Limieten en asymptoten van rationale functies

Gegeven een rationale functie

𝑇𝑇(𝑥𝑥)
𝑓𝑓 (𝑥𝑥 ) = waarbij 𝑇𝑇(𝑥𝑥) en 𝑁𝑁(𝑥𝑥) veeltermen zijn met 𝑁𝑁(𝑥𝑥) ≠ 0.
𝑁𝑁(𝑥𝑥)

We geven hieronder alle mogelijkheden voor limieten van een dergelijke functie en de
betekenis ervan voor graf 𝑓𝑓.

 Limieten voor 𝑥𝑥 → ∞
Deze zoeken we door de hoogstegraadsterm te nemen van 𝑇𝑇(𝑥𝑥) en 𝑁𝑁(𝑥𝑥)

Er zijn dan drie mogelijke gevallen.

lim 𝑓𝑓 (𝑥𝑥 ) = ∞ (met ∞ wordt +∞ of − ∞ bedoeld)

𝑥𝑥→±∞

Dat is het geval als gr 𝑇𝑇(𝑥𝑥 ) > gr 𝑁𝑁(𝑥𝑥)

De functie heeft dan geen HA en de grafiek zal dan van linksonder of -boven komen en
naar rechtsonder of -boven gaan

Voorbeeld

𝑥𝑥 4 + 2𝑥𝑥 2 − 𝑥𝑥 𝑥𝑥 4
lim = lim = lim 𝑥𝑥 2 = +∞
𝑥𝑥→+∞ 𝑥𝑥 2 + 1 𝑥𝑥→+∞ 𝑥𝑥 2 𝑥𝑥→+∞

𝑥𝑥 4 + 2𝑥𝑥 2 − 𝑥𝑥 𝑥𝑥 4
lim = lim = lim 𝑥𝑥 2 = +∞
𝑥𝑥→−∞ 𝑥𝑥 2 + 1 𝑥𝑥→−∞ 𝑥𝑥 2 𝑥𝑥→−∞

Bij deze functie komt de grafiek van linksboven en gaat hij naar rechtsboven.
 lim 𝑓𝑓 (𝑥𝑥 ) = 𝑏𝑏 (met 𝑏𝑏 ∈ ℝ0)
𝑥𝑥→±∞

Dat is het geval als gr 𝑇𝑇(𝑥𝑥 ) = gr 𝑁𝑁(𝑥𝑥)

De functie heeft dan een HA, verschillend van de 𝑥𝑥-as, met vergelijking 𝑦𝑦 = 𝑏𝑏

Voorbeeld

2𝑥𝑥 2 + 3𝑥𝑥 − 6 2𝑥𝑥 2

lim = lim = lim 2 = 2
𝑥𝑥→±∞ 𝑥𝑥 2 + 1 𝑥𝑥→±∞ 𝑥𝑥 2 𝑥𝑥→±∞

Bij deze functie is er een HA met vergelijking 𝑦𝑦 = 2

lim 𝑓𝑓 (𝑥𝑥 ) = 0
𝑥𝑥→±∞

Dat is het geval als gr 𝑇𝑇(𝑥𝑥 ) < gr 𝑁𝑁(𝑥𝑥)

De functie heeft dan als HA de rechte met vergelijking 𝑦𝑦 = 0 (de 𝑥𝑥-as)

Voorbeeld

3𝑥𝑥 − 6 3 3
lim 2 = lim =� �=0
𝑥𝑥→±∞ 𝑥𝑥 + 1 𝑥𝑥→±∞ 𝑥𝑥 ±∞

Bij deze functie is er een HA met vergelijking 𝑦𝑦 = 0

 Limieten voor 𝑥𝑥 → 𝑎𝑎 (met 𝑎𝑎 ∈ ℝ)

Hierbij vullen we eerst 𝑎𝑎 in

Er zijn dan drie mogelijke gevallen.

lim 𝑓𝑓 (𝑥𝑥 ) = 𝑓𝑓 (𝑎𝑎) = 𝑏𝑏

𝑥𝑥→𝑎𝑎

Dat is het geval als 𝑁𝑁(𝑎𝑎) ≠ 0, dus als 𝑎𝑎 ∈ dom 𝑓𝑓

Dit betekent dat het punt (𝑎𝑎, 𝑏𝑏) ∈ graf 𝑓𝑓

Voorbeeld

𝑥𝑥 3 − 8 19
lim 2 =
𝑥𝑥⟶3 𝑥𝑥 + 𝑥𝑥 − 6 6
19
Bij deze functie betekent dit dat het punt �3, � ∈ graf 𝑓𝑓
6
 getal ≠ 0
lim 𝑓𝑓 (𝑥𝑥 ) = � �=∞
𝑥𝑥→𝑎𝑎 0

Dat is het geval als 𝑇𝑇(𝑎𝑎) ≠ 0 en 𝑁𝑁(𝑎𝑎) = 0 (hierbij is dus 𝑎𝑎 ∉ dom 𝑓𝑓)

Het resultaat van de limiet is dan altijd ∞.

Er is dan een VA met vergelijking 𝑥𝑥 = 𝑎𝑎

Door de linker- en rechterlimiet te berekenen kan je nagaan hoe graf 𝑓𝑓 gelegen is

t.o.v. de asymptoot.

Voorbeeld

𝑥𝑥 3 − 8 −35
lim 2 = � ± � = ∓∞
𝑥𝑥⟶−3 𝑥𝑥 + 𝑥𝑥 − 6 0
<
>

Bij deze functie betekent dit er een VA met vergelijking 𝑥𝑥 = −3 is.

 0
lim 𝑓𝑓 (𝑥𝑥 ) = � �
𝑥𝑥→𝑎𝑎 0

Dat is het geval als 𝑇𝑇(𝑎𝑎) = 0 en 𝑁𝑁(𝑎𝑎) = 0 (ook in dit geval is 𝑎𝑎 ∉ dom 𝑓𝑓)

We krijgen hier dan een onbepaaldheid die we eerst moeten 'opheffen'.

Hiervoor moeten we in 𝑇𝑇(𝑥𝑥) en 𝑁𝑁(𝑥𝑥) de factor 𝑥𝑥 − 𝑎𝑎 vooropzetten en schrappen

Daarna beginnen we van vooraf aan. Als je weer een onbepaaldheid krijgt, dan zet je weer
de factor 𝑥𝑥 − 𝑎𝑎 voorop en schrap je deze weer. Ooit houdt het op.

Uiteindelijk krijg je als resultaat twee mogelijkheden:

 een reëel getal 𝑏𝑏 en dan heeft de functie in het punt (𝑎𝑎, 𝑏𝑏) een perforatie
(zie voorbeeld 1)

getal ≠ 0
 terug het geval � � = ∞ en dan heb je alsnog met een VA met vergelijking
0
𝑥𝑥 = 𝑎𝑎 te (zie voorbeeld 2).
.
Voorbeeld 1

𝑥𝑥 3 − 8 0 (𝑥𝑥 − 2)(𝑥𝑥 2 + 2𝑥𝑥 + 4) 𝑥𝑥 2 + 2𝑥𝑥 + 4 12

lim = � � = lim = lim =
𝑥𝑥⟶2 𝑥𝑥 2 + 𝑥𝑥 − 6 0 𝑥𝑥⟶2 (𝑥𝑥 − 2)(𝑥𝑥 + 3) 𝑥𝑥⟶2 𝑥𝑥 + 3 5

12
Bij deze functie betekent dit dat het punt �2, � een perforatie is
5
 Voorbeeld 2

𝑥𝑥 3 − 8 0 (𝑥𝑥 − 2)(𝑥𝑥 2 + 2𝑥𝑥 + 4) 𝑥𝑥 2 + 2𝑥𝑥 + 4 12

lim 2
= � � = lim 2
= lim =� �=∞
𝑥𝑥⟶2 𝑥𝑥 − 4𝑥𝑥 + 4 0 𝑥𝑥⟶2 (𝑥𝑥 − 2) 𝑥𝑥⟶2 𝑥𝑥 − 2 0

Bij deze functie betekent dit dat er een VA is met vergelijking 𝑥𝑥 = 2

 Opmerkingen

 Je kan HA'en VA'en vinden via limieten.

 Een rationale functie heeft een SA als gr 𝑇𝑇(𝑥𝑥 ) = gr 𝑁𝑁(𝑥𝑥 ) + 1. Je vindt de vergelijking
ervan door de euclidische deling uit te voeren. Eventueel kan je een HA ook op deze
manier vinden (maar beter via de limieten voor 𝑥𝑥 ⟶ ±∞).

 Een VA en een perforatie zijn alleen mogelijk voor 𝑥𝑥 = 𝑎𝑎 ∉ dom 𝑓𝑓

Samengevat

Er is een VA met vergelijking 𝑥𝑥 = 𝑎𝑎 als 𝑎𝑎 ∉ dom 𝑓𝑓 en lim 𝑓𝑓 (𝑥𝑥 ) = ∞

𝑥𝑥→𝑎𝑎

Er is een perforatie (𝑎𝑎, 𝑏𝑏) als 𝑎𝑎 ∉ dom 𝑓𝑓 en lim 𝑓𝑓 (𝑥𝑥 ) = 𝑏𝑏 ∈ ℝ

𝑥𝑥→𝑎𝑎
0
Een onbepaaldheid � � moet je eerst opheffen om daarna te zien of je met een VA of
0
een perforatie te maken hebt.