MAISHA YA AFYgh

SURA YA 23—MAFUNZO YA MWONGOZO
605. Kama wafanyakazi wetu wote wangekuwa katika hali ambayo wangeweza kutumia saa
chache kila siku katika kazi ya nje, na kujisikia huru kufanya hivi, ingekuwa baraka kwao;
wangeweza kutekeleza kwa ufanisi zaidi majukumu ya wito wao.—Gospel Workers, 173.
HL 136.1
606. Kazi ya mikono kwa vijana ni muhimu.... Mazoezi yanayofaa ya akili na mwili
yatakuza na kuimarisha nguvu zote. Akili na mwili vyote vitahifadhiwa, na vitakuwa na
uwezo wa kufanya kazi mbalimbali. Watendakazi na walimu wanahitaji kujifunza kuhusiana
na mambo hayo, na wanapaswa pia kujizoeza.—Special Instruction on Education 14. HL
136.2
607. Watu wa nchi hii hawathamini sana umuhimu wa tabia zenye bidii hivi kwamba watoto
hawajaelimishwa kufanya kazi ya kweli na yenye bidii. Hii lazima iwe sehemu ya elimu
inayotolewa kwa vijana.... Tunahitaji shule kuelimisha watoto na vijana ili wawe mabwana
wa kazi, na si watumwa wa kazi. Ujinga na uvivu hautainua mshiriki mmoja wa familia ya
wanadamu. Ujinga hautapunguza kura ya mtendaji wako mgumu. Hebu mtenda kazi aone
faida anayoweza kupata katika kazi ya unyonge zaidi, kwa kutumia uwezo aliopewa na
Mungu kama majaliwa. Hivyo anaweza kuwa mwalimu, akifundisha wengine ufundi wa
kufanya kazi kwa akili.... Bwana anataka nguvu za kimwili; na unaweza kufichua upendo
wako kwake kwa matumizi sahihi ya nguvu zako za kimwili, ukifanya kazi ile ile inayohitaji
kufanywa.... Kuna sayansi katika aina za kazi za uvumilivu , na kama wote wangeizingatia,
wangeona. ona umashuhuri katika kazi.... Hebu uwezo wa elimu utumike katika kubuni
mbinu bora za kazi. Hivi ndivyo tu Bwana anataka. Kuna heshima katika darasa lolote la
kazi ambayo ni muhimu kufanywa. Acheni sheria ya Mungu ifanywe kuwa kiwango cha
utendaji, na inatukuza na kutakasa kazi yote.... Hatupaswi kupunguzwa katika aina yoyote ya
huduma kwa ajili ya Mungu. Chochote alichotuazima ni kitumike kwa akili kwa ajili yake.
Mtu anayetumia uwezo wake bila shaka atawatia nguvu; lakini lazima atafute kufanya bora
awezavyo. Kuna haja ya akili na uwezo ulioelimika wa kubuni mbinu bora zaidi katika
kilimo, ujenzi, na katika kila idara nyingine, ili mfanyakazi asifanye kazi bure.—Special
Instruction on Education 5. HL 136.3
608. Njia zako hazingeweza kutumika kwa manufaa bora zaidi kuliko kutoa kazi ya dukani
iliyo na zana za wavulana wako, na vifaa sawa kwa wasichana wako. Wanaweza
kufundishwa kupenda kazi.—The Health Reformer, Januaryi 1, 1873. HL 137.1
609. Kilimo kitafungua rasilimali kwa ajili ya kujikimu, na biashara zingine mbalimbali pia
zinaweza kujifunzwa. Kazi hii ya kweli, yenye bidii inahitaji nguvu ya akili na pia ya misuli.
Njia na mbinu zinahitajika hata kukuza matunda na mboga kwa mafanikio. Na tabia za
viwanda zitapatikana kuwa msaada muhimu kwa vijana katika kupinga vishawishi. Hapa
panafunguliwa uwanja wa kuonyesha nguvu zao za kukaa chini, ambazo, kama hazitatumiwa
katika kazi yenye manufaa, zitakuwa chanzo cha majaribio kwao wenyewe na kwa walimu
wao daima. Aina nyingi za kazi zinazotumika kwa watu tofauti zinaweza kubuniwa. Lakini
utendakazi wa ardhi utakuwa baraka maalum kwa mfanyakazi.... Maarifa haya hayatakuwa
kikwazo kwa elimu muhimu kwa biashara au kwa manufaa katika kipengele chochote. Ili
kukuza uwezo wa udongo kunahitaji fikira na akili.—Special Instruction on Education 15.
HL 137.2
610. Kilimo kinapaswa kuendelezwa kwa ujuzi wa kisayansi.—The Signs of the Times,
Agosti 13, 1896. HL 138.1
611. Wanafunzi wanaotumwa shuleni ili kujitayarisha kuwa wainjilisti, watendakazi, na

wamishonari katika nchi za kigeni, wamepokea wazo kwamba burudani ni muhimu ili
kuwaweka katika afya ya kimwili, wakati Bwana ameiweka mbele yao kwamba njia bora ni
kukumbatia. katika elimu yao kazi ya mikono badala ya burudani.... Elimu inayohitajika
katika kukata miti, kulima udongo, na vilevile katika fasihi, ndiyo elimu ambayo vijana wetu
wanapaswa kutafuta kuipata. Mbali zaidi kwenye mitambo ya uchapishaji inapaswa
kuunganishwa na shule zetu. Utengenezaji wa hema pia unapaswa kushikiliwa. Majengo
yanapaswa kujengwa, na uashi unapaswa kujifunwza. HL 138.2
Pia kuna mambo mengi ambayo wanafunzi wa kike wanaweza kujihusisha nayo. Kuna
kupika, kushona mavazi, na kutengeneza bustani. Strawberrier zinapaswa kupandwa, na
mimea na maua kulimwa. HL 138.3
Ufungaji vitabu pia na aina mbalimbali za biashara zinapaswa kuchukuliwa. Kwa hivyo
mwanafunzi atakuwa akifanya mazoezi ya mfupa, ubongo, na misuli, na pia atakuwa akipata
maarifa. Laana kubwa ya shule zetu ni kukaa bila kazi. Husababisha burudani ili tu
kujifurahisha na kujiridhisha. Wanafunzi wamekuwa na wingi wa njia hii ya kupitisha
wakati wao. Hawako tayari kutoka shuleni na elimu ya pande zote. HL 138.4
Upikaji sahihi wa chakula ni hitaji muhimu zaidi .Chochote lazima kiandaliwe kuwa
mbadala wa nyama, hivyo kikiandaliwa vizuri nyama haitatamanika . Utamaduni katika
nyanja zote za maisha utawafanya vijana kuwa wa manufaa baada ya kuondoka shuleni
kwenda nchi za kigeni. Basi hawatalazimika kuwategemea watu wanaokwenda kuwapikia na
kuwashonea, au kuwajengea makazi yao; na watakuwa na mvuto mwingi zaidi ikiwa
wataonyesha kwamba wanajua jinsi ya kufanya kazi kwa njia bora zaidi na kuleta matokeo
bora zaidi. Hii itathaminiwa pale ambapo njia ni ngumu kuipata. Hivyo, wamishonari
wanaweza kuwafundisha wengine jinsi ya kufanya kazi. Hazina ndogo zaidi itahitajika ili
kuendeleza wamisionari kama hao, na popote wanapoweza kwenda, yote ambayo wamepata
katika nyanja hii yatawapa msimamo. HL 139.1
Ni muhimu pia kuelewa falsafa ya kazi ya umishonari wa kitibabu. Popote ambapo

wanafunzi wanaweza kwenda, wanahitaji elimu ya sayansi ya jinsi ya kuwatibu wagonjwa.
Hii itawapa ukaribisho mahali popote, kwa sababu kuna mateso ya kila aina katika kila
sehemu ya dunia. Elimu, elimu ya kweli, ina maana kubwa.—Unpublished Testimonies,
December 20, 1896. HL 139.2
SURA YA 24—USAFI
Usafi wa Nyumba na Maeneo yanayotuzunguka
612. Ikiwezekana, makao yanapaswa kujengwa juu ya ardhi iliyo juu na kavu. Nyumba
ikijengwa mahali ambapo maji hutuama kuizunguka, yakikaa kwa muda na kisha kukauka,
ukungu wenye sumu hutokea, na matokeo yatakuwa mafua na homa, vidonda vya koo,
magonjwa ya mapafu, na homa.— How to Live, 64. HL 140.1
613. Kama kila familia ingetambua matokeo ya manufaa ya usafi wa hali ya juu, wangefanya
juhudi maalum kuondoa kila uchafu kutoka katika maeneo yao na katika nyumba zao, na
wangepanua juhudi zao kwenye majengo yao. Wengi huteseka na vitu vya mboga vilivyooza
kubaki kwenye maeneo yao. Hawako macho kwa ushawishi wa mambo haya. Daima mara
kwa mara hutokea kwenye vitu vilivyooza uvundo ambao hutia sumu hewa. Kwa kuvuta
hewa hiyo chafu, damu hutiwa sumu, mapafu huathirika, na mfumo mzima unakuwa na
ugonjwa.—How to Live, p. 60. HL 140.2
614. Homa kali na magonjwa makali yameenea katika vitongoji na miji ambayo hapo awali
ilizingatiwa kuwa yenye afya, na wengine wamekufa, na wengine wameachwa na nguvu
zimevunjwa na kulemazwa na magonjwa maisha yote. Katika matukio mengi makazi yao
wenyewe yalikuwa na wakala wa uharibifu, ambaye alituma sumu mbaya katika angahewa
kuvutwa na familia na ujirani. Ulegevu na uzembe unaoshuhudiwa wakati mwingine ni wa
kinyama, na ujinga ni matokeo ya mambo hayo juu ya afya ni ya kushangaza. Maeneo hayo
yanapaswa kusafishwa, hasa wakati wa kiangazi, kwa chokaa au majivu, au kwa kuzikwa
kwa udongo kila siku.—How to Live, p. 61. HL 140.3
615. Miti ya kivuli na vichaka vilivyo karibu sana na mnene kuzunguka nyumba haifai
kiafya; kwa maana huzuia mzunguko wa huru wa hewa, na kuzuia miale ya jua kuangaza
kwa kutosha. Kama matokeo ya hiki, unyevu hukusanyika ndani ya nyumba. Hasa katika
misimu ya mvua vyumba vya kulala huwa na unyevu, na wale wanaolala kwenye vitanda
wanasumbuliwa na rheumatism, neuralgia, na malalamiko ya mapafu, ambayo kwa ujumla
huisha kwa kuwaangamiza . Miti mingi ya kivuli hutupilia mbali majani mengi, ambayo,
yasipoondolewa mara moja, huoza na kuleta sumu kwenye angahewa. Ua, wenye kupendeza
wenye miti inayotawanyika, na vichaka vilivyo umbali ufaao kutoka kwenye nyumba , huwa
na mvuto wenye furaha na uchangamfu juu ya familia, na ukitunzwa vizuri, hautadhuru afya.
— How to Live, 64. HL 141.1
616. Vyumba ambavyo havipati mwanga na hewa huwa na unyevunyevu. Vitanda na

matandiko hukusanya unyevu, na anga katika vyumba hivi ni sumu, kwa sababu
havijasafishwa na mwanga na hewa. Magonjwa mbalimbali yamesababishwa na kulala
katika vyumba hivi vya mtindo na vinavyoharibu afya.... Vyumba vya kulala hasa vinapaswa
kuwa na hewa ya kutosha, na angahewa kufanywa kuwa na afya kutokana na mwanga na
hewa. Mazuria yanapaswa kuachwa wazi kwa masaa kadhaa kila siku, mapazia yamewekwa
kando, na chumba kipeperushwe vizuri; hakuna kitu kinachopaswa kubaki, hata kwa muda
mfupi, ambacho kingeharibu usafi wa angahewa.— How to Live, 62. HL 141.2
617. Nyumba za kulala zinapaswa kuwa kubwa na kupangwa ili hewa ipitishwe mchana na
usiku.—How to Live, 63. HL 142.1
618. Vyumba ambavyo havina hewa ya kutosha kila siku, na matandiko ambayo
hayajakaushwa vizuri na kupitishiwa hewa, havifai kutumika. Tunajisikia kwa kujiamini
kwamba magonjwa na mateso makubwa huletwa kwa kulala katika vyumba vilivyo na
madirisha yaliyofungwa yenye pazia, bila kuingiza hewa safi na miale ya jua.... Huenda
chumba hakikuwa na hewa kwa miezi kadhaa, wala faida za moto kwa wiki, ikiwa kabisa.
Ni hatari kwa afya na maisha kulala katika vyumba hivi mpaka hewa ya nje izunguke kupitia
kwao kwa saa kadhaa na matandiko yatakuwa yamekaushwa na moto. Isipokuwa tahadhari
hii ichukuliwe , vyumba na matandiko yatakuwa na unyevunyevu. Kila chumba ndani ya
nyumba kinapaswa kupitisha hewa ya kutosha kila siku, na katika hali ya hewa yenye
unyevunyevu kinapaswa kupashwa moto.... Kila chumba katika makao yako kinapaswa
kufunguliwa kila siku kwa miale yenye afya ya jua, na hewa ya kusafisha inapaswa
kualikwa. katika. Hii itakuwa ni kinga ya ugonjwa.... Ikiwa wote wangefurahia mwanga wa
jua, na kuweka kila nguo katika hali ya kukauka, miale ya kusafisha, ukungu na ukungu
kungezuiwa. Hewa iliyofungiwa ya vyumba visivyo na hewa hutupata na harufu mbaya za
ukungu na ukungu, na uchafu unaotolewa na wafungwa wake.... Michoro kutoka kwa
vyumba na nguo zenye unyevunyevu, zenye ukungu ni sumu kwa mfumo huo.— The Health
Reformer, February 1 1874. HL 142.2
Usafi wa Mtu
619. Tabia thabiti za usafi zinapaswa kuzingatiwa. Wengi, wakati vizuri, hawatachukua
shida kuweka katika hali ya afya. Wanapuuza usafi wa kibinafsi, na sio waangalifu kuweka
mavazi yao safi. Uchafu daima na bila pingamizi hupita kutoka kwenye mwili, kupitia
vitundu vya ngozi , na ikiwa uso wa ngozi haujawekwa katika hali ya afya, mfumo huo
unalemewa na vitu vichafu. Ikiwa nguo zilizovaliwa hasisafishwi mara kwa mara, na mara
kwa mara kupitishiwa hewa huwa chafu na uchafu ambao hupitishwa na mwili kwa jasho
linalohisiwa na lisiloweza kuhisiwa . Na ikiwa nguo zinazovaliwa hazisafishwi mara kwa
mara kutokana na uchafu huu, matundu ya ngozi hunyonya tena taka zilizotupwa. Uchafu wa
mwili, usiporuhusiwa kutoka, unarudishwa ndani ya damu, na kulazimishwa kwenye viungo
vya ndani.—How to Live, p. 60. HL 143.1
620. Kuhusiana na usafi, Mungu hahitaji watu wake wafanye kidogo kuliko vile alivyohitaji
kwa Israeli ya kale. Kupuuza usafi kutasababisha magonjwa.—How to Live, 61. HL 143.2
621. Amri kumi zilizonenwa na Yehova kutoka Sinai haziwezi kuishi katika mioyo ya watu
wenye tabia zisizo na utaratibu na chafu. Ikiwa Waisraeli wa kale hawakuweza hata
kusikiliza tangazo la sheria hiyo takatifu, isipokuwa kama wangetii amri ya Yehova, na
kusafisha mavazi yao, sheria hiyo takatifu yawezaje kuandikwa katika mioyo ya watu ambao
si safi usoni? , katika mavazi, au katika nyumba zao? Haiwezekani. Ukiri wao unaweza
kuwa juu kama mbinguni, lakini haufai hata kidogo…. Wote wanaokutana siku ya Sabato
kumwabudu Mungu wanapaswa, ikiwezekana, wawe na vazi nadhifu, linalofaa, na
linalopendeza la kuvaliwa katika nyumba ya Mungu. ibada. Ni kutoheshimu kwa Sabato, na
Mungu na nyumba yake, kwa wale wanaokiri kwamba Sabato ni takatifu ya Bwana, na yenye
kuheshimika, kuvaa mavazi yale yale siku ya Sabato ambayo wamevaa kwa juma wakati wa
kufanya kazi. mashamba yao, wakati wanaweza kupata mengine.—How to Live, 59. HL
143.3
Usafi kwa Watoto
Kauli za Jumla
622. Matukio kadhaa yamekuja katika umakini wangu ambapo watoto wanauawa kwa inchi
na wema wa wazazi wao.—The Health Reformer, September 1, 1866. HL 144.1
623. Njia ya utulivu, ya kujimiliki ambayo mama hufuata katika kumtendea mtoto wake ina
mengi ya kufanya katika kufinyanga akili ya mtoto mchanga. Ikiwa ana wasiwasi na
kufadhaika kwa urahisi, tabia ya mama ya uangalifu na isiyo na haraka itakuwa na ushawishi
wa kutuliza na kurekebisha, na afya ya mtoto mchanga inaweza kuboreshwa sana.—How to
Live, 39. HL 144.2
Mlo
624. Imewahi kuonekana kwangu kuwa biashara isiyo na huruma, isiyo na moyo kwa akina
mama ambao wanaweza kunyonyesha watoto wao kuwageuza kutoka kwa titi la uzazi hadi
chupa. Lakini ikiwa ni lazima, uangalifu mkubwa lazima ufanyike ili kuwa na maziwa
kutoka kwa ng'ombe mwenye afya, na kuwa na chupa, pamoja na maziwa,matamu kabisa.
Hii mara nyingi hupuuzwa, na matokeo yake, mtoto mchanga anateseka bila sababu.
Matatizo ya tumbo na matumbo yanaweza kutokea, na mtoto mchanga anayepaswa
kuhurumiwa sana huwa mgonjwa, ikiwa alikuwa na afya njema alipozaliwa.— The Health
Reformer, September 1, 1871. HL 144.3
Wanyonyeshaji wa kukodi
625. Akina mama wakati fulani humtegemea mtu wa kukodi .... Mgeni hutekeleza wajibu
wa mama ,na kutoa kutoka kwa titi lake chakula ili kuendeleza maisha. Wala hii sio yote.
Pia hutoa hamaki na tabia yake kwa mtoto anayenyonya. Maisha ya mtoto yanahusishwa na
yake. Ikiwa kukodi aina ya mwendo mbaya wa mwanamke, mwenye shauku na asiye na
akili; ikiwa hatakuwa mwangalifu katika maadili yake, uuguzi utakuwa, kwa uwezekano
wote, wa aina moja au sawa. Ubora uleule wa mtiririko wa damu katika mishipa ya muuguzi
wa kukodiwa uko katika ule wa mtoto.—The Health Reformer, September 1, 1871. HL
145.1
Kunyonyeshwa mara kwa mara
626. Watoto pia hulishwa mara kwa mara, jambo ambalo husababisha homa na mateso kwa
njia mbalimbali. Tumbo halipaswi kuwekwa mara kwa mara kwenye kazi, lakini inapaswa
kuwa na vipindi vyake vya kupumzika. Bila hivyo watoto watakuwa na huzuni na kuudhika
na kuugua mara kwa mara.—The Health Reformer, September 1, 1866. HL 145.2
627. Elimu ya kwanza ambayo watoto wanapaswa kupokea kutoka kwa mama wakiwa
wachanga inapaswa kuhusiana na afya yao ya kimwili. Waruhusiwe tu chakula cha kawaida,
cha ubora huo ambacho kitahifadhi kwao hali bora ya afya, na ambacho kinapaswa kuliwa tu
kwa vipindi maalumu , si mara nyingi zaidi ya mara tatu kwa siku, na milo miwili itakuwa
bora kuliko mitatu. Ikiwa watoto wataadhibiwa ipasavyo, hivi karibuni watajifunza kwamba
hawawezi kupokea chochote kwa kulia na kufadhaika. Mama mwenye busara atawazoeza
watoto wake, si kwa habari ya faraja yake ya sasa, bali kwa manufaa yao ya wakati ujao. Na
kwa ajili hiyo atawafundisha watoto wake somo muhimu la kudhibiti hamu ya kula, na ya
kujinyima, kwamba wanapaswa kula, kunywa, na kuvaa kulingana na afya.—How to Live,
47. HL 145.3
628. Ni rahisi zaidi kuunda hamu isiyo ya asili kuliko kuirekebisha na kuitengeneza baada
ya kuwa asili.... Nyama wanayopewa watoto si jambo bora zaidi kuhakikisha kwamba
wanafaulu.... Kuwaelimisha watoto wako ili waendelee kutegemea mlo wa nyama unaweza
kuwadhuru.... Nyama zilizokolea sana, zikifuatwa na maandazi , huchubua viungo muhimu
vya umeng’enyaji chakula cha watoto. Ikiwa wangezoea kula chakula cha kawaida,
kifaacho , hamu yao isingetamani anasa zisizo za asili na maandalizi mchanganyiko.—
Unpublished Testimonies, November 5, 1896. Fresh Air. HL 146.1
629. Kosa moja kubwa la mama katika kumlea mtoto wake mchanga ni kumnyima hewa
safi, ambayo anapaswa kuwa nayo ili kumfanya kuwa na nguvu. Ni zoea la akina mama
wengi kufunika kichwa cha watoto wao wachanga pindi wanapolala, na hili pia, katika
chumba chenye joto, ambacho mara chache hakipitishwi hewa inavyopaswa. Hii pekee
inatosha kudhoofisha sana utendaji wa moyo na mapafu, na hivyo kuathiri mfumo mzima.
Ingawa utunzaji unaweza kuhitajika ili kumlinda mtoto mchanga kutokana na mvutano wa
hewa au kutokana na mabadiliko yoyote ya ghafla na makubwa sana, uangalizi maalum
unapaswa kuchukuliwa ili mtoto apumue mazingira safi na yenye kuchangamsha. Hakuna
harufu isiyofaa inapaswa kubaki katika sehemu za kulelea au juu ya mtoto; mambo kama
hayo ni hatari zaidi kwa mtoto aliye dhaifu kuliko kwa watu wazima.—How to Live, 66. HL
146.2
630. Lakini kuna uovu mkuu kuliko ule ambao tayari umetajwa. Mtoto mchanga huwekwa
kwenye hewa iliyoharibika iliyosababishwa na pumzi nyingi, ambazo baadhi yake ni za
kukera sana na zinadhuru kwa mapafu yenye nguvu ya watu wazee. Mapafu ya watoto
wachanga huteseka na kupata ugonjwa kwa kuvuta angahewa ya chumba chenye sumu na
pumzi iliyochafuliwa ya mtumiaji wa tumbaku. Watoto wengi wachanga hujazwa sumu
isiyoweza kupona kwa kulala vitandani na baba zao wanaotumia tumbaku. Kwa kuvuta
pumzi yenye ukungu wa tumbaku wenye sumu, ambayo hutolewa kutoka kwenye mapafu na
matundu ya ngozi, mfumo wa mtoto wachanga huzajwa sumu. Ingawa hutenda kwa baadhi
kama sumu ya polepole, na huathiri ubongo, moyo, ini na mapafu, na huharibika na kufifia
polepole, kwa wengine huwa na athari ya moja kwa moja, na kusababisha kukakamaa misuli
, kupatwa na magonjwa ghafla , kupooza, palsy kupooza, na kifo cha ghafla How to Live,
68. HL 147.1
Mavazi ya Mtoto mchanga
631. Nguo hizo zimetengenezwa kwa urefu wa kupita kiasi, na ili kumdunisha mtoto
mchanga, mwili wake umefungwa mikanda iliyobana, au kiuno, ambayo huzuia utendaji wa
moyo na mapafu. Watoto wachanga wanalazimika kubeba uzito usiohitajika kwa sababu ya
urefu wa nguo zao, na hivyo wamevaa, hawana matumizi ya bure ya misuli na viungo vyao.
Akina mama waedhani ni muhimu kuibana miili ya watoto wao wachanga ili kuwaweka
sawa, kana kwamba wanaogopa kwamba bila bandeji zinazobana watavunjika vipande-
vipande au kulemaa. Je, wanyama hulemazwa kwa sababu asili imeachwa ifanye kazi yake
yenyewe? Je, wana-kondoo wadogo huwa walemavu kwa sababu hawajafungwa kamba ili
kuwatengenezea umbo? Wao ni maridadi na uzuri kuundwa. Watoto wachanga wa
kibinadamu ndio wakamilifu zaidi, na bado wanahitaji msaada zaidi, kati ya kazi zote za
mikono ya Muumba, na kwa hiyo mama zao wanapaswa kufundishwa kuhusu sheria za
kimwili, ili waweze kuwalea kwa afya ya kimwili, kiakili, na kiadili. Akina mama, asili
imewapa watoto wetu umbo ambalo halihitaji gidamu au bendi za kuwakamilisha. Mungu
amewapa mifupa na misuli ya kutosha kwa ajili ya msaada wao, na kulinda mfumo bora wa
asili ulio ndani, kabla ya kuiweka chini ya ulinzi wako. Mavazi ya mtoto mchanga
yanapaswa kupangwa sana hivi kwamba mwili wake hautabanwa hata kidogo baada ya kula
mlo kamili.... Sababu nyingine kubwa ya vifo miongoni mwa watoto wachanga na vijana, ni
desturi ya kuacha mikono na mabega yao uchi. Mtindo huu hauwezi kukemewa vikali sana
umegharimu maisha ya maelfu. Hewa, inayoosha mikono na miguu na kuzunguka kwenye
makwapa, hubariza sehemu hizi nyeti za mwili karibu sana na vitu muhimu, huzuia
mzunguko mzuri wa damu, na hutokeza magonjwa, hasa ya mapafu na ubongo.— How to
Live. 67-69. HL 147.2
632. Akina mama wanaovalisha watoto wao kulingana na mitindo, huhatarisha afya na
maisha yao. Mtindo huacha miguu ya watoto bila nguo, ila kwa kifuniko kimoja, au,
angalau, mbili. Ikiwa wakiwaweka kwenye hali ya hewa ya vuli, majira ya baridi, au majira
ya mvua, miguu yao huogeshwa na mkondo wa hewa baridi. Juu ya moyo, ambapo ni kiasi
kikubwa cha uhai, kuna vifuniko vinne hadi nane. Miguu hii na nyayo ambazo
hazijafunikwa huwa baridi kwa kawaida. Wakati wa kusafiri, ni kawaida kuona wasichana
wadogo wamevaa kimtindo, lakini sio kiafya. Sehemu za juu za mwili zimevikwa kwa wingi
nguo zenye joto, na juu ya hizo kuna manyoya, ilhali miguu yake haifunikiwi sana.... Mama
Mkristo, kwa nini usimvishe binti yako kwa uhuru na inavyopaswa kama vile
unavyomvalisha mtoto wa kiume? ... Miguu yake inalindwa kwa unene wa kuanzia tatu hadi
tano; i hali kwake ni moja tu. Je, yeye ni dhaifu zaidi? Kisha anahitaji matunzo zaidi. Je,
yeye yuko ndani zaidi, na hivyo amelindwa kidogo dhidi ya baridi na dhoruba? Kisha
anahitaji matunzo mara mbili .—The Health Reformer, January 1, 1873. HL 148.1
633. Jumuiya zinaundwa katika miji yetu ili kuzuia ukatili kwa wanyama bubu. Ingekuwa
vyema kuendelea mbele zaidi, na, kwa vile akili zinazowajibika, zenye uwezo wa kupata
uzima wa milele, zina thamani zaidi kuliko wanyama wasio na bubu, kuna haja kubwa ya
jamii ili kuzuia ukatili wa akina mama katika kuwavisha wasichana wao wadogo wapendwa
kwa namna ya kuwatoa kafara kwenye hekalu la mtindo wa kikatili.—The Health
Reformer, January 1, 1873. HL 149.1
Madawa ya viwandani
634. Kuna tabia ya wazazi wengi kuwapa watoto dozi ya dawa za viwandani. Sikuzote huwa
nazo mkononi, na hali ya udhaifu wowote inapodhihirika, inayosababishwa na kula kupita
kiasi au kuchoshwa, dawa za viwandani humwagwa kooni mwao, na ikiwa hiyo
haiwaridhishi, huwapeleka kwa daktari.... humezeshwa dawa za viwandani hadi kufa, na
wazazi wanajifariji kwamba wamefanya yote waliyoweza kwa ajili ya watoto wao, na
wanashangaa kwa nini lazima wafe wakati walifanya mengi sana kuwaokoa.... Juu ya mawe
ya kaburi ya watoto kama hao yaandikwe, “Walikufa kwa za Dawa za viwandani.The
Health Reformer, September 1, 1866. HL 149.2
Shule
635. Mama wengi wanahisi kwamba hawana muda wa kuwaelekeza watoto wao, na ili
kuwaondoa njiani, na kuwaondolea kelele na shida zao, wanawapeleka shuleni. Chumba cha
shule ni mahali pagumu kwa watoto ambao wamerithi muundo dhaifu. Vyumba vya shule
kwa ujumla havijajengwa kwa kuzingatia afya, lakini kwa bei nafuu. Vyumba havijapangwa
ili viweze kupitisha hewa inavyopaswa bila kuwaweka watoto kwenye baridi kali. Viti
vimetengenezwa mara chache ili watoto waweze kuketi kwa urahisi, na kuweka viunzi vyao
vidogo, vya kukua katika mkao ufaao ili kuhakikisha utendaji mzuri wa mapafu na moyo.
Watoto wadogo wanaweza kukua karibu na umbo lolote lile, na wanaweza, kwa tabia ya
mazoezi sahihi na sehemu ya mwili, kupata muundo wa afya. Ni hatari kwa afya na maisha
ya watoto wadogo kukaa katika chumba cha shule, kwenye viti vigumu, vilivyotengenezwa
vibaya, kutoka saa tatu hadi tano kwa siku, wakivuta hewa iliyochafuliwa na pumzi nyingi.
Mapafu dhaifu yanaathiriwa, ubongo, ambao nishati ya neva ya mfumo wote hutolewa,
inakuwa dhaifu kwa kuitwa katika mazoezi ya vitendo kabla ya nguvu za viungo vya akili
kukomaa vya kutosha kustahimili uchovu. HL 150.1
Katika chumba cha shule msingi umewekwa kwa hakika sana kwa magonjwa ya aina
mbalimbali. Lakini, hasa zaidi, kiungo kilicho nyeti zaidi kati ya vyote, ubongo, mara nyingi
umejeruhiwa kabisa na mazoezi makubwa sana. Hii mara nyingi imesababisha mwako, kisha
kujaa maji kichwani, na degedege kwa matokeo yao ya kutisha.... Kati ya wale watoto
ambao inaonekana walikuwa na nguvu ya kutosha ya muundo kustahimili matibabu haya,
kuna wengi sana ambao hubeba madhara yake maishani. . Nishati ya neva za ubongo
inakuwa dhaifu sana kwamba baada ya kufikia ukomavu haiwezekani kwao kustahimili
mazoezi mengi ya kiakili. Nguvu ya baadhi ya viungo nyeti vya ubongo inaonekana
kupunguzwa.... HL 150.2
Wakati wa miaka sita au saba ya maisha ya mtoto, tahadhari maalum inapaswa kutolewa
kwa mafunzo yake ya kimwili, badala ya akili. Baada ya kipindi hiki, ikiwa muundo wa
mwili ni mzuri, elimu ya vyote viwili inapaswa kuzingatiwa.... Wazazi, hasa akina mama,
wanapaswa kuwa walimu pekee wa akili hizo za watoto wachanga. Hawapaswi kuelimisha
kutoka katika vitabu. Kwa ujumla watoto watakuwa wadadisi kujifunza mambo ya asili.
Watauliza maswali kuhusu mambo wanayoona na kusikia, na wazazi wanapaswa kuboresha
fursa ya kufundisha na kujibu kwa subira maswali haya madogo.—How to Live, 42, 44. HL
151.1
Usafi wa Mama
636. Ni kosa linalofanywa kwa ujumla kutoleta tofauti yoyote katika maisha ya mwanamke
kabla ya kuzaliwa kwa watoto wake.— Testimonies for the Church 2:381 . HL 151.2
637. Katika vizazi vilivyopita, kama akina mama wangejifahamisha kuhusu sheria za maisha
yao, wangeelewa kwamba nguvu zao za muundo , pamoja na sauti ya maadili yao, na uwezo
wao wa kiakili, zingewakilishwa kwa kiasi kikubwa. katika uzao wao. Ujinga wao juu ya
suala hili, ambapo mengi yanahusika, ni uhalifu. Wanawake wengi hawakupaswa kuwa
mama. Damu yao ilijaa scrofula, iliyopitishwa kwao kutoka kwa wazazi wao, na iliongezeka
kwa njia yao mbaya ya maisha. Akili imeshushwa na kufanywa watumwa ili kuhudumia
hamu ya kinyama, na watoto waliozaliwa na wazazi kama hao wamekuwa wagonjwa
maskini, na wasio na manufaa kidogo kwa jamii.... HL 151.3
Wake na akina mama ambao vinginevyo wangekuwa na ushawishi wa manufaa kwa jamii
katika kuinua kiwango cha maadili, wamepotea katika jamii kwa sababu ya wingi wa
matunzo ya nyumbani, kwa sababu ya kupika kwa mtindo, na kudhuru afya, na pia kwa
sababu ya mara kwa mara. kuzaa mtoto. Wamelazimishwa kupata mateso yasiyo na mwisho
, mfumo umeshindwa, na akili imedhoofishwa na rasimu kubwa sana juu ya rasilimali
muhimu.... Kama mama, kabla ya kuzaliwa kwa uzao wake, alikuwa na kujitawala siku zote,
kwa kutambua kwamba alikuwa akitoa muhuri wa tabia kwa vizazi vijavyo, hali ya sasa ya
jamii isingeshuka thamani sana katika tabia kama ilivyo wakati huu. HL 152.1
Kila mwanamke anayekaribia kuwa mama, hata mazingira yake yaweje, anapaswa kuhimiza
daima tabia ya furaha, uchangamfu, na kutosheka, akijua kwamba kwa jitihada zake zote
katika mwelekeo huu atalipwa mara kumi katika tabia yake ya kimwili na ya kiadili ya
watoto wake.—How to live , 37, 38. HL 152.2
638. Uangalifu mkubwa unafaa kutekelezwa ili mazingira ya mama yawe ya kupendeza na
yenye furaha.... Si nusu ya uangalizi wa baadhi ya wanawake wanapozaa watoto
wanaochukuliwa na wanyama zizini.—Testimonies for the Church 2 :383. HL 153.1
Kutumikishwa kwa akina mama
639. Mama, katika hali nyingi kabla ya kuzaliwa kwa watoto wake, anaruhusiwa kufanya
kazi ngumu mapema na kuchelewa, akichemsha damu yake.... Nguvu zake zingetunzwa kwa
upole.... Mizigo na matunzo yake hupunguzwa mara chache, na kipindi hicho, ambacho
kinapaswa kuwa kwake kwa wengine wote wakati wa kupumzika, ni cha uchovu, huzuni, na
mguno. Kwa kuchoka sana kwa upande wake, huwanyima watoto wake lishe ambayo asili
imewaandalia, na kwa kuipasha damu yake mwenyewe, humpa mtoto ubora mbaya wa damu.
Mtoto huyo amenyang’anywa uhai wake, amenyimwa nguvu za kimwili na kiakili.—How to
Live, 33. HL 153.2
Madhara ya Mama kufanya kazi kupita kiasi kwa Mtoto mchanga
640. Akina mama wengi, wakati wa kunyonyesha watoto wao wachanga, wameruhusiwa
kufanya kazi kupita kiasi, na kupasha damu yao katika kupika, na kunyonyesha kumeathiriwa
sana, sio tu kwa lishe yenye homa kutoka kwa matiti ya mama, lakini damu yake imetiwa
sumu kwa lishe isiyofaa ya mama.... Mtoto mchanga pia ataathiriwa na hali ya akili ya mama.
Ikiwa hana furaha, anafadhaika kwa urahisi, mwenye kuudhika, akionyesha milipuko ya
shauku, lishe ambayo mtoto mchanga hupokea kutoka kwa mama yake itaathiriwa, na mara
nyingi kutokeza maumivu ya tumbo , kukakamaa kwa misuli , na, katika visa vingine
kusababisha degedege.— How to Live, 39. HL 153.3
Lishe
641. Katika kipindi hiki muhimu kazi za mama zinapaswa kupunguzwa. Mabadiliko
makubwa yanaendelea katika mfumo wake. Inahitaji kiasi kikubwa cha damu, na kwa hiyo
ongezeko la chakula cha ubora wa lishe zaidi ili kubadilisha damu. Isipokuwa akiwa na
chakula kingi chenye lishe, hawezi kubaki na nguvu zake za kimwili, na watoto wake
wananyimwa uhai.... Kutakuwa na kutoweza kwa watoto kupata chakula kinachofaa ambacho
kinaweza kubadilishwa kuwa damu nzuri ili kulisha mfumo. .... Mwongozo wa ziada juu ya
uhai wa mama lazima uzingatiwe na kuandaliwa.—Testimonies for The Church 2:381,
382. HL 154.1
Hamu ya Kubadilika
642. Lakini, kwa upande mwingine, wazo la kwamba wanawake, kwa sababu ya hali yao
maalum, wanaweza kuruhusu hamu ya kula iharibike, ni kosa kulingana na desturi, lakini si
kwa akili timamu. Hamu ya wanawake katika hali hii inaweza kutofautiana, kufaa, na
vigumu kuridhisha; na desturi humruhusu kuwa na chochote anachopenda, bila kushauriana
na sababu ikiwa chakula hicho kinaweza kutoa lishe kwa ajili ya mwili wake na kwa ukuzi
wa mtoto wake. Chakula kinapaswa kuwa na lishe, lakini haipaswi kuwa na ubora wa
kusisimua. Desturi inasema kwamba ikiwa anataka minofu ya nyama, achali , vyakula vya
viungo, au mikate ya kusaga, mwachie; hamu ya kula peke yake inapaswa kuzingatiwa. Hili
ni kosa kubwa, na lina madhara mengi. Ubaya hauwezi kukadiriwa. Iwapo kutakuwa na
hitaji la urahisi wa mlo na uangalifu maalum kuhusu ubora wa chakula kinacholiwa, ni katika
kipindi hiki muhimu. Wanawake ambao wana kanuni, na ambao wamefundishwa vizuri,
hawatatoka kwenye urahisi wa chakula wakati huu wa wengine wote. Watazingatia kwamba
maisha mengine yanawategemea, na watakuwa waangalifu katika tabia zao zote, hasa katika
chakula.— Testimonies for the Church 2:382 . HL 154.2
643. Kutokana na chakula ambacho mama alilazimishwa kupokea, hangeweza kutoa

kiwango kizuri cha damu, na kwa hiyo akazaa watoto waliojawa na vicheshi.—Testimonies
for the Church 2:379. HL 155.1
Mavazi
644. Mavazi yake pia yanahitaji uangalifu. Uangalifu unapaswa kuchukuliwa ili kulinda
mwili kutokana na hisia ya baridi. Hapaswi kuita uhai juu ya uso isivyohitajika ili
kutosheleza uhitaji wa mavazi ya kutosha.... majaliwa ya mama na mtoto yanategemea sana
mavazi mazuri, yenye joto, na ugavi wa chakula chenye lishe.— Testimonies for the
Church 2:382 . HL 155.2
645. Watoto wengi sana huzaliwa wakiwa na damu iliyochafuliwa na scrofula, kupitia
mazoea mabaya ya mama katika ulaji wake na uvaaji. Mimba nyingi sana zinazotokea sasa
zinaweza kufuatiliwa kwa mavazi ya mtindo.—The Health Reformer, November 1, 1871.
HL 155.3
Usafi wa Chumba cha Wagonjwa
646. Tunapofanya yote tuwezayo kwa upande wetu ili kuwa na afya, basi na tutegemee
kwamba matokeo yenye baraka yatafuata, na tunaweza kumwomba Mungu kwa imani abariki
jitihada zetu za kuhifadhi afya.—How to Live, p. 64. HL. 155.4
647. Maelfu wamekufa kwa kukosa maji safi na hewa safi, ambao wangeweza kuishi....
Baraka hizi wanazihitaji ili wawe wazima. Lau wangepata mwanga wa jua , na kuacha dawa
za viwandani peke yake , na kujizoeza kufanya mazoezi ya nje, na kupata hewa ndani ya
nyumba zao, majira ya joto na baridi, na kutumia maji laini kwa ajili ya kunywa na kuoga,
wangekuwa na afya njema na furaha badala ya kujikokota. maisha duni.—How to Live, 56.
HL 155.5
648. Ikiwa wale walio na afya njema wanahitaji baraka za nuru na hewa, na wanahitaji
kuzingatia mazoea ya usafi ili waendelee kuwa na afya njema, wagonjwa bado wana uhitaji
wao zaidi kulingana na hali yao ya unyonge.— How to Live, 60 . HL 156.1
Uingizaji hewa
649. Pia ni muhimu zaidi kwamba chumba cha wagonjwa, kuanzia cha kwanza, kiwe na
hewa ya kutosha izungukayo . Hili litakuwa la manufaa kwa wanaoteseka, na ni muhimu
sana kuwahifadhi wale walio na afya njema ambao wanalazimika kubaki kwa muda mrefu
katika chumba cha wagonjwa.—How to Live, 54. HL 156.2
650. Kuna orodha ya kusikitisha ya maovu ambayo asili yake ni katika chumba cha
wagonjwa, ambapo hewa safi ya mbinguni imezuiliwa . Wote wanaopumua mazingira haya
ya sumu wanakiuka sheria za utu wao, na lazima wapate adhabu.—How to Live, 58. HL
156.3
651. Kila pumzi ya hewa muhimu katika chumba cha wagonjwa ni ya thamani kuu, ingawa
wengi wa wagonjwa hawajui sana jambo hili. Wanajisikia huzuni sana, na hawajui ni jambo
gani. Upepo wa hewa safi kupitia chumba chao ungekuwa na ushawishi wenye furaha na
uchangamshi juu yao.... Chumba cha wagonjwa, ikiwezekana, kinapaswa kuwa na hewa safi
mchana na usiku. Mkondo haupaswi kuja moja kwa moja juu ya mgonjwa.—How to Live,
59. HL 156.4
652. Katika hali ya hewa ya kupendeza mgonjwa hatakiwi kunyimwa ugavi kamili wa hewa
safi.... Hewa safi itathibitika kuwa ya manufaa zaidi kwa wagonjwa kuliko dawa, na ni
muhimu zaidi kwao kuliko chakula chao. Watafanya vyema na kupona haraka wakiwa
wamenyimwa chakula kuliko hewa safi.... Vyumba vyao huenda visiwe vimejengwa kila
wakati kiasi cha kuruhusu madirisha au milango kufunguka ndani ya vyumba vyao bila
mkondo wa hewa kuja moja kwa moja juu yao, na kuwaweka wazi kupatwa baridi. Katika
hali kama hizo madirisha na milango yapasa kufunguliwa katika chumba kilicho karibu, na
hivyo kuruhusu hewa safi iingie kwenye chumba kinachokaliwa na wagonjwa.—How to
Live, 55. HL 157.1
653. Ikiwa hakuna njia nyingine inayoweza kubuniwa, wagonjwa, ikiwezekana, wanapaswa
kuondolewa hadi kwenye chumba kingine na kitanda kingine, huku chumba cha wagonjwa,
kitanda na matandiko yakisafishwa kwa uingizaji hewa.— How to Live, 60. HL 157.2
Halijoto
654. Ni muhimu sana kwa wagonjwa kuwa na halijoto sawa chumbani. Hii haiwezi daima
kutambuliwa kwa usahihi, ikiwa imeachwa kwa maamuzi ya wahudumu, kwa kuwa
hawawezi kuwa waamuzi bora wa joto sahihi. Baadhi ya watu wanahitaji joto zaidi kuliko
wengine, na itakuwa vizuri tu kwao katika chumba ambacho kwa mwingine kitakuwa na joto
lisilo zuri. Ikiwa kila mmoja wa hawa ana uhuru wa kupanga moto ili kuendana na mawazo
yake ya joto linalofaa, hali ya hewa katika chumba cha wagonjwa haitakuwa ya kawaida tu....
Marafiki wa wagonjwa, au wahudumu, ambao kupitia wasiwasi na kutazama kunyimwa
usingizi, na ambao huamshwa ghafla usiku kutoka usingizini na kuhudhuria katika chumba
cha wagonjwa, wanaweza kupata ubaridi. Vipimajoto hivyo si sahihi vya halijoto la kiafya la
chumba cha wagonjwa. Mambo haya yanaweza kuonekana kama wajibu mdogo, lakini
yanahusiana sana na kupona kwa wagonjwa. Katika visa vingi maisha yamehatarishwa na
mabadiliko makubwa ya halijoto ya chumba cha wagonjwa.—How to Live, 54, 55. HL
157.3
655. Huku homa inayowaka inapamba moto, kuna hatari ndogo ya kupata baridi. Lakini
utunzaji maalum unahitajika wakati shida inakuja, na homa inapita. Kisha kutazama mara
kwa mara kunaweza kuhitajika ili kudumisha uhai katika mfumo—How to Live, 60. HL
158.1
656. Hali ya joto, iliyokandamizwa, iliyonyimwa uhai, inadhoofisha ubongo wenye hisia.—
Testimonies for the Church 1:702. HL 158.2
Usafi
657. Ikiwa homa ikiingia katika familia, mara nyingi zaidi ya mmoja huwa na homa hiyo
hiyo. Hii haihitajiki ikiwa mazoea ya familia ni sahihi. Ikiwa mlo wao ni kama inavyopaswa
kuwa, na wanazingatia mazoea ya usafi na kutambua umuhimu wa uingizaji hewa, homa
haihitajiki kuenea kwa mshiriki mwingine wa familia. Sababu inayofanya homa kuenea
katika familia na kuwafichua wahudumu, ni kwa sababu chumba cha wagonjwahakiwekwi
huru kutokana na maambukizo ya sumu, kwa usafi na uingizaji hewa ufaao.—How to Live,
p. 57. HL 158.3
658. Wengi huteseka na mboga iliyooza ili kubaki kwenye majengo yao. Hawako macho
kwa ushawishi wa mambo haya. Kuna mara kwa mara kutokana na vitu hivi vinavyooza
effluvium ambayo inatia sumu hewa; kwa kuvuta hewa chafu, damu hutiwa sumu, mapafu
huathirika, na mfumo mzima unakuwa mgonjwa. Ugonjwa wa karibu kila jambo
utasababishwa na kuvuta angahewa iliyoathiriwa na dutu hizi zinazooza.—How to Live, 61.
HL 158.4
Kimya
659. Kelele na msisimko wote usio wa lazima unapaswa kuepukwa katika chumba cha
wagonjwa, na nyumba nzima inapaswa kuwekwa kimya iwezekanavyo. Ujinga, usahaulifu,
na uzembe umesababisha kifo cha wengi ambao wangeishi kama wangepokea uangalizi
ufaao kutoka kwa wahudumu waadilifu, wenye kufikiria. Milango inapaswa kufunguliwa na
kufungwa kwa uangalifu mkubwa, na wahudumu wanapaswa kuwa bila haraka, watulivu, na
kujimilikisha wenyewe.—How to Live, p. 59. HL 159.1
660. Madhara mengi yametokana na wagonjwa kutokana na desturi ya ulimwenguni pote ya

kuwa na walinzi usiku. Katika hali mbaya hii inaweza kuwa muhimu; lakini mara nyingi
hutokea kwamba madhara zaidi kuliko mema hufanywa wagonjwa kwa kitendo hiki.... Hata
mlinzi mmoja atafanya msukosuko mwingi au mdogo, ambao huwasumbua wagonjwa.
Lakini palipo na wawili, mara nyingi huzungumza pamoja, nyakati fulani kwa sauti kubwa,
lakini mara nyingi zaidi kwa sauti za kunong’ona, jambo ambalo hujaribu na kusisimua zaidi
mishipa ya wagonjwa kuliko kuzungumza kwa sauti.... Wahudumu wa wagonjwa
wanapaswa, ikiwezekana, waache watulie na wapumzike usiku kucha, huku wakichukua
chumba kinachopakana.... Wagonjwa kwa ujumla huchoshwa sana na wageni na waitaji
wengi sana, wanaozungumza nao, na kuwachosha kwa kuanzisha mada mbalimbali za
mazungumzo, wanapohitaji kupumzika kwa utulivu na bila usumbufu.... Ni fadhili yenye
makosa inayoongoza wengi sana, kwa njia ya adabu, kuwatembelea wagonjwa. Mara nyingi
wamekaa bila kulala, wakiteseka usiku baada ya kupokea wageni. Wamesisimuka zaidi au
kidogo, na mwitikio umekuwa mkubwa sana kwa nguvu zao zilizodhoofika, na kama
matokeo ya miito hii ya mtindo, wameletwa katika hali hatari sana, na maisha yametolewa
kafara kwa kukosa busara ya kufikiria. .... Katika matukio mengi sana miito hii ya kimtindo
imegeuza mizani wakati mgonjwa alipokuwa akipata nafuu, na salio limesababisha kufa
kwao. Wale ambao hawawezi kujifanya kuwa wa maana wanapaswa kuwa waangalifu
kuhusu kuwatembelea wagonjwa.—How to Live, p. 58. HL 159.2
SURA YA 25—VIUNGO VYA MMENG’ENYO WA CHAKULA
Fiziolojia ya Mfumo wa Umeng’enyaji wa chakula
661. Tumbo lina uwezo wa kudhibiti afya ya mwili mzima.—The Health Reformer,
Oktober 1, 1871. HL 161.1
662. Chochote kikiingizwa tumboni na kugeuzwa kuwa damu huwa sehemu ya kiumbe
hicho.—Testimonies for the Church 4:141. HL 161.2
663. Faida unayopata kutokana na chakula chako haitegemei sana kiasi cha chakula
kinacholiwa bali kwenye usagaji wake wa chakula, wala kutosheleza kwa ladha zaidi ya kiasi
cha chakula kilichomezwa na urefu wa muda unaobaki kinywani . ... Kula polepole, na
kuruhusu mate kuchanganyika na chakula.... Wale walio na msisimko, wasiwasi, au kwa
haraka, hawawezi kutoa juisi ya tumbo inayohitajika .— The Review and Herald, July 29,
1884. HL 161.3
664. Kutafuna kwa ukamilifu ni faida kwa meno na tumbo.—The Review and Herald, May
8, 1883. HL 161.4
665. Wewe una ugonjwa wa kutouweza mfumo wa fahamu. Ubongo umeunganishwa kwa
ukaribu na tumbo, na nguvu zake mara nyingi zimeitwa kusaidia viungo vilivyo dhaifu vya
mmeng’enyo wa chakula hivi kwamba kwa upande wake hudhoofika, unahuzunika , na
msongamano.— Testimonies for the Church 2:318 . HL 161.5
666. Ni muhimu tufurahie chakula tunachokula. Ikiwa hatuwezi kufanya hivi, lakini
tunakula tu , tunashindwa kulishwa na kujengwa jinsi tutakavyokuwa ikiwa tungeweza
kufurahia chakula tunachoingiza tumboni.— Testimonies for the Church 1:682 . HL 162.1
667. Mara tu baada ya kula kunakuwa na upungufu mkubwa wa nishati ya neva. Nguvu ya
ubongo inaitwa katika mazoezi ya kazi ili kusaidia tumbo; kwa hiyo, akili au mwili
unapochoshwa sana baada ya kula, mchakato wa kumeng’enya chakula huzuiwa. Uhai wa
mfumo, unaohitajika ili kuendeleza kazi katika mwelekeo mmoja, unaitwa mbali na
kuanzishwa kufanya kazi katika njia nyingine-Testimonies For the Church 2:413 . HL
162.2
668. Tumbo, tunapolala ili kupumzika, linapaswa kufanya kazi yake yote, ili lifurahie
mapumziko, pamoja na sehemu nyingine za mwili. Kazi ya digestion haipaswi kufanywa
kwa muda wowote wa masaa ya kulala. Baada ya tumbo, ambalo limejaa ushuru kupita kiasi,
kufanya kazi yake, huchoka, ambayo husababisha kuzirai.... Tumbo huchoka kwa kuwekwa
kazini kila mara.... Kwa kukosa muda wa kupumzika, viungo vya usagaji chakula
hudhoofika. , hivyo basi hisia ya “kuishiwa nguvu,” na hamu ya kula mara kwa mara....
Tumbo lazima liwe na vipindi vyake vya kawaida vya leba na kupumzika.—How to Live,
56. HL 162.3
Sababu za kutomeng’enywa kwa Chakula
669. Tumbo lina nguvu ya kutawala juu ya afya ya mwili mzima.... Neva za ubongo ziko
katika huruma kali na tumbo.—The Health Reformer, October 1, 1871. HL 162.4
670. Wengi kwa hiari yao hawajui muundo wao. Wanawaongoza watoto wao katika njia ile
ile ya kujifurahisha kwa ubinafsi ambayo wamefuata, na kuwafanya wapate adhabu ya
uvunjaji wa sheria za asili. Wanaenda nchi za mbali kutafuta hali ya hewa bora, lakini
matumbo yao yatawatengenezea hali ya ugonjwa wa malaria popote pale wanapoweza.
Wanajiletea mateso ambayo hakuna mtu anayeweza kupunguza.—Unpublished
Testimonies, Agosti 25, 1897. HL 163.1
Kula Haraka
671. Ili kuwa na mmeng’enyo wa chakula wa kiafya , chakula kinapaswa kuliwa polepole.
Wale wanaotaka kuepuka kutokiweza, na wale wanaotambua wajibu wao wa kuweka nguvu
zao zote katika hali ambayo itawawezesha kutoa huduma bora zaidi kwa Mungu, watafanya
vyema kukumbuka hili. Ikiwa muda wako wa kula ni mdogo usimeze chakula bila kutafuna
, bali ule kidogo, na ule polepole.... Wale walio na msisimko, wasiwasi, au wenye haraka
sana wangefanya vyema kutokula mpaka wapate pumziko au kitulizo. ; kwa maana nguvu
muhimu, ambazo tayari zimetumikishwa sana, haziwezi kutoa juisi ya tumbo inayohitajika....
Kula polepole, na kuruhusu mate kuchanganyika na chakula.—The Review and Herald,
July 29, 1884. HL 163.2
Kunywa kwenye Milo
672. Chakula hakipaswi kuoshwa; hakuna kinywaji kinachohitajika wakati wa kula....

Kadiri kioevu kinavyozidi kuingizwa tumboni pamoja na milo, ndivyo inavyokuwa vigumu
kwa chakula kumeng’enywa ; kwa maana kioevu lazima kwanza kifyonzwe .... Wengi
hufanya makosa kunywa maji baridi na milo yao. Yakinywewa na chakula, maji hupunguza
mtiririko wa tezi za mate; na kadiri maji yanavyozidi kuwa baridi ndivyo athari ya tumbo
inavyoongezeka. Maji ya barafu au limau ya barafu, yakinywewa pamoja na milo, yatazui
umeng’enyaji wa chakula hadi mfumo uwe umetoa joto la kutosha kwenye tumbo ili
kuliwezesha kuanza kazi yake tena.—Ibid. HL 163.3
673. Vinywaji moto vinadhoofisha; na zaidi ya hayo, wale wanaojiingiza katika matumizi
yao huwa watumwa wa mazoea hayo.... Lakini ikiwa kitu chochote kinahitajika ili kukata
kiu, maji safi yanayonywewa muda mfupi kabla au baada ya mlo ndiyo yote ambayo asili
huhitaji. Kamwe usinywe chai, kahawa, bia, divai, au kileo chochote cha kiroho. Maji ndiyo
kioevu bora zaidi kiwezacho kusafisha tishu.— Ibid. HL 164.1
Vyakula vya Majimaji
674. Supu, puddings na bidhaa nyingine za aina hiyo mara nyingi huliwa zikiwa moto sana,
na kwa sababu hiyo tumbo hudhoofika. Hebu vipoe kwa sehemu kabla ya kuliwa.—Ibid.
HL 164.2
675Kunywa uji mwingi hakutahakikisha afya ya viungo vya usagaji chakula; kwa maana ni
kama kioevu kupita kiasi.—The Youth’s Instructor, May 31, 1894. HL 164.3
676. Kwa wale wanaoweza kuzitumia, mboga nzuri, iliyotayarishwa kwa njia yenye afya, ni
bora zaidi kuliko ugali laini au uji.—Unpublished Testimonies, January 11, 1897. HL
164.4
Kula Mara kwa Mara Sana
677. Mlo wa pili haupaswi kamwe kuliwa hadi tumbo lipate wakati wa kupumzika kutokana
na kazi ya kumeng’enya chakula kilichotangulia.—How to Live, 55. HL 164.5
678. Baada ya tumbo kufanya kazi yake kwa mlo mmoja, usilazimishe kazi zaidi juu yake
kabla halijapata nafasi ya kupumzika, na kutoa juisi ya kutosha ya tumbo kwa mlo unaofuata.
Angalau saa tano zinapaswa kutolewa kati ya kila mlo, na sikuzote kumbuka kwamba ikiwa
ungejaribu, utaona kwamba milo miwili itakuwa bora kuliko mitatu.—Unpublished
679. Ikiwa mlo wa tatu utaliwa kwa ujumla , unapaswa kuwa mwepesi, na saa kadhaa kabla
ya kulala. Lakini kwa wengi tumbo lenye uchovu linaweza kulalamika kwa uchovu bure.
Chakula zaidi kinalazimishwa juu yake, ambacho huweka viungo vya umeng’enyaji wa
chakula, tena kufanya mzunguko sawa wa kazi katika masaa ya kulala. Usingizi kwa ujumla
unasumbuliwa na ndoto mbaya , na asubuhi wanaamka bila kuburudishwa. Kuna hisia ya
uchovu na kupoteza hamu ya kula. Ukosefu wa nishati huonekana kupitia mfumo mzima.
Kwa muda mfupi viungo vya mmeng’enyo vimechoka, kwa kuwa havina muda wa
kupumzika. Watu kama hao huwa na shida ya kutokiweza chakula, na wanashangaa ni nini
kimewafanya kuwa hivyo. Sababu imeleta matokeo ya uhakika. Ikiwa mazoea haya
yakiendekezwa kwa muda mrefu, afya itaharibika sana. Damu inakuwa chafu, ngozi inakosa
uzuri wake , na milipuko itaonekana mara kwa mara. Mara nyingi utasikia malalamiko ya
maumivu ya mara kwa mara na uchungu katika eneo la tumbo; na wakati wa kufanya kazi,
tumbo huchoka sana kwamba wanalazimika kuacha kazi, na kupumzika. Wanaonekana
kupoteza hesabu kwa hali hii ya mambo; kwa maana, tukiweka kando hili, wanaonekana
kuwa na afya njema.... Baada ya tumbo, ambalo limechoshwa kupita kiasi, limefanya kazi
yake, linachoka na kusababisha mzimio. Hapa wengi hudanganywa, na hufikiri kwamba ni
ukosefu wa chakula ndio hutokeza hisia hizo, na bila kulipa tumbo muda wa kupumzika,
wanakula chakula zaidi, ambacho kwa muda huo huondoa mzimio HL 165.1
Tumbo huchoka kwa kuwekwa kazini kila mara kwa kuondoa chakula kisicho na afya zaidi.
Kwa kukosa muda wa kupumzika, viungo vya umengenyaji chakula hudhoofika, hivyo basi
hisia ya “kuishiwa ” na kutamani kula mara kwa mara.—How to Live, 55. HL 166.1
680. Karamu za ulafi, na chakula kinachoingizwa tumboni kwa nyakati zisizofaa, huacha
ushawishi juu ya kila nyuzi za mfumo.—The Health Reformer, June 1, 1878. HL 166.2
Mchanganyiko wa Chakula usiofaa
681. Kadiri vitoweo na vitindamlo vitakavyowekwa kwenye meza zetu, ndivyo

itakavyokuwa bora kwa wote wanaoshiriki chakula hicho. Vyakula vyote
vilivyochanganywa na tata vinadhuru afya ya wanadamu. Wanyama bubu hawawezi kamwe
kula mchanganyiko kama huo ambao mara nyingi huwekwa kwenye tumbo la mwanadamu....
Mchanganyiko wa vyakula vingi na tata huharibu afya.—Unpublished Testimonies,
November 5, 1896. HL 166.3
682. Kwa sababu ni mtindo, unaopatana na hamu ya kula, keki nono, pai, na puddings na
kila kitu chenye kuumiza kimejaa tumboni. Meza lazima ijazwe na aina mbalimbali au
hamu iliyoharibika haiwezi kuridhika. Asubuhi, watumwa hawa wa hamu ya kula mara
nyingi wana pumzi chafu na ulimi wenye utando. Hawafurahii afya, na wanashangaa kwa
nini wanateseka na maumivu, maumivu ya kichwa, na magonjwa mbalimbali. Sababu
imeleta matokeo ya hakika.—How to Live, 57. HL 166.4
683. Ikiwa tunataka kuhifadhi afya bora, tunapaswa kuepuka kula mbogamboga na matunda
katika mlo huo huo. Ikiwa tumbo ni dhaifu, kutakuwa na shida, ubongo utachanganywa, na
hauwezi kuweka jitihada za akili. Kuwa na matunda kwenye mlo mmoja na mboga mboga
kwenye mlo unaofuata.—The Youth’s Instructor, May 31, 1894. HL 166.5
684. Mara kwa mara mimi huketi kwenye meza za kaka na dada na kuona kwamba
wanatumia kiasi kikubwa cha maziwa na sukari. Hizi huziba mfumo, huumiza viungo vya
umeng’enyaji chakula, na kuathiri ubongo. Kitu chochote kinachozuia mwendo hai wa
mashine hai, huathiri ubongo moja kwa moja. Na kutokana na nuru niliyopewa, sukari,
inapotumiwa sana, ni hatari zaidi kuliko nyama.— Testimonies for the Church 2:370 . HL
167.1
Kula kupita kiasi
685. Takriban jamii yote ya kibinadamu hula zaidi ya vile mfumo unavyohitaji. Ziada hii
huoza , na kuwa vitu vinavyonuka .... Ikiwa chakula zaidi, hata cha ubora rahisi, kikiwekwa
tumboni kuliko mahitaji ya mashine hai, ziada hii inakuwa mzigo. Mfumo hufanya jitihada
za kuundoa, na kazi hii ya ziada husababisha hisia ya uchovu. Baadhi ya watu wanaokula
kila mara huita hii “yote” wakihisi njaa, lakini husababishwa na hali ya kufanya kazi kupita
kiasi ya viungo vya umeng’enyaji chakula vilivyotumiwa vibaya.—Unpublished
686. Wao (Watendakazi , wanafunzi, n.k.) huweka akili zao kwa ukaribu kwenye vitabu, na
kula chakula cha mtu afanyaye kazi za nguvu. Chini ya tabia kama hizo, wengine hukua
wakiwa wanene , kwa sababu mfumo umefungwa. Wengine huwa wembamba , hawana
nguvu , na dhaifu, kwa sababu nguvu zao muhimu zimechoka katika kutupa ziada ya chakula;
ini hulemewa, na haliwezi kuondoa uchafu katika damu, na matokeo ni magonjwa.—
Testimonies for the Church 3:490 . HL 167.3
687. Mara nyingi hali hii ya kutokuwa na kiasi huhisiwa mara moja kwa njia ya maumivu ya
kichwa na kutomeng’enywa kwa chakula na kuumwa tumbo. Mzigo umewekwa juu ya
tumbo ambao hauwezi kushughulikiwa , na hisia ya ukandamizaji inakuja. Kichwa
kinachanganywa, tumbo lipo katika uasi. Lakini matokeo haya si mara zote hufuata kula
kupita kiasi. Katika baadhi ya matukio tumbo ni hupooza. Hakuna hisia za maumivu
zinazoonekana, lakini viungo vya mmeng’enyo hupoteza nguvu zake muhimu. Msingi wa
mashine za kibinadamu unadhoofishwa hatua kwa hatua, na maisha yanafanywa kuwa
yasiyopendeza sana.—Unpublished Testimonies, Agosti 30, 1896. HL 167.4
688. Nguvu za ubongo hupunguzwa kwa kuvuta sana juu yake ili kusaidia tumbo kupatana
na mzigo wake mzito.— Testimonies for the Church 2:363 . HL 168.1
689. Nishati ya mishipa ya fahamu ya ubongo imezimwa na inakaribia kulemazwa na ulaji

kupita kiasi—Testimonies for The Church 2:414. HL 168.2
Mavazi yasiyo sahihi

690. Kubana kiuno huzuia umeng’enyaji wa chakula. Moyo, ini, mapafu, wengu, na tumbo
vimebanwa na kuwa vidogo , na hairuhusu nafasi ya utendaji wenye afya wa viungo hivyo.—
The Health Reformer, November 1, 1871. HL 168.3
691. Wakati miisho ya mwili haijafunikwa ipasavyo, damu inapozwa kutoka kwenye njia
yake ya asili, na husukumwa kwenye viungo vya ndani, na kuvunja mzunguko wa damu na
kusababisha ugonjwa. Tumbo lina damu nyingi sana, na hivyo kusababisha kutomeng’enywa
kwa chakula .— Testimonies for the Church 2:531 . HL 168.4
Kutokuwa na kiasi
692. Kutokuwa na kiasi katika ulaji, hata wa chakula cha ubora unaofaa, kutakuwa na
ushawishi wa kuharibu juu ya mfumo.... Kiasi mathubuti katika kula na kunywa ni muhimu
sana kwa ajili ya kuhifadhi afya na mazoezi ya nguvu ya kazi zote za mwili. ... Kutokuwa na
kiasi huanzia kwenye meza zetu, katika matumizi ya vyakula visivyo vya kiafya . Baada ya
muda, kwa kuendekeza uchu , viungo vya mmeng’enyo huwa dhaifu, na chakula kinacholiwa
hakikidhi hamu ya kula. Hali mbaya za kiafya huanzishwa, na kuna tamaa ya chakula cha
kusisimua zaidi.— Testimonies for the Church 3:487 . HL 168.5
Mapendekezo yenye Msaada kwa Matibabu
Mazoea ya Kawaida
693. Tumbo lazima liwe na vipindi vyake vya maalumu vya kazi na kupumzika.... Kwa
mazoea maalumu na chakula kinachofaa, tumbo litapona polepole.... Juhudi zinapaswa
kufanywa ili kuhifadhi kwa uangalifu uimara uliobaki wa nguvu za uhai , kwa kuinua. ondoa
kila mzigo unaozidi. Huenda tumbo lisipate afya tena kabisa, lakini mlo ufaao utaokoa
ulemavu zaidi, na wengi watapata nafuu zaidi au kidogo, isipokuwa wameenda mbali sana
katika kujiua kwa ulafi.— How to Live, 57. HL 169.1
694. Mlo wa pili haupaswi kuliwa hadi tumbo lipate wakati wa kupumzika kutokana na kazi
ya kumeng’enya chakula kilichotangulia.—How to Live, 55. HL 169.2
695. Tumbo huchoka kwa kuwekwa kazini kila mara; Tiba kama hiyo ni kula mara kwa
mara na kwa kiasi kidogo, na kuridhika na chakula cha kawaida, rahisi , kula mara mbili, au
zaidi, mara tatu kwa siku.—How to Live, 56. HL 169.3
Pumzika
696. Tumbo lazima lizingatiwe kwa uangalifu. Halipaswi kuwekwa katika mchakato kila
wakati. Kipe chombo hiki kilichotumiwa vibaya na kilichodhulumiwa kiasi fulani cha amani
na pumziko la utulivu.—Unpublished Testimonies, Agosti 30, 1896. HL 169.4
Zoezi
697. Mazoezi yatasaidia kazi ya mmeng’enyo chakula. Kutembea nje baada ya mlo, huku
kichwa kikiwa wima , kurudisha mabega nyuma, na kufanya mazoezi kwa kiasi, kutakuwa na
faida kubwa.... Tumbo lenye ugonjwa litapata kitulizo kwa kufanya mazoezi.— Testimonies
for the Church 2:530 . HL 169.5
Hewa
698. Hajapata hewa yenye uhai ya mbinguni kusaidia katika kazi ya kumeng’enya chakula.
—Testimonies for the Church 2:374. HL 170.1
699. Hewa safi, ... huchochea hamu ya kula, hudumisha umeng’enyaji wa chakula kuwa
mkamilifu zaidi, na huleta usingizi mtamu na mzuri.—Testimonies for the Church 1:702.
HL 170.2
Kuoga
700. Kuoga husaidia matumbo, tumbo na ini, na kutoa nishati na maisha mapya kwa kila
moja. Pia inakuza usagaji chakula, na badala ya mfumo kuwa dhaifu, inaimarishwa.—
Testimonies for The Church 3:70, 71. HL 170.3
Ushawishi wa kiakili
701. Kadiri umakini kidogo unavyowekwa kwenye tumbo baada ya mlo, ndivyo
inavyokuwa bora zaidi. Ikiwa unaogopa mara kwa mara kwamba chakula chako
kitakuumiza, hakika itakuumiza. Jisahau, na ufikirie jambo la uchangamfu.— Testimonies
702. Wakati wa chakula tupilia mbali mawazo yote ya kujali na mawazo yachoshayo .
Usiwe na haraka, bali kula polepole na kwa uchangamfu, moyo wako ukiwa umejaa shukrani
kwa Mungu kwa baraka zake zote.— Gospel Workers, p. 174. HL 170.5
703. Unakula kupita kiasi, halafu unajuta, na kwa hivyo unaendelea kufikiria juu ya kile
unachokula na kunywa. Kula tu kile kilicho bora, na uende mara moja, ukiwa na hisia wazi
mbele ya Mbingu na bila majuto ya dhamiri.— Testimonies for the Church 3:374 . HL
170.6
SURA YA 26—MAPAFU NA KUPUMUA
Fiziolojia ya Kupumua
704. Afya ya mfumo mzima inategemea utendaji mzuri wa viungo vya upumuaji .—How to
Live, 57. HL 171.1
705. Ili kuwa na damu nzuri, ni lazima tupumue vizuri.—The Health Reformer, November
1, 1871. HL 171.2
706. Mapafu, ili kuwa na afya, lazima yawe na hewa safi.—How to Live, 63. HL 171.3
707. Mapafu yako, yamenyimwa hewa, yatakuwa kama mtu mwenye njaa aliyenyimwa
chakula. Kwa hakika, tunaweza kuishi muda mrefu zaidi bila chakula kuliko bila hewa,
ambacho ni chakula ambacho Mungu ametoa kwa ajili ya mapafu.— Testimonies for the
Church 2:533 . HL 171.4
708. Nguvu ya mfumo, kwa kiwango kikubwa, inategemea kiasi cha hewa safi nzuri
inayopumuliwa. Ikiwa mapafu yamezuiliwa, kiasi cha oksijeni inayopokelewa ndani yake
pia hupunguzwa, damu hudhoofika, na magonjwa hufuata.—The Health Reformer,
February 1, 1877. HL 171.5
709. Haiwezekani kwenda nje katika hewa yenye utulivu wa asubuhi ya majira ya baridi kali
bila kuyajaza mapafu.—Testimonies for the Church 2:529. HL 171.6
710. Kubana kiuno kwa mavazi ya kubana huzuia taka kutupwa kupitia njia zake asilia.
Muhimu zaidi kati ya hizi ni mapafu. Ili mapafu kufanya kazi iliyokusudiwa , lazima
yaachwe huru, bila ukandamizaji mdogo. Ikiwa mapafu yakibanwa , hayawezi kuendelea;
lakini uwezo wake utapungua, na hivyo haiwezekani kuvuta msukumo wa kutosha wa hewa.
Misuli ya tumbo iliundwa kusaidia mapafu katika kazi zake . Ambapo hakuna mgandamizo
wa mapafu, mwendo wa kupumua kamili utaonekana kuwa sehemu kubwa ya tumbo....
Wakati lacing iliyobana inapofanywa, sehemu ya chini ya kifua haina nafasi ya kutosha ya
kutenda. Kwa hiyo, kupumua kunafungwa kwenye sehemu ya juu ya mapafu, ambapo
hakuna nafasi ya kutosha ya kuendeleza na kazi. Lakini sehemu ya chini ya mapafu
inapaswa kuwa na uhuru mkubwa iwezekanavyo. Mgandamizo wa kiuno hautaruhusu misuli
ya viungo vya kupumua kufanya kazi kwa uhuru.—The Health Reformer, November 1,
1871. HL 171.7
Sababu za Magonjwa ya Viungo vya Kupumua

Mazingira Machafu
711. Wengi huteseka na mboga iliyooza ili kubaki kwenye majengo yao.... Mara kwa mara
kunaibuka kutokana na dutu hizi zinazooza ukungu mbaya ambayo unatia sumu hewani.
Kwa kuvuta hewa hiyo chafu, damu hutiwa sumu, mapafu huathirika, na mfumo mzima
unakuwa na ugonjwa.—How to Live, p. 61. HL 172.1
712. Nyumba ikijengwa mahali ambapo maji hutuama kuizunguka, hukaa kwa muda na
kisha kukauka, uvundo wenye sumu hutokea, na homa na mafua , vidonda vya kooni,
magonjwa ya mapafu, na homa yatakuwa matokeo.—How to Live, 64. HL 172.2
713. Hasa katika misimu ya mvua vyumba vya kulala huwa na unyevunyevu, na wale
wanaolala vitandani wanasumbuliwa na baridi yabisi, maumivu ya mishipa ya fahamu
( Neuraglia), na shida za mapafu, ambayo kwa ujumla kuwaangamiza.—How to Live, 64.
HL 173.1
Uingizaji hewa duni
714. Familia nyingi huteseka na maumivu ya koo, magonjwa ya mapafu, na malalamiko ya

ini, yanayoletwa kwao na njia zao wenyewe.... Wanafunga madirisha na milango yao,
wakihofia kupata baridi ikiwa kuna mwanya wa kuruhusu kuingia. hewa. Wanapumua hewa
ileile mara kwa mara, hadi inaingizwa na uchafu wa sumu na uchafu unaotupwa kutoka kwa
miili yao, kupitia mapafu na vinyweleo vya ngozi.—How to Live, p. 63. HL 173.2
715. Kwa wagonjwa walio na mapafu dhaifu, hakuna kitu kinachoweza kuwa kibaya zaidi
kuliko hali ya joto kupita kiasi.—Testimonies for the Church 2:527. HL 173.3
716. Hali ya joto, iliyokandamizwa, iliyonyimwa uhai, inatia nguvu ubongo wenye hisia.
Mapafu yanaganda, ini halifanyi kazi.— Testimonies for the Church 1:702 . HL 173.4
Kupumua vibaya
717. Tumbo, ini, mapafu na ubongo vinateseka kwa kukosa upumuaji wa kina wa hewa,
ambao ungetia damu umeme na kuipatia rangi angavu, iliyochangamka, na ambayo peke
yake inaweza kuiweka safi, na kutoa sauti na nguvu. kwa kila sehemu ya mashine hai.—
Matumizi yasiyofaa ya Sauti
718. Kuzungumza kutoka kooni, kuruhusu maneno yatoke kwenye ncha ya juu ya viungo
vya sauti, kila wakati kuvisumbua na kuviumiza , sio njia bora ya kuhifadhi afya au kuongeza
ufanisi wa viungo hivi.—Testimonies for the Church 2:616. HL 173.6
719. Uangalifu na mafunzo makini yanafaa kutolewa kwa viungo vya sauti. Zinaimarishwa
kwa matumizi sahihi, lakini hudhoofika ikiwa hutumiwa vibaya. Matumizi yao ya kupita
kiasi, ikiwa yanarudiwa mara nyingi, sio tu kuumiza viungo vya sauti , lakini italeta mkazo
usiofaa kwenye mfumo mzima wa fahamu . Kinubi maridadi cha nyuzi elfu moja huchakaa,
huharibika, na kutokeza mafarakano badala ya wimbo.... Si lazima kuzungumza kwa sauti
kubwa au kwa ufunguo wa juu; hii inaleta madhara makubwa kwa mzungumzaji.... Sauti ya
mwanadamu ni zawadi ya thamani ya Mungu; ni nguvu kwa ajili ya wema, na Bwana
anataka watumishi wake wahifadhi njia na wimbo wake. Sauti inapaswa kusitawishwa ili
kukuza ubora wake wa muziki, ili iweze kuangukia sikio kwa kupendeza na kuuvutia moyo.
Lakini viungo vya sauti vinatumiwa vibaya kwa njia ya ajabu, kwa kuumiza sana msemaji na
usumbufu wa wasikilizaji.— Special Testimonies for the ministers and workers 7:9 . HL
174.1
720. Wanajeruhi koo na viungo vya sauti ... wakati haijaitwa.... Hii ni matokeo ya nafasi
isiyo ya kawaida ya mwili, na namna ya kuweka wima kichwa.—Testimonies for the
Church 2:617 . HL 174.2
721. Kutopenda kwako kuchoka kimwili, unapozungumza na kufanya mazoezi ya koo yako,
hukufanya uwajibike kwa ugonjwa wa koo na mapafu.... Hupaswi kuruhusu kazi ije juu ya
sehemu ya juu ya viungo vya sauti, kwa maana hii itavichosha daima na kuviumiza , na
kuweka msingi wa ugonjwa. Vitendo vinapaswa kuja juu ya misuli ya tumbo; mapafu na
koo vinapaswa kuwa njia, lakini havipaswi kufanya kazi yote.— Testimonies for the
Church 3:311 . HL 174.3
722. Wengi huzungumza kwa njia ya haraka, na kwa ufunguo wa juu usio wa kawaida;
lakini wakiendelea na zoea hilo, wataumiza koo na mapafu, na kama tokeo la unyanyasaji wa
kila mara viungo vilivyo dhaifu na vyenye mwako vitakuwa na magonjwa mazito, na
wataanguka kwenye kifua kikuu.—Christian Education, 125. HL 175.1
723. Kuna haja kwamba kati ya wahudumu wetu uangalifu wa makini unapaswa kutolewa
kwa utamaduni wa sauti, au wengi watalala katika makaburi yasiyotarajiwa.—Christian
Education, 133. HL 175.2
Matumizi Sahihi ya Sauti
724. Matumizi yafaayo ya viungo vya sauti yataleta manufaa kwa afya ya kimwili, na
kuongeza manufaa na ushawishi wako.—Christian Education, 132. HL 175.3
Mavazi yasiyofaa
725. Miisho imepatwa baridi .... Moyo hushindwa katika juhudi zake, na miguu huwa
baridi; na damu, ambayo imepozwa mbali na miisho ,hurudishwa nyuma kwenye mapafu na
ubongo, na mwako na msongamano wa damu kwenye mapafu au ubongo ni matokeo....
Kama miguu na nyayo vinaweza kuwa na vifuniko vya ziada kwa kawaida. juu ya mabega,
mapafu, na moyo, na mzunguko wa afya kushawishiwa hadi kwenye miisho, viungo muhimu
vingefanya sehemu yao kwa afya, na sehemu yao tu ya nguo. HL 175.4
Nawasihi nyinyi akina mama, je, hamjisikii mshtuko na kuumwa moyo kwa kuwaona watoto
wenu wakiwa wamepauka rangi na kudumaa , wakiteseka na ugonjwa wa catarrha( kutokwa
kamasi), mafua, croup(kuvimba koo), uvimbe wa ngozi usoni na shingoni, mwako na
msongamano wa damu kwenye mapafu na ubongo? Umejifunza kutoka kwa sababu hadi
athari? Kuacha mikono na miguu yao bila ulinzi wa kutosha kumekuwa sababu ya magonjwa
mengi na vifo vya mapema.—How to Live, 72. HL 175.5
726. Ni muhimu kwa afya kwamba kifua kiwe na nafasi ya kujitanua kikamilifu, ili mapafu
yaweze kupata uvutaji kamili wa hewa. Wengi ambao wamekufa kwa kifua kikuu
wangeweza kuishi maisha yao waliyopewa kama wangevaa kulingana na sheria za maisha
yao. Nguvu ya mfumo, kwa kiwango kikubwa, inategemea kiasi cha hewa safi
inayopumuliwa. Mapafu yakizuiwa, kiasi cha oksijeni inayopokelewa ndani yake pia
hupunguzwa, damu hudhoofika, na magonjwa hufuata.—The Health Reformer, February
1, 1877. HL 176.1
727 Mikono kuwa wazi humuweka mtoto kwenye baridi la kila mara, na msongamano wa
damu kwenye mapafu au ubongo. Mfiduo huu hutayarisha njia kwa mtoto mchanga kuwa
mgonjwa na kudumaa.—How to Live, 71. HL 176.2
Kula Bila Kiasi
728. Matatizo ya Catarrha(kutokwa kamasi ), ugonjwa wa figo, maumivu ya kichwa, na

matatizo ya moyo ni matokeo ya ulaji usio wa kiasi.—Unpublished Testimonies, Agosti 30,
1896. HL 176.3
Pombe
729. Kwa matumizi ya kawaida ya juisi ya tufaa iliyochacha wengi hujiletea ugonjwa wa
kudumu. Wengine hufa kwa kifua kikuu au kuanguka chini ya uwezo wa kiharusi kutokana
na sababu hii pekee.— The Review and Herald, March 25, 1884. HL 176.4
Madawa ya viwandani
730. Kila maandalizi yenye sumu katika falme za mboga na madini, yakiingizwa kwenye
mfumo, yataacha ushawishi wake mbaya, unaoathiri ini na mapafu.—Spiritual Gifts
Volume 4a, 140. HL 176.5
Utunzaji wa Viungo vya Kupumua
Zoezi
731. Mazoezi ya asubuhi, kutembea katika hewa huru ya mbinguni, yenye kutia nguvu, au
kulima maua, matunda madogo na mboga, ni muhimu kwa mzunguko wa damu wenye afya.
Ndiyo ulinzi wa hakika dhidi ya mafua, kikohozi, msongamano wa damu kwenye ubongo,
mwako wa ini, figo, na mapafu, na magonjwa mengine mamia .— The Health Reformer,
September 1, 1868. HL 176.6
732. Kutembea, hata wakati wa majira ya baridi kali, kunaweza kuwa na manufaa zaidi kwa
afya kuliko dawa zote ambazo madaktari wanaweza kuagiza.... Kutakuwa na ongezeko la
uhai, ambalo ni muhimu sana kwa afya. Mapafu yatakuwa na hatua zinazohitajika; kwa
maana haiwezekani kwenda nje katika hewa yenye upepo mkali wa asubuhi ya majira ya
baridi kali bila kutanua mapafu.— Testimonies for the Church 2:529 . HL 177.1
Hewa safi
733. Nguvu ya mfumo, kwa kiwango kikubwa, inategemea kiasi cha hewa safi
inayopumuliwa.—The Health Reformer, February 1, 1877. HL 177.2
734. Katika baridi ya jioni inaweza kuwa muhimu kujilinda dhidi ya ubaridi kwa mavazi ya
ziada, lakini wanapaswa kuyapa mapafu yao hewa.— Testimonies for the Church 2:527 .
HL 177.3
735. Wengi hufanya kazi kwa mawazo potofu kwamba ikiwa wamepata baridi, lazima
waondoe hewa ya nje kwa uangalifu, na waongeze halijoto ya chumba chao hadi kiwe joto
kupita kiasi. Mfumo unaweza kuharibiwa , matundu ya ngozi kufungwa na taka, na viungo
vya ndani kuteseka zaidi au chini ya mwako, kwa sababu damu imerudishwa nyuma kutoka
juu ya uso na kusukumwa juu yake. Kwa wakati huu wa wengine wote mapafu haipaswi
kunyimwa hewa safi, nzuri . Iwapo hewa safi itahitajika, ni wakati sehemu yoyote ya mfumo,
kama vile mapafu au tumbo, ina ugonjwa.— Testimonies for the Church 2:530 . HL 177.4
736. Hewa ni baraka ya bure ya Mbinguni, iliyohesabiwa ili kuutia nguvu mfumo mzima.—
SURA YA 27—MOYO NA DAMU
Fiziolojia ya Mfumo wa Mzunguko
737. Afya kamilifu inategemea mzunguko kamili wa damu.— Testimonies for the Church
2:531 . HL 178.1
738. Kadiri mzunguko unavyofanya kazi ndivyo damu inavyokuwa huru kutokana na vizuizi
na uchafu. Damu hulisha mwili. Afya ya mwili inategemea mzunguko mzuri wa damu.—
The Health Reformer, May 1, 1873. HL 178.2
739. Katika kila mdundo wa moyo, damu inapaswa kusukumwa hadi kwenye miisho haraka
na kwa urahisi ili kuwa na afya.... Mkondo wa maisha ya mwanadamu unajitahidi kwenda
katika mzunguko wake ,uliozoeleka, na haupaswi kuzuiwa katika mzunguko wake. kupitia
mwili kwa njia isiyo sawa ambayo wanawake hufunika miguu yao.—The Health Reformer,
May 1, 1872. HL 178.3
740. Miguu haikuumbwa na Muumba wetu ili kustahimili kufichuliwa, kama ilivyo kwa
uso. Bwana aliupatia uso mzunguko uliozamishwa kwa ndani, kwa sababu ni lazima uachwe
wazi. Aliandaa, pia, mishipa mikubwa na mishipa ya fahamu kwa miguu na nyayo, viwe na
kiasi kikubwa cha mkondo wa maisha ya mwanadamu kwa miguu inapaswa ipate joto sawa
sawa na mwili.— Testimonies for the Church 2:531 . HL 178.4
741. Miguu na nyayo vina mishipa mikubwa, ili kupokea kiasi kikubwa cha damu, ili joto,
lishe, unyumbufu, na nguvu ziweze kutolewa kwao. Lakini damu inapopoa kutoka kwenye
miisho hiyo, mishipa yao ya damu husinyaa, jambo ambalo hufanya mzunguko wa kiasi
kinachohitajika cha damu ndani yake uendelee kuwa mgumu zaidi.— The Health Reformer,
April 1, 1872. HL 178.5
742. Miisho inapatwa baridi , na moyo umetupiwa kazi mara mbili , kulazimisha damu
kwenye miisho hiyo iliyopozwa; na wakati damu imefanya mzunguko wake kwa kwenye
mwili, na kurudi kwenye moyo, haina nguvu sawa, mkondo wa joto ambao uliiacha.
Imepozwa katika kupita kwa miguuni. Moyo, uliodhoofishwa na kazi kubwa sana na
mzunguko mbaya wa damu, basi hulazimika kufanya bidii zaidi, kusukuma damu kwenye
miisho ambayo haina joto kiafya kama sehemu zingine za mwili. Moyo hushindwa katika
juhudi zake, na miguu huwa baridi; na damu, ambayo iliyoondolewa mbali na ncha za
mwisho, husukumwa kwenye mapafu na ubongo, na matokeo yake ni mwako na
msongamano wa damu kwenye mapafu au ubongo.—How to Live, 72. HL 179.1
Mfumo wa fahamu unavyothibiti mfumo wa mzunguko wa damu

743. Neva hudhibiti mzunguko wa damu; ... kwa mfano, umefikiri kuwa ukioga, utakuwa
na baridi. Ubongo hutuma taarifa hii kwa mishipa ya mwili, na mishipa ya damu,
iliyoshikiliwa kwa utiifu kwa mapenzi yako, haiwezi kutekeleza matakwa yake na
kusababisha athari baada ya kuoga.— Testimonies for the Church 3:70 . HL 179.2
744. Una nia iliyodhamiriwa, ambayo husababisha akili kuathiri mwili, kutosawazisha
mzunguko wa damu, na kusababisha msongamano wa damu katika viungo fulani; na unatoa
kafara afya kwa hisia zako.— Testimonies for the Church 5:310 . HL 179.3
745. Mazoezi ya ubongo katika kujifunza bila mazoezi ya viungo yanayolingana yana
mwelekeo wa kuvutia damu kwenye ubongo, na mzunguko wa damu kupitia mfumo
unakuwa usio na usawa. Ubongo una damu nyingi sana na miisho inayo kidogo sana.—
Sababu za Magonjwa ya Damu na Mzunguko
746. Wale ambao hawana afya wana uchafu wa damu.—Testimonies for the Church 3:70.
HL 180.2
747. Mzunguko mbaya wa mzunguko huacha damu kuwa najisi, husababisha msongamano
wa damu kwenye ubongo na mapafu, na kusababisha magonjwa ya moyo, ini, na mapafu.—
The Health Reformer, April1, 1872. HL 180.3
748. Kwa kukatiza mzunguko wa damu, mfumo mzima umeharibika.—The Health

Reformer, November 1, 1870. HL 180.4
749. Kama sio sababu pekee inayofanya wengi kuwa wagonjwa ni kwamba damu
haizunguki kwa uhuru, na mabadiliko katika vimiminika muhimu ambayo ni muhimu kwa
maisha na afya hayafanyiki. Hawajaipa miili yao mazoezi wala mapafu yao chakula,
ambacho ni hewa safi, nzuri; kwa hiyo haiwezekani kwa damu kuwa na uhai, na hufuata
mkondo wake kwa ulegevu kupitia mfumo huo.— Testimonies for the Church 2:525 . HL
180.5
750. Damu chafu hakika itafunika nguvu za kimaadili na kiakili, na kuamsha na kuimarisha
tamaa mbaya za asili yako.—Testimonies for the Church 2:404. HL 180.6
Lishe isiyofaa
751. Minofu ya nyama, siagi, jibini, keki nyingi, vyakula vilivyotiwa viungo, na vikolezo
huliwa kwa hiari na wazee kwa vijana.... Viungo vinavyotengeneza damu haviwezi kubadili
vitu hivyo kuwa damu nzuri.—Christian Temperance and Bible Hygiene, 47 . HL 180.7
752. Ili kutengeneza ubora mzuri wa damu, ni lazima tuwe na aina sahihi ya chakula,
kilichotayarishwa kwa njia ifaayo.— Testimonies for the Church 1:682 . HL 181.1
753. Ubora duni wa chakula, kilichopikwa kwa njia isiyofaa, na kisichotosha kwa kiasi,
hakiwezi kutengeneza damu nzuri. Minofu ya nyama na vyakula vya kitajiri na lishe duni
itatokeza matokeo yaleyale.— Testimonies for the Church 2:368 . HL 181.2
Makosa katika lishe
754. Kitu chochote kikiingizwa tumboni na kubadilishwa kuwa damu, huwa ni sehemu ya
utu. Watoto hawapaswi kuruhusiwa kula chakula kingi, kama vile nyama ya nguruwe, soseji,
viungo, keki tajiri, na maandazi; kwa maana kwa kufanya hivyo damu yao inakuwa na homa,
mfumo wa fahamu unachochewa isivyofaa, na maadili yako katika hatari ya kuathiriwa.—
755. Kujiendekeza katika kula mara kwa mara, na kwa kiasi kingi sana , hulemea viungo
vya usagaji chakula na kusababisha hali ya homa ya mfumo. Damu inakuwa chafu, na
magonjwa ya aina mbalimbali hufuata.—Spiritual Gifts vol la 4a, 133. HL 181.4
756. Matatizo ya Catarrha( kutokwa kamasi), ugonjwa wa figo, maumivu ya kichwa, na

matatizo ya moyo ni matokeo ya ulaji usio wa kiasi.—Unpublished Testimonies, Agosti 30,
1896. HL 181.5
757. Afya yako inajeruhiwa pakubwa kwa kula kupita kiasi na kula wakati usiofaa. Hii
husababisha mtiririko wa damu kwenda kwenye ubongo.... Uko katika hatari ya kiharusi ;
na ukiendelea kutotii sheria za afya, maisha yako yatakatizwa kwa ghafula.—Testimonies
for the Church 4:501, 502. HL 181.6
758. Ini hulemewa, na haliwezi kuondoa uchafu katika damu, na matokeo ni ugonjwa.—
759. Homa inapoendelea, chakula kinaweza kuumiza na kuchochea damu; lakini mara tu
nguvu ya homa inapovunjika, lishe inapaswa kutolewa kwa uangalifu na kwa busara.—
Minofu ya Nyama
760. Minofu ya nyama itashusha thamani ya damu. Kupika nyama na viungo, na kula na
keki tajiri na pies, na una ubora mbaya wa damu. Mfumo huo umechochewa sana katika
kuondoa aina hii ya chakula.— Testimonies for the Church 2:368 . HL 182.3
761. Ulaji wa nyama umefanya ubora duni wa damu na nyama. Mifumo yako iko katika hali
ya mwako, tayari kukabiliana na ugonjwa. Umeandaliwa kuchukua ya magonjwa, na kifo
cha ghafla, kwa sababu huna nguvu za sheria ya mwili na kupinga magonjwa.—
762. Tunapokula nyama, majimaji ya kile tunachokula huingia kwenye mzunguko wa

damu....Hivyo hali ya homa hutokea, kwa sababu wanyama wana magonjwa, na ...
tunapanda mbegu za ugonjwa katika tishu zetu na damu.— Unpublished Testimonies,
November 5, 1896. HL 182.5
Nyama ya nguruwe
763. Kutumia zaidi chakula cha wanyama kilichokolea huleta hali ya mfumo wa homa,
haswa ikiwa nyama ya nguruwe inatumiwa kwa uhuru. Damu inakuwa chafu, mzunguko wa
damu hausawazishwi.— Spiritual Gift vol 4a, 126. HL 182.6
764. Nyama ya nguruwe, ingawa ni mojawapo ya vyakula vya kawaida zaidi, ni mojawapo
ya zinazodhuru zaidi. Mungu hakuwakataza Waebrania kula nyama ya nguruwe ili tu
kuonyesha mamlaka yake, lakini kwa sababu haikuwa chakula kinachofaa kwa mwanadamu.
Ingejaza mfumo kwa scrofula, na hasa katika hali ya hewa hiyo ya joto huzalisha ukoma na
magonjwa ya aina mbalimbali.... Nyama ya nguruwe, juu ya nyama nyingine zote, hutoa hali
mbaya ya damu.... Haiwezekani kwa nyama ya kiumbe hai chochote kuwa na afya njema
wakati uchafu ni sehemu yake ya asili, na inapokula kila kitu cha kuchukiza. Nyama ya
nguruwe imeundwa na wanachokula. Mwanadamu akila nyama yake, damu yake na nyama
yake itaharibiwa na uchafu unaopitishwa kwao kupitia kwa nguruwe.—How to Live, 58. HL
183.1
765. Saratani , uvimbe, na magonjwa ya mwako husababishwa kwa kiasi kikubwa na ulaji
wa nyama.... Mlo wa nyama hauwezi kutengeneza damu nzuri.—Unpublished Testimonies,
Novemba 5, 1896. HL 183.2
Hewa chafu
766. Ikiwa mapafu yamezuiwa, kiasi cha oksijeni inayopokelewa ndani yake pia
hupunguzwa, damu hudhoofika, na magonjwa hufuata.—The Health Reformer, February
1, 1877. HL 183.3
767. Kwa hofu ya kupata baridi, wanaendelea mwaka baada ya mwaka katika... kuishi katika
angahewa isiyo na uhai. Haiwezekani kwa kundi hili kuwa na mzunguko wa afya.—
768. Hawa wanaweza kujaribu jambo, na kusadikishwa kuhusu hali ya hewa isiyofaa katika
vyumba vyao vya karibu, kwa kuingia ndani baada ya kukaa kwa muda kwenye hewa wazi.
Kisha wanaweza kuwa na wazo fulani la uchafu ambao wamepeleka kwenye damu kwa njia
ya kuvuta pumzi ya mapafu.—How to Live, p. 63. HL 183.5
769. Kwa kuvuta hewa chafu, damu hutiwa sumu, mapafu huathirika, na mfumo mzima
hupatwa ugonjwa.—How to Live, 61. HL 184.1
Ukosefu wa Mazoezi
770. Kutotumika kwa kiungo chochote cha mwili kutafuatwa na kupungua kwa ukubwa na
uimara wa misuli, na kutasababisha damu kutiririka kwa ulegevu kupitia mishipa ya damu.—
771. Damu haijawezeshwa kutoa uchafu huo kama ingefanya ikiwa mzunguko hai
ungechochewa na mazoezi.— Testimonies for the Church 2:529 . HL 184.3
772. Mazoezi ya ubongo katika kujifunza, bila mazoezi ya kimwili yanayolingana, yana
unakuwa usio na usawa.— Testimonies for the Church 3:138 . HL 184.4
Mavazi yasiyofaa
773. Wazazi wanaowavalisha watoto wao huku miisho ikiwa wazi , au karibu na hivyo,
wanatoa kafara maisha na afya ya watoto wao kwa mtindo. Ikiwa sehemu hizi hazina joto
sana kama mwili, mzunguko haulinganishwi.... Damu inasukumwa hadi kichwani, na
kusababisha maumivu ya kichwa au kutokwa na damu puani; au kuna hisia ya kujaa juu ya
kifua; kuzalisha kikohozi au mapigo ya haraka ya moyo, kwa sababu ya damu nyingi katika
eneo hilo; au tumbo lina damu nyingi sana, na kusababisha kutoweza kusaga chakula...
Damu hiyo inapozwa tena kutoka kwa njia yake ya asili, na kusukumwa kwenye viungo vya
ndani, na kuvunja mzunguko wa damu na kuzalisha magonjwa.— Testimonies for the
Church 2:531 . HL 184.5
774. Angalia viuno vilivyobana vya nguo za watoto hawa. Haiwezekani kwa mapafu yao
kuwa na vitendo kamili. Moyo na ini haviwezi kufanya kazi zake , kwa hivyo
vimebanwa.....Angalia miguu yao, ambavyo havijafunikwa isipokuwa kwa kufunika kidogo
kwa soksi za pamba .... Hewa hufanya kuwa baridi miguu, mkondo wa maisha unarudishwa
nyuma kutoka kwenye mkondo wake wa asili. , na miguu inaibiwa sehemu yao ya damu.
Damu, ambayo inapaswa kushawishiwa hadi mwisho kwa kuvikwa vizuri, hurudishwa
nyuma kwenye viungo vya ndani. Kuna damu nyingi sana kichwani. Mapafu yana
msongamano wa damu au ini ni mzigo; kwa kukatiza mzunguko wa damu, mfumo mzima
umeharibika.—The Health Reformer, November 1, 1870. HL 184.6
775. Nywele na vibanio bandia zinazofunika sehemu ya chini ya ubongo na kusisimua

mishipa ya uti wa mgongo iliyo katikati ya ubongo. Kichwa kinapaswa kuwekwa baridi kila
wakati. Joto linalosababishwa na vifuniko hivi vya bandia huingiza damu kwenye ubongo.
Utendaji wa damu kwenye viungo vya chini au vya mnyama vya ubongo, husababisha
utendaji usio wa asili, huelekea kutojali katika maadili, na akili na moyo wako katika hatari
ya kupotoshwa.— The Health Reformer, Oktober 1, 1871. HL 185.1
Ukosefu wa Usafi
776. Uchafu wa mwili, usiporuhusiwa kutoka, unarudishwa ndani ya damu, na kulazimishwa

kwenye viungo vya ndani.—How to Live, p. 60. HL 185.2
Urithi
777. Kutokana na chakula ambacho mama alilazimishwa kupokea, hangeweza kutoa

kiwango kizuri cha damu, na kwa hiyo akazaa watoto waliojawa na vicheshi.—Testimonies
for the Church 2:379. HL 185.3
Madawa ya viwandani
778. Ugonjwa ambao dawa ya viwandani hiyo ilitolewa ili kutibu unaweza kutoweka, lakini
unaweza kutokea tena katika hali mpya, kama vile magonjwa ya ngozi, vidonda, viungo
vyenye maumivu, na wakati mwingine katika hali hatari na hatari zaidi. Ini, moyo na ubongo
huathiriwa mara kwa mara na dawa za viwandani , na mara nyingi viungo hivi vyote
hulemewa na magonjwa.... Viungo hivi vinavyopaswa kuwa katika hali nzuri hudhoofika, na
damu inakuwa chafu.—How to Live, 61. HL 185.4
Jinsi Imeboreshwa
Zoezi
779. Kadiri tunavyofanya mazoezi, ndivyo mzunguko wa damu utakavyokuwa mzuri

zaidi....Wale wanaojizoeza kufanya mazoezi ifaayo kwenye anga. kwa ujumla watakuwa na
mzunguko mzuri na wenye nguvu.— Testimonies for the Church 2:525 . HL 186.1
780. Mazoezi ya haraka, lakini si ya nguvu, katika hewa ya wazi, pamoja na uchangamfu wa
roho, yatakuza mzunguko wa damu, kutoa mng'ao mzuri kwa ngozi, na kupeleka damu,
iliyohuishwa na hewa safi, hadi kwenye miisho.—Testimonies for Church 2:530. HL
186.2
781. Hakuna mazoezi ambayo yanaweza kuchukua mahali pa kutembea. Kwa hiyo
mzunguko wa damu unaboreshwa sana.— Testimonies for the Church 3:78 . HL 186.3
782. Kazi ya kimwili, kuchepusha kutoka kwenye akili, kutavuta damu kutoka kwenye
ubongo.... Mzunguko wa damu utasawazishwa vyema zaidi.— Testimonies for the Church
2:569 . HL 186.4
Hewa safi
783. Ili kuwa na damu nzuri, ni lazima tupumue vizuri.—The Health Reformer, Novemba
1, 1871. HL 186.5
784. Mvuto wa hewa safi, nzuri ni kusababisha damu kuzunguka kwa afya kupitia mfumo
huo.— Testimonies for the Church 1:702 . HL 186.6
785. Kama sio sababu pekee inayofanya wengi kuwa wagonjwa, ni kwamba damu
haizunguki kwa uhuru, na mabadiliko katika vimiminiko muhimu ambayo ni muhimu kwa
maisha na afya hayafanyiki. Hawajaipa miili yao mazoezi wala mapafu yao chakula,
ambacho ni hewa safi, nzuri; kwa hiyo haiwezekani kwa damu kuwa na uhai, na hufuata
mwendo wake kwa ulegevu kupitia mfumo huo.— Testimonies for the Church 2:525 . HL
186.7
Kunywa Maji
786. Maji safi ya kunywa na hewa safi ya kupumua hutia nguvu viungo muhimu, kusafisha
damu, na kusaidia asili katika kazi yake ya kushinda hali mbaya za mfumo.—How to Live,
55. HL 187.1
787. Maji ndiyo kioevu bora zaidi kinachoweza kusafisha tishu.—The Review and Herald,
July 29, 1884. HL 187.2
Mavazi
788. Ili kupata mzunguko mzuri wa mkondo wa maisha ya binadamu, sehemu zote za mwili
lazima ziwe zimefunikwa ifaavyo.—The Health Reformer, April 1, 1872. HL 187.3
Kuoga
789. Kuoga huweka ngozi huru kutokana na mrundikano wa uchafu unaokusanywa kila
mara, na kufanya ngozi kuwa na unyevu na nyororo, na hivyo kuongeza na kusawazisha
mzunguko wa damu.— Testimonies for the Church 3:70 . HL 187.4
790. Kuoga, kukifanyika vizuri, huimarisha dhidi ya baridi, kwa sababu mzunguko wa damu
umeboreshwa, ... kwa maana damu huletwa juu ya uso, na mtiririko rahisi na wa kawaida wa
damu kupitia mishipa yote ya damu hupatikana. Testimonies for the church 3:71. HL
187.5
SURA YA 28—NGOZI NA KAZI ZAKE
Fiziolojia ya Ngozi
Kuondoa
791. Uchafu unapita kila mara na kwa njia isiyoonekana kutoka mwilini, kupiti matundu, na
ikiwa uso wa ngozi haujawekwa katika hali ya afya, mfumo huo unaelemewa na vitu vichafu.
—How to Live, 60. HL 188.1
792. Mzigo wa kazi hutupwa kwenye ini, mapafu, figo, n.k., na viungo hivi vya ndani
vinalazimishwa kufanya kazi ya ngozi.— Testimonies for the Church 2:524 . HL 188.2
793. Ngozi inahitaji kusafishwa kwa uangalifu na kikamilifu, ili kwamba vinyweleo vifanye
kazi yake ya kuuweka mwili wako huru kutokana na uchafu.— Testimonies for the Church
3:70 . HL 188.3
794. Hujaupa mwili wako nafasi ya kupumua. Matundu ya ngozi, au vinywa vidogo
ambavyo mwili unapumua, vimefungwa, na mfumo umejaa uchafu.— Testimonies for the
Church 3:74 . HL 188.4
795. Vinywa vyake vidogo milioni vimefungwa, kwa sababu vimezibwa na uchafu wa
mfumo huu, na kwa kukosa hewa.—Testimonies for the Church 1:701. HL 188.5
796. Wanapumua hewa ileile mara kwa mara, mpaka inatumbukiza uchafu wenye sumu na
uchafu unaotupwa kutoka kwa miili yao kupitia mapafu na matundu vya ngozi.—How to
Live, 63. HL 188.6
kufyonzwa
797. Ikiwa nguo zinazovaliwa hazisafishwi mara kwa mara kutokana na uchafu huu,
matundu ya ngozi hunyonya tena taka zilizotupwa. Uchafu wa mwili, usiporuhusiwa kutoka,
unarudishwa ndani ya damu, na kulazimishwa kwenye viungo vya ndani.—How to Live, p.
60. HL 189.1
798. Wengi wanajeruhi afya zao kwa ujinga na kuhatarisha maisha yao kwa kutumia
vipodozi... Wanapopata joto, ... sumu hiyo inafyonzwa na vinyweleo vya ngozi, na kutupwa
kwenye damu. Maisha mengi yametolewa kafara kwa njia hii pekee.—The Health
Reformer, October 1, 1871. HL 189.2
Kitendo cha kuharibika kwa ngozi
Hewa chafu
799. Uso wa ngozi unakaribia kufa kwa sababu hauna hewa ya kupumua. Vinywa vyake
vidogo milioni vimefungwa, kwa sababu vimezibwa na uchafu wa mfumo huo, au kwa
kukosa hewa.— Testimonies for the Church 1:701 . HL 189.3
800. Madhara yanayotokana na kuishi karibu na vyumba visivyo na hewa ya kutosha ni

haya: .... Mwili hulegea; ngozi inakuwa njano; mmeng’enyo hurudishwa; na mfumo ni
nyeti pekee kwa ushawishi wa baridi. Mfiduo mdogo hutoa magonjwa makubwa. Tahadhari
kubwa inapaswa kutumika ili kutoketi katika chumba cha kulala wageni au katika chumba
cha baridi wakati umechoka au wakati wa kutokwa na jasho.— Testimonies for the church
1:702 . HL 189.4
801. Kwa hofu ya kupata baridi, wanaendelea mwaka hadi mwaka katika ... wanaishi katika
angahewa isiyo na uhai.... Ngozi inakuwa dhaifu, na kuhisi zaidi mabadiliko yoyote katika
angahewa.—Testimonies for the Church 2 :526. HL 189.5
Mavazi yasiyofaa
802. Nguo za ziada huvaliwa, na joto la chumba huongezwa. Siku inayofuata wanahitaji joto
kidogo zaidi na mavazi kidogo zaidi, ili kujisikia joto kabisa; na hivyo wanahisi kila hisia
inayobadilika hadi wana nguvu kidogo tu ya kustahimili baridi yoyote.... Ukiongeza mavazi,
hebu yawe kidogo, na ufanye mazoezi, ikiwezekana, ili kupata tena joto unalohitaji.—
Testimonies for the Church. 2:526. HL 190.1
803. Umevaa kiasi kikubwa sana cha nguo, na umedhoofisha ngozi kwa kufanya hivyo.—
804. Joto lisilo la asili linalosababishwa na nywele bandia na vibanio kichwani, huingiza
damu kwenye ubongo, na kusababisha msongamano, na kusababisha nywele za asili
kudondoka.—The Health Reformer, October 1, 1871. HL 190.3
Lishe Isiyofaa
805. kwa maskini wengi, tumbo lililochoka linaweza kulalamika kwa uchovu bure. Chakula
zaidi hulazimishwa juu yake, ambayo huwezesha viungo vya mmeng’enyo chakula kufanya
kazi, tena kufanya mzunguko ule ule wa kazi.... Hewa hubadilika na kuwa ugonjwa wa
kuhuzunisha.... Iwapo mazoea haya yatatekelezwa kwa muda mrefu, afya inakuwa mbaya
kuharibika. Damu inakuwa chafu, ngozi inakuwa njano, na milipuko hutokea mara kwa
mara.—How to Live, 55. HL 190.4
Madawa ya viwandani
806. Haya ndiyo athari ya calomeli.... Hujidhihirisha mara kwa mara katika uvimbe
wasaratani, vidonda, na saratani, miaka kadhaa baada ya kuingizwa kwenye mfumo.—How
to Live, 59. HL 190.5
807. Ugonjwa ambao dawa hiyo ilitolewa ili kutibu unaweza kutoweka, lakini unaweza
kutokea tena katika hali mpya, kama vile magonjwa ya ngozi, vidonda, ugonjwa wenye
maumivu kwenye maungio, na nyakati nyingine katika hali hatari na hatari zaidi.—How to
Live , 61. HL 190.6
808. Wasichana wanaweza kutumia vipodozi ili kurejesha rangi ya ngozi, lakini hawawezi
kurudisha moyoni mwako wa hisia zenye afya. Kile ambacho hutia giza na kuifanya ngozi
kuwa mvivu pia huziba roho na kuharibu furaha na amani ya akili.—The Health Reformer,
February 1, 1877. HL 191.1
Hatua ya Fidia ya Viungo vya Ndani
809. Wale ambao hawana afya wana uchafu katika damu, na ngozi haiko katika hali ya afya.
— Testimonies for the church 3:70 . HL 191.2
810. Tabia iliyojifunzwa ya kukwepa hewa na kuepuka mazoezi hufunga vinyweleo,—

vinywa vidogo ambavyo mwili hupumua,—na kufanya isiwezekane kutupa uchafu kupitia
njia hiyo. Mzigo wa kazi hutupwa kwenye ini, mapafu, figo, n.k., na viungo hivi vya ndani
vinalazimika kufanya kazi ya ngozi.— Testimonies for the Church 2:524 . HL 191.3
811. Vitundu hivi zimeziba na haviwezi kufanya kazi iliyogawiwa kwao, na hivyo viungo
vya ndani vina kazi maradufu iliyotupwa juu yake, na mfumo mzima umeharibika.—The
Health Reformer, September 1, 1866. HL 191.4
Matibabu
Mavazi Sahihi
812. Ukiongeza nguo, hebu iwe kidogo, na ufanye mazoezi, ikiwezekana, ili kurejesha joto
unalohitaji. Ikiwa huwezi kushiriki katika mazoezi ya vitendo, jipasha moto kwa moto;
lakini mara tu unapopata joto, vua mavazi yako ya ziada, na uondoke motoni.— Testimonies
Zoezi
813. Kama wale wanaoweza, wangejihusisha na kazi fulani ya bidii ili kuondoa mawazo yao
wenyewe, kwa ujumla wangesahau kwamba walikuwa na baridi, na hawangepata madhara.—
Kuoga
814. Kuoga huweka ngozi huru kutokana na mrundikano wa uchafu, unaojikusanya kila
mara, na kufanya ngozi kuwa na unyevu na nyororo.—Testimonies for the Church 3:70.
HL 192.2
815. Mara mbili kwa wiki anapaswa kuoga kwa ujumla, kwa baridi kadiri itakavyokubalika,
baridi kidogo kila wakati, hadi ngozi itiwe nguvu.— Testimonies for the Church 1:702.
HL 192.3
816. Baada ya kuamka asubuhi, watu wengi wangenufaika kwa kuoga sifongo, au,
ikiwezekana, kuoga kwa mikono, kwa bakuli la maji tu; hii itaondoa uchafu kwenye ngozi.
—How to Live, 63. HL 192.4
817. Kuoga mara kwa mara kuna manufaa sana, hasa usiku kabla tu ya kulala, au unapoamka
asubuhi. Itachukua muda kidogo tu kuwaogesha watoto, na kuwasugua hadi miili yao ing’ae.
Hilo huleta damu juu ya uso, na kuburudisha ubongo.—Christian Temperance and Bible
Hygiene, 141. HL 192.5
818. Oga mara kwa mara kwa maji safi laini, ikifuatiwa na kusugua kwa upole.—How to
Live, 54. HL 192.6
SURA YA 29—UBONGO NA MFUMO WA FAHAMU

Fiziolojia ya Mfumo wa fahamu
819. Kila uwezo wa akili na kila msuli una wadhifa wake wa kipekee, na vyote vinahitaji
kutekelezwa ili kusitawishwa ifaavyo na kuhifadhi nguvu zenye afya.—Testimonies for the
Church 3:77. HL 193.1
820. Kila kiungo cha mwili kilifanywa kuwa mtumishi wa akili.— Testimonies for the
Church 3:136 . HL 193.2
821. Ubongo ndio mtaji wa mwili, makao ya nguvu zote za fahamu na shughuli za kiakili.
Mishipa inayotoka kwenye ubongo inadhibiti mwili. Kwa mishipa ya ubongo, hisia za kiakili
hupitishwa kwa misipa yote ya mwili kama kwa waya za telegraph; na zinadhibiti hatua
muhimu ya kila sehemu ya mfumo. Viungo vyote vya mwendo vinatawaliwa na mawasiliano
yanayopokea kutoka kwenye ubongo.— Testimonies for the Church 3:69 . HL 193.3
822. hisia ... ndizo njia za kuelekea kwenye nafsi.—Testimonies for the church 3:507. HL
193.4
823. Neva za ubongo zinazowasiliana na mfumo mzima ndizo njia pekee ambazo Mbingu
inaweza kuwasiliana na mwanadamu, na kuathiri maisha yake ya ndani. Chochote
kinachosumbua mzunguko wa mikondo ya umeme katika mfumo wa fahamu, hupunguza
nguvu za uhai, na tokeo ni kufisha hisia za akili.— Testimonies for the Church 2:347 . HL
193.5
824. Sehemu yoyote ya mwili ambayo haijatibiwa kwa uangalifu itatuma jeraha lake kwenye
ubongo.—Christian Education, 125. HL 194.1
825. Mfumo wa fahamu, ukiwa umesisimka isivyostahili, ulikopa uwezo kwa matumizi ya
sasa kutoka kwa rasilimali zake za nguvu za siku zijazo.—Testimonies for the Church
3:487. HL 194.2
826. Chochote kinachozuia mwendo wa utendaji wa mashine hai, huathiri ubongo moja kwa
moja.—Testimonies for the Church 2:370. HL 194.3
827. Ubongo tulivu, safi na mishipa thabiti hutegemea mzunguko wa damu uliosawazishwa.
—The Health Reformer, November 1, 1871. HL 194.4
Mifano ya Udhibiti wa fahamu
828. Wakati akili za wahudumu, waalimu wa shule, na wanafunzi zinaposisimka kila mara
kwa kusoma, na mwili kuruhusiwa kutokuwa na kazi, mishipa ya hisia huchoshwa, huku
mishipa ya mwendo haifanyi kazi.— Testimonies for the Church 3 :490. HL 194.5
829. Mara tu baada ya kula kunakuwa na mzigo mkubwa wa nishati ya fahamu.... Kwa
hivyo, akili au mwili unapochoshwa sana baada ya kula, mchakato wa umeng’enyaji chakula
huzuiwa. Uhai wa mfumo, unaohitajika ili kuendeleza kazi katika mwelekeo mmoja, unaitwa
mbali na kuanzishwa kufanya kazi katika njia nyingine.— Testimonies for the church 2:413
. HL 194.6
830. Chakula chenyewe wanachoweka mbele ya watoto wao ni kile kinachoumiza utando wa
tumbo. Msisimko huu unawasilishwa, kwa njia ya mishipa, kwa ubongo, na matokeo yake ni
kwamba tamaa za wanyama zinaamshwa, na kudhibiti nguvu za maadili. Kwa hivyo, akili
inafanywa kuwa mtumishi wa sifa za chini za akili.— Testimonies for the Church 4:140 .
HL 194.7
Afyuni
831. Sumu hii ya dawa, afyuni, hutoa ahueni ya muda kutoka kwa maumivu, lakini haiondoi
sababu ya maumivu. Hudumaza ubongo tu, na kuufanya usiweze kupokea hisia kutoka kwa
mishipa ya fahamu. Ingawa ubongo hauhisi hisia, kusikia, ladha, na kuona huathiriwa.
Wakati ushawishi wa kasumba unapokwisha, na akili kuamka kutokana na hali yake ya
kupooza, neva, ambazo zimekatishwa mawasiliano na ubongo, hupiga kelele zaidi kuliko
wakati mwingine wowote ... kwa sababu ya hasira ya ziada ambayo mfumo umedumishwa.
kupokea sumu hii.—How to Live, 56. HL 195.1
Shida za Neva zenye Huruma
832. Mungu mwenyewe ametuumba tukiwa na viungo na uwezo wa pekee. Hivi

aliyoyapanga kuwa vinapaswa kutenda pamoja kwa maelewano. Tukijeruhi kimoja, vyote
huathirika.—The Health Reformer, January 1, 1873. HL 195.2
833. Kila tabia mbaya inayodhuru afya ya mwili, huathiri akili.—The Health Reformer,
February 1, 1877. HL 195.3
834. Ubongo ndio ngome ya mwanadamu mzima, na mazoea mabaya ya kula, kuvaa, au
kulala huathiri ubongo, na kuzuia kufikiwa kwa yale ambayo mwanafunzi anatamani,—
nidhamu nzuri ya kiakili. Sehemu yoyote ya mwili ambayo haijatibiwa kwa uangalifu itapiga
jeraha lake kwenye ubongo kwa njia ya simu.—Christian Education, 125. HL 195.4
835. Haiwezekani kwa ubongo kufanya kazi yake bora wakati nguvu za usagaji chakula
zinatumiwa vibaya. Wengi hula kwa haraka aina mbalimbali za vyakula, ambavyo huanzisha
vita tumboni, na hivyo kuvuruga ubongo.... Wakati wa chakula ondoa uangalifu na mawazo
yachoshayo. Usiwe na haraka, bali kula polepole na kwa uchangamfu, moyo wako ukiwa
umejaa shukrani kwa Mungu kwa baraka zake zote; na usijihusishe na kazi ya ubongo mara
tu baada ya mlo. Fanya mazoezi ya wastani, na upe muda kidogo kwa tumbo kuanza kazi
yake.—Gospel Workers, 174. HL 195.5
836. Wakati akili au mwili unapochoshwa sana baada ya kula, mchakato wa usagaji chakula
huzuiwa. Uhai wa mfumo, unaohitajika ili kuendeleza kazi katika mwelekeo mmoja, unaitwa
mbali na kuanzishwa kufanya kazi katika njia nyingine.— Testimonies for the church 2:413
. HL 196.1
837. Kile ambacho watumiaji wa vichochezi hivi huita nguvu hupokelewa tu kwa kusisimua
mishipa ya tumbo, ambayo hupeleka maumivu kwenye ubongo, na hii nayo huamshwa ili
kutoa utendaji ulioongezeka kwa moyo.—Testimonies for the Church 2: 65. HL 196.2
838. Wale wanaobadilika kutoka milo mitatu kwa siku hadi miwili, mwanzoni watakuwa na
shida zaidi au kidogo kutokana na mzimio, hasa kuhusu wakati ambao wamekuwa na mazoea
ya kula mlo wa tatu. Lakini wakivumilia kwa muda mfupi, hali hii ya kuzimia itatoweka.—
How to Live, 56. HL 196.3
Sababu za Magonjwa ya mfumo wa fahamu
839. Chochote kinachozuia mwendo wa utendaji wa mashine hai huathiri ubongo moja kwa
moja.—Testimonies for the Church 2:370. HL 196.4
Mazingira Yasiyo na Afya
840. Ni hatari kwa afya na maisha ya watoto wadogo kuketi katika chumba cha shule
kwenye viti vigumu, visivyotengenezwa vizuri, kutoka saa tatu hadi tano kwa siku, wakivuta
hewa chafu inayosababishwa na pumzi nyingi. Mapafu dhaifu yanaathiriwa, ubongo,
ambamo nishati ya neva ya mfumo mzima hutokea, hudhoofika kwa kuitwa kufanya mazoezi
yenye utendaji kabla ya nguvu za viungo vya akili kukomaa vya kutosha ili kustahimili
uchovu.— How to Live, 43. HL 196.5
841. Katika chumba cha shule msingi umewekwa kwa ajili ya magonjwa ya aina mbalimbali.
Lakini, hasa, viungo dhaifu zaidi kati ya vyote, ubongo, mara nyingi ulikuwa umejeruhiwa
kabisa na mazoezi makubwa sana. Hii mara nyingi imesababisha mwako, kisha kushuka
kujaa maji kwenye kichwa, na degedege kwa matokeo yao ya kutisha.... Katika wale watoto
ambao wameokoka, nishati ya neva ya ubongo inakuwa dhaifu sana kwamba baada ya
kufikia ukomavu haiwezekani kwao, kuvumilia mazoezi mengi ya kiakili. Kani za baadhi ya
viungo vyote vya ubongo zinaonekana kutumika .—How to Live, 43. HL 197.1
Unyanyasaji wa Akili
842. Akili ambayo inaruhusiwa kuingizwa katika usomaji wa hadithi inaharibiwa. Mazoezi
hayo yanasababisha ujenzi wa ngome ya hewa na ugonjwa wa kuzama. Mawazo huwa
mgonjwa, na kuna machafuko yasiyo wazi, hamu ya ajabu ya chakula kisichofaa cha akili.
Maelfu leo wako katika makazi ya wendawazimu ambao akili zao zilikosa usawaziko kwa
usomaji wa riwaya.— The Signs of the Times, January 4, 1905. HL 197.2
843. Kumbukumbu inajeruhiwa sana na usomaji usiochaguliwa vibaya, ambao una

mwelekeo wa kutosawazisha uwezo wa kufikiri, na kusababisha fadhaa, uchovu wa ubongo,
na kuharibika kwa mfumo mzima.—Testimonies for the Church 4:497. HL 197.3
844. Mazoezi ya ubongo katika kusoma, bila mazoezi ya viungo yanayolingana, huwa na
unakuwa usio na usawa. Ubongo una damu nyingi sana, na mwisho ina damu kidogo sana.—
Christian Education, 9. HL 198.1
845. Akili mara nyingi hutumiwa vibaya, na kuchochewa kwenye wazimu kwa kufuata
mkondo mmoja wa mawazo; kutumiwa kupita kiasi kwa nguvu za ubongo na kupuuza mwili
hutokeza hali mbaya za mfumo.—Special instruction on education 14. HL 198.2
846. Shaka, kufadhaika, na huzuni nyingi mara nyingi hudhoofisha nguvu muhimu, na
kusababisha ugonjwa wa fahamu wa tabia yenye kudhoofisha na kuhuzunisha zaidi.—The
Review and Herald, October 16, 1883. HL 198.3
Tabia Zisizo za mpangilio
847. Akili haichoki au kuharibika mara kwa mara kwa sababu ya kuajiriwa kwa bidii na
kusoma kwa bidii, kama vile kwa sababu ya kula chakula kisichofaa wakati usiofaa, na
kutozingatia sheria za afya bila uangalifu.... Kusoma kwa bidii siyo. sababu kuu ya
kuvunjika kwa nguvu za akili. Sababu kuu ni lishe isiyofaa, milo isiyo ya kawaida, na
ukosefu wa mazoezi ya mwili. Saa zisizo za kawaida za kula na kulala hudhoofisha nguvu za
ubongo.—The Youth’s Instructor, May 31, 1894. HL 198.4
Hewa isiyotosha
848. Tumbo, ini, mapafu, na ubongo vinateseka kwa kuhitaji kuvuta hewa kwa kina
inayotosha.— Testimonies for the Church 2:67 . HL 198.5
Mavazi yasiyofaa
849. Nywele Bandia na vibanio bandia zinazofunika sehemu ya chini ya ubongo,

huchemsha na kusisimua mishipa iliyo katikati ya ubongo.... Joto linalosababishwa na
vifuniko hivi bandia huleta damu kwenye ubongo, na hivyo kusababisha msongamano wa
damu. Kwa sababu ya msongamano wa damu kwenye ubongo mishipa yake ya fahamu
hupoteza utendaji wake mzuri.—The Health Reformer, October 1, 1871. HL 198.6
850. Miguu yao , pamoja na mikono yao, huachwa karibu uchi.... Moyo, umedhoofika kwa
kazi kubwa sana, hushindwa katika juhudi zake, na miguu huwa baridi; na damu, ambayo
imepozwa mbali na ncha za mwisho, hurudishwa nyuma kwenye mapafu na ubongo, na
matokeo yake ni mwako na msongamano wa damu kwenye mapafu au ubongo.—How to
Live, 71, 72. HL 199.1
Makosa katika Mlo
851. Ubongo umeunganishwa kwa ukaribu na tumbo, na nguvu zake mara nyingi zimeitwa
kusaidia viungo vilivyodhoofika vya usagaji chakula hivi kwamba kwa upande wake
hudhoofika, hushuka moyo, na msongamano.— Testimonies for the Church 2:318 . HL
199.2
852. Nishati ya mishipa ya ubongo imezimwa na inakaribia kulemazwa na ulaji kupita kiasi.
— Testimonies for the Church 2:414 . HL 199.3
853. Afya yako inajeruhiwa sana kwa kula kupita kiasi na kula wakati usiofaa. Hii
husababisha mwelekeo wa damu kwenye ubongo. Akili huchanganyikiwa, na huna udhibiti
sahihi kwako mwenyewe. Unaonekana kama mtu ambaye akili yake haina usawa. Unafanya
hatua kali, hukasirika kwa urahisi, na hutazama mambo kwa njia iliyopitiliza na potofu.—
854. Ikiwa tumbo limelemewa na chakula kingi, hata cha sifa rahisi, nguvu ya ubongo
huinaitwa kusaidia viungo vya usagaji chakula. Kuna hisia zisizo na nguvu kwenye ubongo.
Ni karibu haiwezekani kuweka macho wazi.... Ubongo unakaribia kupooza kwa sababu ya
kiasi cha chakula kinacholiwa.— Testimonies for the Church 2:603 . HL 199.5
855. Maumbile huvumilia unyanyasaji kadiri awezavyo bila kupinga, kisha huamsha na
kufanya jitihada kubwa ili kujiondolea matatizo na kutendewa maovu ambayo ameteseka.
Kisha kunatokea maumivu ya kichwa, baridi, homa, fadhaa, kupooza, na maovu mengine
mengi sana kutaja.— Testimonies for the Church 2:69 . HL 200.1
856. Watoto hawapaswi kuruhusiwa kula chakula kingi, kama vile nyama ya nguruwe,
soseji, viungo, keki nyingi na maandazi; kwa maana kwa kufanya hivyo damu yao inakuwa
na homa, mfumo wa fahamu unasisimka isivyofaa, na maadili yako katika hatari ya
kuathiriwa.— Testimonies for the Church 4:141 . HL 200.2
857. Baadhi ya wanyama wanaoletwa kwenye machinjo wanaonekana kutambua

kitakachotokea, na wanakuwa na hasira, na wazimu kihalisi. Wanauawa wakiwa katika hali
hii, na nyama zao kutayarishwa kwa soko. Nyama yao ni sumu, na imezalisha kwa wale
ambao wameila, mkazo wa msuli, degedege, kiharusi, na kifo cha ghafla.—How to Live, 60.
HL 200.3
Vichocheo
858. Hamu ya pombe inahimizwa na utayarishaji wa chakula chenye vikolezo na viungo.

Hizi husababisha hali ya homa ya mfumo.... Madhara ya chakula kama hicho ni kusababisha
fadhaa.—The Review and Herald, November 6, 1883. HL 200.4
859. Kwa kiasi fulani chai husababisha ulevi.... Chai huchota nguvu za fahamu, na kuziacha
zikiwa zimedhoofika sana.... Wakati mfumo tayari umechoshwa kwingi na unahitaji
kupumzika, matumizi ya chai huchochea asili kwa kusisimua. kwa kitendo kisicho cha
kawaida, na kwa hivyo kupunguza uwezo wake wa kufanya na uwezo wake wa kustahimili;
na nguvu zake zinatoweka muda mrefu kuliko Mbingu zilivyopaswa kuwa. Chai ni sumu kwa
mfumo.... Athari ya pili ya unywaji wa chai ni kuumwa na kichwa, kukosa usingizi, mapigo
ya moyo yasiyo ya kawaida, kutomeng’enywa chakula vizuri, kutetemeka kwa mishipa ya
fahamu, na maovu mengine mengi.— Testimonies for the Church 2:64 . HL 200.5
860. Madhara ya kahawa ni kwa kiwango sawa na chai, lakini athari kwenye mfumo bado ni
mbaya zaidi. Athari yake inasisimua, na kwa kiwango tu inachoinuka juu ya kiwango,
itachoka na kuleta shida chini ya kiwango.... Utulivu unaopatikana kutoka kwavyo [chai na
kahawa] ni wa ghafla, kabla tumbo halijapata wakati wa kuviyeyusha. . Hii inaonyesha
kuwa kile ambacho watumiaji wa vichocheo hivi huita nguvu hupokelewa tu kwa kusisimua
mishipa ya tumbo, ambayo hupeleka maumivu kwenye ubongo, na hii inaamshwa ili
kuongeza vitendo kwa moyo, na nishati ya muda mfupi. mfumo mzima. Haya yote ni nguvu
za uwongo, ambazo sisi ni mbaya zaidi kuwa nazo – Testimonies for the church 2:65 . HL
201.1
861. Tumbaku ni sumu ya aina ya udanganyifu na mbaya zaidi, yenye ushawishi wa

kusisimua, kisha kupooza, kwenye mishipa ya fahamu—Spiritual Gifts Volume 4a, 128 HL
201.2
862. Kutumia tumbaku ni tabia ambayo mara kwa mara huathiri mfumo wa fahamu kwa njia
yenye nguvu zaidi kuliko matumizi ya vileo.— Testimonies for the Church 3:562 . HL
201.3
863. Ijapokuwa [tumbaku] huwafanyia baadhi [watoto wachanga wanaolazimika kuvuta

mafusho yake] kama sumu ya polepole, na huathiri ubongo, moyo, ini na mapafu, na
huharibika na kufifia taratibu, kwa wengine huwa na ushawishi wa moja kwa moja zaidi,
kusababisha mfadhaiko, kupooza, na kifo cha ghafla.—How to Live, 68. HL 201.4
864. Mwelekeo wa magonjwa ya aina mbalimbali, kama vile ugonjwa wa kujaa maji,
maumivu kwa ini, mishipa ya fahamu kutetemeka, na uamuzi wa damu kuelekea kichwani,
hutokana na utumizi wa kawaida wa juisi yatufaa iliyochacha.... Wengine hufa kwa kifua
kikuu au kuanguka chini ya uwezo wa ugonjwa wa kiharusi kutokana na sababu hii pekee.
— The Review and Herald, March 25, 1884. HL 202.1
Madawa ya viwandani
865. Dawa zinazotolewa kwa kuponya kwa vyovyote zinavyoweza kuwa, huharibu mfumo
wa fahamu.—How to Live, 57. HL 202.2
866. Ini, moyo, na ubongo huathiriwa mara kwa mara na dawa za viwandani, na mara nyingi
viungo hivi vyote vinalemewa na magonjwa, na watu wenye bahati mbaya, ikiwa wanaishi,
ni walemavu wa maisha, na hivyo huondoa maisha duni kwa uchovu.—How to Live , 61.
HL 202.3
867. Shuhudia ushawishi mdogo zaidi wa muda mrefu wa nux vomica kwenye mfumo wa
binadamu. Kama utangulizi wake, nishati ya fahamu ilisisimka kwa hatua ya ajabu kukutana
na sumu hii ya dawa. Msisimko huo wa ziada ulifuatiwa na kuharibika, na tokeo la mwisho
limekuwa kupooza kwa neva.—How to Live, 58. HL 202.4
868. Dawa zenye sumu, au kitu kinachoitwa dawa ya kutuliza, ... humiminwa kwenye koo la
mtoto mchanga aliyedhulumiwa.... akipona, lazima iwe na kiasi au kidogo katika mfumo
wake madhara ya dawa hiyo yenye sumu, na hupelekea kukakamaa misuli, ugonjwa wa
moyo, kujaa maji kwenye ubongo, au kifua kikuu. Baadhi ya watoto wachanga hawana
nguvu za kutosha kubeba hata chembe ndogo ya sumu ya madawa ya viwandani; na kadiri
mazingira ya asili yanapokusanyika ili kukutana na mvamizi, nguvu muhimu za mtoto
mchanga huchoshwa, na kifo huhitimisha tukio.—How to Live, 70. HL 202.5
Uovu
869. Mawazo machafu husababisha vitendo vichafu.... Baadhi ... wako katika hatari ya
kupooza kwa ubongo. Tayari nguvu za kimaadili na kiakili zimedhoofika na kudumazwa.—
Testimonies for the church 2:408, 409. HL 203.1
870. Wengi huzama kwenye kaburi la mapema, huku wengine wakiwa na nguvu ya kutosha
ya kimuundo kupitisha jaribu hili.... Asili itawafanya walipe adhabu ya uvunjaji wa sheria
zake ... kwa maumivu mengi katika mfumo, .. . maumivu ya mishipa, ... magonjwa ya uti wa
mgongo.—A Solemn Appeal, 63, 64. HL 203.2
Matibabu ya Matatizo ya fahamu
Kuboresha Afya ya Jumla
871. Akili na mwili zimeunganishwa kwa karibu. Ikiwa ya kwanza inapaswa kuwa imara na
yenye usawa, ya mwisho inapaswa kuwa katika hali bora zaidi. Dhamiri na kanuni sahihi za
maisha zinapaswa kudumishwa na mishipa thabiti, tulivu, mzunguko mzuri wa damu, na
utendaji na nguvu za afya kwa ujumla.—The Health Reformer, November 1, 1877. HL
203.3
Hewa safi
872. Hewa, hewa, neema ya thamani ya mbinguni, ambayo wote wanaweza kuwa nayo,
itakubariki kwa ushawishi wake wa kutia nguvu ikiwa hutakataa kuingiliwa. Ikaribishe,
sitawisha kuipenda, nayo itathibitisha kuwa dawa ya thamani ya neva.... Inaburudisha
mwili, ... wakati mvutano wake unaonekana waziwazi akilini, ukitoa kiasi fulani cha utulivu.
na upole.... Huleta usingizi mtamu na mzuri. – Testimonies for the church 1:702. HL 203.4
Mlo
873. Ulikuwa katika hatari ya kupigwa na kupooza, nusu yako ukafa. Kunyimwa hamu ya
kula ni wokovu kwako.— Testimonies for the church 1:546 . HL 203.5
874. Ndugu hawa wote wahitaji kushikamana kwa uthabiti zaidi na kwa ustahimilivu kwa
mlo wenye afya, wa kawaida, kwa kuwa wote wako katika hatari ya msongamano wa damu
kwenye ubongo uliosongamana, na kupooza kunaweza kuanguka kwa mmoja wao au zaidi au
wote, ikiwa wataendelea kuishi kwa kutojali au kwa uzembe.— Testimonies for the church
1:588. HL 204.1
875. Unapaswa kutumia chakula rahisi zaidi, kilichotayarishwa kwa njia rahisi zaidi, ili
mishipa midogo ya ubongo usidhoofike, kudumaa, au kupooza.— Testimonies for the
Church 2:46 . HL 204.2
Zoezi
876. Mazoezi ya kiafya, yenye nguvu ndiyo unayohitaji. Hii itachangamsha akili. kusoma
wala mazoezi ya nguvu hayapaswi kufanywa mara tu baada ya kula.— Testimonies for the
Church 2:413 . HL 204.3
877. Kazi ya kimwili, kukengeushwa kutoka kwa akili, kutachota damu kutoka kwenye
ubongo.—Testimonies for the church 2:569. HL 204.4
878. Mazoezi ya asubuhi, katika kutembea katika hewa huru na yenye kutia nguvu ya
mbinguni, ... ndio ulinzi wa uhakika dhidi ya mafua, kikohozi, msongamano wa damu
kwenye ubongo na mapafu, ... na magonjwa mengine mamia.—The Health Reformer, May.
1, 1872. HL 204.5
879. Mazoezi yafaayo ya akili na mwili yatakuza na kuimarisha nguvu zote. Akili na mwili
vitahifadhiwa, na vitakuwa na uwezo wa kufanya kazi mbalimbali.... Matumizi yafaayo ya
nguvu za kimwili na vilevile nguvu za kiakili zitasawazisha mzunguko wa damu, na kuweka
kila kiungo cha mashine hai. katika mwendo.... Kila uwezo wa akili unaweza kutumika kwa
usalama linganishi ikiwa nguvu za kimwili zitatumikishwa sawa, na mada ya mawazo
yakatofautiana. Tunahitaji mabadiliko ya kazi, na asili ni mwalimu aliye hai na mwenye afya
njema.—Special instruction on Education 14. HL 204.6
kuoga
880. Kuoga ni kitulizo cha neva.—Testimonies for the Church 3:70. HL 205.1
Ushawishi wa kiakili
881. Baadhi ... wana nia yenye nguvu, ambayo, ikitumiwa katika mwelekeo ufaao, ingekuwa
njia yenye nguvu ya kudhibiti mawazo na hivyo kupinga magonjwa.— Testimonies for the
Church 2:524 . HL 205.2
882. Una uwezo wa kudhibiti mawazo yako na kushinda mashambulizi haya ya neva. Una
uwezo wa kutaka, na unapaswa kuuleta kwa usaidizi wako.—Testimonies for the church
5:310. HL 205.3
883. Lete kwa msaada wako uwezo wa nia, ambao utastahimili baridi na kuupa nguvu
mfumo wa fahamu.—Testimonies for the Church 2:533. HL 205.4
884. Ufahamu wa kutenda mema ndiyo dawa bora zaidi kwa miili na akili zenye magonjwa.
—Testimonies for the Church 1:502. HL 205.5
Bibilia
885. Biblia ni kitulizo cha neva, na inatoa uthabiti wa akili na kanuni thabiti.—The Review
and Herald, November 28, 1878. HL 205.6
SURA YA 30—ULEVI WA KIOTOMATIKI, AU KUJITIA SUMU
886. Kadiri mzunguko unavyofanya kazi zaidi, ndivyo damu inavyokuwa huru zaidi
kutokana na vizuizi na uchafu.—The Health Reformer, May 1, 1873. HL 206.1
Sumu Zinazozalishwa
887. Uchafu unapita mara kwa mara na kwa njia isiyoonekana kutoka kwenye mwili kupitia
matundu ya ngozi, na ikiwa ngozi haijawekwa katika hali ya afya, mfumo unalemewa na vitu
vichafu. Ikiwa nguo zilizovaliwa hazijasafishwa mara kwa mara na kuondoa uchafu huu,
matundu ya ngozi huchukua tena taka iliyotupwa. Uchafu wa mwili, ikiwa hauruhusiwi
kutoroka, huchukuliwa tena ndani ya damu, na kulazimishwa kuingia kwenye viungo vya
ndani. Asili, ili kujiepusha na uchafu wenye sumu, hujitahidi kukomboa mfumo huo, ambao
jitihada huzalisha homa na kile kinachoitwa ugonjwa.—How to Live, p. 60. HL 206.2
888. Familia nyingi huteseka na maumivu ya koo, na magonjwa ya mapafu, na malalamiko

ya ini, yanayoletwa juu yao na hatua yao wenyewe.... Wanaweka madirisha na milango yao
imefungwa, wakihofia kupata baridi kama kutakuwa na mwanya wa kupenyeza. kuruhusu
hewa. Wanavuta hewa ileile tena na tena mpaka inatungishwa uchafu wa sumu na taka
zinazotupwa kutoka kwenye miili yao kupitia kwenye mapafu na vinyweleo vya ngozi.
Uchafu huu hupitishwa kwenye damu kwa njia ya kuvuta pumzi ya mapafu.—How to Live,
63. HL 206.3
889. Wengi wanaugua kwa kuendekeza hamu ya kula.... Aina nyingi sana huletwa tumboni
hivi kwamba matokeo yake ni kuchachu. Hali hii huleta ugonjwa wa ghafla, na kifo hufuata
mara kwa mara.—Unpublished Testimonies, Agosti 25, 1897. HL 207.1
890. Kama mazoezi ya kimwili yangeunganishwa na mkazo wa kiakili, damu ingehuishwa

katika mzunguko wake, utendaji wa moyo ungekuwa mkamilifu zaidi, kitu kichafu
kingetupiliwa mbali, na maisha mapya na nguvu zingepatikana katika kila sehemu ya mwili.
Huweka akili zao kwa ukaribu kwenye vitabu, na kula chakula cha mtu afanye kazi kwa
juhudi. Chini ya tabia kama hizo, wengine hukua wakiwa wanene, kwa sababu mfumo
umefungwa. Wengine huwa wembamba, wepesi, na dhaifu, kwa sababu nguvu zao muhimu
zimechoka katika kutupa ziada ya chakula; ini hulemewa na kushindwa kuondoa uchafu
katika damu, na matokeo ni magonjwa.— Testimonies for the church 3:490 . HL 207.2
Kuondoa Kasoro
891. Tabia iliyozoeleka ya kukwepa hewa na kuepuka mazoezi hufunga vinyweleo, ...
inafanya isiwezekane kutupa uchafu kupitia njia hiyo. Mzigo wa kazi hutupwa kwenye ini,
mapafu, figo, n.k., na viungo hivi vya ndani vinalazimika kufanya kazi ya ngozi. Hivyo watu
hujiletea magonjwa kwa tabia zao mbaya.— Testimonies for the Church 2:524 . HL 207.3
SURA YA 31—BARIDI
Sababu za Baridi
892. Wengi hufanya kazi kwa mawazo potofu kwamba ikiwa wamepokea baridi, lazima
waondoe hewa ya nje kwa uangalifu, na waongeze halijoto ya chumba chao hadi kiwe na joto
kupita kiasi. Huenda mfumo ukaharibika, vinyweleo vifungwe na takataka, na viungo vya
ndani kupata mwako zaidi au kidogo, kwa sababu damu imerudishwa kutoka juu na kutupwa
juu yake.— Testimonies for the Church 2:530 . HL 208.1
893. Madhara yanayotokana na kuishi katika chumba kilichofungwa na vyumba visivyo na

hewa ya kutosha ni haya: ... Mwili hulegea; ngozi inakuwa njano; mmeng'enyo wa chakula
umepunguzwa, na mfumo huhisi zaidi kwa ushawishi wa baridi. Mfiduo mdogo hutoa
magonjwa makubwa. Tahadhari kubwa inapaswa kutekelezwa ili kutoketi kwenye mkondo
wa hewa au katika chumba cha baridi wakati umechoka, au wakati wa kutokwa na jasho.—
894. Ikiwa mtoto ana baridi, kwa ujumla ni kutokana na usimamizi mbaya wa mama. Ikiwa
kichwa chake kimefunikwa pamoja na mwili wake wakati wa kulala, kwa muda mfup
utakuwa na kutokwa jasho, linalosababishwa na kupumua kwa shida, kwa sababu ya ukosefu
wa hewa safi, muhimu. Inapochukuliwa kutoka chini ya kifuniko, ni karibu na uhakika wa
kuchukua baridi. Mikono kuwa wazi huweka mtoto kwenye baridi ya mara kwa mara, na
msongamano wa damu kwenye mapafu au ubongo. Mfiduo huu hutayarisha njia kwa mtoto
mchanga kuwa mgonjwa na aliyepungua kimo.—How to Live, 71. HL 208.3
895. Tunapochosha nguvu zetu, na kuchoka, tunawajibika kupata baridi, na nyakati kama
hizo kuna hatari ya ugonjwa kuwa hatari.—Testimonies for the Church 3:13. HL 209.1
Mavazi
896. Wakati miisho, ambayo iko mbali na viungo muhimu, hazijavaliwa ipasavyo, damu
hupelekwa kichwani, na kusababisha maumivu ya kichwa au kutokwa na damu puani; au
kuna hisia ya kujaa kifuani, na husababisha kikohozi au mapigo ya moyo, kwa sababu ya
damu kuwa nyingi katika eneo hilo.— Testimonies for the Church 2:531 . HL 209.2
897. Nguo nyingi kwenye kifua, ambako ni gurudumu kuu la uhai, huingiza damu kwenye
mapafu na ubongo, na kutokeza msongamano wa damu.—The Health Reformer, April 1,
1872. HL 209.3
898. Nguo kuwa ndefu hivi hukusanya umande kutoka kwenye nyasi, ... na katika hali yake
ya kutandikwa inagusana na vifundo vya miguu nyeti, ambavyo havijalindwa vya kutosha,
huvibarisha haraka, na ni mojawapo ya sababu kuu za ugonjwa wa kutokwa kamasi na
uvimbe wa scrofulous, na kuhatarisha afya na maisha.—How to Live, 62. HL 209.4
899. Watumiaji dawa hawako vizuri kamwe. Sikuzote wanapata baridi, ambayo husababisha
mateso makali, kwa sababu ya sumu katika mfumo wao wote.—Spiritual Gifts Volume 4a,
137 HL 209.5
Vidokezo vya Msaada Kuhusu Baridi
900. Kwa wakati huu, kati ya mengine yote, mapafu hayafai kunyimwa hewa safi, safi.
Iwapo hewa safi inahitajika, ni wakati sehemu yoyote ya mfumo, kama mapafu au tumbo, ina
ugonjwa. Zoezi la busara lingeweza kuleta damu kwenye uso, na hivyo kuponya viungo vya
ndani. Mazoezi ya haraka, lakini si ya jeuri, katika hewa ya wazi, kwa uchangamfu wa roho,
yatakuza mzunguko wa damu, kutoa mwanga wenye afya kwa ngozi, na kutuma damu,
iliyohuishwa na hewa safi, hadi kwenye miisho.—Testimonies for the Church. 2:530. HL
209.6
901. Lete kwa msaada wako nguvu ya nia, ambayo itastahimili baridi, na kutoa nishati kwa
mfumo wa fahamu.—Testimonies for the Church 2:533. HL 210.1
902. Badala ya kuongeza hali ya kupatwa baridi, kuoga, kukifanyika ipasavyo, huimarisha
dhidi ya baridi, kwa sababu mzunguko wa damu umeboreshwa, ... kwa maana damu huletwa
juu ya uso, na mtiririko rahisi na wa kawaida wa damu kupitia mishipa ya damu yote
hupatikana.—Testimonies for the church 3:71. HL 210.2
903. Mazoezi ya asubuhi, katika kutembea katika hewa huru ya mbinguni inayotia nguvu, ...
ndio kinga ya uhakika dhidi ya mafua, kikohozi, msongamano wa damu kwenye ubongo na
mapafu, ... na magonjwa mengine mamia.—The Health Reformer, May 1, 1872. HL 210.3
904. Mara mbili kwa wiki anapaswa kuoga kwa ujumla, kwa baridi ya kawaida kadiri
itakavyokubalika, baridi kidogo kila wakati, hadi ngozi itiwe nguvu.—Testimonies for the
Church 1:702. HL 210.4
SURA YA 32-HOMA NA MAGONJWA YA PAPO HAPO
Sababu za Magonjwa ya Papo hapo
905. Maumbile yameelemewa na hujitahidi kupinga juhudi zako za kuulemaza. Baridi na

homa ni matokeo ya majaribio hayo ya kujiondolea mzigo ulioweka juu yake.— Testimonies
906. Asili, ili kujinusuru na uchafu wenye sumu, hujitahidi kukomboa mfumo huo, ambao
jitihada husababisha homa na kile kinachoitwa ugonjwa.—How to Live, 60. HL 211.2
907. Maumbile huvumilia unyanyasaji kadiri awezavyo bila kupinga, kisha huamsha, na
kufanya juhudi kubwa kujinasua kutoka kwa matatizo na kutendewa maovu ambayo
ameteseka. Kisha kunatokea maumivu ya kichwa, baridi, homa, fadhaa, kupooza, na maovu
mengine mengi sana kutaja.— Testimonies for the Church 2:69 . HL 211.3
Mlo
908. Tunapokula nyama, majimaji ya kile tunachokula huingia kwenye mzunguko wa damu.
Hali ya homa huundwa, kwa sababu wanyama ni wagonjwa; na kwa kushiriki nyama zao
tunapanda mbegu za ugonjwa katika tishu na damu yetu wenyewe. Kisha, unapowekwa
kwenye mabadiliko katika hali ya malaria, kwa magonjwa ya magonjwa na magonjwa ya
kuambukiza, mfumo unahisi athari zao; hauko katika hali ya kupinga magonjwa.—
Unpublished Testimonies, November 5, 1896. HL 211.4
909. Chakula cha wanyama kilichokolezwa sana hutoa hali ya homa ya mfumo; hasa ikiwa
nyama ya nguruwe inatumiwa kwa uhuru, damu inakuwa chafu, mzunguko wa damu
haukusawaziki, na baridi na homa hufuata.—Spiritual Gifts Volume 4a, 126. HL 212.1
910. Mara nyingi watoto wako wameugua homa na uchungu unaosababishwa na ulaji
usiofaa, wakati wazazi wao waliwajibika kwa ugonjwa wao.—Testimonies for the Church
4:502. HL 212.2
911. Watoto hawapaswi kuruhusiwa kula chakula kingi, kama vile nyama ya nguruwe,
soseji, viungo, keki tajiri na maandazi; kwa maana kwa kufanya hivyo damu yao inakuwa na
homa.— Testimonies for the church 4:141 . HL 212.3
912. Maelfu wametumbukiza tamaa zao potovu, wamekula chakula kizuri, kama
wanavyokiita, na matokeo yake wameleta homa au ugonjwa mwingine wa ghafla, na kifo
fulani.— Testimonies for the Church 2:69 . HL 212.4
Uingizaji hewa
913. Madhara yanayotokana na kuishi katika vyumba vilivyofungwa, visivyo na hewa ya

kutosha ni haya: Mfumo unakuwa dhaifu na usio na afya, mzunguko wa damu unashuka,
damu hutiririka kwa ulegevu kupitia mfumo kwa sababu haijasafishwa na kuingiziwa hewa
safi, inayotia nguvu ya mbinguni. Akili hufadhaika na kusononeka, huku mfumo mzima
ukiwa umezuiliwa, na homa na magonjwa mengine ya papo hapo yanaweza kutokea.—
Testimonies for the church 1:702, 703. HL 212.5
Maambukizi
914. Ikiwa homa ikiingia katika familia, mara nyingi zaidi ya mmoja wana homa sawa. Hii
haihitajiki ikiwa mazoea ya familia ni sahihi. Ikiwa mlo wao ni kama inavyopaswa kuwa, na
wanazingatia tabia za usafi, na kutambua umuhimu wa uingizaji hewa, homa isingehitajika
kuenea kwa mshiriki mwingine wa familia. Sababu ya kuwa na homa katika familia, na
kuwaweka wahudumu, ni kwa sababu chumba cha wagonjwa hakiwi huru kutokana na
maambukizo ya sumu kwa usafi na uingizaji hewa ufaao.—How to Live, 57. HL 212.6
915. Familia zimepatwa na homa, wengine wamekufa, na sehemu iliyobaki ya jamaa karibu
wamenung’unika dhidi ya Muumba wao kwa sababu ya misiba yao yenye kuhuzunisha,
wakati sababu pekee ya ugonjwa na kifo chao kimekuwa tokeo la wao wenyewe la uzembe.
Uchafu wa majengo yao wenyewe umeleta juu yao magonjwa ya kuambukiza.... Magonjwa
ya takriban kila maelezo yatasababishwa na kuvuta angahewa iliyoathiriwa na dutu hizi
zinazooza. Kila mara kunatokea uvundo ambao hutia sumu hewani.—Spiritual Gift vol 4a,
141. HL 213.1
916. Nyumba ikijengwa mahali ambapo maji hutuama na kuizunguka,yakikaa kwa muda
kisha kukauka, ukundu wenye sumu hutokea, na homa na ague, vidonda vya kooni,
magonjwa ya mapafu, na homa itakuwa tokeo.— How to Live, 64. HL 213.2
Mapendekezo Yanayofaa
917. Katika matukio tisa kati ya kumi hali ya ugonjwa kwa watoto inaweza kufuatiliwa
chanzo chake kwenye tamaa potovu. Labda ni mfiduo wa baridi, ukosefu wa hewa safi, ulaji
usio wa kawaida, au mavazi yasiyofaa; na wazazi wote wanaohitaji kufanya ni kuondoa
sababu, na kuwawekea watoto wao kipindi cha utulivu na kupumzika au kujinyima chakula
kwa muda mfupi. Kuoga kwa kufaa, kwa halijoto ifaayo, kutaondoa uchafu kwenye ngozi,
na dalili mbaya zinaweza kutoweka upesi.—The Health Reformer, Oktober 1, 1866. HL
213.3
918. Punguza hali ya homa ya mfumo kwa kutumia kwa makini na kwa akili maji. Jitihada
hizi zitasaidia asili katika mapambano yake ya kukomboa mfumo na uchafu.... Matumizi ya
maji yanaweza kufaulu lakini kidogo ikiwa mgonjwa haoni ulazima wa kuzingatia lishe yake
kwa makini.—How to Live, 60. HL 214.1
919. Kama, katika hali yao ya homa, wangepewa maji ya kunywa bure, na matumizi
yangefanywa nje ya mwili, siku nyingi na usiku wa mateso yangeokolewa, na maisha mengi
ya thamani yangeokolewa. Lakini maelfu wamekufa kwa homa kali ikiwateketeza, hadi
mafuta ambayo yalilisha homa yalipochomwa, vitu muhimu viliteketezwa, na wamekufa kwa
uchungu mkubwa zaidi, bila kuruhusiwa kuwa na maji ili kutuliza kiu yao inayowaka. Maji,
ambayo yanaruhusiwa jengo lisilo na maana kuzima mambo yanayowaka moto,
hayaruhusiwi wanadamu kuzima moto unaoteketeza vitu muhimu.—How to Live, 62. HL
214.2
920. Maji yaliyobarikiwa, yaliyotumwa kutoka mbinguni, yakitumiwa kwa ustadi,

yangezima moto ulao, lakini yamewekwa kando kwa ajili ya dawa zenye sumu.—
921. Katika hali ya homa kali, kutokula kwa muda mfupi kutapunguza homa na kufanya
matumizi ya maji yawe na matokeo zaidi. Lakini tabibu kaimu anahitaji kuelewa hali halisi
ya mgonjwa, na si kumruhusu kuzuiliwa katika chakula kwa muda mrefu hadi mfumo wake
unapokuwa dhaifu. Wakati homa inazidi, chakula kinaweza kuchochea na kusisimua damu;
lakini mara tu nguvu ya homa inapovunjika, lishe inapaswa kutolewa kwa uangalifu na
busara. Ikiwa chakula kinazuiliwa kwa muda mrefu, tamaa ya tumbo huzalisha homa,
ambayo itaondolewa utoaji sahihi wa chakula cha ubora sahihi. Inaipa asili kitu cha
kufanyia kazi. Ikiwa kuna tamaa kubwa iliyoonyeshwa kwa chakula, hata wakati wa homa,
kukidhi tamaa hiyo kwa kiasi cha wastani cha chakula rahisi itakuwa chini ya madhara kuliko
kwa mgonjwa hunyimwa. Wakati hawezi kupata mawazo yake juu ya jambo lingine lolote,
asili haitalemewa na sehemu ndogo ya chakula rahisi.—Testimonies for the church2:384,
385. HL 214.4
922. Chumba cha wagonjwa, ikiwezekana, kinapaswa kuwa na hewa safi mchana na usiku.
Mkondo haupaswi kuja moja kwa moja kwa mgonjwa. Wakati homa inayowaka inazidi,
kuna hatari ndogo ya kupata baridi. Lakini utunzaji maalum unahitajika wakati shida
inapokuja, na homa inapopita. Kisha kutazama mara Kwa mara kunaweza kuhitajika Ili
kudumisha uhai katika mfumo.—How to Live, 59, 60. HL 215.1

MAISHA YA AFYgh

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

MAISHA YA AFYgh

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SURA YA 23—MAFUNZO YA MWONGOZO

611. Wanafunzi wanaotumwa shuleni ili kujitayarisha kuwa wainjilisti, watendakazi, na

Ni muhimu pia kuelewa falsafa ya kazi ya umishonari wa kitibabu. Popote ambapo

Usafi wa Nyumba na Maeneo yanayotuzunguka

616. Vyumba ambavyo havipati mwanga na hewa huwa na unyevunyevu. Vitanda na

Usafi kwa Watoto

Kunyonyeshwa mara kwa mara

Mavazi ya Mtoto mchanga

Kutumikishwa kwa akina mama

Madhara ya Mama kufanya kazi kupita kiasi kwa Mtoto mchanga

643. Kutokana na chakula ambacho mama alilazimishwa kupokea, hangeweza kutoa

Usafi wa Chumba cha Wagonjwa

660. Madhara mengi yametokana na wagonjwa kutokana na desturi ya ulimwenguni pote ya

SURA YA 25—VIUNGO VYA MMENG’ENYO WA CHAKULA

Fiziolojia ya Mfumo wa Umeng’enyaji wa chakula

Sababu za kutomeng’enywa kwa Chakula

Kunywa kwenye Milo

672. Chakula hakipaswi kuoshwa; hakuna kinywaji kinachohitajika wakati wa kula....

Vyakula vya Majimaji

Kula Mara kwa Mara Sana

Mchanganyiko wa Chakula usiofaa

681. Kadiri vitoweo na vitindamlo vitakavyowekwa kwenye meza zetu, ndivyo

Kula kupita kiasi

689. Nishati ya mishipa ya fahamu ya ubongo imezimwa na inakaribia kulemazwa na ulaji

Mavazi yasiyo sahihi

Mapendekezo yenye Msaada kwa Matibabu

SURA YA 26—MAPAFU NA KUPUMUA

Sababu za Magonjwa ya Viungo vya Kupumua

Uingizaji hewa duni

714. Familia nyingi huteseka na maumivu ya koo, magonjwa ya mapafu, na malalamiko ya

Matumizi yasiyofaa ya Sauti

Matumizi Sahihi ya Sauti

Kula Bila Kiasi

728. Matatizo ya Catarrha(kutokwa kamasi ), ugonjwa wa figo, maumivu ya kichwa, na

Utunzaji wa Viungo vya Kupumua

Fiziolojia ya Mfumo wa Mzunguko

Mfumo wa fahamu unavyothibiti mfumo wa mzunguko wa damu

Sababu za Magonjwa ya Damu na Mzunguko

748. Kwa kukatiza mzunguko wa damu, mfumo mzima umeharibika.—The Health

756. Matatizo ya Catarrha( kutokwa kamasi), ugonjwa wa figo, maumivu ya kichwa, na

762. Tunapokula nyama, majimaji ya kile tunachokula huingia kwenye mzunguko wa

775. Nywele na vibanio bandia zinazofunika sehemu ya chini ya ubongo na kusisimua

776. Uchafu wa mwili, usiporuhusiwa kutoka, unarudishwa ndani ya damu, na kulazimishwa

777. Kutokana na chakula ambacho mama alilazimishwa kupokea, hangeweza kutoa

779. Kadiri tunavyofanya mazoezi, ndivyo mzunguko wa damu utakavyokuwa mzuri

Kitendo cha kuharibika kwa ngozi

800. Madhara yanayotokana na kuishi karibu na vyumba visivyo na hewa ya kutosha ni

Hatua ya Fidia ya Viungo vya Ndani

810. Tabia iliyojifunzwa ya kukwepa hewa na kuepuka mazoezi hufunga vinyweleo,—

SURA YA 29—UBONGO NA MFUMO WA FAHAMU

Mifano ya Udhibiti wa fahamu

Shida za Neva zenye Huruma

832. Mungu mwenyewe ametuumba tukiwa na viungo na uwezo wa pekee. Hivi

Sababu za Magonjwa ya mfumo wa fahamu

Mazingira Yasiyo na Afya

843. Kumbukumbu inajeruhiwa sana na usomaji usiochaguliwa vibaya, ambao una

Tabia Zisizo za mpangilio

849. Nywele Bandia na vibanio bandia zinazofunika sehemu ya chini ya ubongo,

Makosa katika Mlo

857. Baadhi ya wanyama wanaoletwa kwenye machinjo wanaonekana kutambua

858. Hamu ya pombe inahimizwa na utayarishaji wa chakula chenye vikolezo na viungo.

861. Tumbaku ni sumu ya aina ya udanganyifu na mbaya zaidi, yenye ushawishi wa

863. Ijapokuwa [tumbaku] huwafanyia baadhi [watoto wachanga wanaolazimika kuvuta

Matibabu ya Matatizo ya fahamu