Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 2 –Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ÑCÑT

Chöông 2
NGUYEÂN LYÙ HOAÏT ÑOÄNG CUÛA ÑOÄNG CÔ ÑOÁT TRONG

2.1. NGUYEÂN LYÙ HOAÏT ÑOÄNG CUÛA ÑOÄNG CÔ 4 KYØ:

2.1.1. Chu trình laøm vieäc cuûa ñoäng cô xaêng 4 kyø duøng boä cheá hoøa khí:

Ñònh nghóa ñoäng cô ñoát trong 4 kyø (ñoäng cô 4 thì): ñoäng cô maø 1 chu kyø hoaøn
thaønh trong 4 haønh trình. Noùi caùch khaùc, piston phaûi chaïy leân/xuoáng 4 laàn, truïc
khuyûu quay 2 voøng, truïc cam quay 1 voøng. Nhö vaäy, trong ñoäng cô 4 kyø sau 2 voøng
quay truïc khuyûu (7200) hoaëc 4 haønh trình cuûa piston chæ coù 1 haønh trình sinh
coâng.

Trong moãi chu kyø/chu trình coâng taùc cuûa ñoäng cô ñoát trong, ta thaáy xaûy ra 4 quaù trình
lieân tieáp nhau laø: naïp, neùn, chaùy - daõn nôû sinh coâng vaø thaûi. Caùc quaù trình naøy ñöôïc laëp ñi laëp
laïi moät caùch tuaàn hoaøn (caùc chu kyø) trong xy lanh ñoäng cô vaø thôøi gian dieãn tieán cuûa chuùng laø
nhö nhau. Vì vaäy, ta coù theå noùi chuùng coù tính chu kyø.

Nguyeân lyù hoaït ñoäng theo chu trình lyù thuyeát:

Theo chu kyø lyù thuyeát moãi kyø khôûi söï ngay taïi 1 ñieåm cheát maø cuõng chaám döùt ngay
taïi 1 ñieåm cheát. Trong ñoäng cô 4 kyø thì moãi kyø seõ thöïc hieän 1 quaù trình vaø coù:

• Kyø naïp/huùt: thöïc hieän quaù trình naïp, piston dòch chuyeån töø ÑCT xuoáng ÑCD.
• Kyø neùn: thöïc hieän quaù trình neùn , piston dòch chuyeån töø ÑCD leân ÑCT.
• Kyø sinh coâng: thöïc hieän quaù trình chaùy - daõn nôû, piston dòch chuyeån töø ÑCT
xuoáng ÑCD.
• Kyø thaûi/xaû/thoaùt: thöïc hieän quaù trình thaûi saûn vaät chaùy, piston dòch chuyeån töø
ÑCD leân ÑCT.

Ñoäng cô hoaït ñoäng theo chu trình lyù thuyeát neâu treân seõ maát khoaûng 15 - 30% coâng
suaát vì caùc lyù do sau:

Khoâng thaûi saïch ñöôïc saûn vaät chaùy.

Khoâng naïp ñöôïc ñaày MCCT môùi.
Khoâng chaùy ñuùng thôøi ñieåm.

Treân thöïc teá ñoäng cô hoaït ñoäng theo chu trình coâng taùc thöïc teá nhaèm taêng toái ña coâng
suaát vaø hieäu suaát cuûa ñoäng cô.

- 11 -
Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 2 –Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ÑCÑT

Nguyeân lyù hoaït ñoäng theo chu trình thöïc teá:

a. Kyø huùt (haønh trình naïp) (Hình 2.1) : Haønh trình naïp thöïc teá lôùn hôn haønh trình naïp
lyù thuyeát vì

- Supape naïp môû sôùm tröôùc khi Boä cheá hoøa khí
Hoãn hôïp
piston tôùi ÑCT, töông öùng vôùi goùc
Xuùpaùp naïp (môû)
quay truïc khuyûu töø 30 ñeán 120
Xuùpaùp thaûi (ñoùng)
tröôùc ÑCT. Hoïng naïp
- Supape naïp tieáp tuïc môû trong Vuøng aùp suaát
suoát thôøi gian piston ñi töø ÑCT chaân khoâng
xuoáng tôùi ÑCD, töông öùng vôùi goùc cuïc boä
quay truïc khuyûu 1800 . Piston
- Supape naïp ñoùng treã sau khi Xy lanh
piston ñaõ qua khoûi ÑCD ñi ngöôïc
trôû leân, töông öùng vôùi goùc quay
truïc khuyûu khoaûng töø 300 ñeán 600
sau ÑCD.
Truïc khuyûu
Ñoäng cô coù toác ñoä (soá voøng quay truïc
khuyûu) caøng cao thì goùc môû sôùm, ñoùng treã
vaø supape naïp caøng lôùn. Supape naïp môû
sôùm trong luùc supape thoaùt chöa ñoùng
laïi.Vì theá coù toàn taïi moät khoaûng khaéc raát
Hình 2.1: Quaù trình naïp
ngaén (thôøi gian tính theo giaây) 2 supape huùt
vaø thoaùt cuøng môû (côõi nhau), goùc quay truïc
khuyûu maø caû 2 supape cuøng môû goò laø goùc truøng ñieäp. Maø cuõng vì khoaûng thôøi gian aáy quaù
ngaén neân khí chaùy khoâng ñuû thì giôø ñeå doäi ngöôïc laïi boä cheá hoøa khí. Muïc ñích môû sôùm vaø
ñoùng treã supape huùt nhaèm taêng löôïng khí naïp môùi vaøo xy lanh ñoäng cô, töø ñoù taêng ñöôïc coâng
suaát phaùt ra cuûa ñoäng cô.

Maëc duø supape huùt ñoùng treã, trong luùc piston ñaõ ñi leân maø khí naïp môùi khoâng bò ñaåy
ra ngoaøi (ra oáng goùp naïp) vì nhöõng lyù do sau ñaây:

• Quaùn tính (trôùn) huùt khí naïp vaãn coøn maïnh vì maùy chaïy nhanh.
• Trong xy lanh coøn chaân khoâng, coù nghóa laø aùp suaát trong xy lanh nhoû hôn aùp suaát
khí trôøi.
• ÔÛ gaàn ñieåm cheát truïc khuyûu quay moät voøng cung daøi, trong khi piston ñi ñöôïc moät
ñoaïn ñöôøng ngaén.

Tuy nhieân ôû moät soá ñoäng cô chaïy chaäm supape huùt coù theå môû treã khi piston ñaõ ñi qua
khoûi ÑCT, töông öùng vôùi goùc quay truïc khuyûu khoaûng töø 00 - 80 sau ÑCT. Muïc ñích cuûa
vieäc môû supape huùt sau khi supape thoaùt ñaõ ñoùng laø ñeå cho khí chaùy ñöôïc thaûi saïch ra khoûi
xy lanh tröôùc khi huùt khí naïp môùi vaøo xy lanh.

- 12 -
 Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 2 –Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ÑCÑT

b. Kyø neùn (Haønh trình neùn - thì eùp) : (HÌnh 2.2)

Quaù trình neùn thöïc teá khí naïp môùi

Xuùpaùp naïp (ñoùng)
trong xy lanh baét ñaàu khi supape naïp vöøa
Xuùpaùp thaûi (ñoùng)
ñoùng vaø chaám döùt khi piston gaàn leân tôùi ÑCT,
töông öùng vôùi goùc quay truïc khuyûu khoaûng töø
00 ñeán 220 tröôùc ÑCT goïi laø goùc ñaùnh löûa Hoøa khí
sôùm (luùc bugi neït löûa - ñoái vôùi ñoäng cô xaêng)
hoaëc goùc phun sôùm (ñoái vôùi ñoäng cô diesel). Piston
Vì theá haøønh trình neùn thöïc teá nhoû hôn haønh Xy lanh
trình neùn lyù thuyeát, töông öùng vôùi goùc quay
truïc khuyûu nhoû hôn 18 00. (1 voøng quay
truïc khuyûu)
Treân thöïc teá haønh trình neùn laø haønh
Truïc khuyûu)
trình tieâu hao coâng (coâng aâm), ñöôïc nhaän töø
coâng dö cuûa baùnh trôùn (baùnh ñaø) hoaëc töø coâng
giaõn nôû (coâng döông) cuûa caùc xy lanh khaùc
trong ñoäng cô. Tuy nhieân, nhôø coù quaù trình Hình 2.2: Quaù trình neùn
neùn nhieät ñoä vaø aùp suaát cuûa MCCT taêng cao.
Ví duï : moät ñoäng cô xaêng coù tyû soá neùn laø 7, thì khi piston leân tôùi gaàn ÑCT aùp suaát hoøa khí
taêng leân khoaûng 8 atm vaø nhieät ñoä leân khoaûng 3000 C. Trong ñieàu kieän nhieät ñoä vaø aùp suaát
cao naøy hoøa khí saün saøng boác chaùy khi coù tia löûa ñieän phoùng ra taïi bugi.

c. Kyø chaùy - giaõn nôû (haønh trình sinh coâng) : (Hình 2.3)

Quaù trình chaùy thöïc teá xem nhö ñöôïc

baét ñaàu luùc bugi neït löûa (ñoái vôùi ñoäng cô xaêng)
Xuùpaùp naïp (ñoùng)
hoaëc luùc nhieân lieäu diesel phun vaøo xy lanh
Xuùpaùp thaûi (ñoùng)
Bugie (ñoái vôùi ñoäng cô diesel), töông öùng vôùi goùc
ñaùnh löûa sôùm hoaëc goùc phun sôùm.

Piston ÔÛ ñoäng cô xaêng, hoøa khí bò eùp noùng

Xy lanh saún, gaëp phaûi tia löûa ñieän boác chaùy raát nhanh
(chæ trong voøng khoaûng 1/200 cuûa giaây ñoàng
Thanh truyeàn
hoà). Nhieät ñoä vaø aùp suaát khí trong xy lanh taêng
leân raát nhanh vaø raát cao (T = 2200 – 25000C ,
Truïc khuyûu P = 35 atm). Chính nhôø aùp löïc cao naøy ñaåy
piston ñi xuoáng maïnh laøm cho truïc khuyûu vaø
baùnh trôùn quay. Khi piston ñi xuoáng theå tích xy
Hình 2.3: Quaù trình chaùy – giaõn nôû lanh (Vh) taêng, khí chaùy giaõn nôû sinh coâng. Khi
tay quay truïc khuyûu coøn khoaûng 450 tröôùc
ÑCD thì supape môû chaám döùt quaù trình giaõn
nôû sinh coâng vaø baét ñaàu quaù trình thaûi khí chaùy ra khoûi xy lanh . Nhö vaäy Quaù trình chaùy -
giaõn nôû thöïc teá nhoû hôn quaù trình chaùy - giaõn nôû lyù thuyeát .

- 13 -
 Edited by Foxit Reader
Copyright(C) by Foxit Software Company,2005-2007
Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông Only.
For Evaluation 2 –Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ÑCÑT

d. Kyø thaûi (thì thoaùt hay coøn goïi laø haønh trình thaûi) : (Hình 2.4)
Xuùpaùp naïp (ñoùng)
Supape thoaùt môû sôùm 450, khí chaùy tuoân Xuùpaùp thaûi (môû)
ra ngoaøi moät phaàn lôùn, aùp suaát khí trong xy lanh
giaûn xuoáng raát nhanh, trong luùc piston ñang chaïy Ñöôøng
xuoáng ÑCD. Nhö vaäy ta ñaõ laøm maát ñi moät phaàn thaûi
coâng suaát vaø hieäu suaát cuûa ñoäng cô . Nhöng ta
ñöôïc buø laïi trong luùc piston chaïy leân vì noù khoâng
Piston
coøn bò haõm bôûi söùc ñoái aùp cuûa khí chaùy trong xy
Xy lanh
lanh .
Hai voøng
Supape thoaùt ñoùng treã khoaûng 10 sau 0 quay
ÑCT nhaèm gia taêng thôøi gian ñaåy saïch khí chaùy Truïc
ra khoûi xy lanh. Nhö vaäy, quaù trình thaûi thöïc teá khuyûu
lôùn hôn quaù trình thaûi lyù thuyeát .

2.1.2. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ñoäng cô Hình 2.4: Quaù trình thaûi
Diesel 4 kyø:

Chu kyø laøm vieäc cuûa ñoäng cô Diesel töông töï nhö ñoäng cô xaêng 4 kyø. Tuy nhieân, ôû
ñoäng cô Diesel khoâng söû duïng boä cheá hoøa khí maø nhieân lieäu ñöôïc phun tröïc tieáp vaøo trong
xy-lanh, nghóa laø quaù trình hoøa troän dieãn ra beân trong buoàng chaùy. Ngoaøi ra, tyû soá neùn ôû
ñoäng cô Diesel cao hôn so vôùi ñoäng cô xaêng neân ôû cuoái kyø neùn nhieät ñoä trong xy-lanh taêng
leân raát cao ñuû ñeå laøm boác chaùy hoãn hôïp khoâng khí nhieân lieäu maø khoâng caàn ñeán tia löûa ñieän
töø bu-gi.

a. Kyø huùt: Piston ñi töø ÑCT xuoáng ÑCD, khoâng khí ñöôïc huùt vaøo trong xy-lanh qua
xuù-paùp naïp. Kyø huùt keát thuùc khi piston ñaõ qua ÑCD moät khoaûng öùng vôùi 40-600
goùc quay truïc khuyûu. Aùp suaát cuoái kyø huùt trong xy-lanh khoaûng 0,8 – 0,95kG/cm2

b. Kyø neùn: Piston ñi töø ÑCD leân ÑCT, caùc xuù-paùp ñeàu ñoùng, khoâng khí trong xy-lanh
bò neùn laïi. Aùp suaát cuoái kyø neùn coù theå ñaït 35-40 kG/cm2, nhieät ñoä khoaûng 550-
6300 C. Khi piston leân caùch ÑCT moät khoaûng töông öùng 15-300 goùc quay truïc
khuyûu thì nhieân lieäu ñöôïc phun tôi vaøo trong xy-lanh döôùi daïng söông, hoøa troän
vôùi khoâng khí neùn noùng vaø baét chaùy. Khi piston ñi qua ÑCT thì qua trình chaùy xaûy
ra raát maïnh laøm aùp suaát vaø nhieät ñoä trong xy-lanh taêng leân ñoät ngoät.

c. KyØ chaùy – giaõn nôû sinh coâng: Caû hai xuù-paùp ñeàu ñoùng, nhieân lieäu tieáp tuïc chaùy
trong xy-lanh. Vaøo cuoái quaù trình chaùy nhieät ñoä khí chaùy leân ñeán 1800-20000C, aùp
suaát ñaït 60-90kG/cm2. Aùp suaát khí chaùy taùc ñoäng leân ñænh piston laøm noù di
chuyeån xuoáng ÑCD laøm giaõn nôû theå tích buoàng xy-lanh vaø sinh coâng coù ích, nghóa
laø naêng löôïng cuûa nhieân lieäu bò ñoát chaùy chuyeån thaønh . laøm quay truïc khuyûu ñoäng
cô naêng laøm quay truïc khuyûu ñoäng cô. Aùp suaát vaø nhieät ñoä cuoái quaù trình chaùy
giaûm xuoáng 4 - 5kG/cm2 vaø 600 -7000C töông öùng.

- 14 -
Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 2 –Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ÑCÑT

d. Kyø xaû: Khi piston xuoáng gaàn ÑCD (caùch khoaûng 40-600 theo goùc quay truïc khuyûu)
thì xuù-paùp xaû môû ra cho khí chaùy thoaùt ra ngoaøi. Sau ñoù, trong quaù trình di chuyeån
töø ÑCD leân ÑCT, piston tieáp tuïc ñaåy khí chaùy ra ngoaøi. ÔÛ cuoái kyø xaû,vaån coøn soùt
laïi moät löôïng khí xaû naèm trong buoàng chaùy (aùp suaát khoaûng 1,0 – 1,1 kG/cm2 vaø
nhieät ñoä khoaûng 600-7000C).

Moät chu trình laøm vieäc (huùt, neùn, chaùy-sinh coâng vaø thaûi) cuûa ñoäng cô keát thuùc ñeå
tieáp tuïc moät chu trình laøm vieäc môùi

Hình 2.5: Sô ñoà nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ñoäng cô Diesel 4 kyø khoâng taêng aùp

2.1.3. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ñoäng cô Diesel 4 kyø taêng aùp:

Ñeå ñoát chaùy heát moät löôïng nhieân lieäu nhaát ñònh thì caàn phaûi coù moät löôïng khoâng khí
xaùc ñònh. Do ñoù, neáu ta taêng ñöôïc löôïng khoâng khí naïp vaøo trong xy-lanh thì coù theå ñoát chaùy
heát ñöôïc löôïng nhieân lieäu lôùn hôn, nghóa laø taêng theâm coâng suaát ñoäng cô. Do vaäy, taêng aùp
khí naïp chính laø phöông phaùp taêng coâng suaát cuûa ñoäng cô maø khoâng thay ñoåi caùc kích thöôùc
cô baûn nhö ñöôøng kính xy-lanh, haønh trình piston vaø soá xy-lanh.

Chu kyø laøm vieäc cuûa ñoäng cô Diesel coù taêng aùp hoøan toaøn töông töï chu kyø laøm vieäc
cuûa ñoäng cô Diesel khoâng taêng aùp. Tuy nhieân, ôû ñoäng cô taêng aùp, khoâng khí ñöôïc naïp vaøo
trong xy-lanh khoâng chi do cheânh aùp (huùt vaøo) maø coøn ñöôïc huùt baèng moät maùy neùn khí, vì
vaäy löôïng khí naïp vaøo trong xy-lanh nhieàu hôn so vôùi ôû ñoäng cô Diesel thöôøng. Maùy neùn
khí ñöôïc daãn ñoäng baèng nhieàu caùch khaùc nhau (taän duïng nguoàn khí thaûi, daãn ñoäng cô khí töø
truïc khuyûu hoaëc keát hôïp caû hai) nhöng thoâng duïng hôn caû laø nhôø moät tuoác-bin khí. Ñoäng cô
taêng aùp theo phöông phaùp naøy ñöôïc goïi laø ñoäng cô turbo.

Sô ñoà taêng aùp kieåu turbo ñöôïc theå hieän treân Hình 2.6 hoaït ñoäng nhö sau: KHí thaûi
ñöôïc ñaåy ra khoûi xy-lanh vôùi toác ñoä lôùn, ñi theo caùc ñöôøng oáng (1), vaøo trong khoang tua-bin
(2), ñaäp vaøo caùc caùnh (6) cuøa tua-bin laøm tua-bin quay. Baùnh coâng taùc (5) cuûa maùy neùn khí
(4) ñöôïc laép treân cuøng moät truïc vôùi tua-bin neân noù quay theo tua-bin. Maùy neùn ñaåy khoâng

- 15 -
Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 2 –Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ÑCÑT

khí vaøo trong ñöôøng oáng naïp (7) vaø vaøo caùc xy-lanh trong kyø huùt, nhôø ñoù maø aùp suaát khí naïp
taêng ñaùng keå (aùp suaát dö khoaûng 0,3 – 0,6 kG/cm2). Boä phaän taêng aùp coù theå cho pheùp taêng
coâng suaát ñoäng cô leân khoaûng 15-20% maø khoâng laøm thay ñoåi kích thöôùc xy-lanh.

h×nh 1.5

Hình 2.6: Sô ñoà nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ñoäng cô Diesel taêng aùp

2.2. NGUYEÂN LYÙ HOAÏT ÑOÄNG CUÛA ÑOÄNG CÔ XAÊNG 2 KYØ:

2.2.1. Ñònh nghóa ñoäng cô hai kyø:

Ñoäng cô hai kyø laø ñoäng cô maø trong ñoù 1 chu trình coâng taùc (goàm 4 quaù trình: huùt, neùn,
noå vaø xaû) ñöôïc hoaøn thaønh trong 2 haønh trình piston hoaëc trong 1 voøng quay cuûa coát maùy
(3600). ÔÛ ñoäng cô hai kyø, cöù moãi 1 voøng quay coát maùy (truïc khuyûu) seû coù 1 laàn hoøa khí chaùy
vaø giaõn nôû sinh coâng. Noùi caùch khaùc, trong 2 haønh trình leân xuoáng cuûa piston thì coù 1 haønh
trình sinh coâng. Khaùc vôùi ñoäng cô 4 kyø, ñoái vôùi ñoäng cô 2 kyø muoán coù 1 kyø phaùt ñoäng (kyø
noå), coát maùy phaûi quay 2 voøng vaø piston phaûi leân xuoáng 4 laàn.

2.2.2. Caáu taïo cuûa ñoäng cô hai kyø: (Hình 2.7 )

Ñoäng cô hai kyø goàm 1 xy lanh, phía treân xy lanh ñöôïc ñaäy laïi bôûi 1 naép xy lanh (quy-
laùt). Treân naép quy-laùt coù khoan loã ñeå raùp bugi. Trong loøng xy lanh coù 1 piston chaïy leân
xuoáng. Piston ñöôïc noái vôùi coát maùy nhôø 1 chi tieát trung gian laø thanh truyeàn. Xy lanh ñöôïc
laép treân caït-te kín. Caït-te döôùi coøn ñöôïc goïi laø hoäp truïc khuyûu vì noù ñöôïc laøm choã ñôõ cho
truïc khuyûu.

- 16 -
Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 2 –Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ÑCÑT

Hình 2.7 – Sô ñoà caáu taïo ñoäng cô ñoát trong 2 kyø

Chuù thích:

1 Bugi 7 Bình giaûm thanh 13 Boä cheá hoøa khí

2 Naép quy-laùt 8 Piston 14 Bình loïc gioù
3 Xy lanh 9 Thanh truyeàn 15 Khoùa xaêng
4 Caùch gioù toûa nhieät 10 Coát maùy 16 Thuøng xaêng
5 Loã naïp 11 Baùnh ñaø
6 Loã thoaùt 12 Caït-te

2.2.3. Ñaëc ñieåm cuûa ñoäng cô hai kyø:

- Xy lanh: Beân hoâng, phía döôùi xy lanh, khoaûng 75-80% haønh trình ñi xuoáng cuûa piston
coù 1 loã ñeå khí thoaùt ra ngoaøi goïi laø loã thoaùt. Ñoâi dieän vôùi loã thoaùt nhöng thaáp hôn moät chuùt laø
loã naïp ñöôïc noái thoâng vôùi hoäp truïc khuyûu ñeå ruùt hoøa khí töû caït-te vaøo trong xy lanh ñoäng cô.
Döôùi loã thoaùt laø loã huùt thoâng hôi vôùi boä cheá hoøa khí, ñeå naïp hoøa khí vaøo caït-te. Toùm laïi,
trong xy lanh ñoäng cô xaêng 2 kyø coù 3 loã neân ngöôøi ta coøn goïi ñoäng cô naøy laø ñoäng cô 3 loã

- Piston: Ñænh piston coù böôùu (ñænh piston ñöôïc laøm loài veà phía loã naïp) ñeå höôùng luoàng
hoøa khí töø döôùi caït-te ñi thaúng leân naép quy-laùt, ngaên khoâng cho hoøa khí ñi ra loã thoaùt nhaèm
traùch toång thaát khí naïp môùi (hoøa khí coù hôi xaêng). Hieän nay, ñaàu piston ñoäng cô hai kyø coù
loaïi khoâng coù böôùu maø hoøa khí khoâng ra loã thoaùt ñöôïc nhôø mieäng hoøa khí laøm xieân.

- Caït-te (hoäp truïc khuyûu): phaûi thaät kín vì piston trong luùc chaïy xuoáng coù nhieäm vuï eùp
sô caáp hoøa khí chöùa trong caït-te tröôùc khi ñi vaøo trong xy lanh ñoäng cô. Ngoaøi ra, caït-te
khoâng chöùa nhôùt vì neáu coù nhôùt boâi trôn thì khi hoøa khí theo loã naïp töø hoäp truïc khuyûu vaøo xy
lanh mang theo nhôùt laøm öôùt bugi, khoâng ñaùnh löûa ñöôïc. Ñoái vôùi ñoäng cô loaïi naøy, ñeå boâi
trôn caùc beà maët ma saùt trong ñoäng cô, ngöôì ta duøng xaêng pha nhôùt.

- 17 -
Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 2 –Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ÑCÑT

Ñoäng cô xaêng hai kyø tieâu hao nhieàu xaêng hôn ñoäng cô boán kyø vì khi piston ñi leân ñoùng
loã naïp maø loã thoaùt vaãn chöa ñoùng neân moät phaàn hoøa khí coù chöùa hôi xaêng theo khí chaùy ra
ngoaøi. Chính vì vaäy, ñoäng cô 4 kyø coù tính kinh teá hôn haún ñoäng cô hai kyø.
2.2.4. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ñoäng cô hai kyø

- Kyø thöù nhaát (haønh trình piston ñi xuoáng): haønh trình chaùy giaûn nôõ sinh coâng vaø moät
phaàn cuûa quaù trình thaûi khí chaùy ñoàng thôøi naïp hoøa khí môùi vaøo xy lanh. Do ñoù, ñoäng cô ñaõ
thöïc hieän xong moät chu kyø.
Luùc naøy, piston ñang ôû ÑCT, theå tích xy lanh baèng
theå tích buoàng chaùy (Vc). Hoøa khí bò neùn coù aùp suaát vaø
nhieät ñoä cao (T = 280 - 3000C), aùp suaát (p = 8 -15
atm(kG/cm2)) gaëp tia löûa ñieän phoùng ra töø bugi laäp töùc
boác chaùy raát nhanh. AÙp löïc cuûa khí chaùy (moâi chaát coâng
taùc) trong xy lanh taêng voùt leân 30 - 40 atm, ñaåy piston
ñi xuoáng ÑCD, qua trung gian thanh truyeàn laøm quay
truïc khuyûu (thöïc hieän quaù trình giaõn nôû sinh coâng).
Ñoàng thôøi trong haønh trình ñi xuoángpiston coøn coù
nhieäm vuï eùp hoøa khí ñaõ ñöôïc huùt saún vaøo caït-te (hoäp
truïc khuyûu) ôû kyø tröôùc.

Quaù trình giaõn nôû chieám khoaûng 3/4-8/10 haønh

trình ñi xuoáng. Vì taïi vò trí naøy, piston vöøa môû loã thoaùt,
laäp töùc khí chaùy tuoân ra ngoaøi, aùp löïc cuûa moâi chaát
coâng taùc trong xy lanh giaûm raát nhanh vaø moät phaàn lôùn
khí chaùy ñaõ bò toáng ra khoûi xy lanh.
Hình 2.8: Quaù trình chaùy
Piston tieáp tuïc ñi xuoáng, keá ñoù môû tieáp loã naïp, giaõn nôû - sinh coâng
hoøa khí bò neùn trong caït-te coù aùp suaát khoaûng 1,3 - 1,5
(atm) seõ naïp ñaày vaøo trong xy lanh qua loã naïp. Nhö vaäy, keå töø luùc caû 2 loã thoaùt vaø naïp cuøng
môû, coù 2 quaù trình xaõy ra ñoàng thôøi (thaûi khí ra khoûi xy lanh vaø naïp khí môùi vaøo xy lanh) vaø
chuùng ñöôïc goïi laø quaù trình queùt thaûi (vì thöïc chaát ôû ñoäng cô hai kyø, ngöôøi ta coøn lôïi duïng
doøng khí môùi ñaåy khí chaùy ra saïch)

- Kyø thöù hai (haønh trình piston ñi töø ÑCD ñeán ÑCT): tieáp tuïc quaù trình thaûi neùn

Khi piston xuoáng ñeán ÑCD, chaám döùt kyø 1, nhôø quaùn tính cuyûa baùnh trôùn (baùnh ñaø),
piston ñoåi chieàu chaïy leân taïo ra aùp thaáp (chaân khoâng) ôû caït-te vaø huùt hoøa khí vaøo. Trong luùc
2 loã naïp vaø thoaùt chöa ñoùng, hoøa khí tieáp tuïc naïp vaøo trong xy lanh, ñoàng thôøi khí chaùy tieáp
tuïc thoaùt ra ngoaøi.

Piston ñoùng loã naïp tröôùc roài môùi ñoùng loã thoaùt, do ñoù moät phaàn khí naïp môùi (hoøa khí coù
hôi xaêng) seõ bò khí chaùy cuoán ra ngoaøi. Chính vì lyù do naøy, ñoäng cô hay kyø tieâu hao nhieàu
xaêng hôn ñoäng cô 4 kyø.

Quaù trình neùn, chæ thöïc söï baét ñaàu khi piston ñoùng kín caû hai loã naïp thaûi. Theå tích xy
lanh nhoû daàn, laøm taêng nhieät ñoä vaù aùp suaát cuûa MCCT trong xy lanh. Ñoái vôùi chu kyø lyù

- 18 -
Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 2 –Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ÑCÑT

thuyeát, quaù trình neùn chaám döùt khi piston leân ñeán gaàn ÑCT, bugi neït löûa, hoøa khí boác chaùy.
Vì vaäy, quaù trình neùn thöïc teá ñöôïc xem nhö chaám döùt khi piston leân gaàn ÑCT. Töông öùng vôùi
goùc ñaùnh löûa sôùm (khoaûng 4-120 goùc quay truïc khuyûu tröôùc ÑCT)

Hình 2.9: Quaù trình naïp - neùn

Toùm taét:

Kyø thöù nhaát, piston chaïy xuoáng
- Chaùy + giaõn nôû sinh coâng
- EÙp hoøa khí ôû caït-te
- Thoaùt khí chaùy
- Naïp khí naïp môùi vaøo trong xy lanh
Kyø thöù hai, piston chaïy leân
- Tieáp tuïc naïp vaø thaûi
- Xuù-paùp naïp ñoùng, chaám döùt naïp
- Xuù-paùp thoaùt ñoùng, chaám döùt thoaùt
- Huùt hoøa khí (khí naïp môùi) vaøo caït-te

2.3. CAÙC THOÂNG SOÁ CÔ BAÛN CUÛA ÑCÑT:

Coù theå ñaùnh giaù moät ñoäng cô ñoát trong thoâng qua moät soá thoâng soá cô baûn cuûa noù nhö
coâng suaát (Maõ löïc, kW), moâ-meân xoaén, suaát tieâu hao nhieân lieäu, hieäu suaát,…
Coâng suaát ñöôïc tính toaùn theo chu trình nhieät xaûy ra trong caùc xy-lanh cuûa ñoäng cô goïi
laø coâng suaát chæ thò Ni. Coâng suaát naøy ñöôïc tính theo coâng thöùc sau:
Ñoái vôùi ñoäng cô 4 kyø:
piVh n
Ni = i kW
120
Ñoái vôùi ñoäng cô 2 kyø:
p iV h n
Ni = i kW
60
Trong ñoù:
Pi: aùp suaát chæ thò trung bình (MPa)
Vi: theå tích laøm vieäc cuûa moät xy-lanh (lít)
n: soá voøng quay truïc khuyûu ñoäng cô (voøng/phuùt)
i: soá xy-lanh

- 19 -
Keát caáu ñoäng cô ñoát trong Chöông 2 –Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ÑCÑT

Aùp suaát chæ thò trung bình pi ñöôïc ño tröïc tieáp treân ñoäng cô ñang laøm vieäc baèng moät
thieát bò ño aùp suaát chuyeân duøng.
Do toång thaát töø ma saùt giöõa caùc chi tieát laøm vieäc trong ñoäng cô, coâng suaát chæ thò khoâng
ñöôïc truyeàn heát ñeán truïc khuyûu cuûa ñoäng cô maø bò maát maùt moät phaàn, moät phaàn khaùc bò tieâu
hao ñeå vaän haønh caùc cô caáu, heä thoáng phuïc vuï cho hoaït ñoäng cuûa ñoäng cô nhö: cô caáu phoái
khí, bôm daàu boâi trôn, bôm nöôùc laøm maùt, quaït gioù laøm maùt keùt nöôùc… vaø moät soá toån thaát cô
khí khaùc.
Coâng suaát maø ñoäng cô phaùt ra treân truïc khuyûu duøng ñeå thöïc hieän coâng coù ích goïi laø
coâng suaát coù ích Ne. Coâng suaát naøy coù theå ño tröïc tieáp treân caùc baêng thöû chuyeân duøng trong
phoøng thí nghieäm.
Tyû soá giöõa coâng suaát coù ích vaø coâng suaát chæ thò goïi laø hieäu suaát cô khí ηm
Ne
ηm = .
Ni

Hieäu suaát cô khí cuûa ñoäng cô ñoát trong phuï thuoäc vaøo chaát löôïng gia coâng caùc chi tieát
cuûa ñoäng cô, chaát löôïng boâi trôn caùc beà maët ma saùt, soá voøng quay laøm vieäc, ñaûm baûo caùc khe
hôû ñuùng quy ñònh, cheá ñoä nhieät vaø moät soá nguyeân nhaân khaùc. Ñoái vôùi caùc loaïi ñoäng cô thoâng
thöôøng, hieäu suaát cô khí ôû cheá ñoä coâng suaát cöïc ñaïi vaøo khoaûng 0,7 – 0,8.
Moâ-men xoaén treân truïc khuyûu Mk laø moät trong nhöõng thoâng soá quan troïng cuûa ñoäng cô
vaø ñöôïc tính nhö sau:
3.10 4 N e
Mk = Nm .
π n
Tính kinh teá nhieân lieäu cuûa ñoäng cô ñöôïc ñaùnh giaù baèng suaát tieâu hao nhieân lieäu ge. Suaát
tieâu hao nhieân lieäu laø löôïng nhieân lieäu tieâu thuï cho 1kW coâng suaát trong 1 giôø laøm vieäc, ñöôïc
tính nhö sau:
G
ge = 10 3 g / kW .h
Ne

Trong ñoù, G laø löôïng nhieân lieäu tieâu thuï trong 1 giôø laøm vieäc (kg/h)
Caùc ñoäng cô Diesel thöôøng kinh teá hôn ñoäng cô xaêng duøng boä cheá hoøa khí. Suaát tieâu
hao nhieân lieäu cuûa caùc ñoäng cô Diesel thöôøng trong phaïm vi 210 – 300 g/kW.h, coøn ñoái vôùi
ñoäng cô xaêng duøng boä cheá hoøa khí 280 – 350 g/kW.h
Moät trong nhöõng nhöôït ñieåm lôùn nhaát cuûa ñoäng cô ñoát trong laø hieäu quaû söû duïng nhieät
raát thaáp, nghóa laø chæ coù moät phaàn raát nhoû nhieät löôïngthu ñöôïc töø quaù trình ñoát chaùy nhieân
lieäu ñöôïc chuyeån hoùa thaønh cô naêng (sinh coâng coù ích). Möùc ñoä söû duïng nhieät trong quaù trình
hoaït ñoäng cuûa ñoäng cô ñoát trong ñöôïc ñaëc tröng bôûi hieäu suaát nhieät cuûa ñoäng cô ηe:
3600
ηe = ,
g e QH

Trong ñoù, QH nhieät trò rieâng cuûa nhieân lieäu (kJ/kg)

Ñoäng cô Diesel coù hieäu suaát nhieät dao ñoäng trong khoaûng 0,32 – 0,36, coøn ñoäng cô
xaêng söû duïng boä cheá hoøa khí coù hieäu suaát thaáp hôn, khoaûng 0,25 – 0,28.

- 20 -