet lidhjes me proteinës 4.1 dhe aktinën

KM
  Domeni jashtëqelizori glikozuar dhe përmban ngarkesë negative (kjo redukton ndërveprimet e
eritrociteve me njëri-tjetrin dhe me qelizat endoteliale të enëve të gjakut)
 Domen intralipidik
 Janë vend i lidhjes së antigjeneve sipërfaqësore në Eritrocite. Sipas llojit të antigjeneve
sipërfaqësore dhe antitrupave që qarkullojnë në plazëm kemi disa sisteme per grupin e gjaku:

Sistemi ABO Sistemi Rhezus

Antigjenët janë A dhe B ndërsa antitrupat janë Eritrocitet që kanë në sipërfaqe një nga
alfa dhe beta antigjenët e grupit Rhezus (D,C dhe E) quhen
Rh+ kurse ato që nuk e kanë Rh--
Eritroblastoza fetale ndodh në shtatëzaninë e dytë kur nëna është Rh-- dhe fëmija Rh+.
Në shtatëzaninë e parë ndodh sensibilizimi por antitrupat anti Rh nuk e kalojnë placentën sepse janë IgM.
Në rastin e shtatëzanisë së dytë formohen IgG të cilat kalojnë placentën dhe shkatërrojnë eritrocitet fetale.
6. Banda 4.1
7. Aktina
Metabolizmi i eritrciteve ka këto funksione
1. Të ruajë integritetin e membranës dhe gradientin osmotik Na+/K+ kundrejt plazmës.
2. Të mbajë hekurin e grupeve hem në gjendje ferroze (Fe++) duke ndalur që oksigjeni ta oksidojë
në mënyrë të vazhdueshmë në gjendjen ferrike (Fe+++)
3. Të ruajë hemoglobinën nga denatyrimi oksidativ dhe ta mbajë në solucion
4. Të ruajë gjendjen e reduktuar dhe active të grupeve sulfhidrike të enzimave eritrocitare
5. Të ruajë formën bikonkave të eritrocitit
HEMOGLOBINA
 Proteina më me shumicë në eritrocite dhe zë 33% të masës së tij
 Sinteza e saj fillon në REP/K të eritroblasteve në palcë dhe përfundon në stadin e retikulocitit.
 Është acidofile dhe i jep ngjyrimin karakteristik eritrociteve
 Është e përbërë nga 2 vargje  dhe 2  të lidhura me 4 grupe hem (grup prostetik i përbërë nga
ferroprotofirina IX me 4 unaza pirroli që përmbajnë në qendër hekur në gjendje ferroze 2 valent)
 Në varësi të vargjeve polipeptidike hemoglobina klasifikohet në HbA1 (96%), HbA2 (3%) dhe HbF
(1%). Tek fetusi kemi rreth 90% HbF. Kemi edhe Hb embrionale.
Crregullimet e sintezës së hemoglobinës njihen me emrin Hemoglobiaopati
 Për shkak të ndryshimeve në sasinë e hemoglobinës eritrocitet mund të jenë:
a) Normokrome (Hb në normë) c) Qeliza target (Hb e koncentruar në qendër)
b) Hipokrome (pak Hb) d) Qeliza Ghost (qeliza është e qarë dhe Hb ka
c) Hiperkrome (shumë Hb) dalë)
 Për shkak të defekteve gjenetike në sintezën e hemoglobinës eritrocitet mund të ndryshojnë
formë:
a) Drepanocitozadefekt gjentik në sintezën e vargjeve . Kemi zëvendësim të glutamatit
me valinë. Hemoglobina e formuar quhet HbS dhe i jep eritrocitit formë drapëri.
b) Talasemia

KM
 ANEMIA
 Është ulja e sasisë së Hemoglobinës totale me pasojë mosoksigjenimin e mirë të indeve
 Mund të ndodhë si pasojë e uljes së numrit të eritrciteve
 Pakësohet prodhimi
 Rritet eliminimi (si pasojë e sferocitozës,drepanocitozës etj)
 Si pasojë e uljes së [Hb] në eritrocit:
 Mungon lënda e parë që i duhet për sintezë
 Hekuri (anemia quhet feriprive)
 Acidi folik (duhet për sintezën e AND në formimin e qelizave të reja) ose VitB12
 Faktori antianemik ose intrinsek që ndikon në thithjen e acidit folik në stomak
dhe zorrë. Ky prodhohet në stomak nga qeliza parietale. Gastriti atrofik mund të
cojë në anemi në këtë mënyrë.
Jetëgjatësia e eritrociteve
 Eritrocitet jetojnë 120 ditë.
 Gjatë pjekjes në palcë ai ka sintetizuar tërë hemoglobinën e nevojshme sëbashku me enzimat dhe
citoskeletin
 Eritrociti vdes kur mbarojnë rezervat energjitike (humbet ujë, varfërohet në enzima membranore
dhe merr acid sialic, galaktozaminë, aminoacide polare)
 Prishet forma, fillon degradimi i proteinave dhe në sipërfaqe shfaqen proteina atipike të cilat
bëhen receptore për makrofagët e shpretkës, palcës së kuqë të kockës ose qel. e Kupferit (hepar)
 Shkatërrimi :0.5-1.5 e masës së eritrociteve qarkulluese (gjatë 24 orëve)
 (80% e eritrociteve)
Hemoglobina shpërbëhet në hemë dhe globinë nga makrofagëthekuri del i lirë në plazmë dhe lidhet me
ferritinën ose hemosiderinën plazmatikeshkon me anë të gjakut në palcën e kuqe të kockaverifutet në
proceset e sintezës së Hb ose mbetet i rezervuar aty.
Bërthama me 4 unaza piroli hapet dhe shndërrohet në bilirubinëbilirubina e lidhur me albuminën arrin
në lëmci ku kapet nga hepatocitihepatociti e konjugon me acidin glukoronik dhe e clirojnë me bilë në
duoden.
Një tjetër mrtabolit i Hb pas shkatërrimit të eritrociteve është biliverdina e cila kthehet në
bilirubinëheparlëng biliarduodenfece (në rast deëmtimi të rrugëve të ekskretimit të bilirubinës
ose shtimit të bilirubinës si pasojë e shtimit të eritrociteve që shkatërrohen, bilirubinakalon në gjak dhe
ekskretohet me urinë. Përqëndrimi i lartë i saj është toksik për organizmin)

 (20% e eritrocitev)
Shkatërrohen në shtratin enor dhe clirojnë Hbnjë pjesë e kësaj Hb lidhet me hepatoglobinën
kompleksi Hb-hepatoglobinë kapet shpejt nga hepatocitet
Pjesa tjetër e Hb shpërbëhet në globinë dhe hem ku hem kapet dhe transferohet për në mëlci.

KM
Metabolizmi i hekurit
 95% e hekurit që shkon për sintezën e hemoglobinës merret nga eritrocitet e shkatërruara.
 5% merret nga dieta e jashtmehekuri kalon në hepar ku lidhet me transferinëni lidhur shkon
në palcën e kuqe ku shkëputet nga transferinapërdoret për sintezën e Hbtransferina kthehet
në plazëm.
2) Leukocitet
 Quhen rruaza të bardha; kanë bërthamë sferike, si veshkë ose me segmente
 Citoplazma është pa ngjyrë
 Kryejnë funksionin (kryesisht mbrojtës) jashtë vazës në indin lidhor (kanë aftësi migruesediapedesis
duke lënë shtratin vaskular)
 Formohen në palcën e kuqe të kockave
 Klasifikimi Granulare (polimorfonukleare) Agranulare (mononukleare)
1. Neutrofile 1. Limfocite
2. Eozinofile 2. Monocite
3. Bazofile
Numri
 Në gjakun periferik është rreth 6000-10000/ml gjak ose 5000-8000/mm3 gjak
 Leukocitoza rritja e numrit të leukociteve në total (i referohet më së shumti shtimit të
neutrofileve dhe limfociteve) (>10000/mm3)
 Leukocitoza mund të jetë relative ose absolute
 Mund të jetë shenjë e infeksioneve të ndryshme bakteriale ose virale por mund të ndodhe
edhe në kushte fiziologjike: shtatzani, pas sforcimit fizik, pas të ngrënit, gjatë banjave të
ftohta, pas qëndrimit në diell dhe pas emocioneve të forta)
 Leukopeniulja e numrit të leukociteve në total (<5000/mm3)
 Pasojat e saj janë ulje e funksionit mbrojtës të organizmit që shoqërohet me infeksione.
 Ndodh shpesh gjatë trajtimit të sëmundjeve tumorale me kimioterapi dhe radioterapi
 Ndodh gjatë leucemive të ndryshme kur prishet funksioni i palcës së kuqe të kockave
 Vërehet në stade të avancuara të sëmundjes së SIDA
Formula leukocitare
Neutrofile
M R Sh S E B L M
Mileocite Te reja Shkopinj Segmente Eozinofile Bazofile Limfocite Monocite
0% 0-1% 3-5% 55-65% 2-4% 0-1% 20-40% 5-8%

KM
GRANULOCITET
Neutrofilet  Janë element aktivë mbizotërues në gjakun periferik që bëjnë lëvizje ameboidale
 Zënë 55-65% të leukociteve dhe kanë madhësi 10-12m
 Bërthama përmban 2-5 segmente që lidhen me anë të fijeve të holla të kromatinës
 Neutrofilet e rejabërthama në formë suxhuku
 N.shkopëzuarabërthamë në formë “S” (5%)
 N.segmentuarabërthama e ndarë në 2 (25%),3 (40%),4 (25%)dhe 5 (5%)
segmente.
 Në disa neutrofile mund të dallohet kromatina X ose trupëza e Barr që këtu quhet
shkopi i tamburit
 Sa më shumë lobe aq më e vjetër qeliza
 Formohen në palcën e kuqe të kockavedhe kanë kinetikë të caktuar prodhimi dhe
clirimi në gjak e cila varet nga faktorë të ndryshëm stimulus dhe clirues.
Qeliza burimoreMieloblastPromielocitMielocitMetamielocitNeutrofil
 Gjenden në disa kompartimente në organizmin human:
 Palcë: prodhohen dhe depozitohen
 Shtrati vaskular: mund të jenë në qenër të enës ose të marginalizuara gati për
megrim
 Indin lidhor: në vatrën e inflamacionit ku kryejnë funksione fagocituese (quhen
ndryshe MIKROFAGË)
 Jetojnë
Granularrethparësore
2-5 ditë në indin lidhor ku vdesin me apoptozë
-lizozome parësore që përmbanjnë enzima lizozomale
Granulat

-gjendet tek të gjitha leukocitet

-marrin ngjyrë të purport (sipas Gimsa Romanovskit)
-përmbajnë: fosfatazë acide, -manozidaza, arilsulfatazë, -galaktozidazë,
glukuronidazë, katepsin, elastazë, mjeloperoksidazë, kolagjenazë, lizozimë
Granula dytësore (specifike)
-tipike për neutrofilet, eozinofilet dhe bazofilet
-kanë përmasa më të vogla
-fillojnë të prodhohen në nivelin e mielocitit dhe gjatë gjithë fazës së maturimit
-marrin ngjyrë rozë
-përmbajnë: fosfataza alkaline,kolagjenaza, lactoferrin, lizozim, proteina
antibakteriale bazike
Granula tretësore
-janë shumë të vogla dhe përmbajnë xhelatinazë e cila degradon kolagjenin e
denatyruar
Clirimi i organizmit nga agjendët infektivë dhe lëndë të tjera ekzogjene të
dëmshme
1. Thirren në vendin e infeksionit nga faktorë kemiotaktikë të gjeneruar nga
ndërveprimet e antikorpeve me antigjenët
2. Pas marrjes së sinjalit, qel. shpreh në sipërfaqe molekula të adezionit
sipërfaqësor të cilat në bashkëveprim me qelizat endoteliale të enës
ngadalësojnë lëvizjen dhe marginalizohen në anë të enës
Funksionet

3. Qeliza ndryshon formën dhe bën lëvizje ameboidale me ndihmën e

citoskeletit për të vajtur në vatrën e infeksionit (DIAPEDESIS)
4. Fagocitojnë grimcat e jashtme
Nëse bien në kontakt me antigjenët bakterial ato fagocitojnë bakteret dhe
aktivizojnë mekanizma bactericide dhe bakterostatike në brendësi të qelizës

KM
  Enzima litike, fluks oksigjeni (cliron H2O2, jon superoksid)
 Laktoferrina ka efekt bakterostatik
5. Pas shkatërrimit të bakterit neutrofili vdes. (gjenden me shumicë në lëndën
me ngjyrë të verdhë që formohet në vatrën e infeksionit prej baktereve të
vdekura dhe mbetjeve qelizore të quajtur pus
*Mbijetesa në mjedis anaerob i jep avantazh në luftën ndaj baktereve*
5000/ml ose 60-70% të leukociteve
Neutrofilishtimi i numrit të neutrofileve
 Fiziologjike (shtatëzani) ose patologjike (procese qelbëzuese)
 Shkak i leukocitozës
Numri

kur leukocitoza shoqërohet me shtim të formave të reja të neutrofileve themi se

kemi shmangje majtas të formulës leukocitare (infeksion akut dhe ruajtje e
funksionit hemopoetik)
kur shtohen format e maturuara të tyre kemi shmangie djathtas (infeksion kronik)
Neutropenipakësimi i numrit të neutrofileve
Në gjakun qarkullues qarkullojnë afërsisht 70x107 neutrofile/kg peshë trupore të
cilat vendosen në dy popullat: gjakun periferik dhe pozicion marginal të endotelit.
 Pseudogranulocitopenizhvendosja e granulociteve nga popullata
qarkulluese në popullatë marginale
 Pseudogranulocitozë zhvendosja e granulociteve nga popullata marginale
në atë qarkulluese
Patologjitë e  Gr I: defekt sasior i qel. që lidhen me prodhimin apo me shpërndarjen
sistemit
(granulocitopeniaulje e nr. Të granulociteve neutrofile nën 2000/mm3)
granulocitar-
monocitar  Gr II: defekte funksionale, strukturore ose metabolike të granulociteve dhe monociteve
 Gr III: sëmundjet neoplazike që në mënyrë mbizotëruese shprehin një fenotip mieloid

KM
Eozinofilet  Qeliza sferike 12-15 mikrometër
 Bërthamë e ndarë në lobe (zakonisht 2)
 Permban 2 lloj granulash:
 Specifike – të kuqe me ngjyrë tulle dhe të mëdha (acidofile)
 Fosfatazë acide
 Fosfolipazë
 Aril sulfatazë
 Katepsin, Histaminazë
 Protein kryesore bazike (MBP)
 Jo specifike
 Vërehet KG, mitokondri, ribosome, REP/K dhe REP/L por nuk ka bërthamëza.
 Kanë receptor për pjesën Fc të IgM, IgG dhe IgE për komponentët e komplementit
dhe për histaminën.
 Eozinofilet e kryejnë funksionin e tyre në indin lidhor sidomos në mukozën e traktit
respirator, indin lidhor subkutan etj… (funksionet)
 Anti-parazitar (MBP lidhet me cipën e larvave duke shkaktuar lizën e tyre)
 Anti-inflamator (modulon përgjigjen inflamatore dhe fagociton komplekset
antigjen-antikorp)
 Fagocitues (i kufizuar)
 Numri = 150/ml gjak
 Eozinofilirritja e numrit të eozinofileve (sëmundje alergjike, parazitare…)
 Eozinopeniulja e numrit të eozinofileve (gjatë mjekimit me kortizon)
 Thirret në vatrën e inflamacionit nga substance kemiotaktike që clirohen nga
bazofilet dhe limfocitet
 Histaminazaredukton efektet e reaksioneve alergjike në të cilat prodhohet
histaminë
 Aril sulfatazaneutralizon substancën anafilaktike që pason me
degranulimin e mastociteve
Bazofilet  Janë në formë sferike (12-15m ose 10m)
 Kanë bërthamë të segmentuar (zakonisht në 2 lobe) dhe mbulohet nga granulat
specifike bazofile (me ngjyre vjollcë)
 Kanë granula
 Specifike (heparinë, histaminë, factor kemiotaktik për eozinofilet)
 Jospecifike
 Ngjajnë me mastocitet e indit lidhor dhe kanë funksion të njëjtë
 Marrin pjesë në fenomene alergjike dhe në hipersensibilitet të menjëhershëm.
 Funksionet: (i kryen në indin lidhor)
1. Kur stimulohet nga kontakti me antigjenin cliron përmbajtjen e granulave duke
ndërmjetësuar përgjigjen inflamatore. (degranulim)
 Histamina  vasodilator
 Heparina anticoagulant
(Si stimul të degranulimit shërbejnë komplekset antigjen-antikorp të vendosura në cipën
qelizore, kur imunoglobulina është IgE)
 Bazofilet clirojnë edhe leukotriene që janë metabolitë të acidit arakidonik që
ndodhet në mëmbranën e bazofilit
 Bazofilirritje e numrit të bazofileve (ndodh rrallë)

KM
AGRANULOCITET
Limfocitet  Janë qelizat më të vogla të serisë së bardhë
 Gjenden në gjak dhe në indin lidhor në organet limfoide
 Kanë bërthamë të madhe shpesh me një dhëmbëzim, kromatinë e ngjeshur
 Citoplazma për shkak të përmbajtjes së ribozomeve të lira është bazofile
 Ka pak mitokondri, KG dhe REP
 Granula parësore azurofile (jospecifike)
 Madhësia e limfociteve dhe sasia e citoplazmës së tyre ndryshon në varësi të stadit të
diferencimit, gjendjes funksionale dhe të organeleve ku gjendet.
Përmasat e limfociteve janë:
 Të vogla = 6-8m
 Të mesme = 8-10m
 Të mëdha = 12-18m
 Nga mënyra e formimit dhe ana funksionale klasifikohen në:
1) Limfocite T (piqen në timus)
 Përbëjnë 60-80% të elementeve mononuklearë të gjakut periferik
 Kanë 4 struktura antigjenike: CD3, CD5, CD7 dhe CD2 (marker
sipërfaqësorcluster of differentiation). Këto ndahen në 2 nënpopullata: CD4+
(helper) dhe CD8+ (citotoksik) në raporte 60/30% të limfociteve T
2) Limfocite B (piqen në palcën e kuqe të kockave)
 5-10% të qelizave mononukleare të gjakut periferik
 Në membranë kanë imunoglobulinat që përbëjnë markerin klonal dhe
përcaktojnë antigjenin drejt të cilit limfociti është i programuar të veprojë.
 Pjesa më e madheIgM dhe IgD (qeliza kujtesë)
 Më rrallëIgG dhe IgA (fazë e maturimit në plazmocite
3) Limfocite natyral killer (NK)
 Janë limfocite nul (as T as B) pasi u mungojnë shënuesit klasik
 10-15% të limfociteve në gjakun qarkullues
 Më të mëdha se limfocitet e tjera dhe kanë granule të mëdha
 Luajnë rol citotoksik ndaj qelizave të infektuara me viruse dhe qel.tumorale
drejpërdrejt pa aktivim paraprak, pa praninë e antikorpeve.
 Luajnë rol në rregullimin e maturimit të qelizave hemeopatike burimore dhe të
popullatave të tjera limfocitare më të pjekura
Monocite  Qeliza më e madhe e gjakut periferik me përmsa 15-20m
 Kanë bërthamë tipike në formë veshke shpesh ekscentrike
 Citoplazëm azurofile me granula primare jospecifike si dhe granula dytësore
(përmbajnë katalaza)
 Aparat golxhi i zhvilluar, REP dhe mitokondri më me shumicë se në leukocitet e
tjera
 Kanë pseudopode për të bërë lëvizje ameboide
 Shfrytëzojnë si rrugën aerobe dhe atë anaerobe prandaj jetojnë më gjatë se leukocitet
e tjera përvec limfociteve T
 Numri normal i monociteve: 3-8% të leukociteve totale
 Manocitozërritja e numrit
 Pasi qëndrojnë disa orë në gjak, migrojnë me anë të diapedezës për në indin lidhor ku
shndërrohen në makrofage indore fiks (histiocite)

KM
  Nëse monocitet shpërndahen në tërë organizmin shndërrohen në qeliza që sëbashku
formojnë systemin mononuclear fagocitar (SMF). Kanë funksion
 Fagocituesmbrojtje kundër baktereve brendaqelizore që janë shkaktare të
sëmundjeve si TBC, lebra, salmonella etj; qeliza të vjetruara, qeliza tumorale…
 Prezantues për antigjennëpërmjet molekulave të njohura si MHC II
prezantojnë antigjenin për limfocitet CD4+ (T helper)
 Sekretues
 Interleukina që modifikojnë funksionin e limfociteve në përgjigje immune
 TNF alf si factor vrasës pqr qelizat tumorale
 Lizozim, interferon (lëndë që nxisin aktivizimin e komplementit)
 Prostaglandina dhe leukotriene si mediatorë të inflamacionit
 Ndryshimi i monociteve me makrofagët e aktivizuar
Makrofagu ka fagolizozome në citoplazmë, është i mbushur me vakuola dhe konturet i ka të
crregullta.
Fagocitoza mund të jetë:
a) Jospecifike si në rastin e grimcave jo-organike në pulmon
b) E ndërmjetësuar nga obsoninat
Obsoninat janë proteina sferike, antitrupa ose fragmente të komplementit të cilat veshin baktere ose
grimcat që do fagocitohen. Makrofagët kanë receptorë për obsoninat dhe kështu i njohin dhe i fagocitojnë
grimat e veshura prej tyre.
c) Specifike e ndërmjetësuar nga receptorë specific që njihen nga makrofagët
 Zakonisht procesi i fagocitozës nxit përgjigje inflamatore që ndërmjetësohet nga faktorë kemiotaktikë
 Ka raste të vecanta kur fagocitoza nuk nxit përgjigje inflamatore. Shëmbulli më tipik është ai i
apoptozës.
3) Trombocitet
 Janë pllakëza të vogla pa bërthamë, fragmente citoplazmatike të shkëputura nga megakariocitet në
palcën e kuqe të kockave (nuk janë qeliza)
 Bien në gjakun qarkullues ku jetojnë rreth 10 ditë dhe janë afërsisht 150 000-400 000/mm3
 Trombocitopeniulja e numrit të trombociteve
 Trombocitozërritja e numrit të trombociteve
(Numri i trombociteve në gjakun qarkullues ka lidhje me një hormone të vecantë që quhet
trombopoetinë)
 Janë elementët më të vegjël të gjakut dhe kanë formë eliptike
 Me ngjyrimin Gimsa Romanivski trombocitet përbëhen nga:
 Granulomerepjesa qëndrore (përmban granula të vogla me ngjyrë të purpurt)
 Hialomerzona periferike (homogjene dhe ngjyroset me blu të hapur)
 Membranë me ndërtim treshtresor
Në periferi ka një system kanalikular të hapur që vë në komunikim pjesën e brendshme të tij me atë të
jashtme. Formohet nga invaginimi i membranës qelizore

KM
Në qendër ka 3 lloj granulash:

Delta (dense) Alfa Lamda

Ca++ Fibringjen Enzima lozozomale (hidrolaza,
Pirofosfat PDGF (faktor i rritjes me proteaza, katepsina etj)
ADP origjinë nga trombocitet)
Seretoninë Proteina të tjera
 Funksioni: formimi i tapës trombocitare kur ndodh një dëmtim i endotelit për të penguar daljen e
gjakut jashtë enëve të gjakut
1. Kur ena e gjakut dëmtohet trombocitet adezojnë të aktivizuara nga ekspozicioni i fijeve kolagjen të
membranës bazale dhe të ngacmuara nga prania e komponentit Von Ëillebrand të faktorit VIII dhe të
fibronektinës
2. Agregimi:
A. Ndryshimi i formësnga diskoidale në sferë spinoze
B. Agregacioni parësornën efektin e agjentëve ekzogjenë trombocitet afrohen me njëri tjetrindhe
granulat ndërqelizore marrin pozicion qëndror (nëse stimuli nuk është i fuqishëm agregati
shpërbëhet)
C. Reaksioni i liberacionit (clirimit)nëse stimujt agregues janë të fuqishëm atëherë aktivizohet
metabolizmi i ac.arakidonik dhe granulat e përqëndruara clirojnë përmbajtjen e vet
D. Agregimi dytësorsubstancat përbërëse të granulave dhe ato të formuara nga metabolizmi i ac.
Arakidonik agregojnë trombocitet në mënyrë të pakthyeshme
Mekanizmi biokimik që qëndron në bazë të agregimit trombocitar është rritja e nivelit intracitoplazmatik
të joneve Ca++ që rregullohet nga cAMP dhe metabolizmi i ac.arakidonik
 Niveli ndërcitoplazmatik i cAMP rregullohet nga 2 enzima: adenilciklaza dhe fosfatidilesteraza.
Shtimi intracitoplazmatik i cAMP frenon funksionet e trombociteve
 Acidi arakidonik lidhet me fosfolipidet e membranës trombocitareagjendët agregat aktivizojnë
një fosfolipazë që funksionon si substrat i enzimave trombocitare lipozigenazë dhe ciklozigenazë.
Acidi arakidonik në prani të enzimave lipozigenazë formon hidroperokside dhe leukotriene
ndërsa në prani të enzimës ciklozigenazë formon përbërëse të qëndrueshme: PGE2 dhe PGF2
(marrin pjesë në fenomenet inflamatore) dhe PGD2 (agjend i rëndësishëm antiagregant)
Endoperoksidi ciklik në prani të enzimës tromboksan-sintetazë formon tromboksan A2 që ka funksion
agregues të trombociteve
Rruga enzimatike e citosigenazës bllokohet në mënyrë të pakthyeshme nga acidi acetil sialic
Kemi 3 rrugë të agregimit trombocitar
I. E ndërmjetësuar nga ADP ekzogjene dhe endogjene
II. E ndërmjetësuar nga ac. Arakidonik
III. E ndërmjetësuar nga PAF (lizolecitinë e cliruar nga trombocitet e aktivizuara, makrofagët,
neutrofilet dhe ndodhta dhe nga qeliza të tjera

KM
 KREU 8: HEMOPOEZA

CFARE ESHTE?
Process kompleks qe ka per qellim per te formuar elementet e figuruar te gjakut periferik.
Kontrollohet nga hormone dhe faktore stimulues lokale.
Tenton qe qelizen hemopoetike burimore ta kthej ne qeliza te gjakut te pjekur.
Ndodh ne inde hemopoetike:
a. Indi mileoid-palca e kuqe: stroma dhe parankima
Stroma perbehet nga fije retikulare ndersa parenkima nga qeliza
Funksioni:furnizim i qelizave me elemete ushqyes per proliferim, prodhim lokal i faktoreve
kontrollues dhe clirues te hemopoezes etj.
b. Indi limfoid- prodhon dhe pjek limfocidet
Perfshin disa faza:
1. Proliferim
2. Diferencim
3. Maturim qelizash
Cdo qelize gjaku ka nje origjine te perbashket- HEMOCITOBLASTI (emeruar nga FERRATA)

 Qelizat endoteliale te kapilarit

Formon barrieren midis gjakut periferik dhe central
Kontrollon kalimin e qelizave dhe molekulave sinjaliuese per ne palce dhe jashte saj
Prodhon faktore rritje, diferencimi dhe proliferimi
Aftesi fagocituese
Nuk lejon qelizat e papjekura te largohen nga palca

 Qelizat advenciale
Qelize stromale ose retikulare
Prane kapilareve sinusoidale
Perforzon murin
Prodhojne faktore stimulues per hemopoezen
Zgjatime ne forme rrjete

QELIZA BURIMORE ( STEM CELL)

Gjenden ne:
1. Palca e kuqe e kockave (qeliza hemopoetike burimore)
2. Lekure
3. Mukoza e traktit tretes
4. Testikuj
5. Qelizat e kordonit umbelikal- zevendesimi I qelizave te vdekura gjate semundjeve
neurodegjenerative
HEMOCITOBLAST- qeliza hemopoetike burimore (5% e tyre mjafton per transport palce)
0.05% te qelizave hemopoetike
VETERIGJENERIMI
Qelizat burimore kane si vecori rigjenerimin e vetes si edhe dhenien e linjave te reja
qelizore

POTENCIALITETI
Qelizat burimore mund te jene
a. Pluripotenciale- japin te gjitha llojet e qelizave
b. Multipotenciale- japin nje ose me shume linja qelizore
c. Unipotenciale- japin vetém nje linje qelizore
HEMOPOEZA EMBRIONALE
Hemopoeza kalon neper disa faza.
Faza prehepatike- qelizat burimore nga muret e qeses se verdhe diferencohen duke dhene
Ishujt e Wolfit duke formuar vetem eritrocite (megaloblaste- mbi 12 mikrometer) JAVA E
DYTE
Faza hepatosplenotimike- melcia, shpretka dhe timusi infiltrohet nga qeliza hemopoetike
burimore JAVA E 6
Faza medulo-limfatike- shfaqet aktiviteti hemopoetik I palces ne klavikula e ndjekur nga
palca e kockave te tjera. MUAJI 2-3
Faza e mieloide definitive- shfaqja e aktivitetit hemopoetik I palces se kockave MUAJI I 4
dhe 5 der ne fund te jetes.
Ne rast demtimesh te palces apo patologji te tjera, hemopoeza ekstramedulare mund te
shfaqet perseri tek te rriturit.

QELIZAT HEMOPOETIKE
Ndahen ne 4 popullata te medha:
a. Qelizat burimore pluripotenciale- hemocitoblasti I ferrates, qeliza me e
padiferencuar e qelizave te parenkimes
se palces prej nga do marrin fillesen te
gjitha qelizat e tjera. Riperteritse,
UNIPOTENTE
proliferuese dhe diferencuese.
b. Qelizat burimore multipotenciale- qeliya limfoide limfocidet
japin disa lloje te qelizave te gjakut qe qeliya
vijne nga ato te parat dhe shfaqin 2 pluripotente
gjithe qeliyat e
linja: njera pergjegjse per limfopoezen miloide tjera te gjakut
dhe tjetra per mielopoezen
c. Qelizat progenitore te perkushtuara-
jep vetem nje nga llojet e qelizave te
gjakut
d. Qelizat ne maturim e siper- qelizat ne rrugen e kalimit nga mieloblasti deri tek
neutrofili. Keto qeliza kane ne nje moment te caktuar veti proliferative dhe ne nje
moment tjeter kjo aftesi nderpritet.
e. Qeliza postmitotike- qeliza qe nuk mund te ndahen me tej.

Citoflurorometria- metode histologjike per te bere te mundur identifikimin e qelizes me te

papjekur qe ndodhet ne palcen e kuqe te gjakut, qeliza hemopoetike burimore
pluripotente ku marrin origjine qelizat e tjera. Ajo realizohet nga nje receptor siperfaqesor
CD34
Kur kemi qeliza te papjekura ne gjak kemi problem shume te madh dhe shpeshhere nga
pakujdesia kemi humbje jete.
TIMUS- ku ndodh pjekja e qelizave T por me fillim nga palca e kuqe.
BURS FABRICUS- organ limfoepitelial prane kloakes qe diferencon limfocidet per prodhim
antitrupash (limbocidet B). Tek njeriu dhe qelizoret ka shume mundesi te jete palca e kuqe
e kockave

QELIZAT E PAPJEKURA TE IDENTIFIKUARA MORFOLOGJIKISHT

MONOBLASTI-MONOCID
MIOELOBLASTI-NEUTROFIL
MEGAKAROBLASTI-TROMPOCIDET
ORITROBLASTI-ERITROCIDET

Qelizat burimore stimulohen ne kontakt te drejtperdrejte me qelizen stromale per tu ndare

dhe diferencuar.

QELIZAT PROGENITORE TE PERKUSHTUARA

Nuk e ndryshojne dot me destinacionin.
Japin vec nje linje qelizore, nje nga qelizat e gjakut
Emertimi:
CFU-E: COLONI FORMING UNIT ERITROID
CFU-B: COLONI FORMING UNIT BAZOFIL

KUJDES: MASTOCIDET KANE ORIGJINE NGA QELIZA HEMOPOETIKE BURIMORE NUK KA

ORIGJINE NGA BAZOFILI

KALIMI NGA LART-POSHTE

Qelizat humbasin peotencialin per tu diferencuar
Humbasin aktivitetin veteriprodhues
Shtojne aftesine proliferuese deri sa nderpritet, qelizat pas keti procesi quhen postmitotike

ERITROPOEZA
Procesi I formimit te eritrocideve te pjekura
Hemopoetike burimore pluripotente-burimore mieloide- qelizat culture (BFU-E dhe CFU-
E) – proeritroblast (me e papjekur)- eritroblasti bazofil-eritroblasti polikromatofil (ngjyre
e ndermjetme duke filluar edhe sintetizimi I hemoglobines)- eritroblasi oksifil (organelar
pakesohen)- retikulocid (eritroblasti acidofil perjashton berthamen dhe kthehet ne
retikulocid)- qelizat e kuqje te gjakut.
Sa rron nje eritrocid? 80-120 dite,100 dite mesatarisht
Sa rron nje retikulocid ne gjakun qarkullues? 24 ore per tu kthyer ne eritrocid
Sa % te eritrocideve zene retikulocidet ne gjakun qarkullues? 1% e eritrocideve qe dalin ne
qarkullim, DHE NESE RRITET NUMRI I TYRE KA PASUR GJASA PER TU HEDHUR NE
QARKULLIM QELIZA TE PAPJEKURA DHE KJO SITUATE ESHTE PASOJE E NJE HEMOLIZE
DHE PALCA FUT NE PUNE MEKANIZMIN E HEMOPOETIKES

CFARE VEME RE?

 Permasat e qelizave zvogelohen
 Berthama kondensohet
 Berthama zvogelohet
 Ngjyra e citoplazmes kthehet nga bazofile-polikromatofile-acidofile nga hemoglobin
 Humbitet aftesia per ndarje mitotike
 Kemi vetém diferencim

VECORITE E PROERITROBLAST
 Qelize e papjekur
 Sintetizon hemoglobinen
 Diferencohet derisa arrihet ne stadin polikromatofil, ku ka filluar sinteza e
hemoglobines dhe ka me pak organoide
 Ndarja e metejshme me mitoze, ne stadin acidofil (oksifil) ku edhe organet jane
shume te pakta. Ky eritroblast nuk ndahet me me mitoze
 Eritroblasti acidofil kthehet ne retikulocit kur perjashton berthamen dhe Brenda 24
oreve kthehet ne eritrocit te pjekur.

FAKTORET QE RREGULLOJNE ERITROPOEZEN: (I KALOI SHPEJT)

 Citokinat: IL3, IL9
 Hormone: eritropoetina- prodhohet ne intersticimin e korteksit te pjeses periferike
dhe modules se jashtme te veshkes. Ne kushtet e hipoksemise qe nxit prodhimin e
saj. Kur kemi nje numer te madh te qelizave te kuqe te gjakut kemi nje zvogelim ne
sasine e eritopoetines ne gjak qe vepron si nje mekanizem feedback I kontrolluar. I
jepet te prekurve qe bejne dialize sepse kane anemi
 Faktoret stimulus: SCF, GM-SCF
 Faktore negative: TGF-beta1

MIELOPOEZA
Procesi I formimit te mielociteve
Mielograma- nuk jep vetém numrin e leukociteve por numrin e te gjithë qelizave te gjakut
qe ne mund te identifikojme. Percaktimi I perqindjeve te ketyre qelizave ne palce.
MIOLOBLAST
a. promielociti (rezultat I proliferimit dhe diferencimit te mieloblastit) ne kete stad
shfaqen granulat primare jospecifike qe jane lizozome primare-
b. shfaqja e granulave sekondare specifike tek linjat granocitare ne palce, perkon ne
kohe me shfaqjen e mielocitit. Berthamezat nuk duken. Citoplazma okupohet nga dy
lloje granulash, ato primare dhe sekondare.
c. Ndarja e metejshme e mielocitit formon metamielocit, qe eshte qeliza e fundit qe
ndahet me mitoze (stadi postmitotik) 0-1% ne gjak

MONOPOEZA
i. Monoblast
ii. Promonoblast
iii. Monocit-qeliza me e madhe qe qarkullon
ne gjak
iv. Qeliza e pjekur le shtratin bazal dhe
shkon ne indin lidhor duke formuar
sistemin nuclear fagocitar.

LIMFOPOEZA
Burimi eshte qeliza limfoide.
 Limfopoeza e pavarur nga antigjenet qe kryhet ne palce dhe ne timus
 Limfopoeza e varur nga antigjenet qe kryhet ne organet limfoide sekondare, ku edhe
pse qelizat jane te pjekura qelizat kane receptor membranor qe kur veprojne me
antigjene kthehen perseri ne blaste. Vecori e vetme ne trupin tone

TROMBOCITOPOEZA
Procesi I formimit te trompociteve nuk eshte product I nje diferencimi qelizor por me teper
eshte nje process I degjenerimit qelizor. Ku qeliza ndahet dhe citoplazma nuk ndahet
derisa formohet nje qelize me shume berthama por te pavecuara nga njera tjetra,
citoplazma denatyrohet si fragmente prane kapilarit sinusoidal.
MEGAKARIOCITE GJENDEN VETEM NE PALCEN E KUQE TE GJAKUT.
MIELOGRAMA- Metoda e studimit te palces se kuqje te kockave

Limfocite- berthama ze pjesen me te madhe te

qelizes Trompocitet- paraqiten ne grupe
Monocitet- qeliza me e madhe e gjakut qarkullues
Eozinofil- qelize me granocitoplazem me berthame qe ka 2
segmenteBazofil- granula me ngjyre blu
 Kreu 8: Indi lidhor

INDI LIDHOR
 Ka origjinën nga mezenkima
 Është një grup indesh me shumë funksione (mekanik, mbështetës, trofikë, mbrojtës dhe homeostatik)
 Bën pjesë në indet e mjedisit të brendshëm (nuk bien ë kontakt me mjedisin e jashtëm)
 Qelizat e indit lidhor qëndrojnë larg nga njëri-tjetri duke u vecuar nga lenda ndërqelizore
 Ndërtohet nga këto elemente:
Gjate zhvillimit embrional mezoderma
1) Qelizat (marrin origjinën nga mezoderma) formon nje ind te padiferencuar me qeliza
2) Fije dhe lende nderqelizore qe quhet mezenkime.
3) Lënda bazale Matriks jashtëqelizor
 Makromolekulat karakteristike të lëndës amorfe janë glikozaminëglukanet (GAG) dhe proteoglikane
(GAG+proteina)
 Në matriks janë zhytur fijet
 Kolagjen,
 Retikulare
 Elastike
 Në përbërje të indit lidhor gjendet një rrjetë e pasur enesh gjaku e limfeqë ndërmjetësojnë
shkëmbimet e lëndëve ushqyese, metabolitëve dhe produkteve të fundme të metabolizmit ndërmjet
indeve dhe sistemit të qarkullimit.
 Klasifikimi
Embrional Mezenkima
Indi lidhor mukoz Xheli i Warton ne kordonin umbilikal
I vërtetë Fijeshkrifët Qelizat, fijet dhe lënda themelore janë në raporte pothuaj të
barabarta
Me predominim fijesh retikulare quhet ind reticular dhe nëse
predominojnë fijet elastike quhet ind elastik
Fijengjeshur I rregullt tendine, aponeuroza, ligament, stroma e kornes,
fasciet,
I crregulltperikodri, periosti, kapsulat, derma
Special Indi dhjamor, elastic, reticular, myeloid, limfoid, gjaku,
Mbështetës Kocka, kërci
 Ligji i indit lidhor
 Qelizat e idit lidhor mund te jene ne formen e tyre aktive dhe quhen BLASTE
 Pasi kane kryer detyren territoriale (sintezen dhe sekretimin e fijeve dhe lendes themelore) ato
kthehen ne CITE.
 Pra kemi keto linja qelizore:
 Q.Mezenkimale – Fibroblast – Fibrocit
 Q.Mezenkimale – Kondroblast – Kondrocit
 Q.Mezenkimale – Q.Osteogjenike – Osteoblast – Osteocit
 Blastet sekretojne lenden themelore dhe elementet fijore specifike per secilen qelize.
 Citet jane qeliza jo aktive, por funksionale (mirembajtje, riparim etj)
 Funksioni
I lidhur me elementet strukturore te indit (qeliza, fije, lende themelore.)

Qelizat Mbrojtes Makrofaget, Mastocitet, Plazmocitet, Leukocitet

Depozite energjie Adipocitet
Elementi Mbeshtetes Ne indin lidhor fijeshkrifet krijon mbeshtetje per qelizat, vazat, nervat.
fijor
Strukturor  Fijet elastike i japin elasticitet vazave te medha ose strukturave te
vecanta (ligamente etj)
 Fijet retikulare formojne intersticiumin e organeve limfoide,
hemopoetike, gjendrave endokrine etj.

Ne Indin lidhor Fijengjeshur:

 Fijet predominojne duke formuar elementin kryesor ne tendinet,

ligamentet, kapsula
 Ne variantet speciale te Indit lidhor psh te kocka elementi fijor behet
nukleus i mineralizimit duke formuar nje strukture kompakte dhe
rezistente. (fijet e kolagjenit i japin rezistence kockes kurse kriperat
inorganike i japin fortesine. Pa fijen e kolagjenit nuk mund te behet
procesi i mineralizimit)
Lenda Difuzjonin e Ne te behen shkembimet metabolike mes qelizave dhe eneve te nivelit
themelore metaboliteve arteriole, kapilar, venule. Ketu konsiston dhe:
 roli ushqyes i indit lidhor
 Indi lidhor ne teresi eshte mbartes i vaskularizimit dhe
nervezimit
Dallimet e indit lidhor me ate epitelial
1) Vendosja e qelizave ne distance nga njera-tjetra
2) Sasia e konsiderusehme e lendes nderqelizore
3) Prejardhja vetem nga mezenkima
4) Prania e elementeve fijore
5) Vakularizimi i bollshem
6) Ka disa nenvariante
 Raportet e indit lidhor me indet e tjera
Indi -Indi lidhor qendron gjithnje prane epitelit, zakonisht ne ne variantin fijeshkrifet ose
epitelial retikular.
-Keshtu ne mukoza kemi nje treshe te perhershme:
Epitel + lamina bazale + indi lidhor nen te = mukoza
-Ne organe parankimatoze me origjine epiteliale ose ne gjendra endo ose ekzokrine, indi
lidhor formon stromen ose intersticiumin: (Ne disa organe parenkimatoze ku stroma eshte
shume delikate dhe permban qeliza te specializuara, ajo quhet intersticium. E tille eshte ne:
veshke, pulmone, teste)
Indi Indi lidhor formon endoneuriumin i cili deperton mes fijeve nervore duke i sjelle ushqim
nervor: faktore te tjere jetesore.
Indi Indi lidhor futet mes fibrave të muskulaturës së lëmuar dhe të strijuar (endomizium)
muskular

ELEMENTET NDËRTIMOR TË INDIT LIDHOR

FIJET E INDIT LIDHOR
 Sintetizohen dhe sekretohen me ekzocitoze te vazhduar nga fibroblastet.
 Kane perberje proteinike
 Kolagjeni (per fijen kolagjene dhe retikulare)
 Elastina (per fijen elastike)
 Klasifikohen ne tre lloj fijesh

Kolagjeni -Perbehen nga proteina kolagjen e cila sintetizohet ne REP/K te fibroblastit,

(llojet e kondroblastit, osteoblastit, odontoblastit dhe qelizave te tjera.
kolagjenit -Jane acidofile ne mikroskopi optike (ngjyrosen me ngjyrues acid, me blu të anilinës, me
janë tek trikrom të Malloryt, lehtësisht PAS pozitiv)
tabela -Kane aftesi te formojne tufa duke u agreguar me njera-tjetren
tjetër) -Jane birefrigjente dhe duken ne mikroskop me drite te polarizuar
-Ne ME ka pamje karakteristike me banda.
-Kolagjeni perben proteinen me te bollshme ne trupin e njeriut (33% te mases se thate)
-Perbehet nga aminoacide si:
 Glicin 35.5%
 Prolin 12%
 Hidroksiprolin 10%
 Hidroksilizin (takohet vetem në skajet C dhe N të vargjeve alfa)
-Fibrat e kolagjenit formohen nga polimerizimi i molekules se tropokolagjenit
(=molekula e kolagjenit) (glukoproteinë) e cila perbehet nga tre vargje polipeptidike qe
formojne nje heliks te trefishte helika treshe stabilizohet me anë të lidhjeve
hidrogjenore intramolekulare ndërmjet vargjevemolekulat e kolagjenit vendosen në
mënyrë gjatësore duke formuar fijet e kolagjenit (molekulat kapen me njëra-tjetrën me
anë të lidhjeve kovalente)
Retikulare -Perbehen nga kolagjen Tip III
-Formojne rrjeta tredimensionale qe sherbejne si mbeshtetje per qelizat.
-Diametri i vogel dhe vendosja e lire ne organe krijojne fleksibilitet dhe mundesi
ndryshimi ne volum dhe funksion.
 Formojne stromen ne organe parenkimatoze si Nyja Limfatike, Shpretka, Hepari,
Palca e kuqe, gjendrat endokrine etj.
 Formojne endoneuriumin te muskulatura e lemuar
 Gjenden rreth kapilareve sinusoidale dhe ne arteriet ku kerkohet fleksibilitet
strukturor.
-Nuk duken me H&E por dallohen mire me nitrat argjendi. Jane argirofile dhe PAS+.
-Permbajne me shumice grupe sheqerore (12% heksoze)
Elastike -Janë fije të pakta të indit lidhor fijeshkrifët, por gjenden me shumicë në indin elastik.
-Me MO nuk kanë shiritizim tërthore por degëzohen dhe anastomozojnë duke formuar
struktura rrjetëzore
-Janë më të holla se fijet kolagjen (0.2-1m)
-Në disa vende komponimi elastik takohet në formë cipash dhe jo fijesh të cilat formohen
nga fije ose masa të trasha të cimentuara së bashku (psh: tek arterietkanë hapje dhe
quhen cipa elastike me hapje ose fenestra)
-Ngjyrosen me ngjyrues të zakonshëm, por më intensivisht me orceinë dhe me metodën e
fucsinë resorcinë
- Eshte rezistente ndaj proteazave por tretet lehte nga elastaza pankreatike
-Biosinteza e fijes elastike
 Kryhet nga fibroblasti dhe miocitet e muskulatures se lemuar ne enet e gjakut.
  Fillon ne REP/K dhe perfundon jashte qelizes.
 Qeliza sintetizon dhe sekreton dy proteina:
 Proelastinen (kthehet ne tropoelastine e cila polimerizohet, lidhet me
Fibrilinen dhe MAGP per te formuar fijen elastike)
 Fibrilinen
 Glikoproteina shoqeruese (MAGP)
Crregullimet gjenetike te biosintezes se fibrilines cojne ne sindromen Marfan
-Me ME fijet elastike ndërtohen nga 2 komponentë:
a) Një material amorf homogjen me densitet elektronik të ndryshueshëm (ky
component përbëhet kryesisht nga elastina)
komponenti amorf është rezultat i polimerizimit të molekulave të tropoelastinës
(prekursori i tretshëm i elastinës) e cila përmban glicinë (30%) dhe valinë, alaninë,
prolinë të cilat përbëjnë zonën hidrofobe.
(1)Shoqërimi ndërmjet monomerëve të tropoelastinës pengohet nga lidhja e tyre me
një protein që shoqëron tropoelastinën derisa të dale jashtë qelize. (2)Para se të dalë ajo
modifikohet nga hidroksilimi i mbetjeve të prolinës. (3)Ajo sekretohet dhe molekula e
tropoelastinës ndahet nga proteina shoqëruese dhe tashmë është e lirë të polimerizohet.
Liziloksidaza katalizon oksidimin dhe deaminimin e pjesës më të madhe të mbetjeve
të lizinës të tropoelastinës. Këto mbetje drejtojnë aminoacidet e modifikuara
(desmozina dhe izodesmozina) duke shkaktuar formimin e elastinës (polimer amorf i
patretshëm por shumë i hidratuar)
b) Mikrofibrile shumë të holla të zhytura në materialin amorf (vendosen në periferi
dhe janë të pasura me fibrilinë) dhe kanë periodicitet që përsëritet cdo 50nm dhe që
ndryshon në varësi të përqëndrimit të kalciumit dhe faktorëve të tjerë.
Fibrilina është një glukoproteinë filamentoze e shoqëruar gjithmonë nga molekula të
tjera si proteoglikane dhe glikoproteina
Llojet e kolagjenit

Tipi Sintetizohet Shpërndahet Karakteristika

I Fibroblaste, qel. Kockë, tendinë, dermë, -Formon tufa (polimerizohet), eshte
retikulare, osteoblaste, dentinë, ILFSH, birefrigjent
odontoblaste ligamente, kapsula, -Behet nukleusi i mineralizimit te kocka
fascie, fibrokartilago, dhe dentina
II Kondroblaste, qel. Kerci hialin, kercin -Formon fibrile te holla por jo tufa.
mezenkimale, qel. elastik, corpus vitreous, -Eshte birefrigjent
retinës disku ndërvertebror, -Ka indeks perthyerje te drites te njejte me
lëngu qelqor ate te lendes themelore dhe i jep pamje
homogjene matriksit te kercit hialin.
III Fibroblaste, qel. Dermë, ILFSH, enë -Formon fijen retikulare.
retikulare gjaku, muskul -Ka afinitet per kriperat e Ag(argirofil)
V Qel. mezenkimale, Ind lidhor fetal, Shoqeron zakonisht tipin I dhe formon
fibroblaste, osteoblaste
membrana bazale dhe si fibra
tipi I
IX Kondroblaste Kërci hialin dhe elastik, Shoqeron kolagjenin e tipit II ne kerc
lëngu qelqor
XII  Nuk duket ne mikroskop perves se me metoda imunohistokimike.
XIV  Ka funksion lidhes mes tufave te kolagj tip I ose mes kolagjenit dhe GAG.

VII Lidh laminen bazale me kolagjen tip I te indit lidhor .

IV Qelizat epiteliale, Membrana bazale Formon vetem rrjeta dydimensionale
miocitet, Q.Shëan shume te holla qe nuk duken ne mikroskop
dhe kane funksion kryesisht filtrues.
 Fibrilogjeneza  Procesi i formimit të fijeve kolagjene

 Aplikime klinike
 Crregullimet e metabolizmit te kolagjenit cojne ne nje grup semundjesh qe quhen me emrin
Ehler-Danlos
 Prodhim i shtuar i kolagjenit ne inde (kolagjenoza) eshte nje tjeter proces patologjik. Nje nga
shfaqjet e saj eshte Skleroza progresive sistemike qe con ne fibroza per organet qe prek.
 Mungesa e vitamines C si koofaktor i enzimave qe bejne hidroksilimin e prolines dhe glicines con
ne demtimin e sintezes sekolagjenit. Semundja e skorbutit
LËNDA BAZALE
 Tretësirë veshtullore gjysmë e lëngët apo të një xheli të hollë
 Në kushte të freskëta është homogjene, e pangjyrosur dhe optikisht e tejdukshme
 Ka veti higroskopike dhe ujë në përqëndrim të lartë
 Fiksohet me eter-formol dhe jep reaksionin PAS+ për karbohidratet dhe atë të metakromatazisë
 Funksion:bën difuzionin e metabolitëve, joneve, molekulave të vogla, lëndëve ushqyese, hormon
Glukozaminoglikane -Molekula lineare (mukopolisaharide acide) te ndertuara nga vargje
(GAG) disaharidesh qe perseriten. Njëri nga këto është N-acetil glukozamina ose N-
acetil galaktozamina
-Jane shume hidrofile
-Kane ngarkese negative sepse kanë praninë e grupeve hidroksile, karboksile
dhe sulfate.
-Kane aftesi te lidhin katione (sidomos Na+ duke krijuar nje presion osmotik te
larte)
GAG mbizotërues i lëndës bazale është ac. Hialuronik
 Ka raportin masë/vëllim të ulët
 Nuk bën lidhje kovalente me proteinat në strukturën e proteoglikanit
por formon boshtin lidhës për të gjithë proteoglikanet
 I bollshëm në fazën embrionale dhe i rëndësishëm gjatë procesit të
migrimit të qelizave gjatë organogjenezës.
 Eshte i vetmi perberes i GAG qe nuk eshte i sulfatuar.
 Eshte nje makromolekule me 25000 disaharide qe perseriten.
 Nuk sintetizohet nga brendesia e qelizes por clirohet nga membrana
prej nje grupi enzimash te vendosura ne te.
 Tretet nga hialuronidaza
 Eshte perberes i lengjeve sinoviale
 Gjendet me shumice gjate riparimit te ideve (plageve)
GAG të tjera:
 Kondroitin 4 dhe 6 Sulfati
 Keratan Sulfati
 Dermatan Sulfati
 Heparan Sulfati
Proteoglikane -Molekulat e GAG te lidhura me lidhje kovalente me proteina qe formojne
boshtin e agregatit të formuar
-Formojne agregate makromolekulash
-Shume higrofile
-Ne inde te vecanta marrin emra te vecante si
o Agrekankërci hialin
o Perlekanlamina bazale (funksion filtrues)
o Syndekansipërfaqë e qelizave epiteliale (funksion në adezionin
qelizor dhe lidhës të faktorëve të rritjes)
o Fibroglikan
o Betaglikansipërfaqja qelizore dhe matriksi i indit lidhor
Glikoproteina -Glikoproteina strukturore multiadezive.
strukturore -Pjesa sheqerore eshte e degezuar dhe jo lineare.
-Proteoglikanet sintetizohen dhe sekretohen nga fibroblastet, kondroblastet,
osteoblastet.
-Perbehen nga
a) Lamininagjendet më më shumicë në membranën bazale (funksion të
njëjtë si fibronektina)
b) Fibronektinanë indin lidhor dhe shërben për të lidhur GAG, kolagjenin,
qelizat dhe ac.hialuronik
Si Laminina dhe Fibronektina kane vende lidhese per Integrinat, proteina
membranore te qelizave qe sherbejne per lidhjen e qelizes me matriksin
jashtelizor.
Uje dhe jone
Funksioni i lendes themelore
 Ndikon ne veprimtarine biologjike te qelizave te indit lidhor
 Lidh, caktivizon ose aktivizon faktore sinjalizues per qelizen
 Kontrollon dhe modifikon enzimat proteolitike te sekretuara nga qelizat
 Grumbullon substanca kemiotaktike ne vatren e inflamacionit
 Filtron dhe perzgjedh ne menyre selektive substancat e mesiperme.
 Mban sasi te mjaftueshme uji dhe kripera minerale
 Merr pjese ne procesin e fibrilogjenezes
 Mban se bashku elementet e indit lidhor
 Krijojne presionin osmotik te nevojshem ne shkembimet qe ndodhin ne nivelin kapilar.
Lenda themelore degradohet nga enzima te vecanta qe shperbejne elementet e vecante te saj.
I. Hialuronidaza
II. Metaloproteinazat
proteaza te varura nga
Zn)
III. Kolagjenazat
IV. Stromjelizinat
V. Xhelatinazat
QELIZAT E INDIT LIDHOR
 Janë të 4 grupeve të ndryshme funksionale:
1. Qeliza që kryejnë sintezën dhe sekretimin e makromolekulave të matriksit (fibroblastet)
2. Rezervën e metabolitëve të yndyrnave (adipocitet)
3. Mbrojtjen imunitare dhe joimunitare (mastocitet, makrofagët, rruazat e bardha)
4. Qelizat e pigmentuara
 Qelizat ndahen në:
1) Qeliza fikse

Fibroblastet -Origjina: nga qeliza mezenkimale

-Morfologjia: qelize bazofile me zgjatime citoplazmatike, tipike e nje qelize aktive ne
sinteze dhe sekretim proteinash.
-Funksioni
 Sintetizon dhe sekretion fijet, glukozaminoglikanet, proteoglikanet dhe
glikoproteinat strukturore te lendes themelore si dhe faktore rritje.
 Nderton dhe miremban matriksin jashtqelizor
-Kanë citoplazmë të bollshme me përmbajtje të lartë REP/K
-Ngjyrosen me hematoksilinë ferroze ose metilen blu ku citoplazma ndahet në dy zona:
e jashtme (e zbehtë-ektoplazma) dhe e brendshme (e errët-endoplazma)
-Qelizat e reja quhen fibroblaste (të shpërndara në qendër të matriksit të prodhuar nga
vetë ato) ndërsa të vjetrat fibrocite
Fibrocitet -Origjina: nga qeliza mezenkimale (në fazën embrionale) por tek të rriturit mund të
diferencohen nga qelizat progenitore mezenkimale të pranishme në formë të fjetur në
indin lidhor
-Pasi fibroblasti ka kryer detyren e tij territoriale (sekretimin e matriksit jashteqelizor)
ai shnderrohet ne fibrocit.
-Fibrociti ka berthame me te kondesuar, REP/K dhe Golxhi pak te shprehur.
-Eshte qelize ne gjendje qetesie, por qe mund te shnderrohet ne fibroblast perseri ne rast
nevoje
-Fibrociti ka detyre te ruaje dhe mirembaje matriksin jashtqelizor te indit, i cili
riciklohet ne menyre te vazhduar gjate jetes.
 Shkalla e riciklimit eshte e ndryshme ne inde te ndryshme.
 Ajo eshte shume e larte ne matriksin e ligamentit periodontar dhe me e ulet ne
indet e tjera.
 Qellimi i riciklimit eshte riperteritja e fibrave per te ruajtur nje qendrueshmeri
sa me te larte
Adipocitet -Origjina: nga qeliza mezenkimale
-Janë qeliza dhjamore ku rezervohen molekulat yndyrore me energji të lartë
-Janë të specializuara për sintezën, akumulimin dhe clirimin e yndyrnave
-Janë dy tipash:
o Unilokulare formojnë indin dhjamor të bardhë
Kanë formë sferike ku në qendër të tyre gjendet një pikë yndyre që ka shumë pikëza të
vogla yndyre
Bërthama është e zhvendosur në periferi
o Multilobulare formojnë indin dhjamor të kaftë
Më i vogël dhe ka shumë pika të vogla yndyre të shpërndara në citoplazëm
Bërthama është në qendër dhe ka të shprehur shumë mitokondri dhe REP/L
(mitokondritë kanë ndërtim të vecantëmungon pjesa F1 në kreshta cka bën që
energjia e cliruar nga oksidimi i ac. yndyrore eleminohet në formë temperature
 -Adipociti është një qelizë endocrine e rëndësishme:
Prodhn shumë faktorë që ushtrojnë efekt apokrin ose parakrin (hormone steroide, TGF-
, TNF-, adipsinë etj) si dhe faktorë endokrin si leptina që kodohet nga gjeni ob
(obesita) dhe është e aftë të kontrollojë peshën e trupit dhe masën e indit dhjamor
Mastocitet -Prejardhja: mendohet se ka origjinen nga qeliza burimore e palces ose nje derivat i saj
-Mastocitet janë qeliza të mëdha me përmasa 20 – 30 μm. me formë vezake ose boshti.
Janë të lëvizëshme.
-Karakteristika morfologjike e këtyre qelizave është prania e granulave të shumta
citoplazmatike.
 Këto granula ngjyrosen metakromatikisht me ngjyrues bazik si toluidinë blu.
 Granulat vishen me një membranë dhe mbajnë material të paracaktuar për sekretim.
-Vendosen ne mukoza shpesh prane eneve te gjakut
-Jane qelizat e para qe japin alarmin per fillimin e pergjigjes inflamatore
-Në nivel ultrastrukturor këto qeliza kanë shumë palosje apo mikrovile sipërfaqësore.
KG është i zhvilluar ndërsa REP dhe mitokondritë pak.
-Në sipërfaqe përmban receptor specific për imunoglobulinën IgE
 Kur nje antigjen i caktuar (alergjen) futet ne organizem si pasoje e pergjigjes imune
specifike formohen antitrupa te tipit IgE te cilet vendosen ne siperfaqen e
mastociteve. (Ky fenomen quhet sensibilizim)
 Ne rast se alergjeni futet per here te dyte ose te trete, lidhja e tij me IgE ne siperfaen
e mastociteve nxit procesin e degranulimit qe ne disa raste mund te manifestohet
me fenomene alergjike (anafilaktike).
 Ky fenomen quhet hipersensibiliteti imediat dhe mund te coje ne gjendje fatale si
ajo e shokut anafilaktik. Alergjia eshte nje egzagjerim i inflamacionit (pergjigje jo
specifike)
Degranulimi i mastociteve
Lidhja e antigjenit kërkon të paktën 2 molekula IgE
Kur përfshihen të gjithë aparatin vezikular kemi shokun anafilaktik
Në këtë rast takohet një degranulim anafilaktik që reakizohet e mekanizmin e
ekzocitozës së përbërë, vezikulat bashkohen ndërmjet tyre dhe shpërthejnë në mënyrë të
vrullshme jashtë qelizës:
 Histaminarrit përshkueshmërinë e kapilarëve e të venulave; rrit tkurrshmërinë e
muskulaturës së lëmuar; zgjeron enët e gjakut
 Leukotrinatefekte të ngjashme por në intesitet më të ulët
 Faktori kemotaktik i eozinofilevetërheq eozinofilet e gjakut
 Heparinaantikoagulant (në shokun anafilaktik nuk ndikon në mpiksje)
-Granulat e mastociteve permbajne mediatore te inflamacionit dhe substanca vazoaktive
si:
 Heparina (antikoagulant)
 Histamina (vazodilatator)
 Serotoninë ndikon në konstruksionin e enëve të gjakut me diametër të vogël dhe
influencon në presionin e gjakut
 Proteaza (Triptaze, kimaze)
 Interleukina: IL-4, IL-5, IL-6)
 Citokina: TNF-α, TNF-, bFGF
 Faktor kemiotaktik per eozinofilet dhe neutrofilet
Aktivizimi i mastociteve përfshin edhe prodhimin e shpejtë të leukotrieneve (SRS-A)
dhe prostaglandina si pjesë e ac.arakodonik që ndodhet në rruzujt yndyror
-Mastociti quhet edhe Heparinocit
Histiocitet -Prejardhja: hemocitoblastimonocitimakrofag
(makrofagë) -Mund të jetë i aktivizuar ose jo
-Funksionet:
 Fagocitues
 Sekretues (interleukina IL)
 Prezantues për antigjenin
-Morfologjia
 Bërthamë e madhe me dhëmbëzime
 Shumë lizozome
 Vakuola tretëse
 Ka shumë lizozomepermbajne enzima tretese dhe baktericide (lizozime,
mjeloperoksidaze)
 Membranë të crregullt
-Zbulohen me ngjyrues vital si triptan blu ose me injektimin e kripërave
-Ngjyrimet e vecanta vënë në dukje qelizat fagocituese
-Makrofagët fagocitojnë qeliza të vdekura, lëndë që reciklohen, qeliza të infektuara me
viruse ose qeliza tumorale, grimca pluhuri etj
-Makrofaget e aktivizuar mund te rrisin masen qelizore dhe formojne grupe qelizash te
quajtura epiteloid
 Disa mund të fuzjonojnë duke formuar qeliza gjigande multinukleare
Te dyja keto dukuri verehen vetem gjate gjendjeve patologjike
-Keto qeliza ne inde njihen me emrin sistemi mononuklear fagositues ose SMF
-Morfologjia e monocitit ndryshon nga ajo enje makrofagu te aktivizuar. Makrofagu ka
fagolizozome ne citoplaze (lizozome sekondare), eshte i mbushur me vakuola dhe
konturet qelizore jane shume te crregullta (si pasoje e zgjatimeve citoplazmatike qe
formohen gjate fagocitozes) – pseudopodia
-Transformimi i makrofagut nga jo aktiv ne aktiv:
1. Rritet masa citoplazmike
2. Cipa shfaq palosje (filopodia) dhe citoskeleti nen te eshte I pasur me vimentin,
mikrogypa dhe aktine
3. Citoplazma shfaq vakuola tretese, lizozome
Plazmocite -Origjina: Eshte nje Limfocit B i diferencuar ne nje qelize aktive ne sintezen e
(qeliza antitrupave (proteina)
plazmatike) Funksioni
Sintetizon dhe sekreton ANTITRUPA
Gjendet me shumice ne lamina propria te mukozes gastrointestinale dhe ne stromen e
gjendrave seroze
Ngjyrosen me hematoksilinë-eozinë (dallohen me vështirësi)
Morfologjia:
 Janë qeliza të mëdha me formë sferike
 Bërthama është vëzake dhe vendoset jashtë qendrës
 Kromatina bërthamore organizohet në mënyrë të tillë që blloqet e heterokromatinës
alternohen me eukromatinën
 Citoplazma është e bollshme (citoplazma pranë bërthamës është acidofile dhe
përkon me nivelin e vendosjes së KG dhe të qendrës qelizorezona acidofile quhet
ndryshe trupëza Russel)
 Pjesa tjetër e citoplazmës është bazofile
 Kanë shumë të zhvilluar KG dhe REP/K, cisternat e tyre janë të mbushura me një
material kokrrizor
Nuk bëjnë fagocitozë
 Qeliza -Jane qeliza pluripotenciale te padiferencuara burimore te vendosura perreth eneve te
adventiciale gjakut
-Kane aftesi te diferencohen ne fibroblaste, qeliza endoteliale etj.
-Ruajne ne indin lidhor potencialin e mezenkimes.
-Indi lidhor ne pergjithesi ka aftesi te medha rigjeneruese. psh: cikatriksi ne vendin e
plageve siperfaqesore eshte ind lidhor.
-I njejti fenomen ndodh gjate demtimeve te organeve si zemra gjate Infarktit akut ose
hepari gjate hepatitit.
2) Qeliza migruese

Neutrofilet -Më të shumta në indin lidhor fijeshkrifët të aparatit tretës, respirator dhe në lëkurë.
-Kalojnë nga gjaku në vendin e inflamacionit nëpërmjet endotelit kapilar aty ku qelizat
endoteliale të stimuluara nga citokina të prodhuara nga makrofagët, shprehin në
sipërfaqen lumenale molekula adezioni të qelizave endoteliale dhe dobësojnë lidhjet
laterale me qelizat endoteliale fqinje
-Në përgjigje të mediatorëve të inflamacionit shprehin në sipërfaqe molekula të adezionit
leukocitar (pjesëtarë të familjes së integrinave)
-Njohja e neutrofileve nga qelizat endoteliale realizohet nga lidhja e karbohidrateve (në
sipërfaqen e neutrofileve) me domenin lektinik të selektinës (qel.endoteliale)ky
ndërveprim stabilizohet nga integrina
Eozinofilet -Migrojnë në indin lidhor nga gjaku nëpërmjet pareteve të kapilarëve
-Takohen në lamina propria të zorrës së trashë, rrugët respiratore, stroma e gjendrave
mamare në kohën e laktacionit, në subkutis, në alergjitë patologjike ose në infeksionet
nga parazitët
-Nuk fagocitojnë baktere por ndërhyjnë në mbrojtjen ndaj parazitëve duke cliruar shumë
faktorë që dëmtojnë membranën e tyrekëto faktorë janë H2O2 dhe jonet superokside
-Njohin dhe fagocitojnë komplekset immune dhe prodhojnë enzima që hidrolizojnë
mediatorët e reaksioneve alergjike si: heparina dhe histamina
-Prodhojnë enzima që hidrolizojnë leukotrienet e prodhuara nga mastocitete dhe
fosfolipazë që aktivizon faktorët aktivizues të trombociteve të cliruara nga mastocitet
Limfocitet -Limfocitet B janë gjithmonë të pranishme në indin lidhor
-Me shumicë në lamina propria dhe në submukozën e rrugëve respiratore dhe
gastrointestinale
-Vijnë nga gjaku periferik
-Kanë diametër 6-8 m, bërthamë në formë sferike ose vezake dhe citoplazëm bazofile
-Ka ribosome të lira, pak REP dhe mitokondri
-Nuk bëjnë fagocitozë
-Ndërhyjnë në prodhimin e antikorpeve duke njohur më parë fragmente antigjenësh të
prezantuar nga makrofagët.
-Nën stimuj antigjenikë specifikë, limfocitet B shndërrohen në plazmocite
Bazofile
Nga te gjitha qelizat vetem fibroblasti (citi) adipociti dhe qeliza adventiciale e kane origjinen
drejtperdrejt nga qeliza mezenkimale. Te gjitha qelizat e tjera vijne nga gjaku.
Mezenkima Tërë format e indit lidhor e marrin origjinën nga mezenkima (indi lidhor embrional
që formohet nga mezoderma)
 Disa qeliza mezodermale migrojnë nga somitet e laminave laterale të
mezodermës në hapësirat e vendosura ndërmjet fletëve embrionale primitive
dhe organeve të formuara nga këto fletë
 Këtu ato formojnë një retikulum difuz prej indit lidhor që quhet
mezenkimëqelizat e mezenkimës janë qeliza burimore pluripotenciale të afta
të diferencohen në shumë tipe të qelizave të indit lidhor, përvec origjinës për
qelizat e muskulaturës së lëmuar, për elementët e figuruar të gjakut
Qelizat mezenkimale embrionale përfaqësojnë qelizat primitive të indit lidhor
embryonal nga rrjedhin tërë tipat e qelizave të indit lidhor
Janë qeliza me formë të crregullt si yllnga trupi i tyre nisen zgjatime të shkurtra
citoplazmatike që vijnë në kontakt me ato të qelizave mezenkimale fqinje duke cuar
në formimin e strukturave rrjetëzore
Bërthama ka formë vezake me kromatinë të shpërndarë e bërthamëz të dallueshmë
mirë
Lënda jashtëqelizore përbëhet nga lënda bazale, ndërsa ndërsa fijet e pjekura janë të
paktakrijohen kushte të përshtatshme për ushqyerjen e embrionit në zhvillim në
të cilin ende nuk janë shfaqur enët e gjakut
Indi mukoz Takohet në embrion vecanërisht në kordonin umbilical ku quhet lënda xhelatinoze e
Warton
Përbën pulpën e dhëmbit të individëve të rinj
Mbizotërim i theksuar i lëndës bazale me konsistencë xhelatinoze, si rezultat i
pranisë së shtuar të acidit hialuronik
Ka pak fije kolagjen dhe retikulare
Takohen fibroblaste në formë ylli dhe pak makrofagë
Indi lidhor -Shoqëron epitelin dhe submukozën e organeve kavitare komunikuese me mjedisin
fijeshkrifët e jashtëm ku merr pjesë në ndërtimin e pareteve të tyre
-Indi lidhor fijeshkrifët i mukozave quhet lamina propria
-Formon tunica intima dhe adventicia të venave
 -Rrethon tërë organet dhe depërton në brendësi të tyre duke shoqëruar elementet
parenkimatoze ku formon stromën
-Rrethon muskujt dhe nervat dhe depërton në brendësi të tyre ku rrethon fasciet dhe
fijet muskulore ose nervore dhe fijet e vecanta
-Mbush hapësirat e formuara ndërmjet organeve të ndryshme dhe mundeson lidhjet
e tyre
-Lënda bazale mbizotëron ndaj komponentëve qelizorë (fibroblaste, makrofagë,
mastocyte, plazmocite, adipocite, qel.migruese) dhe fijor (kolagjen, elastike,
retikulare)
Indi lidhor -Mbizotërojnë fijet në raport me qelizat dhe lëndën bazale
fijengjeshur -Fijet vendosen në formë tufash të trasha
-E kemi me fije me orientim të crregullt dhe me orientim të rregullt
-Mbizotërojnë fijet kolagjene të tipit I dhe bashkë me to edhe fijet elastike
(vecanërisht në dermë)
Indi lidhor -Takohet në dermë, kapsulat fibroze që mbështjellin organe të ndryshme në
fijengjeshur me mbulesat e tendineve dhe shtresën e jashtme të venave të mëdha, në periost etj
fije me -Elementët qelizorë janë të pakët thuajse vetëm fibroblaste dhe ndonjë makrofag.
orientim të -Lënda bazale gjithashtu është e pakët
crregullt -Fijet kolagjene vazhdojnë drejtpërdrejtë me ato të indit lidhor fijeshkrifët nën të
Indi lidhor me -Takohet në tendine, ligament, fascie, aponeuroza, stroma e kornesë.
fije me -Lënda bazale është shumë e pakët
orientim të -Qelizat e vetme të pranishme mund të jenë fibroblaste
rregullt -Tendinet ndërtohen nga tufa më të vogla që kufizohen nga sasi të pakëta indi lidhor
fijeshkrifët. Në vendin e takimit me kockën gjendet një kërc i vecantë: kërci
fibrozi pasur me fije kolagjen që vazhdojnë më ato të tendinit
-Në aponeuroza tufat e fijeve kolagjen vendosen në disa drejtime si dhe në stromën
konjuktive të kornesë
Indi lidhor -Takohet në ligamentin nuchae dhe tek ligamentet e verdhë të vertebrave, në kordën
fijengjeshur vokale, në lamina fenestra të arterieve të mëdha, në ligamentin suspensor penis.
elastik -Mbizotërojnë fijet elastike kundrejt fijeve kolagjene ku ndërmjet tyre vendosen
fibroblaste të rralla dhe ndonjë fije retikulare e rrallë
Indi dhjamor i -Qelizat dhjamore në indin fijeshkrifët mund të përqëndrohen në grumbuj qelizash
bardhë të tilla duke formuar një tip të indit lidhor që quhet ind dhjamor
-Qelizat dhjamore sintetizojnë dhe clirojnë yndyrna në sajë të stimujve specifikë
hormonal ose nervor
-Ngjyra e tij varion nga e bardha në të verdhë në varësi të lipidit dhe pigmentit
liposolubël të akomuluar në të
-Depozita më e rëndësishme e indit dhjamor gjendet në indin lidhor subkutan i cili
tek të poesalindurit shpërndahet në mënyrë uniforme ndërsa pas pubertetit
rishpërndarja varion sipas seksit por ka edhe zona si llozhat renale, mediastini,
omenti, mezenteri, regjioni retroperitoneal, aksilar e inguinal që nuk ndikohen nga
seksi
-Në raste agjërimi clirohet yndyrë e depozituar përvec në indin dhjamor rreth
artikulacioneve sepse ato kanë funksion kryesisht mekanik dhe jo metabolic
-Indi dhjamor subkutan luan rol në mbajtjen e temperaturës së trupit në sajë të
vetive izoluese të termike dhe të një aftësie të ulur termogjenike

Histogjeneza e indit dhjamor

-Qelizat dhjamore rrjeshin drejtpërdrejt nga qelizat mezenkimale fillon me
lipoblastin (adipoblasti) ose preadipocitin
 -Gjatë formimit të indit dhjamor të bardhë, në citoplazmën e lipoblastit shfaqen
shumë pikëza të vogla yndyre dhe gradualisht këto pikëza bashkohen në një të
madhe
Indi retikular Është formë e indit lidhor fijeshkrifët e pasur me fije retikulare me mbizotërim të
kolagjenit III
Ndërmjet fijeve takohen shumë makrofagë dhe fibroblaste
Takohet në organet mieloide dhe limfoide dhe në muskulaturën e lëmuar apo në
disa gjendra.
Indi lidhor -Gjenden ne disa zona te vecanta si korioidea dhe trupi ciliar te syri.
pigmentoz -Kane si funksion perthithjen sa me te mire te rrezeve te drites.
-Pigmenti qe permbajne eshte melanina.
-Qeliza qe prodhojne melanine (melanocite) dhe ne ne lekure por kane origjine te
ndryshme nga keto.
 Kreu 12: Indi nervor

INDI NERVOR
 Indi nervor e ka prejardhjen nga ektoderma dhe shpërndahet në të gjithë organizmin
 Gjatë muajit të parë të jetës intrauterine, ektoderma formon tubin nervor dhe 2 kreshta nervore
 Nga tubi nervor marrin origjinë qeliza që quhen neuroblaste si dhe qeliza që quhen glioblaste
 Neuroblastet formojnë nëuronet ndërsa glioblastet formojnë qelizat gliale, përkatësisht astrocitin,
oligodentrocitin dhe qelizën ependimale. Qeliza mikrogliale e ka origjinën nga monocitet e
gjakut dhe i përket sistemit makrofagial-monocitar.
 Embriologjia e sistemit nervor
 Indi nervor është i ndërtuar nga një rrjet që përmban më shumë se 100 milion qeliza nervore të
cilat prezantojnë një bashkësi strukturore dhe funksionale shumë të specializuar. Kjo bashkësi
është e shoqëruar nga një numër Akoma më i madh qelizash të glisë që e mbështesin duke
formuar stromën e indit nervor.
 Organizimi dhe morfologjia:
 Neuronet (me origjinë nga neuroektoderma)
 Neuroglia (nuk bashkëveprojnë si neurone por janë të rëndësishme në bashkërendimin e
funksioneve)
 Indi nervor formon sistemin nervor qëndror (trurin dhe palcën kurrizore) dhe systemin nervor
periferik (ganglionet dhe nervat periferik)
 Indi nervor që ndërton sistemin nervor qëndror ka kontakt të ngushtë me gjakun por ndahet prej
tij nga një barrier e rreptë e quajtur barriera hemato-cefalike
NEURONI

 Qeliza të specializuara në marrjen, përpunimin dhe përcjelljen e ngacmimeve

 Ngacmueshmëriaaftësia që ka neuroni për të reaguar ndaj stimujve duke i transferuar
në impulse nervore
 Përcjellshmëriaaftësia e neuronit për të transmetuar sinjale nervore në pjesë të tjera të
së njëjtës qelizë nervore, të qelizave të tjera nervore ose të qelizave të ndryshme të
organizmit si qeliza muskulore, epiteliale etj…
 Ngacmimet vijnë në mëmbranë (trup, dendrite ose akson) përpunohen në trup dhe përcillen me
anë të aksonit
 Neuroni sintetizon dhe sekreton neurotransmetues të cilët përcjellin sinjale në qelizat e tjera
 Impulse nervor është një veti bioelektrike e membranës që konsiston në ndryshimet potencialet të
saj. Këto ndryshime të potencialit nga -70mV në +30mV shoqërohen nga spostime të
elektrolitëve
 Terminologjia e qelizës nervore:
 Cipa qelizore—Neurilema
 Cipa e dentritit—Dentrolema
 Cipa e askonit—Aksolema
 Citoplazma e dentritit—Dentroplazma
 Citoplazma e aksonit—Aksoplazma

KM
  Trupi i neuronit—Perikarion
 Klasifikimi i neuroneve:
Sipas zgjatimeve dhe formës së tyre:

Multipolar Kanë më shumë se 2 zgjatime; njëri akson, të tjerët dentrite (shumica neuroneve)
Bipolar Një dentrit dhe një akson (gjenden në ganglione koklear dhe vestibular, retinë dhe në
mukozën olfaktore (hundë))
Pseudounipolar Kanë një zgjatim të vetëm i cili shumë shpejt pasi del nga trupi i qelizës ndahet në dy
degë, njëri dentrit dhe tjetri aksondhe që drejtohen njëri në drejtim të SNQ dhe tjetri
në drejtim të atij periferik. (në këtë neuron, ngacmimi që arrin të kapet nga dentriti
kalon direkt në akson duke shmangur perikarionin.)
(të vendosur në ganglionet spinale dhe disa ganglione kraniale)
Sipas funksionit:

Motore (eferente) Kontrollojnë organe eferente si muskujt ose gjendrat endo dhe ekzokrine
Ndijore (aferent) Marrin stimuj sensorialë nga mjedisi dhe nga brenda trupit
Të ndërmjetëm Rregullojnë marrëdhëniet ndërmjet dy të parëve
Sipas formës:
1) Të vegjël (neuronet e shtresës granulare të kores së trurit të vogël)
2) Të mesëm
3) Të mëdhenj (qelizat piramidale të korteksit të trurit të madh ose qelizat Purkinje)
 Neuroni ndërtohet nga:

Trupi -Shërben për ruajtjen e aktivitetit jetësor të neuronit dhe është gjithashtu receptive ndaj
(perikarion) ngacmimeve
-Përmban bërthamën (dallohet bërthamëza e vetme dhe bazofile gjë që tregon për
sintezën e proteinave) dhe citoplazmën (neuroplazma, përmban neurofibrile dhe
trupëzat e Nissel)
-Trupëzat e Nisseltë shumta në numër, ngjyrosen me blu metilen
-Përmbajnë KG (dallohet me kripërat e argjendit; i zhvilluar), REP/K (formon pas
trajtimit histologjik njolla bazofile në qelizë që njihen me emrin trupëzat e Nissel),
mitokondri (më të vogla se zakonisht), lizozome, centriolat (në numër cift që hasen si
në neuroblastet ashtu edhe në neuronet e diferencuara; nuk kryen funksion mitoze por
merr pjesë në organizimin e mikrotubulave) dhe granula yndyrore
-Përmbajnë inkluzione (trupëza dense të ngjashëm me lizozomet ose trupëza
multivezikulare me funksion të panjohur)
-Kryen aktivitetin sintetik të qelizës sidomos sintezën e neurotransmetuesve
-Merr dhe përcon sinjale në pjesë të tjera të qelizës
-Ka formë asimetrike të cilën ja detyron një citoskeleti të pasur me fije të ndërmjetme
-Qëndra biokimike e aksonit
-Bën sintezë dhe të pjesëve qelizore që riciklohen (duke qënë se neuroni nuk ndahet
është e nevojshme të ripërtërihet)
Dentritet -Zgjatime qelizore të shumta dhe që shërbejnë në marrjen e ngacmimit nga abjenti,
qelizat sensore epiteliale apo neurone të tjera.
-Mbështillen nga plazmolema, fillojnë të ndahen dhe degëzohen pas një distance nga
dalja duke formuar kënde më të vegjël se 90o
-Janë relativisht të shkurtër dhe me shtimin e degëzimeve dhe largimin nga trupi i qelizës
hollohen gjithmonë e më tepër dhe nuk përmbajnë mbështjellje mielinike.
-KG mungon, REP/K pakësohet me largimin nga trupi, ka shumë rrallë cisterna të
REP/L, ndërsa mitokondritë vendosen në drejtim gjatësor.

KM
 -Sipërfaqja e dentriteve është e crregullt me palosje të shumta të stërgjatura të
plazmolemës që duken si gjëmba të cilët i përkasin vendit të kontaktit sinaptik me
aksonet e neuroneve të tjera; kjo sipërfaqe është mjaft e mbuluar nga butonate sinaptik
Aksoni -Zgjatim i vetëm dhe shërben për drejtimin e impulsit nervor në qelizat e tjera
-Merr fillesën nga “koni i daljes”
-Ndahet herë pas here në nivelin pak para përfundimit duke formuar një pëmë terminale
-Në fundet e tij ka formacione të specializuara si fryrje të vogla që quhen butona ose
bulbe sinaptike
-Sa më i madh të jetë diametri aq më e madhe është shpejtësia e përhapjes.
-Aksoni mund të marrë informacione nga neurone të tjerë dhe kryesisht shërben për të
pëecuar transmetimin e potencialit të veprmit në neurone të tjerë.
-Impulse nervor e përshkon aksonin në drejtim centrifugal (nga qendra në periferi)
-Citoplazma e aksonit quhet aksoplazëm e cila mbështillet nga aksolema.
 Nuk ka ribosome, elemente të REP/K, KG, kokrriza me pigment
 Përmban tubula të ndryshëm
-Përbërësit kryesor të aksonit janë mitokondritë që janë të shumtë në numër sidomos në
pjesët e fundit, neurofilamentet, mikrotubulat e orientuar parallel me boshtin gjatësor të
aksonit me shumë rëndësi në transportin e lëndëve nëpërmjet aksonit (në mënyrë të
vecantë transportin e neurotransmetuesve)
-Aksoni në pjesën afër trupit të neuronit nuk mbështillen nga mielina (quhet segment
fillestar e cila ka një ngacmueshmëri më të ulët në krahasim me trupin e neuronit dhe
pjesën e mbështjellë me mielinë
Pjesa ku aksoni bashkohet me trupin e neuronit quhet “Akson Hillok” (kodrina aksonike)
Transporti aksonal:
 Bëhet në dy drejtime
a) Anterograde (nga trupi drejt butonit terminal) bëhet nga kinezina
 I shpejtë (granula me neurotransmetues)
 I ngadaltë (organele)
b) Retrograde (në drejtim të trupit për organelle që riciklohen nga lizozomet në trupin e
neuronit) bëhet nga dineina
Transporti retrograde është i rëndësishëm në rastin e infeksioneve virale ose bakteriale.
o Virusi i tërbimit (rabia virus) transportohet në rrugë retrograde nga muskuli në akson dhe më pas
në trupin e neuronit ku shumohet dhe përhapet në organe të tjera.
o Clostridium tetani (bakteri që shkakton tetanozin) përhapet në të njëjtën rrugë nga gjaku në
mbaresat nervore dhe shkon në trupin e neuronit.
Potenciali i veprimit:
 Është atribut i membranës së neuronit
 Membrana e neuronit ka 3 elemente të rëndësishëm strukturor:
 Pompa Na-K ATP-aze
 Kanalet e Na+ të ndjeshme nga voltazhit dhe ligandës
 Kanalet e K+ të ndjeshme nga voltazhi
 Kanale të Ca++ të ndjeshme ndaj voltazhit
Në gjendje qetësie:
 Përqëndrimi i joneve Na dhe K në të dy anët e cipës është i tillë që krijon një potencial elektrik
rreth -65mV (ky quhet POTENCIAL QETËSIE)

KM
  Na+ ka përqëndrim të lartë jashtë qelizës ndërsa K+ ka përqëndrim të lartë brenda qelizës
 Ky përqëndrim jonesh mbetet i tillë nga aktiviteti i pompës Na-K ATP-aze (nxjerr 3 Na+ dhe fut
2 K+)
 Në këtë moment kanalet e Na dhe K janë të mbyllur
Potencial veprimi (kur qeliza ngacmohet)
 Hapen kanalet Na të ndjeshme nga voltazhi dhe Na+ vërshon brenda qelizës (sipas gradientit të
përqëndrimit) duke ndryshuar potencialin deri në +30mV (DEPOLARIZIM)
 Kur potenciali arrin në këtë shifër, hapen kanalet e K dhe ky del jashtë duke rivendorur
potencialin e qetësisë (REPOLARIZIM)

Potenciali i veprimit përhapet më shpejt në neuronet me mielinë sepse përhapet “me kërcim”.

Neurofilamentet, neurofibrilet dhe mikrotubujt

 Me anën e ngjyrimit me kripërat e argjendit ose të arit në neuroplazmën e të gjithë neuroneve

vërehen formacione fibrilare të shumtë të quajtura neurofibrile që përshkojnë të gjithë
citoplazmën e qelizës dhe vazhdojnë deri dentrite dhe akson
 ME ka treguar që neurofibrilet që shihen me MO janë rezultat i bashkimit të neurofilamenteve të
holla me trashësi 10nm. Neurofilamentet dhe neurotubulat janë të njëjtë si në akson ashtu edhe në
dentrite.

Citoskeleti i neuronit

Skaner elektronik i citoskeletit te nje neuroni

 Duken mikrotubuj dhe neurofilamente

 Citoskeleti luan rol shumë të rëndësishëm në transportin e neurotransmetuesve nëpërmjet aksonit.

NEUROGLIA

Është një grupim qelizash nervore të cilat nuk marrin ngacmime nervore por janë të specializuara të
kryejnë funksione të tjera brenda indit nervor (veshin qelizat nervore ose mbushin hapësirat ndërmjet
neuroneve (SNQ))
Astrocitet -Qelizat kryesore e neuroglisë përgjegjëse për shumë funksione nga ku më kryesoret
janë:
 Formimi i barrierës hemato-cefalike (gjak-tru)
Astrocitet kanë zgjatime të shumta që shpesh rrethojnë kapilarët e trurit duke krijuar
barrierën gjak-tru. Megjithatë elementi më i rëndësishëm i barrierrës është lidhja me
tight junction që bëjnë qelizat endoteliale të kapilarëve të trurit.
 Formimi i barrierës meningo-cefalike
Ndërtohet përsëri nga astrocitet, zgjatimet e të cilëve lidhen me pia mater ku
formojnë një barrier (glia kufizuese) e cila mbron trurin nga lëndët që mund të futen
nga vazat meningeale
 Mbështetja dhe kujdesi që tregon për neuronin (rol mbështetës, ushqyes,
prodhon neurotransmetues, substance që kontrollojnë metabolizmin e
neuronit, prodhon endotelina, enkefalina, somatostatin)
 Funksion riparues duke formuar cicatrice

KM
  Astrociti proliferon dhe mbush hapësirat pas humbjes së neuroneve në rast
dëmtimi.
 Kontrollojnë mjedisin biokimik të neuronit.
-Kanë receptorë për adrenalinë/noradrenalinë, GABA, hormonin natriuretik,
angiotensin II, endotelin, VIP, TRH.
Morfologjia
-Qelizë në formë ylli me zgjatime të shumta dhe të holla
-Përmban me shumicë fije të ndërmjetme në citoplazëm
-Ka bërthamë vezake, jo të rregullt dhe kromatinë jo shumë e ngjyrosur.
-Ka ribosome të lira, REP/K jo shumë të zhvilluar, pak mitokondri, KG me përmasa
të mëdha.
Klasifikimi
1. Astrocite plazmatike
Vendosen në lëndën gri, kanë zgjatime të shkurtra, shumë të degëzuara dhe me pak
gliofilamente
2. Astrocite fibroze
Vendosen në lëndën e bardhë, kanë shumë gliofilamente si dhe degëzime të shumta
dhe të gjata
-Astrocitet veprojnë me astrocite të tjera (me gap junction), me neuronet dhe me
gjakun.
Oligodentrocitet -Qeliza përgjegjëse për mjelinizimin e aksoneve në SNQ me të njëjtin mekanizëm si
qelizat e Schëann në SNP
-Një qelizë mund të bëjë mjelinizimin e disa aksoneve njëkohësisht
-Janë qeliza më të vogla se astrocitet, me zgjatime më të pakëta dhe më të holla
-Kanë sasi të madhe mikrotubulash, një bërthamë më bërthamëz te dukshme.
-Në citoplazëm ka ribosome të lira, REP, mitokondri, KG mjaft të zhvilluar.
Qelizat -Kanë origjinë nga monociti i gjakut periferik (mezenkima)
mikrogliale -Është pjesë e sistemit monocit-makrofag (mononuclear fagocitar)
-Ka funksion fagocitues
-Ka funksion inicimin e përgjigjes imune në sistemin nervor
-Ka receptor për HIV dhe është përgjegjëse për sindromin neurologjik të SIDA
-Ka bërthamë të vogël dhe ovale
-Normalisht ka formë të crregullt me shumë degëzime, por kur aktivizohen
ndryshon formë, grumbullohen në vendin e dëmtimit, clirojnë enzima litike dhe
citokina që ndihmojnë të fagocitojnë dhe shkatërrojnë fragmented e neuroneve të
degjeneruar.
-Ka shumë lizozome dhe mikrotubula me orientim jo të saktë
Qelizat -Kanë origjinë nga neuroektoderma e tubit neural primitiv
ependimale -Janë përgjegjëse për prodhimin, sekretimin dhe riciklimin e lëngut cerebrospinal
-Veshin të gjithë ventrikujt e trurit dhe kanalin cerebrospinal
-Sekretojnë përbërësit e lëngut CS
-Kanë formë cilindrike dhe në polin apikal kanë mikrovile dhe lidhen me tight
junction me njëra-tjetrën
-Kanë bërthamë vezake me heterokromatinë, KG me përmasa të vogla, REP/K me
cisterna dhe vezikula të shpërndara në citoplazëm dhe mitokondri të cilat janë të
shumëta në polin apikal

KM
SINAPSI
Elementet morfologjik te sinapsit
1. Butoni terminal
2. Vezikulat sinaptike të pasura me neurotejcues (vishen me membranë njësi)
3. Membrana presinaptike
 Vezikula sinaptike si dhe material electrodense shoqërojnë membranën presinaptike me formë
pllakash të rregullta, të lidhura me filamente të spëktrinës që formojnë një formë rrjete
presinaptike
 Nga kjo rrjetë shpërndahen struktura të tjera filamentoze: një pjesë në brendësi (për organizimin e
e grupit të vezikulave sinaptike rezervë) ndërsa pjesa tjetër jashtë duke përshkuar hapësirën
sinaptike deri në membranën postsinaptike. Në këtë mënyrë 2 membrant kanë lidhje
 Ka përbërës të tjerë të mëkanizmit të endocitozës dhe riciklimit të membranave (klatrina dhe
dinamina) dhe të mekanizmit të bashkimit qelizor (N-kaderina,  katenina)
 Zona presinaptike përmban shumë vezikula sinaptike, mitokondri, elemente të REP/L.
4. Hapesira sinaptike (mbushet me material glikoproteinik me pamje filamentoze)
5. Membrana post-sinaptike ku vendosen receptorët për neurotejcuesit dhe enzimat për shkatërrimin e
neurotejcuesit të tepërt (acetilkolinë esterazë për shkatërrimin e ACh)
 Mungojnë vezikulat, rishfaqen mikrotubulat dhe mikrofilamentet electrodense të kapur në të.
Si funksionon një sinaps

 Depolarizimi i membranës presinaptike

 Hapja e kanaleve te Ca dhe futja e joneve të Ca në pjesën e butonit terminal i cili përmban
vezikulat sinaptike
 Futja e Ca++ shkakton ekzocitozën e vezikulave të cilat derdhin përmbajtjen në hapësirën
ndërsinaptike
o Kemi dy grupe vezikulash me neurotransmetues: (1) vezikulat ngjitur me membranën
presinaptike të cilat janë gati për ekzocitozë dhe (2) vezikulat rezervë që vendosen në
zonën aktive afër membranës
o Të gjitha këto llojë vezikulash qëndrojnë pranë njëra tjetrës të ndihmuara nga një rrjetë
fosfoproteine fibroze, sinaptina
 Neurotejcuesi bashkohet me receptorin dhe kjo lidhje shkakton hapjen e kanaleve jonikë të cilët
lejojnë vërshimin e joneve Na+ brenda qelizë duke shkaktuar depolarizimin e membranës post-
sinaptike
(vazhdimi për kontraksionin e fijeve muskulare)

 Futja e Na+, depolarizon sarkolemën që e përcon valën depolarizuese nëpërmjet tubave T në

brendësi të fibrës.
 Depolarizimi i sarkolemës sjell hapjen e kanaleve të Ca++ në rrjetin sarkoplazmatikCa++ del
në citoplazëmlidhet me tropononënkjo zhvendos tropomiozinën e cila liron vendin e lidhjes
së miozinës te aktina.

KM
Neurotejcuesit
 Janë substance të cilat shërbejnë për transmetimin e impulsit ndërmjet neuroneve ose neuronit dhe
qelizës ekektore
 Janë lëndë kimike që sintetizohen nga trupi i neuronit dhe derdhen te mbështjellja me vezikula në
vendin ku neuroni do të bëjë kontakt me qelizën fqinje
 Kanë masë molekulare shumë të vogël dhe kohë veprimi shumë të shkurtër.
 Pas funksionit mund të:
 Shkatërrohen në hapësirën sinaptike
 Difuzojnë në ambjentin përreth
 Rikapen nga aksoni për tu përdorud sërish
 Neurotransmetuesit kryesorë jane:
a) Acetilkolina
b) Adrenalina dhe Noradrenalina
c) Dopamine
d) Acidi Gama Amino Butirik (GABA)
e) Acidi Glutamik
f) Serotonina
g) Peptide të tjera
 Në sëmundje të vecanta është vënë re sasia e neurotransmetuesve të vecantë është e alternuar.
 Parkinsoni – dopamine
 Skizofrenia – seretonina
Llojet e sinapseve
 Sinapset klasifikohen në
 Akso-aksonike
 Akso-dentridike (lidhje midis aksonit të një neuroi dhe dentritit të neuronit tjetër)
 Akso-somatike (lidhje midis aksonit të një neuroi dhe trupit të neuronit tjetër)
 Klasifikimi tjetër i ndan në
 Sinapse kimike (me neurotejcues)impulsi kalon vetëm në 1 drejtim
 Sinapse elektrike (me Gap Junction)impulsi kalon në 2 drejtime, pa vonesë
 Klasifikimi sipas funksionit
 Sinapse nxitës
 Sinapse frenues
 Klasifikimi tjetër të cilët gjenden në koren në trurit:
 Asimetrik (llojit te I-rë)kanë diferencë densiteti presinaptik dhe postsinaptik, kurse
hapësira sinaptike është më e gjerë dhe përmban një vijë ndërmjetëse dense
 Janë të tipit ngacmues
 Simetrik (llojit të II-të)densiteti presinaptik dhe postsinaptik është i njëjtë dhe vija
ndërmjetëse mungon.
 Janë të tipit frenues
Anestetikët lokal

 Bllokimi i kanaleve të Na+ bën që neuroni të mos ngacmohet dhe kështu impulse nuk përhapet.
 Këto kanale bllokohen nga anestetikët locale si Lidokaina, Novokaina të cilët heqin ndjesinë e
dhembjes në regjionet ku injektohen.

KM
 Skema e riciklimit të vezikulave sinaptike
1. Me anë të ATP-së dhe një pompe V
jonet H+ futen.
Me anë të antiporterit sekondar nxirren jone H+
duke future neurotranmetuesit në këmbim
1. Zhvendosja drejt zonës aktive
2. Ngjitja me membranën plazmatike
3. Ndodh ekzocitoza që aktivizohet nga
Ca++
4. Endocitoza me vezikula të veshura me
klatrinë

Pllaka neuromuskulore
Cipa qelizore e fijes muskulare është e ngjashme në strukturë me llojet e tjera qelizore: polarizohet
elektrikisht kur ngacmohet nga stimuj që vijnë nga fije nervore dhe depolarizohet duke dhënë një
potencial veprimi, kontraktimin.
Vendi i takimit ndërmjet fijes nervore dhe fijes muskulare quhet pllaka neuromuskulare ose sinaps
neuromuskular.

 Nervi futet në muskul nëpërmjet epimisiumit dhe depërton në brendësi me perimisiumin ku jep
degë terminale.
 Në zonën e endomisiumit nervi zhvishet nga mjelina dhe bën kontakt me laminën bazale të
fibrës muskulare.
Sinapsi neuromuskular ka dy pjesë:
1) Njëra i përket fijes muskulare, membrana e së cilës pëson një trashje me struktura granulare dhe
grumbullim të bërthamave
2) Tjetra i përket fijes nervore, që humbet mbështjelljen mielinike kur i afrohet fijes muskulare
Në nivelin sinaptik ka 3 elementë:
1. Aksolema që prezanton membranën presinaptike
2. Sarkolema që prezanton membranën postsinaptike
3. Hapësira intersinaptike që përmban material glikoproteinik të mbetur nga mbeturinat bazale të dy
qelizave.
Në sistemin nervor autonom kalimi i impulsit nga neuroni në elementin e inervuar bëhet nëpërmjet
clirimit të acetilkolinës (për fijet parasinaptike) ose noradrenalinën (për fijet simpatike).
o Aktivizimi i të dy mediatorëve zakonisht ka veprim të kundërt. Në zorrën e hollë acetilkolina
shton peristaltikën ndërsa noradrenalina e frenon atë.
o Në muskulaturën kardiake acetilkolina frenon kontraktimin ndërsa adrenalina e shton atë.

KM
FIJET NERVORE
 Fija nervore formohet nga aksone të cilat mund të jenë të mbështjella me mjelin ose jo.
 Aksonet në SNQ vishen me mjelinë nga oligodentriciti ndërsa në SNP nga qelizat e Shwanit.
 Tufat e aksoneve formojnë traktet në SNQ ose nervat në SNP
Fijet nervore me mielinë
Qeliza e Shwanit e rrethon aksonin me zgjatje të cilat takohen me njëra-tjetrën duke formuar mezaksonin.
Mezaksoni nis të zgjatet dhe rrotullohet si spirale duke formuar një shtresë mjeline rreth tij. Mjelina
përbëhet nga lipide (70%), proteina (kryesore është Mjelin Basic Protein, proteinat janë bazike dhe
proteolipidike) si dhe lipoproteina. Një glikoproteinë shoqëruese e mielinës që i përket familjes së
imunoglobulinave e ndihmon në mbajtjen ngjitur të qelizës gliale me aksonin.
Edhe fijet pa mjelinë kanë kontakt me qelizën e Shwanit por ajo vetëm sa i mbështet dhe nuk i mbështjell
Mbështjellja mjelinike është me ndërprerje përgjatë një aksoni, segmented internodale, ndërmjet tyre
gjenden nyjet e Ranvierit.
Ndonëse nyja e Ranvierit është ndërprerje e mielinës, aksoni në këtë pjesë nuk është i zbuluar pasi
zgjatime të qelizave fqinjë të Shwann-it ndërthuren dhe e veshin me një shtresë të hollë citoplazme.
Në SNP mielina formon edhe carje të tjera të quajtura carjet e Schmidt-Lantermann që janë zona që gjatë
palosjes së mëzaksonit, citoplazma e qelizave të Shwann-it zvogëlohet dhe mbetet vetëm në hapësirat
ndërmjet rrathëve bashkëqëndror të mielinës.
Fijet nervore pa mielinë
Në SNP rrethohet vetëm nga citoplazma e qelizës së Shwann-it e cila formon një mbështjellje të
vazhdueshme përgjatë disa aksoneve
Nyjet e Ranvier dhe incisurat e Shmidt-Lantermann mungojnë.
Te njeriu këto lloj fijesh formojnë nervat olfaktorë dhe degë nervore të sistemit simpatik.
Nervat periferik
 Fijet nervore që nisen nga trupi i qelizës deri në periferi grupohen në tufa dhe formojnë nervat
periferikë. (Fijet e lidhura me palcën e kurrizit formojnë nervat spinal, ndërsa ato të lidhura me
encefalon formojnë nervat kranialë.
 I gjithë nervi mbështillet nga indi lidhor fijengjeshur i crregullt (epineuriumi) që depërton në
brendësi të nervit me septume që rrethojnë tufa me fije nervore (perineriumi).
 Fibrat nervore të vecanta përreth mbështjelljes së Shwann-it rrethohet nga indi lidhor fijeshkrifët, i
pakët dhe delikat (endoneuriumi)
Endoneuriumi, perineuriumi dhe epineuriumi përmbajnë kapilarë gjaku. Përvec funksionit mbështetës dhe
mbrojtës kanë edhe funksion ushqyes.

Perineuriumi Rrethon tufa të vogla fijesh nervore si një këllëf me trashësi të ndryshme.
Formohet nga qeliza shumë të sheshta të bashkuara ndërmjet tyre me lidhje të ngushta.
Në sipërfaqen e jashtme dhe të brendshme të këllëfit ka një lamina bazale e cila
formon barrier për makromolekulat duke mbrojtur fijet nervore.
Nga periuneuriumi dalin fije të holla të indit lidhor që mbushin hapësirat ndërmjet cdo
fije nervore duke i mbështjellë ato dhe që formojnë endoneuriumin.

KM
 Endoneuriumi Përbëhet nga 2 shtresa:
o E para, me material glikoproteinik me përmbajtje lamininën dhe praktikisht
formon membranën bazale të qelizave Schëann-it
o E dyta, më e jashtme me fije retikulare; është e shprehur në fijet sensitivepor
mungon në ato të SNQ.
Në endoneurium ka fije kolagjeni, fibroblaste, makrofagë si dhe kapilarë.
Epineuriumi Përmban dhe nerva që shërbejnë për inervimin e vetë nervit, nervi nervorum
 Fijet nervore motore kanë mbështjellje mielinike më të trashë ndaj diametric i tyre është më i madh.
 Fijet nervore që marrin ndjesinë e prekjes, dhembjes dhe të shijes janë më të holla dhe mbështjellja
mielinike e tyre është më e pakët.
 Fijet nervore simpatike janë më të holla për shkak të sasisë së pakët ose mungesës së mielinës.
 Fijet nervore olfaktore janë gjithmonë pa mielinë.
Degjenerimi dhe rigjenerimi i neuroneve
Neuronet janë qeliza të cilat në vitin e parë të jetës humbasin aftësinë për tu ndarë.
 Në rastin e dëmtimit të trupit të neuronit qelizat nervore rrethuese nuk janë në gjendje të proliferojnë
dhe të zëvendësojnë atë që humbet.
 Në rastin e dëmtimit vetëm të aksonit vetë trupi i neuronit është në gjendje të rigjeneroje atë që është
dëmtuar, pra pjesën periferike.
 Nëse një fije nervore këputet për arsye traumatike, atëherë vërehen një sërë ndryshimesh
degjenerative që ndiqen nga fenomene riparuese. (kjo ndodh nëse trupi është i paprekur)
Qelizat e Shwann-it mbijetojnë dhe formojnë një mbështjellje gjatësore qelizore me citoplazmën e tyre.
(këto struktura tubulare kanë shumë rëndësi në procesin e rigjenerimit dhe rritjes së aksonit duke e
drejtuar atë drejt ekstremit tjetër)
Degjenerimet që ndodhin në këtë fazë me fijen e dëmtuar quhen degjenerim Wallerian. Në disa raste ky
degjenerim nuk ndalon në nivel sinaptik por vazhdon në neuronin pasardhës. Ky lloj degjenerimi quhet
degjenerim transsinaptik ose transneuronal.
Trupi i qelizës reagon me ndryshime kalimtare kur ka dëmtim të pjesës periferike, degjenerimi retrograde.
Në këto raste ndodh kromatolizë ose shkrirje e lëndës së Nissel-it. Ky process shoqërohet me fragmentim
të KG dhe shtim të aktivitetit të enzimave hidrolitike.
Rigjenerimi jep shenjat e para pas javës së parë të dëmtimit. Në pjesën fundore të cungut të aksonit, i cili
është i lidhur me trupin, nisin të dalin zgjatime të holla. Këto vazhdojnë të rriten në drejtim distal duke
shfrytëzuar mekanizmat e transportit aksonik të ngadaltë.
Në disa raste duhen muaj që aksonet e reja të arrijnë pjesën tjetër të shkëputur. Aksonet e reja mund të
drejtohen përgjatë kollonave të qelizës së Shwann-it që i përkasin neuroneve të tjera. Në këto raste lidhja
me pjesën periferike nuk bëhet.

KM
Mbaresat nervore
 Janë formacione që përfaqësohen nga pjesë fundore të fijeve nervore, që përfundojnë në organe ose
inde.
 Për nga funksioni dallojmë:
a) Mbaresa nervore receptore (sensitive)impulset që meeren nga sipërfaqja e trupit ose nga
organet e brendshme përcillen drejt qendrës. Këtu dallojmë:
 Ekstrareceptorët gjenden në lëkurë, sy, vesh dhe qepëzat e shijes
 Intrareceptorët gjenden në muret e organeve të brendshme, tendinet, ligamentet,
muskujt dhe enët e gjakut.
b) Mbaresa nervore efektore (motore)
 Motoreato që vendosen në muskuj
 Sekretoreato që vendosen në gjendra
Për nga ndërtimi dallojmë:
a) Mbaresa nervore të lirakur përfundojnë të lira në inde
-Janë të pëehapura në të gjithë organizmin por vecanërisht në epitel dhe në indin lidhor të
organeve të ndryshme.
 Në lëkurë fijet formojnë plekse subepiteliale që lëshojnë fije Akoma më të holla në drejtim të
shtresës germinative. Këto penetrojnë deri në shtresën spinoze.
 Në kufirin dermë epidermë ka mbaresa nervore në formë të sheshtë, të bashkuara me qeliza të
diferencuara dhe që formojnë trupëzat e Merkelit. Janë formacione receptive të ndërtuara secila
nga një qelizë epiteloide me origjinë neuroblastike, me prani të kokrrizave dense si ato në qelizat e
sistemit endokrin difuz dhe që mund të ketë edhe funksion endokrin.
 Në indin lidhor mbaresat formohen nga një fije pa mielinë, me degëzime që përfundojnë në qelizat
e indit lidhor. Këto terminacione gjenden zakonisht në dermë, hipodermë, në cipat seroze, në
periost etj…
b) Mbaresa nervore të kapsuluarakur rrethohen nga kapsula speciale prej indi lidhor
 Trupëzat e Pcin-itjanë më voluminozet dhe ndërtohen nga mbaresa e një fijeje nervore rreth së
cilës organizohet një kapsulë lamelare. (lamelat jane 15-30 në numër)
-Fija në pikën e hyrjes në trupëz është më e ngushtë, humbet mielinën dhe ndërton membranën
nervore.
-Këto trupëza kanë formë ovale dhe gjenden në disa organe gjëndrore si pankreasi.
 Trupëzat e Golgi-Mazzonitmbaresa në formë sferike të kapsuluara në indin subkutan
-Kapsula e tyre është më pak e zhvilluar dhe ka përmasa më të vogla
-Në trupëz hyjnë 1 ose 2 fije mielinike që e humbasin mielinën menjëherë dhe gërshetohen në
qendër të formacionit.
 Trupëzat e Meissnermbaresa nervore vezake të kapsuluara
-Kanë një kapsulë perinervore dhe mbi këtë vendoset një kapsulë me lamella prej indi lidhor.
-Aksoni bën spirale duke u shtrirë ndërmjet qelizave tactile. (në fakt këto janë qelizat e Shwanit të
modifikuara)
-Keto mbaresa janë mekanoreceptorë të ngacmimeve tactile.
-Gjenden në lëkurën e pëllëmbëve të duarve dhe tabanin e këmbëve, në buzë, në organet gjenitale
të jashtme
 Trupëzat e Ruffinitmbaresa nervore të kapsuluara me funksion mekanoreceptor
-Kanë formë cilindrike të zgjatur

KM
 -Në këto forma të zgjatura aksoni humbet mielinën, ndahet në mënyrë të vazhdueshme duke
formuar një zhufkëtë rrethuar me kapsul të hollë lamelare.
-Gjenden në mollëzat e gishtave, të duarve dhe të këmbëve, në indin lidhor të muskulaturës së
lëmuar, në adventicien e trakesë, bronkeve, ezofagut.
 Trupëzat e Krauses
-Janë të ngjashme me ato të Pacinit, por mbaresa aksonike që ka humbur mjelinën përfundon me
një fryrje si kopsë ndërsa e gjithë mbaresa ka kapsul lamelare.
-Gjendet në disa lloje mukozash (palatine, linguale, labiale, konjuktivale)
 Klasifikime të tjera në bazë të indit që inervojnë: mbaresa muskulare, epiteliale dhe mbaresa të indit
lidhor

KM
 Kreu 13: Sistemi nervor

SISTEMI NERVOR
Sistemi nervorindi nervor me elementët qelizorë dhe zgjatimet respektive citoplazmatike krijon një
rrjetë shumë të organizuar që quhet sitemi nervor
 Ndërtohet nga indi nervor, nga indi lidhor që vesh trurin, palcën e kurrizit, nervat, ganglionet dhe
enët e gjakut që e përshkojnë.
 Tek embrioni nis të formohet rreth javës së 8 brenda uterine dhe merr origjinën pothuajse i gjithi
nga ektoderma
 Anatomikisht ndahe në system nervor qendror (SNQ) i ndërtuar nga truri dhe palca kurrizore dhe
sistemi nervor periferik (SNP) që përfshin të gjitha llojet e ganglioneve, nervave kranial, nervave
spinal dhe trungjeve simpatike me lidhjet e tyre.
 Veprimtaria e pavullnetshme kontrollohet nga sistemi nervor autonom që ndahet në simpatik dhe
parasimpatik të cilët kanë veprim antagonist me njëri-tjetrin
Ganglionet nervore
Ganglionstruktura që përmbajnë grupime të neuroneve dhe vendosen përgjatë rrugës së nervave jashtë
SNQ.
 Cdo ganglion përmban qeliza nervore, qeliza gliale, ind lidhor, fije nervore dhe enë gjaku.
 Në sipëefaqe ganglioni mbështillet nga një kapsulë prej indi lidhor fijengjeshur që vazhdon me
epineuriumin dhe perineuriumin e nervit periferik.
 Ganglionet janë:
1) Simpatike (vendosen në zinxhirin simpatik)
2) Parasimpatik (intramural)
 Nuk kanë kapsulë
 Janë shumë të vegjël
3) Kranial (të nervave kraniale)
 Ndërtohen nga trupa neuronesh në formë sferike dhe tufa fijesh nervore që dalin prej tyre
 Përmbajnë qeliza satellite (neurogliale), janë qeliza të sheshta të cilat rrethojnë neuronet e
ganglioneve duke siguruar mbështetje strukturore dhe metabolike për neuronin.
 Nga jashtë qelizat satellite mbështillen nga lamina bazale që është vazhdim i indit lidhor
 Qelizat ganglionare janë neurone pseudounipolare, zgjatimi i të cilëve ndahet në 2 degë, njëra
periferike dhe tjetra qendrore, të dyja të mbështjella nga mjelina dhe përcjellin impulsin nga periferia
në qendër pa kaluar trupin qelizor.
Palca e kurrizit
Në prerje tërthore të saj dallojmë:
 Lëndën e bardhë (substance alba)
 Ndodhet në periferi
 E përbërë nga fije nervore me dhe pa mielinë, të cilat mundësojnë komunikimin ndërmjet
pjesëve të palcës së kurrizit dhe të palcës së kurrizit me trurin.

KM
 Fijet kanë drejtim ngjitës, zbritës dhe transversal.
Lënda e bardhë formon funikulat anteriorë, posterior dhe lateral. Secila nga këto fonikula
përmban trakte të ndryshme të përbërë nga aksone me funksion dhe drejtim të caktuar.
 Lëndën gri (substance grisea)
 Vendoset në qendër dhe ka formën e shkronjës H
 Formon 4 dalje kryesore në formë brirësh:
 2 të pasëmneurone multipolare me përmasa të vogla
 2 të parmëpërmbajnë trupa të neuroneve motorë somatikë me përmasa të mëdha;
janë qeliza multipolare që i drejtojnë aksonet e tyre nëpërmjet rrënjëve ventral të
palcës drejt muskujve të skeletit në trung dhe anësi
 Në lëndën gri vendosen edhe qeliza të neuroglisë (astrocyte, oligodentrocite, qeliza të
mikroglisë, fije nervore) si dhe enë gjaku.
 Sa më e madhe të jetë sasia e lëndës grin ë një nivel të palcës, aq më të shumtë janë muskujt e
inervuar në po atë nivel.
 Në qendër ndodhet kanali qëndror që kufizohet nga qeliza ependimale.
Harku refeltkor
 Nis nga pjesa receptore që mund të jetë mbaresë nervore në lëkurë
 Me rrugën ngjitëse vjen në ganglionin spinal (neuronet pseudounipolare përbëjnë neuronin e
parë)
 Përcillet impulse në brirët e pasëm, tek neuroni i dytë asociativ dhe më pas tek neuroni motor në
brirët e parmë
 Me rrugën zbritëse të formuar nga aksoni i neuroneve motore, impulse arrin organin efektor.
Truri (pjesët)
1. Truri i madh (cerebrum)
 Është përgjegjës për veprimtaritë mendore më të larta.
 Ka dy hemisfera (e maja dhe e djathta) që ndahen nga fisura longitudinale cerebrale.
 Korja e trurit të madh (cortex cerebri) (lënda gri)
 Ka trashësi 2-4 mm dhe është e rrudhosur duke formuar giruse dhe sulkuse të cilat rrisin
sipërfaqen e saj.
 Ndërtohet nga trupa të neuroneve, fije nervore dhe qeliza të neuroglisë.
 Citoarkitektonika e kores së trurit të madh
Shtresa Trupat janë të pakët në numër dhe me përmasa të vogla
molekulare Quhet edhe shtresa pleksiforme për shkak të fijeve të shumëta dhe gërshetimet e tyre
Dallohen 2 lloje qelizash: poligonale dhe horizontale (Cajal)
Kjo shtresë ruan trashësinë e saj përgjatë gjithë shtrirjes.
Shtresa Përmban trupa neuronesh me formë piramidale ose si yll por me përmasa të vogla
kokrrizore e Neuronet kanë pëemasat më të vogla në të gjithë indin nervor
jashtme Aksoni zbret poshte ndërsa dentritet ngjiten lart.
Shtresa Përmban neurone me formë kryesisht piramidale ku kulmi vendoset nga lart dhe këtej
piramidale dalin dentritet të cilat ngjiten në dy shtresat e mësipërme ndërsa aksoni zbret poshtë
Ka edhe qeliza me orientim të kundërt që quhen qelizat e Martinott-it (multipolare)
Shtresa Ka shumë qeliza në formë ylli
kokrrizore e Në disa zona të kores është më e dallueshmë në disa të tjera nuk shihet fare
brendshme

KM
 Shtresa Ndryshe quhet shtresa piramidale e Betz-it
ganglionare Neuronet kan formë piramidale dhe përmasa të mëdha
Nga maja e qelizave dalin dentritet që shkojnë në shtresat sipërfaqësore ndërsa aksoni
drejtohet poshtë në lëndën e bardhë dhe prej këtej vazhdon në palcën e kurrizit (këto
aksone formojnë traktin kortiko-spinal për lëvizjet e vullnetshme)
Shtresa Neuronet kanë forma të ndryshme me pamje boshtore ose gjembore
shumë- Aksi gjatësor i tyre vendoset pingul me sipërfaqen e kores
formëshe Dentritet dalin nga polet e qelizës, aksoni del nha pjesa e pasme e trupit qelizor dhe hyn
në lëndën e bardhë.
 Mieloarkitektonika e kores së trurit të madh
Fijet nervore të kores së trurit të madh janë të organizuara në 2 drejtime:
I. Radialenisen nga krahu i djathtë drejt sipërfaqes kortikale (fijet aferente, komisurale
associative dhe projektuese të cilat përfundojnë brenda kores)
II. Tangencialeparalel me sipërfaqen e kores së trurit (janë degë kolaterale dhe terminale të fijeve
aferente, futen edhe aksonet e qelizave horizontale, stellate si dhe degët anësore të qelizave
piramidale dhe fuziforme.
Fijet tangenciale shtrihen midis shtresave qelizore të kores së trurit të madh duke formuar këto shtresa:
a) Shiriti i Eksner (në shtresën molekulare)
b) Shiriti Behteriev (ndërmjet shtresave kokrrizore të jashtme dhe piramidale)
c) Shiriti Bajarzhe i jashtëm (në shtresën kokrrizore të brendshme duke e ndarë në 2 shtresa)
d) Shiriti Bajarzhe i brendshëm (në pjesën e poshtme ganglionare)
e) Shiriti Meinert (në pjesën e poshtme të shtresës multiforme)
 Lënda e bardhë e trurit të madh ndërtohet nga:
 Fije nervore me mielinë që sipas funksionit ndahen në:
 Fije asociative (lidhin neuronet e së njëjtës hemisferë)
 Fije komisurale (lidhin neuronet e pranishme në 2 anët e hemisferave)
 Fije projektuese (lidhin neuronet e kores me ato të bërthamave të trurit të vogël, trungut
të trupit dhe palcës së kurrizit)
 Qeliza të neuroglisë (nuk ka neurone)
2. Truri i vogël (cerebellum)
 Ndërtohet nga 2 hemisfera që lidhen me vermis
 Në sipërfaqe vendoset lënda gri ose korja e trurit të vogël, ndërsa poshtë saj është lënda e bardhë.
 Korja ndahet në 3 shtresa:
1) E jashtme (molekulare)ka 2 tipe neuronesh:
 Qeliza satelite (vendosen në pjesën sipërfaqësore të kores)
 Qelizat shportore (vendosen në 1/3 e pjesës së brendshme të shtresës molekulare)
Dentritet e qelizave shportore qëndrojnë në shtresën molekulare, ndërsa aksoni bën lidhje
sinaptike me trupin dhe dentritet e qelizave në shtresën ganglionare që depërtojnë në shtresën
molekulare.
2) E mesit (qelizat ganglionare të Purkinje)
 Ndërtohen nga neurone të mëdha të tipit të parë sipas klasifikimit të Golxhit
 Këto qeliza vendosen në një shtresë të vetmë që quhet ganglionare
 Dentritet e këtyre neuroneve kalojnë në shtresën molekulare duke bërë degëzime ndërsa
aksoni futet në lëndën e bardhë.

KM
 3) E brendshme (granulare)
 Ndërtohet nga qeliza të vogla me bërthama shumë të ngjyrosura dhe citoplazëm të pakët
 Nga cdo qelizë dalin 4 ose 5 dentrite që bëjnë lidhjë sinaptike me fijet aferente
 Aksoni kalon në shtresën molekulare ku bën një ndarje në formë T dhe vendoset parallel me
sipërfaqen e kores.
 Në shtresën kokrrizore ka mjaft qeliza të neuroglisë dhe qeliza të Golxhit.
 Lidhjet sinaptike të trurit të vogël
A. Ndërmjet aksonit të qelizave shportore dhe trupit ose dentriteve të qelizave ganglionare (Purkinje)
B. Ndërmjet degëzimeve të aksonit të qelizave ganglionare dhe dentriteve ose trupit të qelizave fqinje
apo ganglionare
C. Ndërmjet aksoneve të neuroneve të shtresës kokrrizore dhe dentriteve të qelizave ganglionare
3. Trungu cerebral
a) Palca e zgjatur (medulla oblongata)
b) Ura (pons)
c) Truri i mesëm (mesencephalon)
d) Truri i ndërmjetëm (diencephalon)
e) Pjesa bazë e telenchephalonit
Cipat e trurit dhe palcës së kurrizit
Pia mater -Cipa që bie në kontakt me sipërfaqen e trurit dhe të palcës së kurrizit, por nuk merr
kontakt me neuronet dhe zgjatimet e tyre.
-Ind lidhor fijengjeshur i pasur me fije kolagjeni, fije elastike dhe enë gjaku.
-Nga jashtë mbulohet me epitel njështresor të sheshtë
-Enët e gjakut depërtojnë në brendësi të trurit duke qënë të shoqëruara nga pia mater
(ndërmjet murit të pia mater dhe enës së gjakut ka një distancë që quhet hapësira
perivaskulare ose e Virhov-Robin.
Araknoidea -Ind lidhor fijengjeshur i pasur me shumë fije kolagjen dhe më pak fije elastike
-Nuk ka enë gjaku
-Ndërtohet nga:
 Një shtresë që bashkohet me dura mater
 Sistem trabekulash që e lidhin me pia mater (hapësira midis trabekulave formon
hapësirën subaraknoidale e mbushur me lëngun cerebrospinal; kjo hapësirë nuk
komunikon me hapësirën subdurale që gjendet midis dy cipave të tjera,
araknoides dhe dua mater.
-Të dyja faqet e araknoides mbulohen nga epitel njështresor i sheshtë
Dura mater -Është më e trashë se dy të parat dhe ndërtohet nga indi lidhor i pasur me fije kolagjen
dhe elastike.
-Sipërfaqja e sipërme e saj bashkohet me periostin e kockave të kafkës ndërsa e poshtmja
vishet me epitel njështresor të sheshtë
-Në nivelin e palcës kurrizore nuk ka kontakt të drejtpërdrejtë me periostin e vertebrave,
(ndërmjet tyre shtrihet hapësira epidurale me ind lidhor fijeshkrifët dhe enë venoze me
mure të holla)
-Në dua mater ka shumë sinuse të mbushura me gjak, muri i të cilave nuk përmban qeliza
të muskulaturës së lëmuar

KM
Barriera hematocerebrale
 Gjaku shkon në tru me enët që futen në bazën e trurit dhe depërtojnë në brendësi të veshura nga pia
mater
 Kapilarët e trurit janë të vecantë për faktin se krijojnë lidhje izoluese dhe bashkuese, konkretisht
tight-junction dhe desmozomaqë krijojnë elementin kryesor të barrierës gjak-tru.
 Membrana e qelizave endoteliale te kapilarët është më pak permeabël se në qelizat e tjera
 Citoplazma e endotelit kapilar është më dense
 Në sipërfaqe endoteli përmban enzima që degradojnë lëndë të ndryshme të dëmshme për neuronin
 Qelizat endoteliale të kapilarëve bëjnë endocitozë mjaft të reduktuar në fazë fluide.
 Kapilari rrethohet nga këmbëzat e astrociteve të cilat përforcojnë barrierën gjak-tru.
 Mes kapilarit dhe astrociteve ka membranë bazale e cila përbën një element shtesë të barrierës
Pleksi korioidal dhe lëngu trunoshpinor
 Pleksi korioidal vendoset në tavanin e ventrikujve të tretë dhe të katërt të trurit, si dhe në një pjesë të
murit të ventrikujve laterale.
 Vendi ku prodhohet lëngu truno-shpinor.
 Mbulohet me qeliza epiteliale kubike, me mikrovile në sipërfaqen apikale.
 Lëngu trunoshpinor i prodhuar nga këto qeliza mbush hapësirën subaraknoidale, perivaskulare dhe
kanalin qëndror të palcës së kurrizit. Shërben pëe amortizimin e goditjeve të mundshme.
 Te i rrituri kemi 100ml lëng cerebrospinal, me përqëndrime të larta të kripërave të natriumit, kaliumit,
klorureve si dhe përqëndrime shumë të ulëta të proteinave.

KM