Konrad Wallenrod Adam Mickiewicz, powieść poetycka, 1828

1. Geneza utworu:

 kilkuletni pobyt Mickiewicza w Rosji (nadzór policji),

 atmosfera terroru i prześladowań w Rosji,
 przekonanie o słabości Polski wobec caratu,
 zależność Mickiewicza do cenzury (dlatego wykorzystuje formę powieści poetyckiej
z jej zagadkowością).
MAKIAWELIZM = teoria polityczna zalecająca stosowanie podstępu, obłudy, nielojalności
w dążeniu do celu uznanego zagodziwy (cel uświęca środki)
Mickiewicz stworzył polską wersję makiawelizmu
WALENRODYZM = walka z wrogiem ojczyzny oparta na podstępie i zdradzie, osłanianie
nienawiści pozorami posłuszeństwa i wierności.
4. Historyzm utworu – akcja przeniesiona w drugą połowę XIV wieku:
 przejaw romantycznego zainteresowania średniowieczem (gotyckie zamki, dawne
obyczaje),
 tzw. historyzm maski = wątek z przeszłości ukrywa problematykę współczesną
(postawy, taktyka postępowania z wrogiem) dla zmylenia cenzury, Konrad przeżywa
dylematy moralne XIX wiecznego spiskowca walczącego z caratem
 Konrad Wallenrod to historyczny rycerz niemiecki, został wybrany wielkim mistrzem
zakonu krzyżackiego w 1391 r., podczas wyprawy na Litwę opuścił swoją armię
zanim rozpoczęto oblężenie Wilna – tym przyczynił się do klęski zakonu.
5. Forma powieści poetyckiej:
 synkretyzm rodzajowy – rozbudowany utwór wierszowany łączący epikę (np.
Przemowa autora oraz ,,Powieść Wajdeloty” scena IV), lirykę (np. pieśń o Wilii scena
II), dramat (np. dialogi Konrada Pustelnicą scena VI),
 synkretyzm gatunkowy – współistnienie w utworze elementów należących do
różnych gatunków literackich:
 hymn – scena II ,,Duchu, Światło Boże”
 pieśń – scena II ,,Wilija, naszych strumieni rodzica”, scena III ,,Pieśń z wieży”, scena
IV ,,Pieśń Wajdeloty”
 powieść – scena IV ,,Powieść Wajdeloty” i ,,Ballada Alpuhara”,
 achronologiczność akcji – fragmentaryczna kompozycja fabuły, brak ciągłości, szereg
kolejnych ujęć, mieszanie przeszłości z teraźniejszością – INWERSJA CZASOWA,
utwór rozpoczyna się od obrania Konrada na mistrza, dopiero później, dzięki
RETROSPEKCJI w ,,Powieści Wajdeloty’ dowiadujmy się o jego przeszłości,
 tajemniczość, zagadkowość, niedomówienia, fakty są stopniowo odsłaniane przed
czytelnikiem, musi on sam rozszyfrować, kim jest Wallenrod (Alf), do kogo należy
Głos z wieży (Pustelnica to Aldona),
  subiektywizm narracji – czyli prezentowanie świata przedstawionego z perspektywy
bohaterów (np. w części I oglądamy Wallenroda oczyma komturów, którzy rozważają
jego wady i zalety, w części V opinie tłumu przyglądającemu się wojsku
wracającemu z nieudanej wyprawy),
 charakterystyczny bohater typu byronicznego,
 nastrojowość – budowanie atmosfery grozy i niesamowitości, wiele scen rozgrywa się
w nocy, np. rozmowa Konrada z Pustelnica albo o zachodzie słońca – scena
samobójstwa Konrada.
1. Rekonstrukcja losów Konrada Wallenroda:
 urodzony na Litwie, porwany przez Krzyżaków, utrata rodziny
 wychowywany wśród wrogów, próba zgermanizowania Alfa Waltera,
 rola Halbana: wzbudził jego świadomość narodową, uczył ojczystej mowy i
nienawiści do Krzyżaków,
 konieczność ukrywania uczuć, uczy się od wroga sztuki wojennej,
 ucieczka na Litwę i małżeństwo z Aldoną – córką Kiejstuta,
 udział w walkach z Krzyżakami, świadomość, ze nie sposób ich pokonać w otwartej
wojnie, wątpliwości i rozterki: ,,Stokroć przeklęta godzina, w której od wrogów
zmuszony chwycę się tego sposobu”, ,,sposób jedyny, straszny, skuteczny niestety”,
 rozstanie z Aldoną – wyjazd za granicę, zostanie giermkiem Konrada Wallenroda,
zamordowanie go i przywłaszczenie sobie jego nazwiska,
 sława zdobyta w walkach z Maurami, przyjęcie ślubów zakonnych,
 uzyskanie godności wielkiego mistrza krzyżackiego,
 wahania i wątpliwości Konrada, przywiązanie do pustelnicy Aldony,
 spowodowanie druzgocącej klęski Krzyżaków w wyprawie na Litwę,
 Konrad po dokonaniu zemsty: odraza wobec własnych metod walki, zmęczenie,
współczucie dla wrogów: Straszniejszej zemsty nie wymyśli piekło, Ja więcej nie
chcę, wszak jestem człowiekiem!”, ,,Już dosyć zemsty i Niemcy są ludzie”,
 tęsknota za normalnym życiem z Aldoną i świadomość jego nieosiągalności,
 samobójstwo Konrada.

romantyczna koncepcja roli poezji w życiu narodu na podstawie ,,Konrada Wallenroda”

1. Halban – litewski wajdelota, czyli ludowy, wędrowny poeta pełni bardzo ważną rolę:
[wajdelota = pieśniarz, kapłan, poeta, jego obowiązkiem było opowiadać ludowi dzieje ich
przodków, nauczać wiary, sprawiać opiekę moralną nad ludem, w czasie wojny pieśniami
zagrzewał lud do walki]
 w dzieciństwie: nie pozwalał Konradowi zapomnieć ojczystej mowy i kraju, budził
jego nienawiść do Krzyżaków,
 podsunął pomysł podstępnego działania, podsycał ,,zdradziecką pieśnią” nienawiść
Konrada do wroga i nie pozwolił mu zapomnieć o zemście,
 nie chciał popełnić samobójstwa z Konradem, bo jego zdaniem jest uchronić od
zagłady pamięć o niezwykłym czynie i ofierze Konrada: ,,Nie, ja przeżyję …..ażebym
 sławę twego czynu zachował światu, rozgłosił na wieki (…) gdzie nie dobiegnę, pieśń
moja doleci” wniosek: Halban o symbol ocalającej pamięci i pieśni, poezji ludowej
2. ,,Pieśń Wajdeloty” jako romantyczna wizja roli poezji narodowej:
 przeszłość utrwalona w pieśni jest niezniszczalna: ,,Płomień rozgryzie malowane
dzieje, Skarby mieczowi spustoszą złodzieje, Pieśń ujdzie cało…”,
 przechowuje i ocala od zapomnienia najcenniejsze wartości tradycje narodowe: ,,O
wieści gminna! Ty arko przymierza Między dawnymi i młodszymi laty: W tobie lud
składa broń swego rycerza Swych myśli przędzę i swych uczuć kwiaty”,
 trwanie ustnej tradycji sprawia, że naród żyje: ,,O pieśni gminna, ty stoisz na straży
narodowego pamiątek kościoła”,
 poezja jako narzędzie walki: ,,Z archanielskimi skrzydłami i głosem – Ty czasem
dzierżysz i miecz archanioła”
wniosek: POEZJA
 spełnia rolę mistrza, który uczy miłości ojczyzny, budzi i utrwala w ludziach uczucie
patriotyzmu,
 mobilizuje do działania na rzecz kraju, nawet do poświecenia swego życia,
 zawiera prawdę o dziejach narodu, przechowuje jego historię i przekazuje młodszym
pokoleniom,
 organizuje więź, łączność między starszymi i młodszymi pokoleniami narodu, a tym
samym jest wielką siłą scalającą naród