Reaktori berthamor

Pajisja dhe parimi i funksionimit të një reaktori bërthamor bazohen në inicimin dhe kontrollin e
një reaksioni bërthamor të vetë-qëndrueshëm. Përdoret si mjet kërkimor, për prodhimin e
izotopeve radioaktive dhe si burim energjie për termocentralet bërthamore.

Reaktori bërthamor: parimi i funksionimit (shkurtimisht)

Ai përdor një proces të copëtimit bërthamor në të cilin një
bërthamë e rëndë prishet në dy fragmente më të vogla. Këto
fragmente janë në një gjendje shumë të ngacmuar dhe ato
lëshojnë neutrone, grimca të tjera nënatomike dhe fotone.
Neutronet mund të shkaktojnë ndarje të reja, si rezultat i të
cilave emetohen edhe më shumë prej tyre, etj. Kjo seri e
vazhdueshme, e vetë-qëndrueshme e ndarjeve quhet një reaksion
zinxhir. Në të njëjtën kohë, çlirohet një sasi e madhe e energjisë,
prodhimi i së cilës është qëllimi i përdorimit të termocentralit.

Reagimi zinxhir dhe kritikiteti

Fizika e një reaktori të ndarjes bërthamore është se reaksioni zinxhir përcaktohet nga
probabiliteti i ndarjes bërthamore pas emetimit të
neutroneve. Nëse popullsia e kësaj të fundit zvogëlohet,
atëherë shkalla e ndarjes përfundimisht do të bjerë në
zero. Në këtë rast, reaktori do të jetë në një gjendje
nënkritike. Nëse popullata e neutroneve mbahet
konstante, atëherë shkalla e copëtimit do të mbetet e
qëndrueshme. Reaktori do të jetë në gjendje kritike.Dhe
së fundmi, nëse popullata e neutroneve rritet me kalimin
e kohës, shkalla e ndarjes dhe fuqia do të rriten. Shteti
thelbësor do të bëhet superkritik. Parimi i funksionimit të
një reaktori bërthamor është si më poshtë. Para nisjes së tij, popullata e neutroneve është afër
zeros. Operatorët më pas heqin shufrat e kontrollit nga bërthama, duke rritur copëtimin
bërthamor, i cili vendos përkohësisht reaktorin në një gjendje super kritike. Pas arritjes së fuqisë
nominale, operatorët kthejnë pjesërisht shufrat e kontrollit, duke rregulluar numrin e neutroneve.
Më pas, reaktori mbahet në një gjendje kritike. Kur duhet të ndalet, operatorët futin shufrat
plotësisht. Kjo shtyp copëtimin dhe transferon thelbin në një gjendje nënkritike.

Llojet e reaktorëve
Shumica e instalimeve bërthamore në botë janë termocentrale, duke gjeneruar nxehtësi të
nevojshme për rrotullimin e turbinave, të cilat drejtojnë gjeneratorët e energjisë elektrike.
Ekzistojnë gjithashtu shumë reaktorë kërkimi, dhe disa vende kanë nëndetëse ose anije
sipërfaqësore me energji bërthamore.
Termocentralet
Ekzistojnë disa tipe reaktorësh të këtij lloji, por projekti mbi ujin
e lehtë ka gjetur zbatim të gjerë. Nga ana tjetër, ajo mund të
përdorë ujë nën presion ose ujë të valë. Në rastin e parë, lëngu me
presion të lartë nxehet nga nxehtësia e bërthamës dhe hyn në
gjeneratorin e avullit. Atje nxehtësia nga qarku primar
transferohet në qarkun sekondar, i cili gjithashtu përmban ujë.
Avulli i gjeneruar në fund të fundit shërben si lëng punues në
ciklin e turbinës me avull. Reaktori i ujit të vluar punon në
parimin e një cikli të drejtpërdrejtë të energjisë. Uji që kalon
nëpër bërthamë çohet në një çiban në një nivel presioni mesatar. Avulli i ngopur kalon nëpër një
seri ndarësish dhe tharëse të vendosura në enën e reaktorit, duke bërë që ajo të mbinxehet. Avulli
i tejngrohur përdoret më pas si lëng punues për të nxitur turbinën.

Gazi me temperaturë të lartë ftohet

Një reaktor i ftohur me gaz i temperaturës së lartë (HTGR) është një reaktor bërthamor, parimi i
funksionimit i të cilit bazohet në përdorimin e një përzierje të mikrosferave të grafit dhe
karburantit si lëndë djegëse. Ekzistojnë dy skema konkurruese:

 sistemi gjerman "mbushës", i cili përdor qelizat sferike të karburantit me një diametër prej 60
mm, e cila është një përzierje e grafit dhe karburantit në një guaskë grafiti;
 versioni amerikan në formën e prizmit gjashtëkëndor grafit, të cilat ndërthuren, duke krijuar një
bërthamë.

Në të dy rastet, ftohës përbëhet nga helium në një presion prej rreth 100 atmosfera. Në sistemin
gjerman, heliumi kalon nëpër boshllëqet në shtresën e qelizave sferike të karburantit dhe në
sistemin amerikan, përmes vrimave në prizmat e grafit që ndodhen përgjatë boshtit të zonës
qendrore të reaktorit. Të dy opsionet mund të funksionojnë në temperatura shumë të larta, pasi që
grafiti ka një temperaturë jashtëzakonisht të lartë lartësimi dhe heliumi është kimikisht inert.
Heliumi i nxehtë mund të përdoret direkt si një lëng pune në një turbinë gazi në temperaturë të
lartë, ose nxehtësia e tij mund të përdoret për të gjeneruar avull në një cikël uji.

Reaktori bërthamor i lëngshëm metalik: parimi i funksionimit

Reaktorët e shpejtë të ftohur me natrium morën shumë vëmendje në vitet 1960-1970. Atëherë u
duk se aftësitë e tyre për të riprodhuar karburant bërthamor në të ardhmen e afërt ishin të
nevojshme për të prodhuar karburant për industrinë
bërthamore në zhvillim të shpejtë. Kur u bë e qartë në
vitet 1980 që kjo pritje ishte joreale, entuziazmi u zbeh.
Sidoqoftë, një numër reaktorësh të këtij lloji janë ndërtuar
në SHBA, Rusi, Francë, Britani të Madhe, Japoni dhe
Gjermani. Shumica e tyre funksionojnë me dyoksid
uraniumi ose përzierjen e tij me dioksid plutoniumi.Në
Shtetet e Bashkuara, megjithatë, suksesi më i madh është
arritur me karburantet metalikë
CANDU
Kanadaja i ka përqendruar përpjekjet e saj në reaktorët që përdorin uranium natyror. Kjo
eliminon nevojën për të përdorur shërbimet e vendeve të tjera për ta
pasuruar atë. Rezultati i kësaj politike ishte Reaktori
Deuterium-Uranium (CANDU). Controlledshtë kontrolluar dhe
ftohur me ujë të rëndë. Pajisja dhe parimi i funksionimit të një
reaktori bërthamor është përdorimi i një rezervuari me një D të
ftohtë2O në presion atmosferik. Bërthama shpohet nga tubat e
bërë nga aliazhi i zirkonit me karburant natyral të uraniumit,
përmes të cilit qarkullon ftohja me ujë të rëndë. Energjia elektrike
prodhohet duke transferuar nxehtësinë e copëtimit në ujë të rëndë
në ftohësin që qarkullon përmes gjeneratorit të avullit. Avulli në
qark sekondar pastaj kalon përmes një cikli normal të turbinës
Instalimet e anijeve
Zbatimi fillestar dhe kryesor i reaktorëve bërthamorë është në nëndetëse. Përparësia e tyre
kryesore është se, ndryshe nga sistemet e djegies së karburantit fosil, ata nuk kërkojnë ajër për të
gjeneruar energji elektrike. Si pasojë, një nëndetëse bërthamore mund të mbetet e zhytur për një
kohë të gjatë, ndërsa një nëndetëse konvencionale me naftë-elektrike duhet të rritet periodikisht
në sipërfaqe në mënyrë që të nisë motorët e saj në ajër. Energjia bërthamore u jep një avantazh
strategjik anijeve detare. Falë tij, nuk ka nevojë të karburantit në portet e huaja ose nga cisternat
lehtësisht të prekshme.Parimi i funksionimit të një reaktori
bërthamor në një nëndetëse është klasifikuar. Sidoqoftë,
dihet që uraniumi shumë i pasuruar përdoret në të në
Shtetet e Bashkuara dhe se ngadalësimi dhe ftohja kryhet
me ujë të lehtë. Projektimi i reaktorit të parë nëndetëse
bërthamore, USS Nautilus, u ndikua shumë nga strukturat e
fuqishme kërkimore. Karakteristikat e tij unike janë një diferencë shumë e madhe e reaktivitetit,
e cila siguron një periudhë të gjatë funksionimi pa karburant dhe aftësinë për të rifilluar pas një
fikje. Termocentrali në nëndetëse duhet të jetë shumë i qetë për të shmangur zbulimin. Për të
përmbushur nevojat specifike të klasave të ndryshme të nëndetëseve, u krijuan modele të
ndryshme të termocentraleve. Impiantet industriale
Për prodhimin e plutonium-239 të shkallës së armëve, përdoret një reaktor bërthamor, parimi i të
cilit është performanca e lartë me prodhim të ulët të energjisë. Kjo është për shkak të faktit se një
qëndrim i gjatë i plutoniumit në bërthamë çon në akumulimin e padëshirueshëm 240Pu
Prodhimi i tritiumit
Aktualisht, materiali kryesor i marrë duke përdorur sisteme të tilla është tritiumi ( 3H ose T) - ngarkuar
për bomba hidrogjeni. Plutonium-239 ka një gjysmë jetë të gjatë prej 24,100 vjet, kështu që vendet me
arsenale të armëve bërthamore që përdorin këtë element kanë tendencë të kenë më shumë se sa është
e nevojshme. Ndryshe nga 239Pu, gjysma e jetës së tritiumit është afërsisht 12 vjet. Kështu, për të ruajtur
rezervat e nevojshme, ky izotop radioaktiv i hidrogjenit duhet të prodhohet
Detyre portofoli
Tema:Reaktori berthamor

Klasa-XI-3

Lenda :Fizik

Punoi :Mite Hajdari

Pranoi :Luan Kamani