MITHALI

Utangulizi
Neno la Kiebrania ‘‘mashal’’ ambalo ndilo lililotafsiriwa ‘‘ mithali’’ lina maana nyingine zaidi,yaani, ‘‘mapokeo,’’
‘‘mafumbo,’’au ‘‘semi za hekima.’’
Hivyo Mithali ni mkusanyiko wa semi nyingi za hekima na mambo kuhusu maisha ya busara na haki ya kila
siku. Kitabu hiki kinatoa mafundisho yenye mafumbo ambayo yalikuwa ya kawaida katika eneo la Mashariki ya
Kati ya zamani, hekima yake ni ya kipekee kwa sababu imeelezwa katika mtazamo wa Mungu na vigezo Vyake
vya haki kwa ajili ya watu Wake wa agano.
Kama vile Daudi alivyo chimbuko la Zaburi katika Israeli ndivyo Solomoni alivyo chimbuko la hekima katika
Israeli (1 :1 ; 10 :1 ;25 :1). Solomoni aliandika mithali 3,000 na nyimbo 1,005 wakati wa maisha yake.Waandishi
wengine ambao wametajwa kwa majina katika Mithali ni Aguri mwana wa Yake (30:1–33) na Mfalme Lemueli
(31:1–9), wengine wametajwa kuwa wenye hekima katika (22 :17 na 24 :23 ingawa majina yao hayakutajwa.
Kitabu hiki kinazungumzia mithali za hekima, kuwafundisha watu jinsi ya kuishi maisha yanayompendeza
Mungu. Sura nne za kwanza zinazungumzia umuhimu wa hekima. Kinachofuata ni mkusanyo wa mistari miwili
miwili mifupi yenye mithali zenye nguvu kuhusu masuala mbalimbali yakiwemo: ndoa, upendo, uvivu, maonyo
kuhusu ulevi na uasherati.

Mahali
Yerusalemu

Wazo Kuu
Maisha ya uadilifu yanayofaa kimwili na kiroho. Kusudi kuu la kitabu hiki limeelezwa wazi wazi katika 1 :2-7 :
Kumpatia msomaji hekima, busara na maarifa ya Kimungu katika maisha, (1) ili kuwapa wajinga werevu (11:4),
(2) Kuwapa vijana maarifa na tahadhari ( 1 :4) na (3) kumwongezea elimu mwenye hekima (1 :5-6) waweze
kuishi maisha ya uadilifu. Kitabu kinaanza kwa kueleza wazi kwamba, “Kumcha BWANA ndiyo chanzo cha
maarifa.’’ ( 1:7).

Mwandishi
Sehemu kubwa ya kitabu hiki imeandikwa na Solomoni.Inawezekana sura 1-24 ziliandikwa na Solomoni
mwenyewe. Sura ya 25-29 ni mithali za Solomoni zilizoongezwa katika ile sehemu ya kwanza ya kitabu na
Hezekia kama 730 K.K. Sura hizi mbili za mwisho haijulikani ni lini ziliingizwa humo.Aguri na Lemueli na wenye
hekima wengine walichangia sehemu ya mwishoni.

Tarehe
Mithali zilizungumzwa na Mfalme Solomoni kama miaka 1,000 K.K.Hezekia ndiye aliyeingiza mithali nyingine za
Solomoni ili kuziunganisha na hiyo sehemu ya kwwnza mnamo 730 K.K. Lakini sura mbili za mwisho haijulikani
ziliingizwa lini.

Mgawanyo
• Maelezo juu ya hekima na upumbavu. (1:1-9 :18)
• Mithali za Solomoni. (10:1-22:16)
• Mithali za wengine wenye hekima. (22:17-24:34)
• Mithali nyingine za Solomoni. (25:1-29:27)
• Mithali za Aguri na Lemueli. (30:1-31:31)

1
 MITHALI
Utangulizi: Kusudi Na Kiini
Mithali za Solomoni mwana wa Daudi,
1 mfalme wa Israeli:
2Kwa kupata hekima na nidhamu,
kwa kufahamu maneno ya busara,
3kwa kujipatia nidhamu na busara,
kufanya lililo sawa, haki na bila kupendelea,
4huwapa busara wajinga,
maarifa na akili kwa vijana,
5wenye hekima na wasikilize nao waongeze
elimu yao,
wenye kupambanua na wapate mwongozo,
6kwa kufahamu mithali na mifano,
misemo na vitendawili vya wenye hekima.
7Kumcha BWANA ndiyo chanzo cha
maarifa,
lakini wapumbavu hudharau hekima na
adabu.
Onyo Dhidi Ya Ushawishi
8Mwanangu, sikiliza mwongozo wa baba yako,
wala usiyaache mafundisho ya mama yako.
9Hayo yatakuwa taji la maua la neema
kichwani pako,
na mkufu shingoni mwako.
10Mwanangu, kama wenye dhambi
wakikushawishi,
usikubaliane nao.
11Kama wakisema, “Twende tufuatane,
tukamvizie mtu na kumwaga damu,
njoo tukavizie nafsi isiyo na hatia,
12tuwameze wakiwa hai kama kaburi a ,
wakiwa wazima wazima kama wale
wanaotumbukia shimoni,
13tutapata aina zote za vitu vya thamani
na kujaza nyumba zetu kwa nyara,
14njoo ushirikiane nasi,
vitu vyote tutakavyopata tutagawana.’’
15Mwanangu, usiandamane nao,
usiweke mguu wako katika njia zao,
16kwa kuwa miguu yao hukimbilia kwenye
dhambi,
ni wepesi kumwaga damu.
17Jinsi gani ilivyo kazi bure kutandaza wavu
wakati ndege wote wanakuona!
18Wanaume hawa huvizia kumwaga damu yao
wenyewe,
a12 Kaburi maana yake hapa ni “Kuzimu.’’
hujivizia tu wenyewe!
19Huu ndio mwisho wa wote ambao wanajipatia
mali kwa hila,
huuondoa uhai wa wale wenye mali.
Onyo Dhidi Ya Kukataa Hekima
20Hekima huita kwa sauti kuu barabarani,
hupaza sauti yake kwenye viwanja vikubwa,
21Kwenye makutano ya barabara za mji zenye
makelele mengi hupaza sauti,
kwenye malango ya mji hutoa hotuba yake:
22“Enyi wajinga, mtang’ang’ania ujinga wenu
hadi lini?
Mpaka lini wenye mizaha watafurahia
mizaha
na wapumbavu kuchukia maarifa?
23Kama mngekuwa mmeitikia karipio langu,
ningekuwa nimemimina roho yangu kwenu
na kuwafahamisha maneno yangu.
24Lakini kwa kuwa mlinikataa nilipowaita
na hakuna ye yote aliyekubali niliponyoosha
mkono wangu,
25kwa kuwa mliyapuuza mashauri yangu yote
na hamkukubali karipio langu,
26mimi nami nitawacheka katika maafa yenu,
nitawadhihaki wakati janga litakapowapata,
27wakati janga litakapowapata kama tufani,
wakati maafa yatakapowazoa kama upepo
wa kisulisuli,
wakati dhiki na taabu zitakapowalemea.
28“Ndipo watakaponiita lakini sitawajibu,
watanitafuta lakini hawatanipata.
29Kwa kuwa walichukia maarifa,
wala hawakuchagua kumcha BWANA,
30kwa kuwa hawakukubali mashauri yangu,
na kukataa maonyo yangu,
31watakula matunda ya njia zao,
na watashibishwa matunda ya hila zao.
32Kwa kuwa ukaidi wa wajinga utawaua,
nako kuridhika kwa wajinga
kutawaangamiza,
33lakini ye yote anisikilizaye ataishi kwa
usalama,
atatulia, bila kuwa na hofu ya madhara.’’
Faida Za Hekima
2
Mwanangu, kama utayakubali maneno
yangu na kuyaweka akiba maagizo yangu
ndani mwako,
2kutega sikio lako kwenye hekima
2
 MITHALI
na kuweka moyo wako katika ufahamu,
3na kama ukiita busara
na kuita kwa sauti ufahamu,
4na kama utaitafuta kama fedha
na kuitafuta sana kama hazina iliyofichwa,
5ndipo utakapoelewa kumcha BWANA
na kupata maarifa ya Mungu.
6Kwa maana BWANA hutoa hekima,
na kinywani mwake hutoka maarifa na
ufahamu.
7Huifadhi ushindi kwa ajili ya mwadilifu,
yeye ni ngao kwa wale wasio na lawama,
8kwa kuwa hulinda mwenendo wa mwenye haki
na kuhifadhi njia ya waaminifu wake.
9Ndipo utafahamu lipi lililo kweli na haki
na sawa, katika kila njia nzuri.
10Kwa maana hekima itaingia moyoni mwako,
nafsi yako itafurahia maarifa.
11Busara itakuhifadhi
na ufahamu utakulinda.
12Hekima itakuokoa kutoka njia za waovu,
kutoka watu ambao maneno yao
yamepotoka,
13waachao mapito yaliyonyooka
wakatembea katika njia za giza,
14wapendao kutenda mabaya
na kufurahia upotovu wa ubaya,
15ambao mapito yao yamepotoka
na ambao ni wapotovu katika njia zao.
16Itakuokoa pia kutokana na mwanamke mzinzi,
kutokana na mke mpotovu mwenye maneno
ya kushawishi kutenda ubaya,
17aliyemwacha mwenzi wa ujana wake
na kupuuza agano alilofanya mbele ya
Mungu.
18Kwa maana nyumba yake huelekea kwenye
kifo
na mapito yake kwenye roho za waliokufa.
19Hakuna ye yote aendaye kwake akarudi,
au kufikia mapito ya uzima.
20Hivyo utatembea katika njia za watu wema
na kushikamana na mapito ya wenye haki.
21Kwa maana wanyofu wataishi katika nchi,
nao wasio na lawama watabakia ndani yake,
22bali waovu watakatiliwa mbali kutoka katika
nchi,
nao wasio waaminifu watang’olewa kutoka
humo.
Faida Nyingine Za Hekima
Mwanangu, usisahau mafundisho yangu,
3 bali yatunze maagizo yangu moyoni
mwako,
2kwa kuwa yatakuongezea miaka mingi ya
maisha yako
na kukuletea mafanikio.
3Usiache kamwe upendo na uaminifu vitengane
nawe,
vifunge shingoni mwako,
viandike katika ubao wa moyo wako.
4Ndipo utapata kibali na jina zuri
mbele za Mungu na mwanadamu.
5Mtumaini BWANA kwa moyo wako wote
wala usizitegemee akili zako mwenyewe,
6katika njia zako zote mkiri yeye,
naye atayanyoosha mapito yako.
7Usiwe mwenye hekima machoni pako
mwenyewe,
mche BWANA ukajiepushe na uovu.
8Hii itakuletea afya mwilini mwako,
na mafuta kwenye mifupa yako.
9Mheshimu BWANA kwa mali zako na
kwa malimbuko ya mazao yako yote,
10ndipo ghala zako zitakapojaa hadi kufurika,
viriba vyako vitafurika kwa mvinyo mpya.
11Mwanangu, usidharau marudi ya BWANA
na usichukie kukaripiwa naye,
12kwa sababu BWANA huwarudi wale
awapendao,
kama vile baba afanyavyo kwa mwana
apendezwaye naye.
13Heri mtu yule aonaye hekima,
mtu yule apataye ufahamu,
14kwa maana hekima ana faida kuliko fedha
na mapato yake ni bora kuliko ya dhahabu
safi.
15Hekima ana thamani kuliko marijani,
hakuna cho chote unachokitamani
kinachoweza kulinganishwa naye.
16Maisha marefu yako katika mkono wake wa
kuume,
katika mkono wake wa kushoto kuna utajiri
na heshima.
17Njia zake zinapendeza,
mapito yake yote ni amani.
18Yeye ni mti wa uzima kwa wale
wanaomkumbatia,
3
 MITHALI
wale wamshikao watabarikiwa.
19Kwa hekima BWANA aliiweka misingi ya
dunia,
kwa ufahamu aliziweka mbingu mahali pake,
20kwa maarifa yake vilindi viligawanywa,
nayo mawingu yanadondosha umande.
21Mwanangu, hifadhi maamuzi mema na busara,
usiache vitoke machoni pako,
22ndipo vitakapokuwa uzima nafsini mwako
na pambo la neema shingoni mwako .
23Kisha utaenda katika njia yako salama,
wala mguuu wako hautajikwaa,
24ulalapo, hautaogopa,
ulalapo usingizi wako utakuwa mtamu.
25Usiogope maafa ya ghafula
au maangamizi yanayowapata waovu,
26kwa kuwa BWANA atakuwa tumaini lako
na kuepusha mguu wako kunaswa katika
mtego.
27Usizuie wema kwa wale wanaostahili
ikiwa katika uwezo wako kutenda.
28Usimwambie jirani yako,
‘‘Njoo baadaye, nitakupa kesho,’’
nawe unacho kitu kile karibu nawe.
29Usifanye hila ya kumdhuru jirani yako,
ambaye anaishi karibu na
wewe akikuamini.
30Usimshtaki mtu bila sababu,
wakati hajakutenda dhara lo lote.
31Usimwonee wivu mtu mwenye jeuri
wala kuchagua njia yake iwayo yote,
32kwa kuwa BWANA humchukia mtu
mpotovu,
lakini siri yake iko kwa mwenye haki.
33Laana ya BWANA i juu ya nyumba ya
mwovu,
lakini yeye huibariki nyumba ya mwenye
haki.
34Huwadhihaki wale wanaodhihaki kwa kiburi
lakini huwapa neema wanyenyekevu.
35Wenye hekima hurithi heshima,
bali huwaaibisha wapumbavu.
Hekima Ni Bora Kupita Vyote
Sikilizeni wanangu, mafundisho ya baba
4 yenu,
sikilizeni kwa makini na mpate ufahamu.
2Ninawapa mafundisho ya maana,
kwa hiyo msiyaache mafundisho yangu.
3Nilipokuwa mvulana katika nyumba ya baba
yangu,
ningali mchanga na mtoto pekee kwa mama
yangu,
4baba alinifundisha akisema, “Yashike maneno
yangu yote kwa moyo wako wote,
yashike maagizo yangu na wewe utaishi.
5Pata hekima, pata ufahamu,
usiyasahau maneno yangu wala usiyaache.
6Usimwache hekima naye atakuweka salama,
mpende, naye atakulinda.
7Hekima ni bora kuliko vyote, kwa hiyo jipatie
hekima.
Hata ikikugharimu vyote ulivyo navyo, pata
ufahamu.
8Mstahi, naye atakukweza,
mkumbatie, naye atakuheshimu.
9Atakuvika shada la neema kichwani mwako
na kukupa taji ya utukufu.’’
10Sikiliza
mwanangu, kubali ninachokuambia,
nayo miaka ya maisha yako itakuwa mingi.
11Ninakuongoza katika njia ya hekima
na kukuongoza katika mapito yaliyonyooka.
12Utembeapo, hatua zako hazitazuiliwa,
ukimbiapo, hutajikwaa.
13Mkamate sana elimu, usimwache aende zake,
mshike maana yeye ni uzima wako.
14Usiuweke mguu wako katika njia ya waovu
wala usitembee katika njia ya watu wabaya.
15Epukana nayo, usisafiri katika njia hiyo,
achana nayo na uelekee njia yako.
16Kwa kuwa hawawezi kulala mpaka watende
uovu,
wanashindwa hata kusinzia mpaka
wamwangushe mtu.
17Wanakula mkate wa uovu,
na kunywa mvinyo wa jeuri.
18Njiaya wenye haki ni kama nuru ya
kwanza ya mapambazuko,
ambayo hung’aa zaidi na zaidi mpaka
mchana mkamilifu
19Lakini njia ya waovu ni kama giza nene,
hawajui kinachowafanya wajikwae.
20Mwanangu, yasikilize kwa makini yale
ninayokuambia,
sikiliza kwa makini maneno yangu.
21Usiruhusu yaondoke machoni pako,
yahifadhi ndani ya moyo wako,
4
 MITHALI
22kwa sababu ni uzima kwa wale wanaoyapata
na afya kwa mwili wote wa mwanadamu.
23Zaidi ya yote, linda moyo wako, kuliko yote
uyalindayo,
maana ndiko zitokako chemchemi za uzima.
24Epusha kinywa chako na ukaidi,
weka mazungumzo machafu mbali na
midomo yako.
25Macho yako na yatazame mbele,
kaza macho yako moja kwa moja mbele
yako.
26Sawazisha mapito ya miguu yako
na njia zako zote ziwe zimethibitika.
27Usigeuke kulia wala kushoto,
epusha mguu wako na ubaya.
Onyo Dhidi Ya Uzinzi
Mwanangu, sikiliza kwa makini hekima
5 yangu,
sikiliza vizuri maneno yangu ya busara,
2ili uweze kutunza busara
na midomo yako ihifadhi maarifa.
3Kwa maana midomo ya mwanamke mzinzi
hudondosha asali,
na maneno ya kinywa chake ni laini kuliko
mafuta,
4lakini mwisho wake ni mchungu kama nyongo,
mkali kama upanga ukatao kuwili.
5Miguu yake inakwenda kwenye kifo,
hatua zake zinaelekea moja kwa moja
kaburini a .
6Hafikiri juu ya njia ya uzima,
7Sasa
njia zake zimepotoka, lakini hana habari.
basi wanangu, nisikilizeni,
msiache ninalowaambia.
8Njia zenu ziwe mbali naye,
msiende karibu na mlango wa nyumba yake,
9usije ukatoa nguvu zako nzuri kwa wengine
na miaka yako kwa aliye mkatili,
10wageni wasije wakasherehekea utajiri wako
na jitihada yako ikatajirisha nyumba ya
mwanaume mwingine.
11Mwishoni mwa maisha yako utalia kwa
uchungu,
wakati nyama na mwili wako vimechakaa.
12Utasema, “Jinsi gani nilichukia marudi!
Jinsi gani moyo wangu ulivyodharau
maonyo!
13Sikuwatii walimu wangu
wala kuwasikiliza wakufunzi wangu.
a5 Kaburini hapa maana yake ni “Kuzimuni.’’
14Nimefika ukingoni mwa maangamizi kabisa
katikati ya kusanyiko lote.’’
15Kunywa maji kutoka kisima chako mwenyewe,
maji yanayotiririka kutoka kisima chako
mwenyewe.
16Je, chemchemi zako zifurike katika barabara
za mji
na vijito vyako vya maji viwanjani?
17Na viwe vyako mwenyewe,
kamwe visishirikishwe wageni.
18Chemchemi yako na ibarikiwe
na ufurahie mke wa ujana wako.
19Kulungu jike apendaye, kulungu mzuri,
matiti yake na yakutosheleze siku zote,
nawe utekwe daima na upendo wake.
20Kwa nini mwanangu,utekwe na mwanamke
mzinzi?
Kwa nini ukumbatie kifua cha mke wa
mwanaume mwingine?
21Kwa maana njia za mtu ni wazi kabisa mbele
za BWANA,
naye huyapima mapito yake yote.
22Matendo mabaya ya mtu mwovu humnasa
yeye,
kamba za dhambi yake humkamata kwa
nguvu.
23Atakufa kwa kukosa maonyo,
akipotoshwa kwa upumbavu wake
mwenyewe.
Maonyo Dhidi Ya Upumbavu
6 Mwanangu, kama umekuwa mdhamini wa
jirani yako,
ikiwa umeshika mikono kwa kuweka ahadi
kwa ajili ya mwingine,
2kama umetegwa na ulichosema,
umenaswa kwa maneno ya kinywa chako,
3basi fanya hivi mwanangu, ili ujiweke huru,
kwa kuwa umeanguka mikononi mwa jirani
yako:
Nenda ukajinyenyekeshe kwake,
msihi jirani yako!
4Usiruhusu usingizi machoni pako,
usiruhusu kope zako zisinzie.
5Jiweke huru, kama swala mkononi mwa
mwindaji,
kama ndege kutoka kwenye mtego wa
mwindaji.
6Ewe mvivu, mwendee mchwa,
zitafakari njia zake ukapate hekima!
7Kwa maana yeye hana msimamizi,
5
 MITHALI
wala mwangalizi, au mtawala,
8lakini
hujiwekea akiba wakati wa kiangazi
na hukusanya chakula chake wakati wa
mavuno.
9Ewe mvivu, utalala hata lini?
utaamka lini kutoka katika usingizi wako?
10Bado kulala kidogo, kusinzia kidogo,
bado kukunja mikono upate usingizi!
11Hivyo umaskini wako huja kama mnyang’anyi
na uhitaji wako kama mtu mwenye silaha.
12Mtu mbaya sana na mlaghai,
ambaye huzungukazunguka na maneno ya
upotovu,
13ambaye anakonyeza kwa jicho lake,
anayetoa ishara kwa miguu yake
na kuashiria kwa vidole vyake,
14ambaye hupanga ubaya kwa udanganyifu
moyoni mwake,
daima huchochea fitina.
15Kwa hiyo maafa yatamkumba ghafula,
ataangamizwa mara, pasipo msaada.
16Kuna vitu sita anavyovichukia BWANA,
naam, viko saba vilivyochukizo kwake:
17Macho ya kiburi,
ulimi udanganyao,
mikono imwagayo damu isiyo na hatia,
18moyo ule uwazao mipango miovu,
miguu ile iliyo myepesi kukimbilia uovu,
19shahidi wa uongo ambaye humwaga uongo
na mtu ambaye huchochea fitina kati ya
ndugu.
Onyo Dhidi Ya Uasherati
20Mwanangu, yashike maagizo ya baba yako
na usiache mafundisho ya mama yako.
21Yafunge katika moyo wako daima,
yakaze kuizunguka shingo yako.
22Wakati utembeapo, yatakuongoza,
wakati ulalapo, yatakulinda,
wakati uamkapo, yatazungumza nawe.
23Kwa maana maagizo haya ni taa,
mafundisho haya ni mwanga
na maonyo ya maadili
ni njia ya uzima,
24yakikulinda na mwanamke mwovu,
kutokana na maneno laini ya mwanamke
mpotovu.
25Moyo wako usitamani uzuri wake
wala macho yake yasikuteke,
26kwa maana malaya hufanya mtu kuwa maskini
asipate chakula
na mwanamke mzinzi huwinda maisha yako
hasa.
27Je, mtu aweza kuchotea moto kwenye paja
lake
bila nguo zake kuungua?
28Je, mtu aweza kutembea juu ya makaa ya
moto yanayowaka
bila miguu yake kuungua?
29Ndivyo alivyo mtu alalaye na mke wa
mwanaume mwingine,
hakuna ye yote amgusaye huyo mwanamke
ambaye hataadhibiwa.
30Watu hawamdharau mwizi kama akiiba
kukidhi njaa yake wakati ana njaa.
31Pamoja na hayo, kama akikamatwa, lazima
alipe mara saba,
ingawa inamgharimu utajiri wote wa nyumba
yake.
32Lakini mwanaume aziniye na mwanamke hana
akili kabisa,
ye yote afanyaye hivyo hujiangamiza
mwenyewe.
33Mapigo na aibu ni fungu lake
na aibu yake haitafutika kamwe,
34kwa maana wivu huamsha ghadhabu ya
mume,
naye hataonyesha huruma alipizapo kisasi.
35Hatakubali fidia yo yote,
atakataa malipo hata ikiwa kubwa kiasi gani.
Onyo Dhidi Ya Mwanamke Mzinzi
7 Mwanangu, shika maneno yangu
na kuyahifadhi maagizo yangu ndani yako.
2Shika maagizo yangu nawe utaishi,
linda mafundisho yangu kama mboni ya
jicho lako.
3Yafunge katika vidole vyako,
yaandike katika kibao cha moyo wako.
4Mwambie hekima, “Wewe ni dada yangu,’’
uite ufahamu jamaa yako,
5watakuepusha na mwanamke mzinzi,
kutokana na mwanamke mpotovu na
maneno yake ya kubembeleza.
6Kwenye dirisha la nyumba yangu
nilitazama nje kupitia dirishani.
7Niliona miongoni mwa wajinga,
nikagundua miongoni mwa wanaume vijana,
kijana asiye na akili.
8Alikuwa akishuka njiani karibu na pembe ya
huyo mwanamke,
6
 MITHALI
akitembea kuelekea kwenye nyumba ya
mwanamke
9wakati wa machweo, jua likipungua nuru,
giza la usiku lilipokuwa likiingia.
10Ndipo akatoka mwanamke kukutana naye
akiwa amevaa kama malaya akiwa na nia ya
udanganyifu.
11(Ni mwanamke mwenye makelele na mkaidi
miguu yake haitulii nyumbani,
12mara kwenye barabara za mji, mara kwenye
viwanja vikubwa,
kwenye kila pembe huvizia.)
13Huyo mwanamke alimkumbatia kijana na
kumbusu
na kwa uso usio na haya akamwambia:
14“Nina sadaka za amani nyumbani,
leo nimetimiza nadhiri zangu.
15Kwa hiyo nimetoka nje kukulaki,
nimekutafuta na nimekupata!
16Nimetandika kitanda changu
kwa kitani za rangi kutoka Misri.
17Nimetia manukato kitanda changu
kwa manemane, udi na mdalasini.
18Njoo, tuzame katika mapenzi mpaka asubuhi,
tujifurahishe wenyewe kwa mapenzi!
19Mume wangu hayupo nyumbani,
amekwenda safari ya mbali.
20Amechukua mkoba uliojazwa fedha
na hatakuwepo nyumbani karibuni.’’
21Kwa maneno laini yule mwanamke
akampotosha,
alimshawishi kwa maneno yake laini.
22Mara huyo kijana alimfuata yule mwanamke
kama fahali aendaye machinjoni,
kama kulungu aingiaye kwenye kitanzi,
23mpaka mshale umchome ini lake,
kama ndege anayenaswa kwenye mtego,
bila kujua itamgharimu maisha yake.
24Sasa basi wanangu, nisikilizeni,
sikilizeni kwa makini nisemalo.
25Usiruhusu moyo wako ugeukie njia za huyo
mwanamke
wala usitangetange katika mapito yake.
26Aliowaangusha ni wengi,
aliowachinja ni kundi kubwa.
27Nyumba yake ni njia kuu iendayo kaburini a
ielekeayo chini kwenye vyumba vya mauti.
a27 Kaburini hapa maana yake ni ‘‘Kuzimuni.’’
Wito Wa Hekima
8
Je, hekima haiti?
Je, ufahamu haupazi sauti?
2Juu ya miinuko karibu na njia,
penye njia panda, ndipo asimamapo,
3kando ya malango yaelekeayo mjini,
kwenye maingilio, hulia kwa sauti kubwa,
akisema:
4“Ni ninyi wanaume, ninaowaita,
ninapaza sauti yangu kwa wanadamu wote.
5Ninyi ambao ni wajinga, pateni akili,
ninyi mlio wapumbavu, pateni ufahamu.
6Sikilizeni, kwa maana nina mambo muhimu ya
kusema,
ninafungua midomo yangu kusema lililo
sawa.
7Kinywa changu husema lililo kweli,
kwa maana midomo yangu huchukia uovu.
8Maneno yote ya kinywa changu ni haki,
hakuna mojawapo lililopotoka wala ukaidi.
9Kwa wenye kupambanua yote ni sahihi,
hayana kasoro kwa wale wenye maarifa.
10Chagua mafundisho yangu badala ya fedha,
maarifa badala ya dhahabu safi,
11kwa maana hekima ina thamani kuliko marijani
na hakuna cho chote unachohitaji
kinacholingana naye.
12“Mimi hekima, nakaa pamoja na busara,
ninamiliki maarifa na busara.
13Kumcha BWANA ni kuchukia uovu,
ninachukia kiburi na majivuno,
tabia mbaya na mazungumzo potovu.
14Ushauri na hukumu sahihi ni vyangu,
nina ufahamu na nina nguvu.
15Kwa msaada wangu wafalme hutawala
na watawala hutunga sheria zilizo za haki,
16kwa msaada wangu wakuu hutawala,
na wenye vyeo wote watawalao dunia.
17Nawapenda wale wanipendao,
na wale wanitafutao kwa bidii wataniona.
18Utajiri na heshima viko kwangu,
utajiri udumuo na mafanikio.
19Tunda langu ni bora kuliko dhahabu safi,
kile nitoacho hupita fedha iliyo bora.
20Natembea katika njia ya unyofu
katika mapito ya haki,
21nawapa utajiri wale wanipendao
na kuzijaza hazina zao.
22“BWANA aliniumba mwanzoni mwa kazi
yake,
7
 MITHALI
kabla ya matendo yake ya zamani,
23Niliteuliwa tangu milele,
tangu mwanzoni, kabla ya dunia kuumbwa.
24Wakati hazijakuwapo bahari, nilikwishazaliwa,
wakati hazijakuwapo chemchemi zilizojaa
maji,
25kabla milima haijawekwa mahali pake,
kabla vilima havijakuwapo, nilikwishazaliwa,
26kabla hajaumba dunia wala mashamba yake
au vumbi lo lote la dunia.
27Nilikuwapo alipoziweka mbingu mahali pake,
wakati alipochora mstari wa upeo wa macho
juu ya uso wa kilindi,
28wakati alipoweka mawingu juu
na kuziweka imara chemchemi za bahari,
29wakati alipoiwekea bahari mpaka wake
ili maji yasivunje agizo lake,
na wakati alipoweka misingi ya dunia.
30Wakati huo nilikuwa fundi stadi kando yake
nilijazwa na furaha siku baada ya siku,
nikifurahi daima mbele zake,
31nikifurahi katika dunia yake yote
nami nikiwafurahia wanadamu.
32“Basi sasa wanangu, nisikilizeni,
heri wale wanaozishika njia zangu.
33Sikilizeni mafundisho yangu mwe na hekima,
msiyapuuze.
34Heri mtu yule anisikilizae mimi,
akisubiri siku zote milangoni mwangu,
akingoja kwenye vizingiti vya mlango
wangu.
35Kwa maana ye yote anipatae mimi amepata
uzima
na kujipatia kibali kutoka kwa BWANA.
36Lakini ye yote ashindwaye kunipata hujiumiza
mwenyewe,
na wote wanichukiao mimi hupenda mauti.’’
Makaribisho Ya Hekima Na Ya Upumbavu
9 Hekima amejenga nyumba yake,
amechonga nguzo zake saba.
2Ameandaa nyama yake na kuchanganya
divai yake,
pia ameandaa meza yake.
3Amewatuma watumishi wake wa kike, naye
huita
kutoka mahali pa juu sana pa mji.
4Anawaambia wale wasio na maamuzi,
“Wote ambao ni wajinga na waje hapa!”
5“Njoni, mle chakula changu
pia mnywe divai niliyoichanganya.
6Acheni njia zenu za ujinga nanyi mtaishi,
tembeeni katika njia ya ufahamu.
7“Ye yote anayemkosoa mwenye mzaha
hukaribisha matukano,
ye yote anayekemea mtu mwovu hupatwa
na matusi.
8Usimkemee mwenye mzaha la sivyo
atakuchukia,
mkemee mwenye hekima naye
atakupenda.
9Mfundishe mtu mwenye hekima naye atakuwa
na hekima zaidi,
mfundishe mtu mwadilifu naye atazidi
kufundishika.
10“Kumcha BWANA ni mwanzo wa hekima
na kumjua Mtakatifu ni ufahamu.
11Kwa maana kwa msaada wangu siku zako
zitakuwa nyingi,
na miaka itaongezwa katika maisha yako.
12Kama wewe una hekima, hekima yako itakupa
tuzo,
kama wewe ni mtu wa mzaha, wewe
mwenyewe ndiwe utateseka.’’
13Mwanamke aitwae Mpumbavu ana kelele,
hana adabu na hana maarifa.
14Huketi kwenye mlango wa nyumba yake,
juu ya kiti katika mahali pa juu sana pa mji,
15akiita wale wapitao karibu,
waendao moja kwa moja kwenye njia yao,
16Anawaambia wale wasio na maamuzi,
“Wote ambao ni wajinga na waje hapa
ndani!’’
17“Maji yaliyoibwa ni matamu,
chakula kinacholiwa sirini ni kitamu!’’
18Lakini hawajui hata kidogo kuwa wafu wako
humo,
kwamba wageni wake huyo mwanamke
wako katika vilindi vya kuzimu.
Mithali Za Solomoni:
10 Mwana mwenye hekima huleta furaha
kwa baba yake,
lakini mwana mpumbavu huleta huzuni kwa
mama yake.
2Hazina zilizopatikana kwa njia mbaya hazifai,
lakini uadilifu huokoa kutoka mautini.
3BWANA hawaachi waadilifu kukaa njaa,
lakini hupinga tamaa ya mwovu.
4Mikono mivivu hufanya mtu maskini
8
 MITHALI
lakini mikono yenye bidii huleta utajiri.
5Yeye akusanyaye mazao wakati wa kiangazi ni
mwana mwenye hekima,
lakini yeye alalaye wakati wa mavuno ni
mwana mwenye kuaibisha.
6Baraka huwa taji kichwani mwa mwenye haki,
lakini jeuri hufunika kinywa cha mwovu.
7Kumbukumbu ya mwenye haki itakuwa baraka,
lakini jina la mwovu litaoza.
8Mwenye hekima moyoni hupokea maagizo,
lakini mpumbavu apayukaye huangamia.
9Mtu mwadilifu hutembea salama,
lakini mtu aendaye katika njia zilizopotoka
atagundulika.
10Yeye akonyezaye kwa nia mbaya husababisha
huzuni,
naye mpumbavu apayukaye huangamia.
11Kinywa cha mwenye haki ni chemchemi ya
uzima,
lakini jeuri hufunika kinywa cha mwovu.
12Chuki huchochea faraka,
lakini upendo husitiri mabaya yote.
13Hekima hupatikana katika midomo ya wenye
kupambanua,
lakini fimbo ni kwa ajili ya mgongo wake
asiye na ufahamu.
14Wenye hekima huhifadhi maarifa,
bali kinywa cha mpumbavu hualika
maangamizi.
15Maliya tajiri ni mji wao wenye ngome,
bali ufukara ni maangamizi ya maskini.
16Ujirawa wenye haki huwaletea uzima,
lakini mapato ya waovu huwaletea adhabu.
17Anayekubali maonyo yuko katika njia ya
uzima,
lakini ye yote anayepuuza masahihisho
hupotosha wengine.
18Yeye afichaye chuki yake ana midomo ya
uongo,
na ye yote anayeeneza uchonganishi ni
mpumbavu.
19Wakati maneno ni mengi, dhambi haikosekani,
lakini yeye ambaye huzuia ulimi wake ni
mwenye busara.
20Ulimiwa mwenye haki ni fedha iliyo bora,
bali moyo wa mwovu una thamani ndogo.
21Midomo ya mwenye haki hulisha wengi,
lakini wapumbavu hufa kwa kukosa
ufahamu.
22Baraka ya BWANA hutajirisha,
wala haichanganyi huzuni.
23Mpumbavu hufurahia tabia mbaya,
lakini mtu mwenye ufahamu hupendezwa na
hekima.
24Kile anachoogopa mwovu ndicho
kitakachompata,
kile anachoonea shauku mwenye haki
atapewa.
25Tufani inapopita, waovu hutoweka,
lakini wenye haki husimama imara milele.
26Kama siki ilivyo kwa meno na moshi kwa
macho,
ndivyo alivyo mvivu kwa wale waliomtuma.
27Kumcha BWANA huongeza urefu wa
maisha,
lakini miaka ya mwovu inafupishwa.
28Tarajiola mwenye haki ni furaha,
bali matumaini ya mwovu huwa si kitu.
29Njiaya BWANA ni kimbilio kwa wenye
haki,
lakini ni maangamizi ya wale watendao
mabaya.
30Kamwe wenye haki hawataondolewa,
bali waovu hawatasalia katika nchi.
31Kinywa cha mwenye haki hutoa hekima,
bali ulimi wa upotovu utakatwa.
32Midomo ya wenye haki inajua kile kinachofaa,
bali kinywa cha mwovu hujua kile
kilichopotoka tu.
9
 MITHALI
11 BWANA huchukia sana mizani za
udanganyifu,
bali vipimo sahihi ni furaha yake.
2Kiburi kinapokuja, ndipo huja aibu,
bali unyenyekevu huja na hekima.
3Uadilifu wa wenye haki huwaongoza,
bali wasio waaminifu uharibiwa na hila yao.
4Utajirihaufaidii kitu katika siku ya ghadhabu,
bali haki huokoa kutoka mautini.
5Haki ya wasio na lawama, huwatengenezea
njia iliyonyooka,
bali waovu huangushwa kwa uovu wao
wenyewe.
6Haki ya wanyofu huwaokoa,
bali wasio waaminifu hunaswa na tamaa
mbaya.
7Wakati mtu mwovu anapokufa, matumaini yake
hutoweka,
yote aliyoyatazamia kutokana na nguvu
zake huwa si kitu.
8Mtu mwenye haki huokolewa kutoka katika
taabu,
nayo huja kwa waovu badala yake.
9Kwa kinywa chake mtu asiyeamini Mungu
humharibu jirani yake,
bali kutokana na maarifa mwenye haki
huepuka.
10Wakatimwenye haki anapofanikiwa, mji
hufurahi,
mwovu atowekapo, huwa kuna kelele za
furaha.
11Kutokana na baraka ya mtu mnyofu mji
hukwezwa,
bali kwa kinywa cha mwovu mji huharibiwa.
12Mtu asiye na akili humdharau jirani yake,
bali mtu mwenye ufahamu huuzuia ulimi
wake.
13Masengenyo husaliti tumaini,
bali mtu mwaminifu hutunza siri.
14Pasipo ushauri wa hekima taifa huanguka,
bali washauri wengi hufanya ushindi uwe wa
hakika
15Yeye amdhaminiye mgeni hakika atateseka,
bali ye yote akataaye kuunga mkono
dhamana ni salama.
16Mwanamke mwenye moyo wa huruma hupata
heshima,
bali wanaume wakorofi hupata mali tu.
17Mwanaume mwenye huruma hujinufaisha
mwenyewe,
bali mwanaume katili hujiletea taabu
mwenyewe.
18Mtumwovu hupata ujira wa udanganyifu,
bali yeye apandaye haki huvuna tuzo ya
uhakika.
19Mtumwenye haki kweli kweli hupata uzima,
bali yeye afuatiliaye ubaya huendea kifo
chake.
20BWANA huwachukia sana watu wenye
moyo wa upotovu,
bali hupendezwa na wale ambao njia zao
hazina lawama.
21Uwena hakika na hili: Waovu hawataepuka
kuadhibiwa,
bali wale wenye haki watakuwa huru.
22Kama pete ya dhahabu katika pua ya nguruwe
ndivyo alivyo mwanamke mzuri ambaye
hana busara.
23Shauku ya mwenye haki huishia tu kwenye
mema,
bali tumaini la mwovu huishia tu kwenye
ghadhabu.
24Kuna
atoae kwa ukarimu, hata hivyo hupata
zaidi,
mwingine huzuia, lakini huwa maskini.
25Mtumkarimu atastawi,
yeye awaburudishaye wengine
ataburudishwa mwenyewe.
26Watu humlaani mtu awanyimae watu nafaka,
bali baraka itamkalia kichwa kama taji yeye
10
 MITHALI
aliye radhi kuuza.
27Yeye atafutaye mema hupata ukarimu,
bali ubaya huja kwake yeye autafutaye.
28Ye yote ategemeaye utajiri wake ataanguka,
bali mwenye haki atastawi kama jani bichi.
29Yeye aletaye taabu kwa jamaa yake atarithi tu
upepo,
naye mpumbavu atakuwa mtumishi wa
wenye hekima.
30Tunda la mwenye haki ni mti wa uzima,
naye mwenye hekima huvuta roho za watu.
31Kama wenye haki watapokea ujira wao
duniani,
si zaidi sana wasiomcha Mungu na wenye
dhambi!
12 Ye yote apendaye maonyo hupenda
maarifa,
bali yeye achukiaye kurekebishwa ni
mpumbavu.
2Mtu mwema hupata kibali kutoka kwa BWANA,
bali BWANA humhukumu mwenye
hila.
3Mtu hathibitiki kutokana na uovu,
bali mwenye haki hataondolewa.
4Mke mwenye tabia nzuri ni taji ya mumewe,
bali aaibishaye ni kama uozo katika mifupa
ya mumewe.
5Mipango ya mtu mwadilifu ni ya haki,
bali ushauri wa mwovu ni udanganyifu.
6Maneno ya mwovu huotea kumwaga damu,
bali maneno ya mwadilifu huwaokoa.
7Watu waovu huangamizwa na kutoweka,
bali nyumba ya mwenye haki husimama
imara.
8Mtu husifiwa kulingana na hekima yake,
bali watu wenye akili zilizopotoka
hudharauliwa.
9Herimtu wa hali ya chini mwenye mtumishi,
kuliko kujifanya mtu wa hali ya juu nawe
huna chakula.
10Mtu mwenye haki hujali mahitaji ya mnyama
wake,
bali matendo ya huruma ya mwovu ni ukatili.
11Yeye alimaye ardhi yake atakuwa na chakula
tele,
bali yeye afuataye mambo ya upuuzi hana
akili.
12Waovu hutamani mateka ya watu wabaya,
bali shina la mwenye haki hustawi.
13Mtu mwovu hunaswa kwa mazungumzo yake
ya dhambi,
bali mwenye haki huepuka taabu.
14Kutokana na tunda la midomo yake mtu
hujazwa na mambo mema,
hakika kama ilivyo kazi ya mikono yake
humtuza.
15Njiaya mpumbavu huonekana sawa machoni
pake mwenyewe,
bali mtu mwenye hekima husikiliza shauri.
16Mpumbavu huonyesha kuudhika kwake mara,
bali mtu wa busara hupuuza matukano.
17Shahidi wa kweli hutoa ushuhuda wa
kuaminika,
bali shahidi wa uongo husema uongo.
18Maneno ya ushupavu huchoma kama upanga,
bali ulimi wa mwenye hekima huleta
uponyaji.
19Midomo isemayo kweli hudumu milele,
bali ulimi wa uongo hudumu kwa muda
mfupi tu.
20Upo udanganyifu katika mioyo ya wale ambao
hupanga mabaya,
bali kuna furaha kwa wale wanaoleta amani
21Hakuna dhara linalompata mwenye haki,
bali waovu wana taabu nyingi.
22BWANA anachukia sana midomo
idanganyayo,
bali hufurahia watu ambao ni wa kweli.
11
 MITHALI
23Mtu mwenye busara hujihifadhia maarifa yeye
mwenyewe,
bali moyo wa wapumbavu hububujika
upumbavu.
24Mikono yenye bidii itatawala,
bali uvivu huishia katika kazi za utumwa.
25Moyo wa wasiwasi humlemea mtu,
bali neno la huruma humfurahisha.
26Mtu mwenye haki ni mwangalifu katika urafiki,
bali njia ya waovu huwapotosha.
27Mtu mvivu haoki mawindo yake,
bali mtu mwenye bidii ana mali za thamani.
28Katika njia ya haki kuna uzima,
katika mapito hayo kuna maisha ya milele.
13 Mwana mwenye hekima husikia
mafundisho ya babaye,
bali mwenye dharau hasikilizi maonyo.
2Kutoka katika tunda la midomo yake mtu
hufurahia mambo mema,
bali wasio waaminifu wanatamani sana jeuri.
3Yeye alindaye midomo yake hulinda nafsi yake,
bali yeye asemaye kwa haraka ataangamia.
4Mvivu hutamani sana na hapati kitu,
bali nafsi ya mwenye bidii hutoshelezwa
kikamilifu.
5Mwenye haki huchukia uongo,
bali waovu huleta aibu na fedheha.
6Haki humlinda mtu mwadilifu,
bali uovu humwangusha mwenye dhambi.
7Mtu mmoja hujifanya tajiri, kumbe hana kitu cho
chote,
mwingine hujifanya maskini, kumbe ana
utajiri mwingi.
8Utajiriwa mtu waweza kukomboa maisha yake,
bali mtu maskini hatishiki kwa lo lote.
9Nuru ya mwenye haki hung’aa sana,
bali taa ya mwovu itazimishwa.
10Kiburi huzalisha magomvi tu,
bali hekima hupatikana kwa wale
wanaozingatia shauri.
11Fedha isiyo ya halali hupungua,
bali yeye akusanyaye fedha kidogo kidogo
huongezeka.
12Kilichotarajiwa kikikawia kuja moyo huugua,
bali tumaini lililotimizwa ni mti wa uzima.
13Yeye anayedharau mafundisho atayalipia,
bali yeye anayeheshimu agizo hupewa tuzo.
14Mafundisho ya mwenye busara ni chemchemi
ya uzima,
yamgeuzayo mtu kutoka mitego ya mauti.
15Ufahamu mzuri hupata upendeleo,
bali njia ya asiye mwaminifu ni ngumu.
16Kilamwenye busara hutenda kwa maarifa,
bali mpumbavu hudhihirisha upumbavu
wake.
17Mjumbe mwovu huanguka kwenye taabu,
bali mjumbe mwaminifu huleta uponyaji.
18Yeye anayedharau maonyo hupata umaskini
na aibu,
bali yeye anayekubali maonyo huheshimiwa.
19Tarajio lililotimizwa ni tamu kwa nafsi,
bali wapumbavu huchukia sana kuacha
ubaya.
20Yeye atembeaye na mwenye hekima atapata
hekima,
bali rafiki wa mpumbavu hupata madhara.
21Balaa humwandama mtenda dhambi,
bali mafanikio ni ya mwenye haki.
22Mtu mwema huwaachia wana wa wanawe
urithi,
bali mali ya wenye dhambi imehifadhiwa
kwa ajili ya wenye haki.
23Shamba la mtu maskini laweza kuzalisha
chakula kingi,
bali dhuluma hufutilia mbali.
24Yeye asiyemwadhibu mwanae hampendi,
bali yeye ampendaye huwa mwangalifu
12
 MITHALI
kumrudi. bali mwishoni huelekea mautini.

25Mwenye haki hula mpaka akaridhisha moyo 13Hatakatika kicheko moyo waweza kuuma,
wake, nayo furaha yaweza kuishia katika majonzi.
bali tumbo la mwovu hubakia na njaa.
14Wasio na imani watapatilizwa kikamilifu kwa

14 Mwanamke mwenye hekima huijenga

nyumba yake,
ajili ya njia zao,
naye mtu mwema atapewa thawabu kwa ajili
bali mpumbavu huibomoa nyumba yake ya njia yake.
kwa mikono yake mwenyewe.
15Mtu mjinga huamini kila kitu,
2Yeye ambaye njia zake ni nyofu humcha bali mwenye busara hufikiria hatua zake.
BWANA,
bali yeye ambaye njia zake zimepotoka 16Mtu mwenye hekima humcha BWANA
humdharau Mungu. na kuepuka mabaya,
bali mpumbavu hukasirika kwa hamaki na
3Mazungumzo ya mpumbavu huleta fimbo uzembe.
mgongoni mwake,
bali midomo ya wenye hekima huwalinda. 17Mtu anayekasirika kwa haraka hufanya
mambo ya upumbavu,
4Paleambapo hakuna mafahali, hori ni tupu, naye mtu wa hila huchukiwa.
bali kutokana na nguvu za fahali huja
mavuno mengi. 18Mjinga hurithi upumbavu,
bali wenye busara huvikwa maarifa kichwani
5Shahidi wa kweli hadanganyi, kama taji.
bali shahidi wa uongo humimina uongo.
19Watu wabaya watasujudu mbele ya watu
6Mwenye mzaha huitafuta hekima na haipati, wema,
bali maarifa huja kwa urahisi kwa nao waovu kwenye malango ya wenye haki.
anayepambanua.
20Maskini huepukwa hata na jirani zao,
7Kaa mbali na mtu mpumbavu, bali matajiri wana marafiki wengi.
kwa maana hutapata maarifa katika midomo
yake. 21Yeye anayemdharau jirani yake hutenda
dhambi,
8Hekima ya mwenye busara ni kufikiria njia bali amebarikiwa yeye aliye na huruma kwa
zake, mhitaji.
bali upumbavu wa wapumbavu ni
udanganyifu. 22Je,wale wanaopanga ubaya hawapotoki?
Bali wale wanaopanga kilicho chema
9Wapumbavu hudhihaki kujirekebisha kutoka hupata upendo na uaminifu.
dhambi,
bali wema hupatikana miongoni mwa 23Kazizote zinazofanywa kwa bidii huleta faida,
wanyofu. bali mazungumzo matupu huelekea
umaskini tu.
10Kila
moyo hujua uchungu wake wenyewe,
wala hakuna ye yote awezaye kushiriki 24Utajiriwa wenye hekima ni taji yao,
furaha yake. bali upumbavu wa wapumbavu huzaa
upumbavu.
11Nyumba ya mwovu itaangamizwa,
bali hema la mnyofu litastawi. 25Shahidi wa kweli huokoa maisha,
bali shahidi wa uongo ni mdanganyifu.
12Iko njia ionekanayo sawa kwa mtu,

13
 MITHALI
26Yeye amchaye BWANA ana ngome
salama,
na kwa watoto wake itakuwa kimbilio.
27Kumcha BWANA ni chemchemi ya
uzima,
ikimwepusha mtu na mitego ya mauti.
28Wingi wa watu ni utukufu wa mfalme,
bali pasipo watu mkuu huangamia.
29Mtu mwenye subira ana ufahamu mwingi,
bali anayekasirika haraka huonyesha
upumbavu.
30Moyo wenye amani huupa mwili uzima,
bali wivu huozesha mifupa.
31Yeye amwoneaye maskini huonyesha dharau
kwa Muumba wao,
bali ye yote anayemhurumia mhitaji
humheshimu Mungu.
32Waovu huangamizwa na dhambi zao,
bali wacha Mungu wana kimbilio
wanapokufa.
33Hekima hukaa katika moyo wa mwenye
ufahamu
bali haipatikani miongoni mwa wapumbavu.
34Hakihuinua taifa,
bali dhambi ni aibu kwa watu wote.
35Mfalme hupendezwa na mtumishi mwenye
hekima,
bali ghadhabu yake ni juu ya mtumishi
mwenye kuaibisha.
Jawabu la upole hugeuza ghadhabu,
15 bali neno liumizalo huchochea hasira.
2Ulimiwa mwenye hekima husifu maarifa,
bali kinywa cha mpumbavu hufoka
upumbavu.
3Macho ya BWANA yako kila mahali,
yakiwaangalia waovu na wema.
4Ulimiuletao uponyaji ni mti wa uzima,
bali ulimi udanganyao huponda roho.
5Mpumbavu hubeza maonyo ya baba yake,
bali ye yote akubaliye maonyo huonyesha
busara.
6Nyumba ya mwenye haki ina hazina kubwa,
bali mapato ya waovu huwaletea taabu.
7Midomo ya mwenye hekima hueneza maarifa,
bali sivyo ilivyo mioyo ya wapumbavu.
8BWANA huchukia sana dhabihu za
waovu,
bali maombi ya wanyofu humfurahisha
Mungu.
9BWANA huchukia sana njia ya waovu,
bali huwapenda wale wafuatao haki.
10Adhabu kali humngoja yeye aachaye njia,
yeye achukiaye maonyo atakufa.
11Mauti na Uharibifu a viko wazi mbele za
BWANA,
je, si zaidi sana mioyo ya watu!
12Mwenye mzaha huchukia maonyo,
hatataka shauri kwa mwenye hekima.
13Moyo wenye furaha hufanya uso uchangamke,
bali maumivu ya moyoni huponda roho.
14Moyo wa mwenye ufahamu hutafuta maarifa,
bali kinywa cha mpumbavu hujilisha
upumbavu.
15Sikuzote za wanaoonewa ni za taabu,
bali moyo mchangamfu una karamu ya
kudumu.
16Afadhali kuwa na kidogo pamoja na kumcha
BWANA,
kuliko mali nyingi pamoja na ghasia.
17Afadhali chakula cha mboga mahali palipo na
upendo
kuliko nyama ya ndama iliyonona pamoja na
chuki,
18Mtu mwepesi wa hasira huchochea ugomvi,
bali mtu mvumilivu hutuliza ugomvi.
19Njia ya mvivu imezibwa na miiba,
a11 Uharibifu hapa maana yake ni “Kuzimu.’’
14
 MITHALI
bali njia ya mwenye haki ni barabara kuu.
20Mwana mwenye hekima huleta furaha kwa
baba yake,
bali mtu mpumbavu humdharau mama yake.
21Upumbavu humfurahisha mtu ambaye hana
akili,
bali mtu mwenye ufahamu hushika njia
iliyonyooka.
22Mipango hushindwa kufanikiwa kwa ajili ya
kukosa ushauri,
bali kukiwa na washauri wengi hufanikiwa.
23Mtuhupata furaha katika kutoa jibu linalofaa,
ni zuri namna gani neno lililotoka kwa wakati
wake.
24Mapito
ya uzima huelekea juu kwa ajili ya
wenye hekima
kumwepusha asiende chini kaburini.
25BWANA hubomoa nyumba ya mtu
mwenye kiburi,
bali huilinda mipaka ya mjane isiguswe.
26BWANA huchukia sana mawazo ya
mwovu,
bali mawazo ya wale walio safi
humfurahisha Yeye.
27Mtumwenye tamaa huletea jamaa yake taabu,
bali yeye achukiaye rushwa ataishi.
28Moyo wa mwenye haki hupima majibu yake,
bali kinywa cha mwovu hufoka ubaya.
29BWANA yuko mbali na waovu,
bali husikia maombi ya wenye haki.
30Mtazamo wa tabasamu huleta furaha moyoni,
nazo habari njema huipa mifupa afya.
31Yeyeasikilizaye maonyo yatoayo uzima
atakuwa miongoni mwa wenye hekima.
32Yeye anayedharau maonyo hujidharau
mwenyewe,
bali ye yote anayekubali maonyo hupata
ufahamu.
33Kumcha BWANA humfundisha mtu
hekima,
nao unyenyekevu huja kabla ya heshima.
Mipango ya moyoni ni ya mwanadamu,
16 bali jibu la ulimi hutoka kwa BWANA.
2Njiazote za mtu huonekana safi machoni pake
mwenyewe,
bali makusudi hupimwa na BWANA.
3MkabidhiBWANA lo lote ufanyalo,
nayo mipango yako itafanikiwa.
4BWANA hufanya kila kitu kwa kusudi lake
mwenyewe,
hata waovu kwa siku ya msiba.
5BWANA huwachukia sana wote wenye
kiburi cha moyoni.
Uwe na hakika kwa hili: “Hawataepuka
kuadhibiwa.”
6Kwa upendo na uaminifu uovu huondolewa,
kwa kumcha BWANA mtu hujiepusha
na ubaya.
7Njiaza mtu zinapompendeza BWANA,
huwafanya hata adui zake waishi naye kwa
amani.
8Afadhali kitu kidogo pamoja na haki
kuliko mapato mengi pamoja na udhalimu.
9Moyo wa mtu huifikiri njia yake,
bali BWANA huelekeza hatua zake.
10Midomo ya mfalme huzungumza kwa hekima
ya kiungu,
wala kinywa chake hakipotoshi haki.
11Vipimo
na mizani za halali hutoka kwa
BWANA,
mawe yote ya kupimia yaliyo katika mfuko
ameyafanya yeye.
12Wafalmehuchukia sana kutenda maovu,
kwa maana kiti cha kifalme hufanywa imara
kwa njia ya haki.
13Wafalme hufurahia midomo ya uaminifu,
humthamini mtu asemaye kweli.
14Ghadhabu ya mfalme ni mjumbe wa mauti,
15
 MITHALI
bali mtu mwenye hekima ataituliza. 28Mtu mpotovu huchochea ugomvi,
nayo maongezi ya upuuzi hutenganisha
15Uso wa mfalme ung'aapo, ina maanisha uhai, marafiki wa karibu.
upendeleo wake ni kama wingu la mvua
wakati wa vuli. 29Mtu mkali humvuta jirani yake
na kumwongoza katika mapito yale mabaya.
16Ni bora kiasi gani kupata hekima kuliko
dhahabu, 30Yeye akonyezaye kwa jicho lake
kuchagua ufahamu kuliko fedha! anapanga upotovu, naye akazaye midomo
yake amenuia mabaya.
17Njia kuu ya wanyofu huepa ubaya,
yeye aichungaye njia yake, huuchunga uhai 31Mvi ni taji ya utukufu,
wake. hupatikana kwa maisha ya uadilifu.

18Kiburi hutangulia maangamizi, 32Ni afadhali mtu mstahimilivu kuliko shujaa,

roho ya majivuno kabla ya anguko. mtu anayeitawala hasira yake kuliko yule
autekaye mji.
19Ni afadhali kuwa mnyenyekevu katika roho
miongoni mwa walioonewa 33Kura hupigwa katika kufunika,
kuliko kugawana nyara pamoja na wenye lakini kila uamuzi wake hutoka kwa BWANA.
kiburi.
Afadhali kula ukoko mkavu ukiwa na
20Ye yote anayekubali mafundisho hustawi, 17 amani na utulivu
tena amebarikiwa yeye anayemtumaini kuliko kukaa kwenye nyumba ya
BWANA. karamu kukiwa na magomvi.

21Wenye hekima moyoni huitwa wenye ufahamu 2Mtumishi mwenye hekima atatawala juu ya
na maneno ya kupendeza huchochea mwana aaibishaye,
mafundisho. naye atashirikiana katika urithi kama mmoja
wa hao.
22Ufahamu ni chemchemi ya uzima kwa wale
walio nao, 3Kalibu ni kwa fedha na tanuru kwa dhahabu,
bali upumbavu huleta adhabu kwa bali BWANA huujaribu moyo.
wapumbavu.
4Mtu mwovu husikiliza midomo mibaya,
23Moyo wa mtu mwenye hekima huongoza mwongo husikiliza kwa makini ulimi wa
kinywa chake, madhara.
na midomo yake huchochea mafundisho.
5Yeye anaye mdhihaki maskini huonyesha
24Maneno ya kupendeza ni kama sega la asali, dharau kwa Muumba wake,
ni matamu kwa nafsi na uponyaji kwenye ye yote afurahiaye maafa hataepuka
mifupa. kuadhibiwa.

25Iko njia ionekanayo kuwa sawa kwa mtu, 6Wana wa wana ni taji la wazee,
bali mwisho wake huongoza mautini. nao wazazi ni fahari ya watoto wao.

26Shauku ya mfanyakazi humhimiza kufanya 7Midomo yenye uwezo wa ushawishi haimfai

kazi, mpumbavu,
njaa yake humsukuma aendelee. ni mibaya kiasi gani midomo ya uongo kwa
mtawala!
27Mtu mbaya kabisa hupanga mabaya,
maneno yake ni kama moto uunguzao. 8Kipawa ni kama kito cha thamani machoni pake
yeye aliye nacho,

16
 MITHALI
ko kote kigeukiapo, hufanikiwa. 21Kuwa na mwana mpumbavu huleta huzuni,
hakuna furaha kwa baba wa mpumbavu.
9Yeye anayesamehe kosa hudumisha upendo,
22Moyo wenye furaha ni dawa nzuri,
bali ye yote arudiaye jambo hutenganisha
marafiki wa karibu. bali roho iliyonyong’onyea hukausha mifupa.

10Karipio 23Mtu mwovu hukubali rushwa kwa siri,

humwingia sana mtu mwenye
kutambua ili kupotosha njia ya haki.
kuliko mapigo mia kwa mpumbavu.
24Mtu wa ufahamu huitazama hekima,
11Mtu mbaya hupenda kuasi tu, lakini macho ya mpumbavu huhangaika hadi
mjumbe asiye na huruma atatumwa dhidi kwenye miisho ya dunia.
yake.
25Mwana mpumbavu huleta huzuni kwa baba
12Ni afadhali ukutane na dubu aliyenyang’anywa yake
watoto wake, na uchungu kwa yeye aliyemzaa.
kuliko mpumbavu katika upumbavu wake.
26Sio vizuri kumwadhibu mtu asiye na hatia,
13Ikiwa mtu atalipa baya kwa jema, au kuwapiga sana maafisa kwa ajili ya
kamwe ubaya hautaondoka katika nyumba uadilifu wao.
yake.
27Mtu mwenye maarifa hutumia maneno kwa
14Kuanzisha ugomvi ni kama kutoboa bwawa la kujizuia,
maji, naye mtu mwenye ufahamu ana moyo wa
kwa hiyo acha jambo hilo kabla mabishano utulivu.
hayajaanza.
28Mtu mpumbavu hudhaniwa kuwa na hekima
15Yeye asemaye asiye na haki ana haki, naye kama akinyamaza
asemaye mwenye haki hana haki, na mwenye ufahamu kama akiuzuia ulimi
BWANA huwachukia sana wote wake.
wawili.

16Fedha ina faida gani mikononi mwa

18 Mtu ajitengaye na wengine hufuata
matakwa yake mwenyewe,
mpumbavu, hupiga vita kila shauri jema.
wakati yeye hana haja ya kupata hekima?
2Mpumbavu hafurahii ufahamu,
17Rafiki hupenda wakati wote bali hufurahia kutangaza maoni yake
naye ndugu amezaliwa kwa ajili ya wakati mwenyewe.
wa shida.
3Wakati uovu unapokuja, dharau huja pia,
18Mtu mjinga hupana mkono ili kuweka rehani pamoja na aibu huja lawama.
naye huweka dhamana kwa jirani yake.
4Maneno ya kinywa cha mwanadamu ni kina cha
19Yeye apendaye ugomvi apenda dhambi, maji,
naye ainuaye sana lango a lake hutafuta bali chemchemi ya hekima ni kijito
uharibifu. kinachobubujika.

20Mtu 5Sio vizuri kumpendelea mtu mwovu,

mwenye moyo mpotovu hawezi
kufanikiwa, au kumnyima asiye na hatia haki.
naye ambaye ulimi wake ni mdanganyifu
6Midomo ya mpumbavu humletea ugomvi
huangukia kwenye taabu.
na kinywa chake hualika kipigo.

7Kinywa cha mpumbavu ni uharibifu wake

a19 Kuinua lango hapa maana yake ni “kusema kwa majivuno.”
17
 MITHALI
na midomo yake ni mtego kwa nafsi yake.
22Apataye mke apata kitu chema
8Maneno ya uchongezi ni kama vyakula vitamu, naye ajipatia kibali kwa BWANA.
huingia sehemu za ndani sana za mtu.
23Mtu maskini huomba kuhurumiwa
9Mtu aliye mlegevu katika kazi yake bali tajiri hujibu kwa ukali.
ni ndugu na yule anayeharibu.
24Mtu mwenye marafiki wengi wanaweza
10Jinala BWANA ni ngome imara, kumharibu,
wenye haki huikimbilia na kuwa salama, bali yuko rafiki aambatanaye na mtu kwa
karibu kuliko ndugu.
11Maliya matajiri ni mji wao wa ngome,
wanaudhania kuwa ni ukuta usioweza
kurukwa. 19 Afadhali mtu maskini
mwenendo wake hauna lawama,
ambaye

kuliko mpumbavu ambaye midomo yake

12Kabla ya anguko moyo wa mtu hujaa kiburi, imepotoka.
bali unyenyekevu hutangulia heshima.
2Sio vizuri kuwa na juhudi bila maarifa,
13Yeye ajibuye kabla ya kusikiliza, wala kufanya haraka na kuikosa njia.
huo ni upumbavu wake na aibu yake.
3Upumbavu wa mtu mwenyewe huharibu
14Roho ya mtu hustahimilisha katika ugonjwa maisha yake
bali roho iliyovunjika ni nani awezaye pamoja na hivyo moyo wake humkasirikia
kuistahimili? BWANA.

15Moyo wa mwenye ufahamu hujipatia maarifa, 4Mali huleta marafiki wengi,

masikio ya mwenye hekima huyatafuta
maarifa.
16Zawadi humfungulia njia mtoaji,
nayo humleta mbele ya wakuu.
17Yeye aliye wa kwanza kuleta mashitaka
huonekana sahihi,
hadi mwingine ajitokezapo na kumwuliza
maswali.
18Kupiga kura hukomesha mashindano
na kutenganisha wapinzani wakuu
wanaopingana.
bali rafiki wa mtu maskini humwacha.
5Shahidi wa uongo hataacha kuadhibiwa,
naye amwagaye uongo hataachwa huru.
6Wengi hujipendekeza kwa mtawala
na kila mmoja ni rafiki wa mtu atoaye
zawadi.
7Mtu maskini huepukwa na ndugu zake wote,
Je, marafiki zake watamkwepa kiasi
gani!
Ingawa huwafuata kwa kuwaomba
hawapatikani po pote.

19Ndugu aliyechukizwa ni mgumu kuridhika 8Yeye apataye hekima huipenda nafsi yake
kuliko mji uliozungushiwa ngome, mwenyewe,
nayo mabishano ni kama malango yeye ahifadhiye ufahamu husitawi.
ya ngome yenye makomeo.
9Shahidi wa uongo hataacha kuadhibiwa,
20Tumbo la mtu litajaa kutokana na tunda la naye amwagaye uongo ataangamia.
kinywa chake,
atashibishwa mavuno yanayotokana na 10Haistahili mpumbavu kuishi katika anasa,
midomo yake. itakuwa vibaya kiasi gani kwa mtumwa
kuwatawala wakuu.
21Mautina uzima viko katika uwezo wa ulimi,
nao waupendao watakula matunda yake. 11Hekima ya mtu humpa uvumilivu,

18
 MITHALI
ni kwa utukufu wake kusamehe makosa. kinywa chake!

12Ghadhabu ya mfalme ni kama ngurumo ya 25Mpige mwenye mzaha, naye mjinga atajifunza
simba, busara,
bali wema wake ni kama umande juu ya mkemee mwenye ufahamu naye atapata
majani. maarifa.

13Mwana mpumbavu ni maangamizi ya babaye, 26Yeye amwibiaye baba yake na kumfukuza

naye mke mgomvi ni kama kutona tona mama yake
kusikoisha. ni mwana aletaye aibu na fedheha.

14Nyumba na mali hurithiwa kutoka kwa wazazi, 27Mwanangu, ukiacha kusikiliza mafundisho,
bali mke mwenye busara hutoka kwa utatangatanga mbali na maneno ya maarifa.
BWANA.
28Shahidi mla rushwa hudhihaki hukumu
15Uvivuhuleta usingizi mzito, na kinywa cha mtu mwovu humeza ubaya
naye mtu mzembe huona njaa. kwa upesi.

16Yeye ambaye hutii mafundisho huulinda uhai 29Adhabu zimeandaliwa kwa ajili ya wenye
wake, dhihaka
bali yeye anayezidharau njia zake atakufa. na mapigo kwa ajili ya migongo ya
wapumbavu.
17Yeye amhurumiaye maskini humkopesha
BWANA,
naye atamtuza kwa aliyotenda. 20 Mvinyo ni mdhihaki na kileo ni mgomvi,
ye yote apotoshwaye navyo hana
hekima.
18Mrudimwanao, wakati bado liko tumaini,
wala nafsi yako isifadhaike kwa kulia kwake. 2Ghadhabu ya mfalme ni kama ngurumo ya
simba,
19Mtu mwenye kukasirika haraka ni lazima yeye amkasirishaye hupoteza uhai wake.
atapata adhabu yake,
kama utamwokoa, itakubidi kufanya hivyo 3Ni kwa heshima ya mtu kuepa ugomvi,
tena. bali kila mpumbavu ni mwepesi kugombana.

20Sikiliza
mashauri na ukubali mafundisho, 4Mvivu halimi kwa majira,
nawe mwishoni utakuwa na hekima. kwa hiyo wakati wa mavuno hutazama lakini
hapati cho chote.
21Kuna mipango mingi ndani ya moyo wa mtu,
lakini kusudi la BWANA ndilo 5Makusudi ya moyo wa mwanadamu ni maji
litakalosimama. yenye kina,
lakini mtu mwenye ufahamu huyachota.
22Lilemtu alionealo shauku ni upendo usio na
mwisho, 6Watu wengi hujidai kuwa na upendo usiokoma,
afadhali kuwa maskini kuliko kuwa mwongo. bali mtu mwaminifu ni nani awezaye
kumpata?
23Kumcha BWANA huongoza kwenye
uzima, 7Mtu mwenye haki huishi maisha yasiyo na
kisha mtu hupumzika akiwa ameridhika, bila lawama,
kuguswa na shida. wamebarikiwa watoto wake baada yake.

24Mtu mvivu huuzamisha mkono wake kwenye 8Wakati mfalme aketipo katika kiti chake cha
sahani, enzi kuhukumu,
lakini hawezi hata kuurudisha kwenye hupepeta ubaya wote kwa macho yake.

19
 MITHALI
kupimia ya udanganyifu,
9Ni nani awezaye kusema, “Nimeuweka moyo nazo mizani zisizo halali hazimpendezi.
wangu safi,
mimi ni safi na sina dhambi?” 24Hatua za mtu huongozwa na BWANA,
anawezaje basi mtu ye yote kuelewa njia
10Mawe ya kupimia yaliyo tofauti na vipimo yake mwenyewe?
tofauti,
BWANA huchukia vyote viwili. 25Ni mtego kwa mtu kuweka wakfu kitu kwa
haraka
11Hata mtoto hujulikana kwa matendo yake, na baada ya kitambo kidogo kufikiria tena
kama tabia yake ni safi na adili. nadhiri zake.

12Masikio yasikiayo na macho yaonayo, 26Mfalme mwenye hekima hupepeta waovu,

BWANA ndiye aliyevifanya vyote hulipitisha gurudumu la kupuria juu yao.
viwili.
27Taa ya BWANA huchunguza roho ya
13Usiupende usingizi la sivyo utakuwa maskini, mwanadamu,
uwe macho nawe utakuwa na chakula cha huchunguza utu wake wa ndani.
akiba.
28Upendo na uaminifu humweka mfalme salama,
14‘‘Haifai,haifai!’’ asema mnunuzi, kwa njia ya upendo, kiti chake cha enzi
kisha huondoka akijisifia ununuzi wake. huwa salama.

15Kuna dhahabu na marijani kwa wingi, 29Utukufu wa vijana ni nguvu zao,

lakini midomo inenayo maarifa ni kito cha mvi ni fahari ya uzee.
thamani kilicho adimu.
30Mapigo na majeraha huusafisha ubaya,
16Chukua vazi la yule amdhaminiye mgeni, nayo michapo hutakasa utu wa ndani.
lishike kwa rehani kama atafanya hivyo kwa
mwanamke mpotovu.
21 Moyo wa mfalme uko katika mkono wa
BWANA,
17Chakula kilichopatikana kwa hila ni kitamu kwa huuongoza kama mkondo wa maji,
mwanadamu, po pote apendapo.
bali huishia na mdomo uliojaa mchanga.
2Njia zote za mwanadamu huonekana sawa
18Fanya mipango kwa kutafuta mashauri, kwake,
ukipigana vita, tafuta maelekezo. bali BWANA huupima moyo.

19Maneno mengi ya upuuzi husababisha 3Kufanya yaliyo sawa na haki inakubalika

kutokuaminika,
kwa hiyo mwepuke mtu anayezungumza
kupita kiasi.
20Ikiwa mtu atamlaani baba yake au mama yake,
taa yake itazimwa katika giza nene.
21Urithi upatikanao haraka mwanzoni,
hautabarikiwa mwishoni.
zaidi kwa BWANA kuliko dhabihu.
4Macho ya kudharau na moyo wa kiburi,
ni taa ya waovu, navyo ni dhambi!
5Mipango ya mwenye bidii huelekeza kwenye
faida,
kama vile kwa hakika pupa huelekeza
kwenye umaskini.

22Usiseme, “Nitakulipiza kwa ajili ya kosa hili!’’ 6Mali iliyopatikana kwa ulimi wa uongo
Mngojee BWANA, naye atakuokoa. ni mvuke upitao upesi na mtego wa kufisha.

23BWANA anachukia sana mawe ya 7Jeuri ya waovu itawaburuta mbali,

20
 MITHALI
kwa kuwa wanakataa kufanya yaliyo sawa.
8Njia ya mwenye hatia ni ya upotovu,
bali tabia ya mtu asiye na hatia ni nyofu.
9Ni afadhali kuishi pembeni mwa paa la nyumba
kuliko kuishi nyumba moja na mke mgomvi.
10Mtu mwovu hutamani sana ubaya,
jirani yake hapati huruma kutoka kwake.
22Mtu mwenye hekima huushambulia mji wa
wenye nguvu,
na kuangusha ngome wanazozitegemea.
23Yeye alindaye kinywa chake na ulimi wake
hujilinda na maafa.
24Mtu mwenye kiburi na majivuno “Mdhihaki’’
ndilo jina lake,
hutenda mambo kwa kiburi kilichozidi.

11Wakati mwenye mzaha ameadhibiwa, mjinga 25Kutamani sana kwa mvivu kutakuwa kifo
hupata hekima, chake,
wakati mtu mwenye hekima afundishwapo, kwa sababu mikono yake haitaki kufanya
hupata maarifa. kazi.

12Mwenye haki huyajua yanayotendeka katika 26Mchana kutwa hutamani zaidi,

nyumba za waovu, lakini mnyofu hutoa pasipo kuzuia.
naye atawaangamiza waovu.
27Dhabihu ya mtu mwovu ni chukizo,
13Kama mtu akizibia masikio kilio cha maskini, si zaidi sana itolewapo kwa nia mbaya!
yeye pia atalia wala hatajibiwa.
28Shahidi wa uongo ataangamia,
14Zawadi itolewayo kwa siri hutuliza hasira bali maneno ya mwenye kusikia yatadumu.
na rushwa iliyofichwa kwenye nguo hutuliza
ghadhabu kali. 29Mtu mwovu ana uso wa ushupavu,
bali mtu mnyofu huzifikiria njia zake.
15Wakati haki imetendeka, huleta furaha kwa
wenye haki, 30Hakuna hekima, wala akili, wala mpango
bali kitisho kwa watenda mabaya. unaoweza kufaulu dhidi ya BWANA.

16Mtu anayepotea kutoka katika mapito ya 31Farasi huandaliwa kwa ajili ya siku ya vita,
ufahamu, bali ushindi huwa kwa BWANA.
hupumzika katika kundi la waliokufa.

17Mtu apendaye anasa atakuwa maskini, 22 Heri kuchagua jina jema kuliko utajiri
mwingi,
ye yote apendaye mvinyo na mafuta kamwe kuheshimiwa ni bora kuliko fedha au
hatakuwa tajiri. dhahabu.

18Waovu huwa fidia kwa ajili ya wenye haki, 2Tajiri

na maskini wanafanana kwa hili:
nao wasio waaminifu kwa ajili ya wanyofu. BWANA ni Muumba wao wote.

19Ni afadhali kuishi jangwani 3Mtu mwenye busara huona hatari na kukimbia
kuliko kuishi na mke mgomvi na mkorofi. bali mjinga huendelea mbele kama kipofu na
kuteswa nayo.
20Katika nyumba ya mwenye hekima
kuna akiba ya vyakula vizuri na mafuta, 4Unyenyekevu na kumcha BWANA
lakini mtu mpumbavu hutafuna vyote alivyo huleta utajiri, heshima na uzima.
navyo.
5Katika mapito ya waovu kuna miiba na mitego,
21Yeye afuatiaye haki na upendo bali yeye ailindaye nafsi yake hukaa mbali
hupata uzima, mafanikio na heshima. nayo.

21
 MITHALI
6Mfundishe mtoto njia impasayo kuiendea, ili uweze kutoa majibu sahihi kwake yeye
naye hataiacha hata akiwa mzee. aliyekutuma?

7Matajiri
huwatawala maskini 22Usiwadhulumu maskini kwa hila kwa sababu ni
naye akopaye ni mtumwa wa akopeshaye. maskini,
wala kumdhulumu mhitaji mahakamani,
8Yeye aupandaye uovu huvuna taabu, 23kwa sababu BWANA atalichukua shauri

nayo fimbo ya ghadhabu yake lao

itaangamizwa. naye atawateka wao waliowateka.

9Mtu mkarimu yeye mwenyewe atabarikiwa 24Usifanye urafiki na mtu mwenye hasira ya
kwa kuwa hushiriki chakula chake na haraka,
maskini. usishirikiane na yule aliye mwepesi
kukasirika,
10Mfukuzemwenye dhihaka, nayo mashindano 25la sivyo utajifunza njia zake

yatatoweka, na kujiingiza mwenyewe kwenye mtego.

ugomvi na matukano vitakoma. 26Usiwe mwenye kupana mikono katika rehani,

au kuweka dhamana kwa ajili ya madeni.

11Yeye apendaye moyo safi na yeye ambaye 27Kama ukikosa njia ya kulipa

maneno yake ni neema, kitanda chako ukilaliacho kitachukuliwa

mfalme atakuwa rafiki yake. ukiwa umekilalia.

12Macho ya BWANA hulinda maarifa, 28Usisogeze jiwe la mpaka wa zamani

bali huyapinga maneno ya asiye mwaminifu. lililowekwa na baba zako.

13Mvivu husema, ‘‘Kuna simba nje!’’ 29Je, unamwona mtu stadi katika kazi yake?
au, ‘‘Nitauawa huko njiani!’’ Atahudumu mbele ya wafalme,
Hatahudumu mbele ya watu duni.
14Kinywa cha mwanamke mzinzi ni shimo refu,
yeye aliye chini ya ghadhabu ya BWANA
atatumbukia ndani yake. 23 Uketipo kula chakula na mtawala,
angalia vema kile a kilicho mbele yako,
2na utie kisu kooni mwako
15Ujinga umefungwa ndani ya moyo wa mtoto, kama ukiwa mlafi.
bali fimbo ya adhabu itaufukuzia mbali naye. 3Usitamani vyakula vyake vitamu

kwa kuwa chakula hicho ni cha hila.

16Yeye amuoneaye maskini ili kujiongezea mali,
naye ampaye tajiri zawadi, wote huwa 4Usijitaabishe
ili kuupata utajiri,
maskini. uwe na hekima kuonyesha kujizuia.
5Kufumba na kufumbua utajiri hutoweka,

huwa kama umepata mabawa ghafula,

Misemo Ya Wenye Hekima ukaruka na kutoweka angani kama tai.
17Tega sikio na usikie misemo ya wenye hekima,
elekeza moyo wako kwenye yale 6Usilechakula cha mtu mchoyo,
nifundishayo, usitamani vyakula vyake vitamu,
18kwa maana inapendeza unapoyahifadhi 7kwa maana yeye ni aina ya mtu

moyoni mwako ambaye kila mara anafikiri juu ya

na kuwa nayo yote tayari midomoni mwako. gharama.
19Ili tumaini lako liwe katika BWANA, Anakuambia, “kula na kunywa,’’
hata wewe, ninakufundisha leo. lakini moyo wake hauko pamoja nawe.
20Je, sijakuandikia misemo thelathini, 8Utatapika kile kidogo ulichokula,

misemo ya mashauri na maarifa, nawe utakuwa umepoteza bure maneno

21kukufundisha maneno ya kweli na ya

kuaminika, a1 “Kile,’’ hapa ina maana “yule.’’

22
 MITHALI
yako ya kumsifu.
9Usizungumze na mpumbavu,
kwa maana atadhihaki hekima ya maneno
yako.
10Usiondoe jiwe la mpaka wa zamani
wala kujiingiza kwenye mashamba ya
yatima,
11kwa kuwa Mtetezi wao ni mwenye nguvu,
atalichukua shauri lao dhidi yako.
12Elekeza moyo wako kwenye mafundisho
na masikio yako kwenye maneno ya
maarifa.
13Usimnyime mtoto adhabu,
kwa maana ukimwadhibu kwa fimbo,
hatakufa.
14Mwadhibu kwa fimbo
na kuiokoa nafsi yake kutoka mautini b .
15Mwanangu, kama moyo wako una hekima,
basi moyo wangu utafurahi,
16utu wangu wa ndani utafurahi,
wakati midomo yako itakapozungumza lililo
sawa.
17Usiuruhusu moyo wako kuwaonea wivu wenye
dhambi,
bali kila mara uwe na bidii katika kumcha
BWANA.
18Hakika kuna tumaini la baadaye kwa ajili yako,
nalo taraja lako halitakatiliwa mbali.
19Sikiliza, mwanangu na uwe na hekima,
weka moyo wako kwenye njia iliyo sawa.
20Usiwe miongoni mwa wanywao mvinyo,
au wale walao nyama kwa pupa,
21kwa maana walevi na walafi huwa maskini,
nako kusinzia huwavika matambaa.
22Msikilize
baba yako, aliyekuzaa,
wala usimdharau mama yako atakapokuwa
mzee.
23Nunua kweli wala usiiuze,
pata hekima, adabu na ufahamu.
24Baba wa mwenye haki ana furaha kubwa,
naye aliye na mwana mwenye hekima
humfurahia.
25Baba yako na mama yako na wafurahi,
mama aliyekuzaa na ashangilie!
b14 “Mauti,’’ hapa ina maana ya “kuzimu.’’
26Mwanangu, nipe moyo wako,
macho yako na yafuate njia zangu,
27kwa maana malaya ni shimo refu
na mwanamke mpotovu ni kisima
chembamba.
28Kama mnyang’anyi, hungojea akivizia,
naye huzidisha wasio waaminifu miongoni
mwa wanaume.
29Ni nani mwenye ole? Ni nani mwenye huzuni?
Ni nani mwenye ugomvi? Ni nani mwenye
malalamiko?
Ni nani aliye na majeraha yasiyo na
sababu?
Ni nani mwenye macho mekundu?
30Ni hao wakaao sana kwenye mvinyo,
hao waendao kuonja mabakuli ya mvinyo
uliochanganywa.
31Usiukodolee macho mvinyo wakati ukiwa
mwekundu,
wakati unapometameta kwenye bilauri,
wakati ushukapo taratibu!
32Mwisho huuma kama nyoka
na kutia sumu yake kama nyoka mwenye
sumu.
33Macho yako yataona mambo mageni
na moyo wako kuwazia mambo
yaliyopotoka.
34Utakuwa kama alalaye katikati ya bahari,
alalaye juu ya kamba ya merikebu.
35Utasema, “Wamenipiga lakini sikuumia!
wamenichapa, lakini sisikii!
Nitaamka lini ili nikanywe tena?’’
24 Usiwaonee wivu watu waovu,
usitamani ushirika nao,
2kwa maana mioyo yao hupanga
mambo ya jeuri,
nayo midomo yao husema juu ya kuleta
taabu.
3Kwa hekima nyumba hujengwa,
nayo kwa njia ya ufahamu huimarishwa,
4kwa njia ya maarifa vyumba vyake hujazwa
hazina zilizo adimu na za kupendeza.
5Mtu mwenye hekima ana uwezo mkubwa,
naye mtu mwenye maarifa huongeza nguvu,
6kwa kufanya vita unahitaji maongozi
na kwa ushindi washauri wengi.
7Hekima i juu mno kwa mpumbavu,
katika kusanyiko langoni hana lo lote la
23
 MITHALI
kusema.
8Yeye apangaye mabaya
atajulikana kama mtu wa hila.
9Mipango ya mpumbavu ni dhambi,
watu humchukia mwenye dhihaka.
10Ukikata tamaa wakati wa taabu,
jinsi gani nguvu zako ni kidogo!
11Okoa wale wanaoongozwa kwenye kifo,
wazuie wote wanaojikokota kuelekea
machinjoni.
12Kama mkisema, “Lakini hatukujua lo lote
kuhusu hili,’’
Je, yule apimaye moyo halitambui hili?
Je, yule awalindaye maisha yenu halijui hili?
Je, hatamlipa kila mtu kulingana na
aliyotenda?
13Ule asali mwanangu, kwa kuwa ni nzuri,
asali kutoka kwenye sega ni tamu kwa
kuonja.
14Ujue pia kwamba hekima ni tamu kwa nafsi
yako,
kama ukiipata, kuna matumaini kwako ya
siku zijazo,
nalo tumaini lako halitakatiliwa mbali.
15Usiviziekama haramia afanyavyo
dhidi ya nyumba ya mwenye haki,
usivamie makao yake,
16kwa kuwa japo mtu mwenye haki huanguka
mara saba,
huinuka tena, lakini waovu huangushwa
chini kwa maafa.
17Usitazamekwa furaha adui yako aangukapo,
wakati ajikwaapo,
usiruhusu moyo wako ushangilie.
18BWANA asije akaona na kuchukia
akaiondoa ghadhabu yake mbali naye.
19Usikumbuke kwa sababu ya watu wabaya
wala usiwaonee wivu waovu,
20kwa maana mtu mbaya hana tumaini la siku
zijazo,
nayo taa ya mtu mwovu itazimwa.
21Mwanangu mche BWANA na mfalme,
wala usijiunge na waasi,
22kwa maana hao wawili watatuma maangamizi
ya ghafula juu yao,
naye ni nani ajuaye maafa wawezayo
kuleta?
Misemo Zaidi ya Wenye Hekima
23Hii pia ni misemo ya wenye hekima:
Kuonyesha upendeleo katika hukumu si
vema:
24Ye yote amwambiaye mwenye hatia, “Wewe
huna hatia,’’
Watu watamlaani na mataifa yatamkana.
25Bali itakuwa vema kwa wale watakaowatia
hatiani wenye hatia,
nazo baraka tele zitawajilia juu yao.
26Jawabu la uaminifu
ni kama busu la midomoni.
27Maliza kazi zako za nje,
nawe uweke mashamba yako tayari,
baada ya hilo, jenga nyumba yako.
28Usishuhudie dhidi ya jirani yako bila sababu,
au kutumia midomo yako kudanganya.
29Usiseme, “Nitamtenda kama alivyonitenda
mimi,
nitamlipiza mtu yule kwa kile
alichonitendea.’’
30Nilipita karibu na shamba la mtu mvivu,
karibu na shamba la mizabibu la mtu asiye
na akili,
31miiba ilikuwa imeota kila mahali,
ardhi ilikuwa imefunikwa na magugu, na
ukuta wa mawe ulikuwa umebomoka.
32Nikatafakari moyoni mwangu lile nililoliona,
nami nikajifunza somo kutokana na
niliyoyaona:
33Bado kulala kidogo, kusinzia kidogo,
bado kukunja mikono upate kupumzika,
34nao umaskini utakuja juu yako kama
mnyang’anyi,
na kupungukiwa kutakujia kama mtu
mwenye silaha.
Mithali Zaidi Za Solomoni
25 Hizi ni mithali zaidi za Solomoni,
zilizonakiliwa na watu wa Hezekia
mfalme wa Yuda:
2Ni Utukufu wa Mungu kuficha jambo,
bali ni utukufu wa wafalme kuchunguza
jambo.
24
 MITHALI
kukutosha,
3Kama mbingu zilivyo juu na nchi ilivyo chini, ukila zaidi, utatapika.
ndivyo ambavyo mioyo ya wafalme 17Ingiza mguu wako nyumbani kwa jirani yako

haichunguziki. mara chache,

4Ondoa takataka kwenye madini ya fedha,
nako ndani yake kutatokea kitu halisi kwa
ajili ya mfua fedha.
5Ondoa waovu mbele ya mfalme,
nacho kiti chake cha enzi kitaimarishwa kwa
njia ya haki.
6Usijikweze mwenyewe mbele ya mfalme,
wala usidai nafasi miongoni mwa watu
wakuu.
7Ni afadhali yeye akuambie,
“Njoo huku juu,’’
kuliko yeye kukuabisha mbele ya mkuu.
ukizidisha,atakukinai na atakuchukia.
18Kama vile rungu au upanga au mshale mkali
ndivyo alivyo mtu atoaye ushuhuda wa
uongo dhidi ya jirani yake.
19Kama vile jino bovu au mguu uliolemaa,
ndivyo ilivyo kumtegemea mtu asiye
mwaminifu wakati wa shida.
20Kama vile avuaye mavazi siku ya baridi,
au kama siki iliyomwagwa juu ya magadi,
ndivyo alivyo yeye auimbiaye moyo mzito
nyimbo.

8Kileulichokiona kwa macho yako 21Kama adui yako ana njaa, mpe chakula ale,
usiharakishe kukipeleka mahakamani, kama ana kiu, mpe maji anywe.
maana utafanya nini mwishoni kama jirani 22Kwa kufanya hivi, unampalia makaa ya moto

yako atakuaibisha? kichwani pake,

naye BWANA atakupa thawabu.
9Kama ukifanya shauri na jirani yako,
usisaliti siri ya mtu mwingine, 23Kama vile upepo wa kaskazi uletavyo mvua,
ndivyo ulimi usingiziao uletavyo uso wa
10ama yeye aisikiaye aweza kukuaibisha hasira.
na kamwe sifa yako mbaya haitaondoka.
24Ni afadhali kuishi pembeni mwa paa la
11Neno lisemwalo kwa wakati ufaao nyumba,
ni kama matunda ya mtofaa ya dhahabu kuliko kuishi nyumba moja na mke mgomvi.
yaliyowekwa kwenye vijalizo vya fedha.
25Kama vile maji baridi kwa nafsi iliyochoka
12Kama vile kipuli cha dhahabu au pambo la ndivyo zilivyo habari njema kutoka nchi ya
dhahabu safi, mbali.
ndivyo lilivyo karipio la mtu mwenye hekima
kwa sikio lisikilizalo. 26Kama vile chemchemi iliyotibuliwa matope au
kisima kilichotiwa taka
13Kama vile ubaridi wa theluji wakati wa mavuno ndivyo alivyo mtu mwenye haki
ndivyo alivyo mjumbe mwaminifu kwa wale anayeshindwa na uovu.
wamtumao,
huburudisha roho za bwana zake. 27Si vema kula asali nyingi sana,
wala si heshima kujitafutia heshima yako
14Kama vile mawingu na upepo pasipo mvua mwenyewe.
ndivyo alivyo mtu ajisifuye kwa zawadi
ambazo hatoi. 28Kama vile mji ambao kuta zake zimebomoka
ndivyo alivyo mtu ambaye hawezi kujitawala
15Kwa njia ya uvumilivu mtawala aweza mwenyewe.
kushawishiwa,
nao ulimi laini waweza kuvunja mfupa.
26 Kama theluji wakati wa kiangazi au
mvua wakati wa mavuno,
16Kama ukikuta asali, kula kiasi tu cha ndivyo asivyostahili heshima mpumbavu.

25
 MITHALI

2Kama shomoro apigapigavyo mbawa zake 15Mvivuhutumbukiza mkono wake kwenye

au mbayuwayu katika kuruka kwake kasi, sahani,
ndivyo ilivyo laana isiyo na sababu haimpati naye hushindwa kuurudisha tena
mtu. kinywani mwake.

3Mjeledikwa farasi, lijamu kwa punda,
nayo fimbo kwa migongo ya wapumbavu!
4Usimjibumpumbavu sawasawa na upumbavu
wake,
ama wewe mwenyewe utakuwa kama yeye.
5Mjibumpumbavu sawasawa na upumbavu
wake,
ama atakuwa mwenye hekima machoni
pake mwenyewe.
6Kama vile ilivyo kujikata miguu au kujitafutia
shida,
ndivyo ilivyo kutuma ujumbe kwa mkono wa
mpumbavu.
7Kama miguu ya kiwete inavyoning'inia
16Mvivu ni mwenye hekima machoni pake
mwenyewe,
kuliko watu saba wajibuo kwa busara.
17Kama yeye amkamataye mbwa masikio,
ndivyo alivyo mtu apitaye njiani na kujiingiza
kwenye ugomvi usiomhusu.
18Kama mtu mwendawazimu
atupaye vijinga vya moto au mishale ya
kufisha,
19ndivyo alivyo mtu amdanganyaye jirani yake
na kusema,
‘‘Nilikuwa nikifanya mzaha tu!’’
20Bilakuni moto huzimika,
pasipo uchongezi ugomvi humalizika.
21Kama makaa juu ya makaa yanayowaka

ndivyo ilivyo mithali katika kivywa cha na kama kuni kwenye moto,
mpumbavu. ndivyo alivyo mtu mgomvi kwa kuchochea
ugomvi.
8Kama kufunga jiwe kwenye kombeo,
ndivyo ilivyo kumpa mpumbavu heshima. 22Maneno ya mchongezi ni kama chakula
kitamu,
9Kama mwiba kwenye mkono wa mlevi huingia sehemu za ndani sana za mtu.
ndivyo ilivyo mithali kinywani mwa
mpumbavu. 23Kama rangi ing'aayo iliyopakwa kwenye
vyombo vya udongo
10Kama mpiga upinde ambaye hujeruhi ovyo, ndivyo ilivyo midomo laini pamoja na moyo
ndivyo alivyo yeye aajiriye mpumbavu au ye mbaya.
yote apitaye njiani.
24Mtu mwenye nia ya kudhuru wengine hujificha
11Kama mbwa ayarudiavyo matapishi yake, kwa maneno ya midomo yak,
ndivyo mpumbavu arudiavyo upumbavu lakini moyoni mwake huficha udanganyifu.
wake. 25Ingawa maneno yake huvutia, usimwamini,

kwa maana machukizo saba hujaza moyo

12Je,unamwona mtu ajionaye mwenye hekima wake.
machoni pake mwenyewe? 26Nia yake ya kudhuru wengine inaweza

Liko tumaini zaidi kwa mpumbavu kuliko kufichwa na udanganyifu,

kwake. lakini uovu wake utafichuliwa kwenye
kusanyiko.
13Mvivuhusema, ‘‘Yuko simba barabarani,
simba mkali anazunguka mitaa!” 27Kama mtu akichimba shimo, atatumbikia ndani
yake,
14Kama vile mlango ugeukavyo kwenye bawaba kama mtu akivingirisha jiwe, litamrudia.
zake,
ndivyo mvivu ajigeuzavyo kitandani mwake. 28Ulimi wa uongo, huwachukia wale

26
 MITHALI
unaowaumiza, 12Mtu mwenye busara huona hatari na kujificha,
nacho kinywa cha kujipendekeza hutenda bali mjinga huendelea mbele na kuteswa
uharibifu. nayo.

27 Usijisifu kwa ajili ya kesho, 13Chukua vazi la yule awekaye dhamana kwa
kwa kuwa hujui ni nini kitakachozaliwa ajili ya mgeni,
kwa siku moja. ishikilie iwe dhamana kama anafanya kwa
ajili ya mwanamke malaya.
2Mwache mwingine akusifu,
wala si kinywa chako mwenyewe, 14Kama mtu akimbariki jirani yake kwa sauti kuu
mtu mwingine afanye hivyo asubuhi na mapema,
na si midomo yako mwenyewe. itahesabiwa kama ni laana.

3Jiwe ni zito na mchanga ni mzigo, 15Mke mgomvi ni kama

lakini kukasirishwa na mpumbavu ni kuzito matone yasiyokoma ya siku ya mvua.
zaidi kuliko hivyo vyote viwili. 16Kumzuia yeye ni kama kuuzuia upepo

au kukamata mafuta kwa kiganja cha

4Hasira ni ukatili na ghadhabu kali ni gharika,
lakini ni nani awezaye kusimama mbele ya
wivu?
5Afadhali karipio la wazi
kuliko upendo uliofichika.
6Majeraha kutoka kwa rafiki yaonyesha
uaminifu,
bali busu la adui ni udanganyifu.
7Yeye aliyeshiba huchukia kabisa asali,
bali kwa mwenye njaa hata kile kilicho
kichungu humwia kitamu.
8Kama ndege atangatangavyo mbali na kiota
chake,
ndivyo alivyo mtu atangatangaye mbali na
nyumbani mwake.
9Manukato na uvumba huleta furaha moyoni,
nao uzuri wa rafiki uchipukao kutoka kwenye
ushauri wake wa uaminifu.
10Usimwache rafiki yako wala rafiki wa baba
yako,
tena usiende nyumbani mwa ndugu yako
mkono.
17Kama vile chuma kinoavyo chuma,
ndivyo mtu amnoavyo mwenzake.
18Yeye atunzaye mtini atakula tunda lake,
naye amtunzaye bwana wake
ataheshimiwa.
19Kama uso uonekanavyo kwenye maji,
ndivyo hivyo moyo wa mtu humwonyesha
alivyo.
20Kuzimu na uharibifu havishibi
kadhalika macho ya mwanadamu.
21Kalibu ni kwa fedha na tanuru kwa dhahabu,
bali mtu hupimwa kwa sifa azipokeazo.
22Hata ukimtwanga mpumbavu kwenye kinu,
ukimtwanga kama nafaka kwa mchi,
hutauondoa upumbavu wake.
23Hakikisha kuwa unajua hali ya makundi yako
ya kondoo na mbuzi,
angalia kwa bidii ng'ombe zako.
24Kwa kuwa utajiri haudumu milele,

wakati umepatwa na maafa. nayo taji haidumu vizazi vyote.

Nafuu jirani wa karibu kuliko ndugu aliye 25Wakati majani makavu yameondolewa

mbali. na mapya yamechipua, nayo majani toka

milimani yamekusanywa,
11Mwanangu, uwe na hekima, 26wanakondoo watakupatia mavazi

nawe ulete furaha moyoni mwangu, na mbuzi thamani ya shamba.

ndipo nitakapoweza kumjibu ye yote 27Utakuwa na maziwa mengi ya mbuzi kukulisha

anitendaye kwa dharau. wewe

na jamaa yako na kuwalisha watumishi

27
 MITHALI
wako wa kike.
28 Mtu mwovu hukimbia ingawa hakuna ye
yote anayemfukuza,
bali wenye haki ni wajasiri kama simba.
2Wakati nchi inapoasi, ina viongozi wengi,
bali mwenye ufahamu na maarifa
hudumisha utaratibu.
3Maskini amwoneaye yeye aliye maskini zaidi
ni kama mvua ya dhoruba isiyosaza mazao.
4Wale waiachao sheria huwasifu waovu,
bali wale waishikao sheria huwapinga.
5Watu wabaya hawaelewi haki,
bali wale wamtafutao BWANA
wanaielewa kikamilifu.
6Afadhali maskini ambaye mwenendo wake
hauna lawama
kuliko tajiri ambaye njia zake ni potovu.
7Yeye ashikaye sheria ni mwana mwenye
hekima,
bali rafiki wa walafi humwaibisha baba yake.
8Yeye aongezaye utajiri wake kwa riba kubwa
mno
hukusanya kwa ajili ya mwingine, ambaye
atamhurumia maskini.
9Kama mtu ye yote akikataa kusikia sheria,
hata maombi yake ni chukizo.
10Yeye ambaye humwongoza mwenye haki
kwenye mapito mabaya,
ataanguka kwenye mtego wake mwenyewe,
bali wasio na lawama watapokea urithi
mwema.
11Mtu tajiri anaweza kuwa na hekima machoni
pake mwenyewe,
bali mtu maskini mwenye ufahamu
atamfichua.
12Mwenye haki ashindapo, kuna furaha kubwa,
bali mwovu atawalapo, watu hujificha.
13Yeye afichaye dhambi zake hatafanikiwa,
bali ye yote aziungamaye na kuziacha
hupata rehema.
14Amebarikiwa mtu ambaye siku zote humcha
BWANA,
bali yeye afanyaye moyo wake mgumu
huangukia kwenye taabu.
15Kama simba angurumaye au dubu
ashambuliaye,
ndivyo alivyo mtu mwovu atawalaye
wanyonge.
16Mtawala dhalimu hana akili,
bali yeye achukiaye mapato ya udhalimu
atafurahia maisha marefu.
17Mtumwenye kusumbuliwa na hatia ya kuua
atakuwa mtoro mpaka kufa,
mtu ye yote na asimsaidie.
18Yeye ambaye mwenendo wake hauna lawama
hulindwa salama,
bali yeye ambaye njia zake ni potovu
ataanguka ghafula.
19Yeye alimaye shamba lake atakuwa na
chakula tele,
bali afuataye mambo ya upuzi atakuwa na
umaskini wa kumtosha.
20Mtu mwaminifu atabarikiwa sana,
bali yeye atamaniye kupata utajiri kwa
haraka hataacha kuadhibiwa.
21Kuonyesha upendeleo si vizuri,
hata hivyo mtu atafanya kosa kwa kipande
cha mkate.
22Mtu mchoyo ana tamaa ya kupata utajiri,
naye hana habari kuwa umaskini
unamngojea.
23Yeye amkemeaye mtu mwishoni hupata kibali
zaidi,
kuliko mwenye maneno ya kusifu
isivyostahili.
24Yeye amwibiaye babaye au mamaye na
kusema,
‘‘Si kosa’’ yeye ni mwenzi wa yule
aharibuye.
25Mtu mwenye tamaa huchochea fitina,
bali yule amtegemeaye BWANA
28
 MITHALI
atafanikiwa. mwadilifu
na hutafuta kumwua mtu mnyofu.
26Yeye ajitumainiaye mwenyewe ni mpumbavu,
bali yeye atembeaye katika hekima 11Mpumbavu huonyesha hasira yake yote,
hulindwa salama. bali mwenye hekima hujizuia.

27Yeye ampaye maskini hatapungukiwa na kitu 12Kama mtawala akisikiliza uongo,

cho chote, maafisa wake wote huwa waovu.
bali yeye awafumbiaye maskini macho
hupata laana nyingi. 13Mtumaskini na mtu anayeonea wanafanana
kwa jambo hili:
28Wakati mwovu atawalapo, watu huenda BWANA hutia nuru macho yao wote
mafichoni, wawili.
bali mwovu anapoangamia, wenye haki
hufanikiwa. 14Kama mfalme akiwaamua maskini kwa haki,
kiti chake cha enzi kitakuwa thabiti siku zote.
Mtu anayeendelea kuwa na shingo
29 ngumu baada ya maonyo mengi, 15Fimbo ya maonyo hutia hekima,
ataangamia ghafula, wala hapati dawa. bali mtoto aliyeachiliwa bila maonyo
humwaibisha mama yake.
2Wenye haki wanapostawi, watu hufurahi
waovu watawalapo, watu hulia kwa huzuni.’ 16Wakati waovu wanapostawi,
pia dhambi vivyo hivyo.
3Mtu apendaye hekima huleta furaha kwa baba Lakini wenye haki wataliona anguko lao.
yake,
bali aambatanaye na malaya hutapanya 17Mrudi mwanao, naye atakupa amani,
mali yake. atakufurahisha nafsi yako.

4Kwa haki mfalme huipa nchi uthabiti,
bali mfalme aliye na tamaa ya rushwa
huiangamiza.
5Ye yote amsifuye jirani yake isivyostahili,
anautandaza wavu kuitega miguu yake.
18Mahali pasipo na maono, watu huangamia,
bali ana heri mtu yule aishikaye sheria.
19Mtumishi hawezi kuonywa kwa maneno
matupu,
ajapoelewa, hataitikia.

6Mtu mbaya hutegwa na dhambi yake 20Je,unamwona mtu azungumzaye kwa

mwenyewe haraka?
bali mwenye haki huweza kuimba na Kuna matumaini zaidi kwa mpumbavu kuliko
kufurahi. yeye.

7Mwenye haki hujali haki kwa ajili ya maskini, 21Kama mtu akimdekeza mtumishi wake tangu
bali mwovu hajishughulishi na hilo. ujanani,
atamletea sikitiko mwishoni.
8Wenye mzaha huuchochea mji,
bali watu wenye hekima hugeuzia mbali 22Mtu mwenye hasira huchochea ugomvi
hasira. naye mtu mwenye hasira ya haraka hutenda
dhambi nyingi.
9Kama mwenye hekima akienda mahakamani
na mpumbavu, 23Kiburi cha mtu humshusha,
mpumbavu hukasirika na kudhihaki, wala bali mtu mwenye roho ya unyenyekevu
hakuna amani. hupata heshima.

10Watu wamwagao damu humchukia mtu 24Anayekubaliana na mwizi ni adui wa nafsi yake

29
 MITHALI
mwenyewe,
huapishwa lakini hathubutu kushuhudia.
25Kuwaogopa watu huwa ni mtego,
bali ye yote amtumainiaye BWANA
atakuwa salama.
26Watu wengi hutafuta kusikilizwa na mtawala,
bali mtu hupata haki kutoka kwa BWANA.
27Mwenye haki huwachukia sana wasio
waaminifu,
waovu huwachukia sana wenye haki.
Mithali Za Aguri
Mithali za Aguri mwana wa Yake:
30 mausia aliyomwambia Ithieli,
naam, Ithieli na Ukali.
2“Mimi ni mjinga kuliko wanadamu wote
sina ufahamu wa kibinadamu.
3Sijajifunza hekima,
wala sina maarifa ya kumjua Yeye Aliye
Mtakatifu.
4Ni nani ameshapanda mbinguni na kushuka?
Ni nani ameshakusanya upepo kwenye
vitanga vya mikono yake?
Ni nani ameshafungia maji kwenye nguo yake?
Ni nani ameimarisha miisho yote ya dunia?
Jina lake ni nani na mwanaye anaitwa nani?
Niambie kama unajua!
5‘‘Kila
neno la Mungu ni kamilifu,
yeye ni ngao kwa wale wanaomkimbilia.
6Usiongeze kwenye maneno yake,
ama atakukemea na kukuthibitisha kuwa
mwongo.
7“Ninakuomba vitu viwili, Ee BWANA,
usininyime kabla sijafa:
8Uutenge mbali nami udanganyifu na uongo,
usinipe umaskini wala utajiri,
bali unipe chakula cha kunitosha kila siku.
9Nisije nikawa na vingi vya kuzidi nikakukana
na kusema, “BWANA ni nani?’’
Au nisije nikawa maskini nikaiba,
nami nikaliaibisha jina la Mungu wangu.
10Usimchongee mtumishi kwa bwana wake,
asije akakulaani, ukapatilizwa kwalo.
11“Wako watu wale ambao huwalaani baba zao
na wala hawawabariki mama zao,
12wale ambao ni safi machoni pao wenyewe
kumbe hawakuoshwa uchafu wao,
13wale ambao daima macho yao ni ya kiburi,
ambao kutazama kwao ni kwa dharau,
14wale ambao meno yao ni panga
na ambao mataya yao yamewekwa visu
kuwaangamiza maskini katika nchi,
na wahitaji kutoka miongoni mwa
wanadamu.
15“Mruba anao binti wawili waliao,
“Nipe! Nipe!’’
“Kuna vitu vitatu visivyotosheka kamwe,
naam,viko vinne
visivyosema, “yatosha!’’
16Ni kaburi a , tumbo lisilozaa, nchi isiyoshiba maji
kamwe na moto,
usiosema kamwe, “yatosha!’’
17“Jicho lile limdhihakilo baba,
lile linalodharau kumtii mama, litang'olewa
na kunguru wa bondeni, litaliwa na tai.
18‘‘Kunavitu vitatu vinavyonishangaza sana,
naam, vinne nisivyovielewa:
19Ni mwendo wa tai katika anga,
mwendo wa nyoka juu ya mwamba,
mwendo wa meli katika maji makuu ya
bahari,
nao mwendo wa mtu pamoja na
msichana.
20“Huu ndio mwendo wa mwanamke mzinzi,
hula akapangusa kinywa chake na kusema,
“Sikufanya cho chote kibaya.’’
21‘‘Kwamambo matatu nchi hutetemeka,
naam, kwa mambo manne haiwezi
kuvumilia.
22Mtumwa awapo mfalme,
mpumbavu ashibapo chakula.
23Mwanamke asiyependwa aolewapo,
naye mjakazi achukuapo nafasi ya bibi yake.
24‘‘Vitu
vinne duniani vilivyo vidogo,
lakini vina akili nyingi sana:
25Mchwa ni viumbe wenye nguvu ndogo,
hata hivyo hujiwekea akiba ya chakula chao
wakati wa kiangazi.
26Pelele ni viumbe vyenye uwezo mdogo
a16 Kaburi hapa ina maana ya “Kuzimu.”
30
 MITHALI
hata hivyo hujitengenezea nyumba zao
kwenye miamba. 8“Sema kwa ajili ya wale wasioweza kujisemea,
27Nzige hawana mfalme, kwa ajili ya haki za wote walioachwa ukiwa.
hata hivyo huenda pamoja vikosi vikosi. 9Sema na uamue kwa haki,
28Mjusi anaweza kushikwa kwa mkono, tetea haki za maskini na wahitaji.’’
hata hivyo huonekana katika majumba ya
kifalme. Maneno Ya Mwisho: Mke Mwenye Sifa Nzuri.
10Mke mwenye sifa nzuri, ni nani awezaye
29“Viko vitu vitatu ambavyo vinapendeza katika kumpata?
mwendo wao, Yeye ni wa thamani sana kuliko marijani.
naam, vinne ambavyo hutembea kwa 11Mume wake anamwamini kikamilifu

mwendo wa madaha, wala hakosi kitu cho chote cha thamani.

30simba, mwenye nguvu miongoni mwa 12Humtendea mumewe mema, wala si mabaya,

wanyama, siku zote za maisha yake.

asiyerudi nyuma kwa cho chote, 13Huchagua sufu na kitani
31jogoo atembeaye kwa maringo, beberu, naye hufanya kazi kwa mikono yenye bidii.
naye mfalme pamoja na jeshi lake 14Yeye ni kama meli za biashara

lililomzunguka. akileta chakula chake kutoka mbali.

15Yeye huamka kungali bado giza
32“Ikiwaumefanya upumbavu na ukajitukuza huwapa jamaa yake chakula na mafungu
mwenyewe, watumishi wake wa kike.
au kama umepanga mabaya, piga kinywa 16Huangalia shamba na kulinunua,

chako kofi. kutokana na mapato yake hupanda shamba

33Kwa maana kama vile kusukasuka maziwa la mizabibu.
hutoa siagi, 17Hufanya kazi zake kwa nguvu,

na pia kule kufinya pua hutoa damu, mikono yake ina nguvu kwa ajili ya kazi
kadhalika kuchochea hasira hutokeza zake.
ugomvi.’’ 18Huona kwamba biashara yake ina faida,

wala taa yake haizimiki usiku.

19Huweka mikono yake kwenye pia,

Mithali Ya Mfalme Lemueli navyo vidole vyake hushikilia kijiti chenye

Mithali za Mfalme Lamueli, uzi.
31 Mausia ya mama yake aliyomfundisha: 20Huwanyoshea maskini mikono yake

na kuwakunjulia wahitaji vitanga vyake.

2“Ee mwanangu, Ee mwana wa tumbo langu, 21Theluji ishukapo, hana hofu kwa ajili ya watu

Ee mwana wa nadhiri a zangu, wa nyumbani mwake,

3Usitumie nguvu zako kwa wanawake, kwa maana wote wamevikwa nguo za joto b .
uhodari wako kwa wale wanaowaharibu 22Hutengeneza mazulia ya kufunika kitanda

wafalme. chake,
yeye huvaa kitani safi na urujuani.
4“EeLemueli, haifai wafalme, 23Mume wake anaheshimiwa kwenye lango la

haifai wafalme kunywa mvinyo, haifai mji,

watawala kutamani sana kileo. aketipo miongoni mwa wazee wa nchi.
5wasije wakanywa na kusahau lile sheria 24Hutengeneza mavazi ya kitani na kuyauza,

inayoamuru naye huwauzia wafanya biashara mishipi.

na kuwanyima haki zao wote walioonewa. 25Amevikwa nguvu na heshima,
6Wape kileo wale wanaoangamia, anaweza kucheka bila kuwa na hofu kwa
mvinyo wale walio na uchungu, siku zijazo.
7wanywe na kusahau umaskini wao 26Huzungumza kwa hekima

na wasikumbuke taabu yao tena. na mafundisho ya kuaminika yapo ulimini

a2 Mwana wa nadhiri zangu hapa maana yake ‘‘Uliye jibu la b21 “Za joto’’ hapa ni kama nyekundu, kwenye Kiebrania na
maombi yangu.’’ Kiyunani.

31
 MITHALI
mwake.
27Huangalia mambo ya nyumbani mwake
wala hali chakula cha uvivu.
28Watoto wake huamka na kumwita mbarikiwa

na mumewe pia, naye humsifu.

29“Wanawake wengi hufanya vitu vyenye sifa

nzuri,
lakini wewe umewapita wote.’’
30Kupendeza ni udanganyifu, uzuri unapita

upesi,
bali mwanamke anayemcha BWANA
atasifiwa.
31Mpe thawabu anayostahili,

nazo kazi zake na zimletee sifa kwenye

lango la mji.

32