Lời dẫn + Khát quát + Sài Gòn giai đoạn 1945 - 1954

Lời dẫn vào bài học về lịch sử đô thị Sài Gòn- TP.HCM giai
đoạn 1945 - 1986
Thành phố Hồ Chí Minh, trước đây là Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định, là một
đô thị có tính lịch sử và sự đa dạng phong phú. Giai đoạn 1945 - 1986 là một
giai đoạn đặc biệt quan trọng trong lịch sử của thành phố, đánh dấu những biến
động to lớn về chính trị, quy hoạch tổ chức không gian, kiến trúc, cơ sở hạ
tầng, kinh tế - văn hóa - xã hội.

Nhóm mình hôm nay sẽ khái quát lịch sử đô thị Sài Gòn - TP.HCM giai đoạn
1945 - 1986, bao gồm các sự kiện chính, đặc điểm nổi bật và những thành tựu
đã đạt được cũng như những hạn chế của nó . Qua đó, chúng ta có thể hiểu rõ
hơn về quá trình phát triển của thành phố và vai trò quan trọng của giai đoạn
này trong lịch sử chung của đất nước.

Nội dung bài sẽ được chia thành ba phần chính:

 Phần 1: Khái quát lịch sử Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định giai đoạn 1945 -
1954.
 Phần 2: Khái quát lịch sử Sài Gòn giai đoạn 1954 - 1975.
 Phần 3: Khái quát lịch sử Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 1975 - 1986.

Khái quát lịch sử đô thị Sài Gòn- TP.HCM giai đoạn 1945 -
1986:
Giai đoạn 1945 - 1954:

 Cách mạng tháng Tám và Kháng chiến chống Pháp:

o 1945: Cách mạng tháng Tám thành công, Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định nổ dậy
khởi nghĩa giành chính quyền.

Nhân dân với tầm

vông vạt nhọn kéo
vào nội thành tham
gia Tổng khởi
nghĩa ở Sài Gòn,
ngày 25/8/1945.

Nguồn: Internet
o 1946 - 1954: Kháng chiến chống Pháp gian khổ, thành phố là chiến trường ác
liệt, Sài Gòn - Chợ Lớn trở thành "vùng tạm chiếm" do Pháp kiểm soát.
 Đặc điểm:

o Chính quyền cách mạng hoạt động bí mật.

o Nhân dân Sài Gòn anh dũng chiến đấu, chi viện cho tiền tuyến.
o Thành phố phát triển chậm, đời sống nhân dân khó khăn.

Giai đoạn 1954 - 1975:

 Chiến tranh Việt Nam:

o 1954: Hiệp định Genève chia cắt đất nước, Sài Gòn trở thành thủ đô của Việt
Nam Cộng hòa.

Dinh Toàn Quyền Đông Dương ( Dinh Norodom)

Nguồn: Internet

o 1955 - 1975: Miền Nam dưới ách thống trị của Mỹ - Diệm, Ngô Đình Diệm
thiết lập chế độ độc tài, đàn áp dã man phong trào cách mạng.
o Thành phố phát triển về kinh tế nhưng không đồng đều, phân hóa giàu nghèo,
mâu thuẫn xã hội gay gắt.
 Sự kiện nổi bật:

o 1968: Mậu thán Tết, quân giải phóng tiến công Sài Gòn.
o 1973: Hiệp định Paris, Mỹ rút quân khỏi Việt Nam.
o 1975: Mùa xuân giải phóng, Sài Gòn được thống nhất.
o

Tổng tiến công và nổi

dậy xuân 1975

Nguồn: Internet

Giai đoạn 1975 - 1986:

 Giai đoạn đầu sau giải phóng:

o Khắc phục hậu quả chiến tranh, xây dựng thành phố theo định hướng xã hội
chủ nghĩa.
o Đổi mới kinh tế, đời sống nhân dân dần ổn định.

 Thành lập Thành phố Hồ Chí Minh:

o 2 tháng 7 năm 1976: Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định hợp nhất thành Thành phố
Hồ Chí Minh.

Sáng 2-7-1976,
tại Kỳ họp thứ
nhất, Quốc hội
khóa VI đã thông
qua Nghị quyết
về đổi tên Sài
Gòn - Chợ Lớn -
Gia Định thành
Tp. Hồ Chí
Minh.

Nguồn: Internet
o Thành phố tập trung phát triển kinh tế - xã hội, văn hóa - giáo dục, khoa học -
kỹ thuật.

Đặc điểm chung:

 Thành phố trải qua nhiều biến động lịch sử, chịu ảnh hưởng nặng nề bởi chiến
tranh.
 Nhân dân Sài Gòn anh dũng đấu tranh giành độc lập, tự do.
 Thành phố dần phát triển, đổi mới và ngày càng khẳng định vị trí là trung tâm
kinh tế, văn hóa của cả nước.
 Kết luận:

Lịch sử Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 1945 - 1986 là một giai
đoạn lịch sử hào hùng, bi tráng, thể hiện tinh thần quật cường, bất khuất của
nhân dân ta. Thành phố đã và đang không ngừng phát triển, đổi mới, xứng đáng
với vị thế là trung tâm kinh tế, văn hóa của cả nước.

Lịch sử đô thị Sài Gòn - TP.HCM giai đoạn 1945 - 1954:

* Bối cảnh lịch sử:
Năm 1945:

 9 tháng 3: Pháp Nhật đảo chính, bắt giam vua Bảo Đại, thành lập chính quyền
bù nhìn.


Pháp Nhật đảo chính tại Sài Gòn năm
1945

Nguồn: Internet

 19 tháng 8: Cách mạng tháng Tám thành công, Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định
nổ dậy khởi nghĩa giành chính quyền.
 Cách mạng tháng Tám thành công tại Sài Gòn Chợ Lớn Gia Định năm 1945
Nguồn: Internet

 22 tháng 9: Pháp nổ súng tái chiếm Sài Gòn, mở đầu cuộc Kháng chiến chống
Pháp.

Pháp nổ súng tái chiếm Sài Gòn năm 1945

Nguồn: Internet

Năm 1946:

 Hội nghị lần thứ II của Đảng Cộng sản Đông Dương quyết định chuyển
trọng tâm đánh Pháp từ nông thôn sang thành thị.

Năm 1947:

 Thành lập Khu Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định.

Năm 1949:

 Pháp lập "Đô thành Sài Gòn".

Năm 1950:
 Chiến dịch Sài Gòn - Chợ Lớn: ta tấn công vào nội thành, gây thiệt hại nặng
cho quân Pháp.

Nhân dân Sài Gòn Chợ Lớn Gia Định tham gia mít tinh, biểu tình chống Pháp

Nguồn: Internet

Năm 1954:

 Hiệp định Genève ký kết, kết thúc Kháng chiến chống Pháp.

* Quy hoạch tổ chức không gian

Giai đoạn 1945 - 1954 là một giai đoạn lịch sử đầy biến động của Sài Gòn -
Chợ Lớn - Gia Định, ảnh hưởng mạnh mẽ đến quy hoạch và tổ chức không
gian đô thị.

Đặc điểm:

Sự phân chia khu vực:

 Nội thành: Bị Pháp kiểm soát, tập trung nhiều cơ quan hành chính, quân sự,
kinh tế quan trọng. Quy hoạch theo kiểu thực dân, với các khu phố Pháp, khu
người Hoa, khu người Việt tách biệt.

Khu vực nội thành Sài Gòn Chợ Lớn Gia Định giai đoạn 1945 1954
 Nguồn: Internet

 Ngoại thành: Do Việt Minh kiểm soát, chủ yếu là khu vực nông thôn, tập
trung dân cư sơ tán từ nội thành. Quy hoạch theo hướng phát triển sản xuất, tự
cung tự cấp.

Khu vực ngoại thành Sài Gòn Chợ Lớn Gia Định giai đoạn 1945 1954
Nguồn: Internet

Hoạt động quy hoạch:

 Chính quyền Việt Minh: Tập trung vào việc xây dựng khu vực căn cứ, củng
cố hệ thống phòng thủ, phát triển sản xuất ở ngoại thành.
 Chính quyền Pháp: Duy trì quy hoạch cũ, đồng thời xây dựng thêm một số
công trình quân sự để củng cố quyền lực.

Hệ thống giao thông:

 Đường bộ: Bị chia cắt do chiến tranh, nhiều tuyến đường bị hư hỏng.
 Đường thủy: Vẫn đóng vai trò quan trọng trong vận chuyển hàng hóa, đặc biệt
là khu vực ngoại thành.

Ảnh hưởng:

 Quy hoạch và tổ chức không gian đô thị bị ảnh hưởng nặng nề bởi chiến tranh,
dẫn đến sự phân chia khu vực rõ rệt, nhiều công trình bị hư hỏng, hệ thống giao
thông bị gián đoạn.
 Tuy nhiên, giai đoạn này cũng ghi nhận sự hình thành và phát triển của khu vực
căn cứ, hệ thống phòng thủ, sản xuất ở ngoại thành, tạo nền tảng cho sự phát
triển sau này.

Kiến trúc

Giai đoạn 1945 - 1954 là một giai đoạn lịch sử đầy biến động của Sài Gòn -
Chợ Lớn - Gia Định, ảnh hưởng mạnh mẽ đến kiến trúc đô thị.
 Đặc điểm:

 Sự giao thoa văn hóa: Kiến trúc Sài Gòn giai đoạn này chịu ảnh hưởng bởi
nhiều nền văn hóa khác nhau, đặc biệt là kiến trúc Pháp và Việt Nam.
 Sự đối lập: Do tình hình chiến tranh, kiến trúc Sài Gòn giai đoạn này có sự đối
lập rõ rệt giữa khu vực nội thành do Pháp kiểm soát và khu vực ngoại thành do
Việt Minh kiểm soát.
 Sự biến đổi: Do chiến tranh, nhiều công trình kiến trúc bị hư hại hoặc phá hủy,
dẫn đến sự biến đổi về diện mạo đô thị.

Kiến trúc tiêu biểu:

 Kiến trúc Pháp:

o Nhà thờ Đức Bà: Công trình tiêu biểu cho kiến trúc Gothic, được xây dựng
vào năm 1880.

Nhà thờ Đức Bà Sài Gòn

Nguồn: Internet

* Kiến trúc Gothic: là một phong cách thiết kế bắt đầu phát triển từ nửa sau
thời Trung cổ ở các quốc gia Tây Âu. Thuở sơ khai, Gothic chỉ gắn liền với
thiết kế các nhà thờ, mang trong mình vẻ bí ẩn và lạ lẫm nên thường được với
khái niệm "man rợ và kinh dị

o Bưu điện Trung tâm Sài Gòn: Công trình tiêu biểu cho kiến trúc
Romanesque, được xây dựng vào năm 1891.

Bưu điện Trung tâm Sài Gòn

Nguồn: Internet

o
o
o
o
o
o

* Kiến trúc Romanesque: là một phong cách kiến trúc của châu Âu Trung Đại, đặc
trưng bởi các vòm nửa hình tròn mà du khách có thể dễ dàng nhận thấy ở các nhà
thờ, tu viện cùng một số công trình kiến trúc khác. Các loại mái vòm bán cầu, vòm
nôi hoặc cuốn cửa trụ xuất hiện vô cùng nhiều trong các kiến trúc thời kỳ này.

o Hòa Bình Thính Xã: Công trình tiêu biểu cho kiến trúc Phục hưng, được xây
dựng vào năm 1909.

Hòa Bình Thính Xã Sài Gòn

Nguồn: Internet

 Kiến trúc Việt Nam:

o Chợ Bến Thành: Chợ truyền thống lâu đời nhất Sài Gòn, được xây dựng vào
năm 1914.

o
Chợ Bến Thành Sài Gòn

Nguồn: Internet

o Chùa Giác Lâm: Ngôi chùa cổ nhất Sài Gòn, được xây dựng vào thế kỷ 18.
 Chùa Giác Lâm Sài Gòn
Nguồn: Internet

o Nhà cổ Kim Long: Ngôi nhà cổ tiêu biểu cho kiến trúc nhà rường Việt Nam,
được xây dựng vào thế kỷ 19.

Nhà cổ Kim Long Sài Gòn

Nguồn: Internet
* Kiến trúc nhà rường: Rường là cách gọi tắt của rường cột. Nhà rường Huế
được xây dựng bằng hệ thống cột kèo gỗ với thiết kế cấu trúc theo mô hình chữ
đinh, chữ công, chữ khẩu, nội công ngoại quốc. Nhà được cấu tạo từ hệ thống
chốt và mộng gỗ giúp dễ dàng lắp ghép hoặc tháo dỡ.

 Kiến trúc kết hợp:

o Nhà thờ Huyện Sĩ: Kết hợp kiến trúc Romanesque và kiến trúc Việt Nam,
được xây dựng vào năm 1881.
 Nhà thờ Huyện Sĩ Sài Gòn
Nguồn: Internet

o Trường Đại học Sài Gòn: Kết hợp kiến trúc Pháp và kiến trúc Việt Nam,
được xây dựng vào năm 1926.

Trường Đại học Sài Gòn

Nguồn: Internet

Ảnh hưởng:

 Kiến trúc Sài Gòn giai đoạn 1945 - 1954 phản ánh những biến động lịch sử,
văn hóa và xã hội của thành phố trong thời kỳ này.
 Kiến trúc giai đoạn này góp phần tạo nên diện mạo độc đáo của Sài Gòn, là di
sản văn hóa quý giá cần được bảo tồn và phát huy.

* Cơ sở hạ tầng
Giai đoạn 1945 - 1954 là một giai đoạn lịch sử đầy biến động của Sài Gòn -
Chợ Lớn - Gia Định, ảnh hưởng mạnh mẽ đến cơ sở hạ tầng đô thị.

Đặc điểm:
 Sự xuống cấp: Do chiến tranh, nhiều tuyến đường, cầu cống, hệ thống cấp
nước, điện lực,... bị hư hỏng hoặc phá hủy, dẫn đến tình trạng xuống cấp
nghiêm trọng của cơ sở hạ tầng đô thị.
 Sự thiếu hụt: Do điều kiện kinh tế khó khăn, việc đầu tư cho phát triển cơ sở
hạ tầng bị hạn chế, dẫn đến tình trạng thiếu hụt về các dịch vụ thiết yếu như
nước sạch, điện, giao thông,...
 Sự phân chia: Do tình hình chiến tranh, cơ sở hạ tầng đô thị bị phân chia thành
hai khu vực: khu vực nội thành do Pháp kiểm soát và khu vực ngoại thành do
Việt Minh kiểm soát.

Cơ sở hạ tầng tiêu biểu:

 Giao thông:

o Đường bộ: Tuyến đường chính là đường Hậu Giang (nay là Đại lộ Nguyễn
Văn Cừ), đường Trần Văn Đang, đường Võ Văn Tần,…

Tấm bản đồ Sài Gòn đầu thập niên 1950

Nguồn: Internet
https://chuyenxua.net/nhung-con-duong-sai-gon-mang-ten-nguoi-viet-tu-
truoc-nam-1954/ (Mấy bạn thuyết trình nhớ đọc link này để
giải thích bản đồ ).
o Đường thủy: Sông Sài Gòn đóng vai trò quan trọng trong vận chuyển hàng
hóa và người dân.
o Hàng không: Sân bay Tân Sơn Nhất được xây dựng vào năm 1930, nhưng
trong giai đoạn này chủ yếu phục vụ mục đích quân sự.

 Cấp nước: Hệ thống cấp nước được xây dựng bởi Pháp vào cuối thế kỷ 19,
nhưng đến giai đoạn này đã xuống cấp nghiêm trọng.
 Điện lực: Nhà máy điện Thủ Đức được xây dựng vào năm 1937, nhưng chỉ
cung cấp điện cho khu vực nội thành.
 Viễn thông: Hệ thống bưu điện, điện thoại được Pháp xây dựng, nhưng cũng
bị ảnh hưởng bởi chiến tranh.

Ảnh hưởng:

 Tình trạng xuống cấp và thiếu hụt cơ sở hạ tầng ảnh hưởng đến đời sống sinh
hoạt của người dân, cản trở sự phát triển kinh tế - xã hội của thành phố.
 Tuy nhiên, giai đoạn này cũng ghi nhận một số nỗ lực phục hồi và phát triển cơ
sở hạ tầng, đặc biệt là ở khu vực ngoại thành do Việt Minh kiểm soát.

* Kinh tế - Văn hóa - Xã hội

Giai đoạn 1945 - 1954 là một giai đoạn lịch sử đầy biến động của Sài Gòn -
Chợ Lớn - Gia Định, ảnh hưởng mạnh mẽ đến đời sống kinh tế, văn hóa và xã
hội của thành phố.

Kinh tế:

 Suy thoái: Do chiến tranh, nền kinh tế Sài Gòn suy thoái trầm trọng. Sản xuất
đình trệ, thương mại giảm sút, đời sống nhân dân gặp nhiều khó khăn.
 Chuyển dịch cơ cấu: Một số ngành công nghiệp phục vụ chiến tranh phát
triển, một số ngành công nghiệp khác bị thu hẹp hoặc đình trệ.
 Nền kinh tế hai miền: Khu vực nội thành do Pháp kiểm soát có nền kinh tế thị
trường tư bản chủ nghĩa, khu vực ngoại thành do Việt Minh kiểm soát có nền
kinh tế tập thể.
Công nhân Sài Gòn tham gia sản xuất trong thời kỳ Kháng chiến chống Pháp

Nguồn: Internet

Văn hóa:

 Sự giao thoa: Văn hóa Sài Gòn giai đoạn này chịu ảnh hưởng bởi nhiều nền
văn hóa khác nhau, đặc biệt là văn hóa Pháp, Trung Quốc và Việt Nam.
 Sự phát triển: Xuất hiện nhiều hoạt động văn hóa mới như: sân khấu, điện
ảnh, báo chí,...
 Sự phân biệt: Do tình hình chiến tranh, có sự phân biệt đối xử về văn hóa giữa
khu vực nội thành và ngoại thành.

Sân khấu cải lương Sài Gòn

Nguồn: Internet

Xã hội:

 Biến động: Xã hội Sài Gòn giai đoạn này có nhiều biến động do chiến tranh.
Nhiều người di cư từ nông thôn ra thành phố, dẫn đến tình trạng quá tải dân số.
 Sự phân hóa: Xã hội bị phân hóa thành nhiều tầng lớp: giàu nghèo, giai cấp,...
 Sự đấu tranh: Nhân dân Sài Gòn đã có nhiều cuộc đấu tranh chống Pháp, đòi
cải thiện đời sống.
Học sinh Sài Gòn tham gia học tập trong thời kỳ Kháng chiến chống Pháp

Nguồn: Internet

Kết luận:
Giai đoạn 1945 - 1954 là giai đoạn lịch sử đầy khó khăn, thử thách đối với Sài
Gòn - Chợ Lớn - Gia Định. Tuy nhiên, trong giai đoạn này, nhân dân Sài Gòn
đã có nhiều nỗ lực để duy trì sản xuất, phát triển văn hóa, giáo dục và đấu tranh
chống Pháp. Những đóng góp của họ đã góp phần tạo nên bản sắc riêng cho
lịch sử đô thị Sài Gòn - TP.HCM.

* Danh mục tài liệu tham khảo:

- Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định trong Kháng chiến chống Pháp (1945-1954).
TS. Nguyễn Văn Hưởng. Nhà xuất bản Khoa học Xã hội. 2005.

- Quy hoạch và phát triển đô thị Sài Gòn - Chợ Lớn (1945-1975). TS. Phạm
Thị Thu Hà. Nhà xuất bản Đại học Quốc gia TP.HCM. 2018.

- Lịch sử Sài Gòn - Chợ Lớn. Ban nghiên cứu lịch sử Đảng ủy TP.HCM. Nhà
xuất bản Thành phố Hồ Chí Minh. 1995.

- Văn bản quy hoạch đô thị Sài Gòn - Chợ Lớn giai đoạn 1945-1954 (Lưu trữ
tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia II).

- Di tích lịch sử - văn hóa và kiến trúc nghệ thuật TP.HCM. Sở Văn hóa - Thể
thao và Du lịch TP.HCM. 2010.

- Lịch sử xã hội Việt Nam. Viện Sử học Việt Nam. Nhà xuất bản Khoa học Xã
hội. 1997.