LUYỆN THI ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC HCM 2024-TEAM EMPIRE

ĐGNL SINH HỌC

BUỔI 14.LÝ THUYẾT TIẾN HÓA

CHƯƠNG 1: BẰNG CHỨNG VÀ CƠ CHẾ TIẾN HÓA

A. BẰNG CHỨNG VÀ CƠ CHẾ TIẾN HOÁ
I. Các bằng chứng tiến hoá
1. Bằng chứng giải phẫu so sánh:
a) Cơ quan tương đồng:
- Các cơ quan ở các loài khác nhau cùng bắt nguồn từ cùng một cơ quan ở một loài tổ
tiên mặc dù hiện tại các cơ quan này giữ các chức năng khác nhau.
- Các cơ quan thoái hóa
b) Cơ quan tương tự:
- Những cơ quan thực hiện các chức năng như nhau nhưng không bắt nguồn từ cùng
một ngồn gốc.

Cơ quan tương đồng Cơ quan tương tự

Cùng nguồn gốc Khác nguồn gốc
Khác chức năng, hình thái khác nhau Cùng chức năng, hình thái tương tự
nhau
Do sống trong môi trường khác nhau Do sống trong môi trường như nhau
Phản ánh tiến hóa phân ly Phản ánh tiến hóa đồng quy
Cánh của dơi và chi trước của ngựa Cánh chim và cánh sâu bọ
Tuyến nọc độc của rắn và tuyến nước bọt của Cánh sâu bọ và cánh dơi
động vật khác. Mang cá và mang tôm
Vòi hút của bướm và đôi hàm dưới của sâu Chân chuột chũi và dế chũi.
bọ Gai hoàng liên và gai hoa hồng
Gai xương rồng và tua cuốn của đậu hà lan
1. Cánh sâu bọ và cánh dơi là cơ quan tương tự . Cánh sâu bọ có nguồn gốc từ phần trước
ngực . Cánh dơi có nguồn gốc từ chi trước .
2. Mang cá và mang tôm là cơ quan tương tự , mang cá phát triển từ xương đầu , mang tôm
phát triển từ lớp giáp bao ngoài cơ thể .
3. Chấn chuột chũi và chân dế chũi là cơ quan tương tự . Chân đế chũi có nguồn gốc từ phần
trước bụng , chấn chuột chũi có nguồn gốc từ chi .
4. Gai cây hoàng liên và gai cây hoa hồng là cơ quan tương tự . Gai cây hoàng liên là biến dạng
của lá , gai cây hoa hồng là biến dạng của biểu bì thân .
5. Gai cây mây và gai cây xương rồng là cơ quan tương đồng , chúng đều là biến dạng của lá
6. Nọc độc của rắn và nọc độc của bọ cạp là cơ quan tương tự . Nọc độc của rắn bắt nguồn từ
tuyến dưới hàm , nọc độc của bọ cạp bắt nguồn từ đốt cuối cùng của phần đuôi

CHINH PHỤC MỌI MIỀN KIẾN THỨC 1

 LUYỆN THI ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC HCM 2024-TEAM EMPIRE

2 CHINH PHỤC MỌI MIỀN KIẾN THỨC

 LUYỆN THI ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC HCM 2024-TEAM EMPIRE

2. Bằng chứng tế bào học và sinh học phân tử:

- tất cả sv đều cấu tạo từ tế bào và đều được sinh ra từ tế bào trước đó-> tính thống
nhất của sinh vật, sinh vật có nguồn gốc chung
- Axit nucleic: hầu hết các sinh vật trên trái đất chủ yếu là ADN tạo nên từ A,T,G,X -
> mã di truyền chung
- Protein cấu tạo từ 20 loại axit amin ...chứng tỏ chúng tiến hoá từ một tổ tiên chung.
- Số lượng và trình tự sắp xếp nucleotit -> aa -> tạo nên tính đa dạng và đặc thù.
- Phân tích trình tự các axit amin của cùng một loại prôtêin hay trình tự các Nu của
cùng một gen ở các loài khác nhau có thể cho ta biết mối quan hệ giữa các loài.
Các loài trong bộ linh Tinh tinh Gorila Vượn Khỉ Rhezut
trưởng Gibbon
Số axitamin khác so với 0 1 3 8
người

B. HỌC THUYẾT TIẾN HOÁ LAMAC VÀ HỌC THUYẾT TIẾN HOÁ ĐACUYN
I. Học thuyết tiến hoá Lamac
Các loài bị biến động dưới tác động của môi trường
II. Học thuyết tiến hóa Đacuyn
1. Nội dung chính
a) Quần thể sinh vật:
- Có xu hướng duy trì kích thước không đổi trừ khi có biến đổi bất thường về môi
trường.
- Số lượng con sinh ra nhiều hơn nhiều so với số lượng con sống sót đến tuổi trưởng
thành.
b) Biến dị:
- Các cá thể sinh ra trong cùng một lứa có sự sai khác nhau (biến dị cá thể) và các biến
dị này có thể di truyền được cho đời sau.
- Tác động trực tiếp của ngoại cảnh hay của tập quán hoạt động ở động vật chỉ gây
ra những biến đổi đồng loạt theo một hướng xác định tương ứng với điều kiện ngoại
cảnh ít có ý nghĩa trong chọn giống và tiến hoá.
c) Chọn lọc:
- Chọn lọc tự nhiên: giữ lại những cá thể thích nghi hơn với môi trường sống và đào
thải những cá thể kém thích nghi.
- Chọn lọc nhân tạo: giữ lại những cá thể có biến dị phù hợp với nhu cầu của con
người và loại bỏ những cá thể có biến dị không mong muốn đồng thời có thể chủ động
tạo ra các sinh vật có các biến dị mong muốn.
d) Nguồn gốc các loài:
- Các loài trên trái đất đều được tiến hoá từ một tổ tiên chung.

CHINH PHỤC MỌI MIỀN KIẾN THỨC 3

 LUYỆN THI ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC HCM 2024-TEAM EMPIRE
2. Ý nghĩa của học thuyết Đacuyn
- Nêu lên được nguồn gốc các loài.
- Giải thích được sự thích nghi của sinh vật và đa dạng của sinh giới.
- Các quá trình chọn lọc luôn tác động lên sinh vật làm phân hoá khả năng sống sót
và sinh sản của chúng qua đó tác động lên quần thể.
Những điểm cơ bản của CLTN và CLNT

CLTN
Tiến hành - Môi trường sống
Đối tượng - Các sinh vật trong tự nhiên
Nguyên - Do điều kiện môi trường sống
nhân khác nhau
Nội dung - Những cá thể thích nghi với
môi trường sống sẽ sống sót
và khả năng sinh sản cao dẫn
đến số lượng ngày càng tăng
còn các cá thể kém thích nghi
với môi trường sống thì ngược
lại.
Thời gian - Tương đối dài
Kết quả Làm cho sinh vật trong tự
nhiên ngày càng đa dạng
phong phú.
- Hình thành nên loài mới. Mỗi
loài thích nghi với một môi
trường sống nhất định.
CLNT
- Do con người
- Các vật nuôi và cây trồng
- Do nhu cầu khác nhau của con
người
- Những cá thể phù hợp với nhu
cầu của con người sẽ sống sót và
khả năng sinh sản cao dẫn đến số
lượng ngày càng tăng còn các cá
thể không phù hợp với nhu cầu của
con người thì ngược lại.
- Tương đối ngắn
Làm cho vật nuôi cây trồng ngày
càng đa dạng phong phú.
Hình thành nên các nòi thứ mới(
giống mới). Mỗi dạng phù hợp với
một nhu cầu khác nhau của con
người.

4 CHINH PHỤC MỌI MIỀN KIẾN THỨC

 LUYỆN THI ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC HCM 2024-TEAM EMPIRE

C. HỌC THUYẾT TIẾN HOÁ TỔNG HỢP

I. Quan niệm tiến hoá và nguồn nguyên liệu tiến hóa
1. Tiến hoá nhỏ và tiến hoá lớn
- Tiến hoá nhỏ là quá trình biến đổi cấu trúc di truyền của quần thể (biến đổi về tần
số alen và thành phần kiểu gen của quần thể).
- Sự biến đổi cấu trúc di truyền của quần thể đến một lúc làm xuất hiện sự cách li
sinh sản với quần thể gốc → hình thành loài mới.
- Tiến hoá nhỏ diễn ra trên quy mô nhỏ, trong phạm vi một loài.
- Thực chất tiến hoá lớn là quá trình biến đổi trên quy mô lớn , trải qua hàng triệu
năm , làm xuất hiện các đơn vị phân loại trên loài như : chi , họ , bộ , lớp , ngành.
2. Nguồn biến dị di truyền của quần thể
- Nguồn nguyên liệu cung cấp cho quá trình tiến hoá là các biến dị di truyền ( BDDT
) và do di nhập gen.
- Biến dị di truyền
+ Biến dị đột biến ( biến dị sơ cấp )
+ Biến dị tổ hợp ( biến dị thứ cấp )
3. Các nhân tố tiến hoá
1) Đột biến
- Đột biên làm thay đổi tần số alen và thành phần kiểu gen trong quần thể → là nhân
tố tiến hoá.
- Đột biến đối với từng gen là nhỏ từ 10-6 – 10-4 nhưng trong cơ thể có nhiều gen nên
tần số đột biền về một gen nào đó lại rất lớn.
- Đột biến gen cung cấp nguồn nguyên liệu sơ cấp cho quá trình tiến hoá.
2) Di - nhập gen.
- Di nhập gen là hiện tượng trao đổi các cá thể hoặc giao tử giữa các quần thể.
- Di nhập gen làm thay đổi thành phần kiểu gen và tần số alen của quần thể, làm
xuất hiện alen mới trong quần thể.
3) Chọn lọc tự nhiên ( CLTN ).
- CLTN là quá trình phân hoá khả năng sống sót và sinh sản của các cá thể với các
kiểu gen khác nhau trong quần thể.
- CLTN tác động trực tiếp lên kiểu hình và gián tiếp làm biến đổi tần số kiểu gen,
tần số alen của quần thể.
- CLTN quy định chiều hướng tiến hoá. CLTN là một nhân tố tiến hoá có hướng.
- Tốc độ thay tần số alen tuỳ thuộc vào
+ Chọn lọc chống gen trội.
+ Chọn lọc chống gen lặn.

CHINH PHỤC MỌI MIỀN KIẾN THỨC 5

 LUYỆN THI ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC HCM 2024-TEAM EMPIRE
4) Các yếu tố ngẫu nhiên.
- Làm thay đổi tần số alen theo một hướng không xác định.
- Sự biến đổi ngẫu nhiên về cấu trúc di truyền hay xảy ra với những quần thể có kích
thước nhỏ
5) Giao phối không ngẫu nhiên (giao phối có chọn lọc, giao phối cận huyết, tự phối).
- Giao phối không ngẫu nhiên không làm thay đổi tần số alen của quần thể nhưng lại làm
thay đổi thay đổi thành phần kiểu gen theo hướng tăng dần thể đồng hợp, giảm dần thể dị
hợp.
- Giao phối không ngẫu nhiên cũng là một nhân tố tiến hoá.
- Giao phối không ngẫu nhiên làm nghèo vốn gen của quần thể, giảm sự đa dạng di truyền.
D. QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH QUẦN THỂ THÍCH NGHI
I. Khái niệm đặc điểm thích nghi
- Các đặc điểm giúp sinh vật thích nghi với môi trường làm tăng khả năng sống sót
và sinh sản của chúng.
- CLTN đóng vai trò sàng lọc và làm tăng số lượng cá thể có KH thích nghi tồn tại
sẵn trong quần thể cũng như tăng cường mức độ thích nghi của các đặc điểm bằng cách
tích lũy các alen tham gia qui định các đặc điểm thích nghi.
- Qúa trình hình thành QTTN nhanh hay chậm phụ thuộc vào tốc độ sinh sản và
khả năng phát sinh, tích lũy các đột biến của loài cũng như phụ thuộc vào áp lực CLTN.
- Các đặc điểm thích nghi chỉ mang tính tương đối vì trong môi trường này thì nó
có thể là thích nghi nhưng trong môi trường khác lại có thể không thích nghi.
- Vì vậy không thể có một sinh vật nào có nhiều đặc điểm thích nghi với nhiều môi
trường khác nhau.
E. LOÀI
I.Khái niệm loài sinh học : Loài sinh học là một hoặc một nhóm quần thể gồm các cá
thể có khả năng giao phối với nhau trong tự nhiên và sinh ra con có sức sống, có khả năng
sinh sản và cách li sinh sản với các nhóm quần thể khác
2. Các tiêu chuẩn phân biệt 2 loài
- Tiêu chuẩn hình thái
- Tiêu chuẩn địa lý-sinh thái
- Tiêu chuẩn hoá sinh
- Tiêu chuẩn cách li sinh sản
Để phân biệt hai quần thể thuộc hai loài khác nhau hay cùng một loài sử dụng têu chuẩn
cách li sinh sản là chính xác nhất. Trường hợp hai quần thể có đặc điểm hình thái giống
nhau, cùng sống trong khu vực địa lí. Không giao phối với nhau hoặc có giao phối nhưng
lại sinh ra đời con bất thụ thuộc hai quần thể đó thuộc hai loài khác nhau.

6 CHINH PHỤC MỌI MIỀN KIẾN THỨC

 LUYỆN THI ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC HCM 2024-TEAM EMPIRE

II. Các cơ chế cách li sinh sản giữa các loài

1. Khái niệm:
-Cơ chế cách li là chướng ngại vật làm cho các sinh vật cách li nhau
-Cách li sinh sản là các trở ngại (trên cơ thể sinh vật ) sinh học ngăn cản các cá thể
giao phối với nhau hoặc ngăn cản việc tạo ra con lai hữu thụ ngay cả khi các sinh vật
này cùng sống một chỗ
2. Các hình thức cách li sinh sản
Hình thức Cách li trước hợp tử Cách li sau hợp tử
Nội dung
Khái niệm Những trở ngại ngăn cản sinh vật giao phối Những trở ngại ngăn cản
với nhau việc tạo ra con lai hoặc
ngăn cản tạo ra con lai hữu
thụ
Đặc điểm -Cách li nơi ở các cá thể trong cùng một sinh Con lai có sức sống nhưng
cảnh không giao phối với nhau không sinh sản hữu tính do
-cách li tập tính các cá thể thuộc các loài có khác biệt về cấu trúc di
những tập tính riêng biệt không giao phối truyền mất cân bằng gen
với nhau giảm khả năng sinh sản. Cơ
-cách li mùa vụ các cá thể thuộc các loài khác thể bất thụ hoàn toàn
nhau có thể sinh sản vào các mùa vụ khác
nhau nên chúng không có điều kiện giao
phối với nhau.
-cách li cơ học: các cá thể thuộc các loài khác
nhau nên chúng không giao phối được với
nhau
Vai trò -đóng vai trò quan trọng trong hình thành loài
-duy trì sự toàn vẹn của loài.

CHINH PHỤC MỌI MIỀN KIẾN THỨC 7

 LUYỆN THI ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC HCM 2024-TEAM EMPIRE
E. QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH LOÀI
1. Hình thành loài khác khu vực địa lý.
Vai trò của cách ly địa lý trong quá trình hình thành loài mới.
+ Cách ly địa lý là những trở ngại địa lý làm cho các cá thể của các quần thể bị cách
ly và không thể giao phối với nhau.
+ Các ly địa lý có vai trò duy trì sự khác biệt về vốn gen giữa các quần thể do các
nhân tố tiến hóa tạo ra.
- Do các quần thể được sống cách biệt trong nhưng khu vực địa lý khác nhau nên
chọn lọc tự nhiên và các nhân tố tiến hóa khác có thể tạo nên sự khác biệt về vốn gen
giữa các quần thể khi sự khác biệt về di truyền giữa các quần thể được tích tụ dẫn đến
xuất hiện sự cách ly sinh sản thì loài mới được hình thành.
2. Hình thành loài cùng khu vực địa lí :
a) Hình thành loài bằng cách li tập tính và cách li sinh thái :
b) Hình thành loài bằng cách li tập tính:
Các cá thể của 1 quần thể do đột biến có được KG nhất định làm thay đổi 1 số đặc
điểm liên quan tới tập tính giao phối thì những cá thể đó sẽ có xu hướng giao phối với
nhau tạo nên quần thể cách li với quần thể gốc.Lâu dần , sự khác biệt về vốn gen do giao
phối không ngẫu nhiên cũng như các nhân tố tiến hoá khác cùng phối hợp tác động có
thể sẽ dẩn đến sự cách li sinh sản và hình thành nên loài mới.
c) Hình thành loài bằng cách li sinh thái:
Hai quần thể của cùng một loài sống trong 1 khu vực địa lí nhưng ở hai ổ sinh thái
khác nhau thì lâu dần có thể dẫn đến cách li sinh sản và hình thành loài mới.
d) Hình thành loài nhờ lai xa và đa bội hoá

F. TIẾN HÓA LỚN

Tiến hóa lớn nghiên cứu về quá trình hình thành các đơn vị phân loại trên loài và
mối quan hệ tiến hóa giữa các loài giúp làm sáng tỏ sự phát sinh và phát triển của toàn
bộ sinh giới trên Trái đất

8 CHINH PHỤC MỌI MIỀN KIẾN THỨC

 LUYỆN THI ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC HCM 2024-TEAM EMPIRE

CHƯƠNG II. SỰ PHÁT SINH VÀ PHÁT TRIỂN SỰ SỐNG TRÊN TRÁI ĐẤT
I. Nguồn gốc sự sống

1. Tiến hoá hoá học

Quá trình hình thành các hợp chất hữu cơ theo phương thức hóa học dưới tác động của
các tác nhân tự nhiên. Từ chất vô cơ → chất hữu cơ đơn giản → chất hữu cơ phức tạp
2. Tiến hoá tiền sinh học
Là giai đoạn hình thành nên các tế bào sơ khai và sau đó hình thành nên các tế bào
sống đầu tiên.
3. Tiến hoá sinh học:
Từ các tế bào nguyên thủy, dưới tác động của chọn lọc tự nhiên (trên cơ sở đột biến
trong gen và chọn lọc của môi trường) sẽ tiến hóa hình thành nên các cơ thể đơn bào đơn
giản – tế bào sinh vật nhân sơ cách đây 3.5 tỉ năm. Từ tế bào nhân sơ tổ tiên sẽ tiến hóa
thành các sinh vật nhân sơ và nhân thực. Sự tiến hóa sinh học diễn ra cho đến ngày nay
và tạo ra toàn bộ sinh giới ngày nay.

CHINH PHỤC MỌI MIỀN KIẾN THỨC 9

 LUYỆN THI ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC HCM 2024-TEAM EMPIRE
II. Sự phát triển sinh giới qua các đại địa chất

10 CHINH PHỤC MỌI MIỀN KIẾN THỨC