..................................................................................................................................................................

0|P ag e
 AFYA YA AKILI NA UBONGO 1

Solly & Flory Corporation.

www.sollydaddy92@gmail.com
www.floridahilali5@gmail.com
0769 567 263 / 0753 907 403

AFYA YA UBONGO NA AKILI

Afya ya akili ni pamoja na ustawi wetu wa kimhemko, kisaikologia na kijamii. Inaathiri jinsi
tunavyofikiria, kuhisi na kutenda. Inasaidia pia kuamua jinsi tunavyoshughulikia mafadhaiko,
kuhusiana na wengine na kufanya uchaguzi. Afya ya akili ni muhimu katika kila hatua ya
maisha, kutoka utoto na ujana hadi utu uzima.

Katika kipindi chote cha maisha yako, ikiwa unapata shida ya afya ya akili, mawazo yako,
mihemko na tabia yako inaweza kuathiriwa. Sababu nyingi huchangia shida za afya ya akili
ikiwa ni pamoja na;

 Sababu za kibaiolojia, kama gene au kemia ya ubongo.

 Uzoefu wa maisha, kama vile kiwewe au dhuluma.
 Historia ya familia ya matatizo ya afya ya akili.

Ubongo ndio kiungo muhimu zaidi cha mwili wa mwanadamu. Unafanya kazi kama kituo cha
amri kwa mfumo wa neva. Ukiwekwa kwa uthabiti kwenye fuvu, ubongo unajumuisha
cerebrum, cerebellum na shina la ubongo. Kila sehemu ina kazi yake maalum ya kufanya.
Cerebrum inahushwa na mawazo na hatua, Cerebellum inasimamia harakati za mwili,
Shina la ubongo hudhibiti mtiririko wa ujumbe kutoka kwenye ubongo (Cerebrum) hadi
mwili wote. Ubongo wa mwanadamu una hemispheres mbili, nusu ya upande wa kushoto
inadhibiti misuli ya upande wa kulia wa mwili na nusu ya upande wa kulia inadhibiti misuli ya
upande wa kushoto wa mwili.

Kielelezo 1: Sehemu za ubongo

1|P ag e
..................................................................................................................................................................

Afya na nguvu ya ubongo wako ni muhimu kwa kumbukumbu nzuri. Kuna mengi unaweza
kuyafanya ili kuboresha kumbukumbu ya utendaji wako wa kiakili, iwe ni mwanafunzi
anayesomea mitihani ya mwisho, mtaalamu anayefanya kazi anayejaribu kila awezalo ili kuwa
na akili timamu.

Katika umri wowote, unaweza kutumia uwezo asilia wa neuroplasticity ili kuongeza nguvu
zako za utambuzi, kuboresha uwezo wako wa kujifunza mambo mapya na kuboresha
kumbukumbu yako. Mambo yafuatayo yatakuonyesha jinsi ya kufanya.

1. Zingatia ratiba ya kulala.

Usumbufu wa kulala hauathiri hali ya afya tu lakini pia una athari moja kwa moja kwa afya ya
akili. Wajibu wa kwanza, kama watu wote wenye shida ya kulala kwa muda mrefu wana
uwezekano mkubwa wa hali ya akili dhaifu. Kwanini hufanyika? _ Wakati
unasumbuliwa na usingizi, homoni muhimu kama melatonin haizalishwi.
Upungufu wa melatonin unaweza kuchangia:

 Maendeleo ya unyogovu na uharibifu wa kumbukumbu.

 Kulala bila kupumzika na kuamka mapema.
 Kupungua kwa mkusanyiko wa uangalifu ulioongezeka.

Ni muhimu kuzingatia kwamba Melatonin inawajibika kwa kupoteza uzito na kudumisha

ujana. Unahitaji kurekebisha ratiba yako ya kulala. Kwanza, muda wa kulala unapaswa
kuwa masaa 7-8. Pili, unahitaji kujifundisha kulala wakati huohuo kila siku.

Ni muhimu kujua kwamba flux kidogo ya mwanga inaweza kuvuruga uzalishaji wa melatonin
hormone kwa hivyo inafaa kulala katika chumba chenye giza na bila vifaa vya taa
ambavyo vinawashwa.

2. Lishe yenye afya.

Wengi wetu tunajua kuwa lishe yenye afya ni nzuri kwa afya ya mwili. Pia ni muhimu kudhibiti
uzito wa mwili kuwa na utendaji wa juu kila wakati. Lakini pia kwa kiasi kikubwa inapunguza
hatari ya kupata magonjwa mengi, pamoja na ugonjwa wa kunona sana, ugonjwa wa moyo na
mishipa, ugonjwa wa sukari, na hata tumors mbaya. Walakini, ubongo wa mwanadamu pia
unahitaji seti ya virutubisho kufanya kazi vizuri na kudhibiti utendaji wa mifumo mingine katika
mwili wa mwanadamu.

Kuna vyakula kadhaa ambavyo vinaweza kuathiri afya ya akili, kama vile;

 Sukari.
 Caffeine nyingi.
 Unywaji pombe.

2|P ag e
 AFYA YA AKILI NA UBONGO 3

3. Shughuli ya mwili kwa mwili na akili yako kuwa mwitikia bora wa

kwanza.

Shughuli ya mwili ni muhimu sana kwa nyanja zote za afya, pamoja na ustawi wa akili. Kwa
hivyo, inashauriwa kutenga angalau dakika ishirini (20) kwa siku kwa michezo.

Kutembea au kukimbia ndio aina zinazopatikana zaidi za shughuli za kimwili ambazo pamoja na
mawasiliano na maumbile na marafiki husaidia kupunguza athari mbaya za mfadhaiko.

Ikumbukwe kwamba maisha ya kukaa chini (ofisini na nyumbani) huathiri vibaya afya ya
akili. Kumbuka kwamba yoga ni mojawapo ya kupata athari nzuri za kisaikolojia kwa mtu na
husaidia kupunguza ukali wa dalili za wasiwasi na unyogovu.

4. Sikiliza ishara za mwili wako na akili

Mwili wa mwanadamu ni mfumo wa kipekee wa kujiponya na kujisafisha. Inayo sensor nyingi

ambazo husajili athari zisizohitajika na mbaya. Kuna njia nyingi wakati mwili wako
unatetemesha haja ya kubadili kitu. Mwili wa mwanadamu ni smart, unajaribu kutuokoa mara
nyingi kwa siku kutoka kwa kitu.

Kwa hivyo inahitajika kusikiliza ishara kama hizo. Kutafakari na kufanya mazoezi ni kulenga
hii, jaribu kila siku.

5. Chagua kinachokufanya ufurahi

Uzoefu wenye kufurahisha na mzuri ulio nao katika maisha yako, hali yako ya jumla itakuwa
bora. Ni muhimu kuwa na sababu za kutosha za kuhisi furaha katika utaratibu wako wa kila
wiki.

Jifunze kukataa kuingiliana na watu na hali zinazoleta hisia hasi.

Kinachokufurahisha ni akiba yako ya dhahabu, ambayo huongeza upinzani dhidi ya mafadhaiko

na vizuizi vya maisha. Ni muhimu, usisahau kufanya chaguzi hizi ndogo kila siku. Jifunze
kujikinga na uzembe, na kuleta wakati mzuri na wa kufurahisha maishani mwako.

6. Chukua mapumziko kutoka kwa vidude na habari

Kuwa na mapumziko ya kutumia vifaa vya kielektronic na mtandao, tumia wakati kuzungumza
na familia au marafiki, unapofanya hivi mara moja utahisi jinsi kichwa chako kinaonekana wazi.

3|P ag e
..................................................................................................................................................................

7. Lisha ubongo wako: Endelea kujifunza

Kujifunza husaidia kuweka ubongo katika hali nzuri na hupunguza hatari ya kupata ugonjwa wa
alzheimer’s. sio lazima kujifunza lugha za kigeni au kupata elimu nyingine ya juu. Soma fasihi
ya kitaalamu ili kukuza ustadi. Nenda kwenye madarasa ya kupikia, soma vitabu vya hadithi n.k,
jifunze mifumo mipya ya kuunganishwa au fanya ufundi wa asili.

Chagua kitu kitakachofurahisha ubongo. Kubadilisha vitu vya kusoma ni muhimu kwa sababu
lazima ubadilishe aina tofauti za shughuli.

TABIA ZINAZOWEZA KUKUNYIMA UWEZO WA KUKUMBUKA NA

KUFIKIRIA VIZURI
Kila kitu tunachokifanya huathiri miili yetu kwa njia moja au nyingine, kiwe kinahusiana na
chakula, madawa, vinywaji, mazoezi, kustaarabika au matumizi ya vifaa vya teknolojia.

Tabia hizo ni kama zifuatazo;

1. Kukosa kupata kiamsha kinywa

Chakula cha asubuhi ni muhimu zaidi kwa mwili sana kwa kuwa kinausaidia ubongo kurejelea
kazi yake ya kuudhibiti mwili na kuendeleza uthabiti wa kihisia.

Kukosa kiamsha kinywa kunaweza kusababisha ukosefu wa nguvu kwa ubongo, kukosa kuwa
makini na kutokumbuka, utendakazi duni na udhaifu wa mwili. Kunywa kati ya vikombe vitatu
au vine vya kahawa kila siku ili kuimarisha hali yako ya kukumbuka na kukuepusha na
magonjwa ya Alzheimer na Parkinson.

Baada ya mwili kupumzika usiku kucha, chakula cha asubuhi ni muhimu kuupa ubongo nguvu
za kudhibiti viungo vya mwili na shughuli za kibinadamu zinazohitaji ubongo.

Kielelezo 2: Kiamsha kinywa

4|P ag e
 AFYA YA AKILI NA UBONGO 5

2. Kuvuta sigara

Uvutaji wa sigara hupunguza kiwango cha seli za ubongo na hewa ya oxygen inayotumika
kwenye ubongo. Imethibitishwa kuwa uvutaji wa sigara huathiri ubongo kwa magonjwa kama
Alzheimer. Kemikali kwa jina Heterocyclic amines ambazo hutokea kwenye sigara
husababisha kuchipuka kwa seli za saratani mwili zinazoathiri ubongo.

Kielelezo 3: Uvutaji wa sigara ni hatari kwa afya ya akili

3. Kutumia sukari na vyakula vyenye sukari kwa wingi

Kutumia sukari zilizosindikwa, unga mweupe, vyakula vilivyokaangwa na vile vilivyopakiwa bila
kuchanganya na mboga na matunda huingiza kemikali hatari mwilini, kemikali hizo
husababisha kuikua kwa choa au kivimbe mwili kinachotatiza hali ya kawaida ya mwili,
inasababisha afya duni na kuhitilafiana kwa mfumo wa fahamu mwilini na ukuaji wa viungo
muhimu.

4. Kuwepo kwenye mazingira machafu

Ubongo unahitaji Oxygen mara kwa mara, hivyo hewa iliyo na chembechembe za kemikali
hatari husafirishwa hadi kwenye ubongo na kuathiri utendakazi wake inavyostahili.

Kielelezo 4: Mazingira machafu

5. Kula kupita kiasi

Kula chakula kupita kiasi kunasababisha vyakula vya ziada kuhifadhiwa kama mafuta mwilini,
hivyo kuathiri mishipa tofauti na mwishowe kuathiri utendakazi wa ubongo na sehemu za mwili.

5|P ag e
..................................................................................................................................................................

Kielelezo 5: Kutokuwa na kiasi

6. Hisia za hasira, kutatizika kiakili na kimawazo

Kutatizika kiakili na kimawazo, haswa msongo wa mawazo husababisha ubongo kupunguza kasi
yake ya kufanya kazi, hali ambayo humuweka mtu kwenye hatari ya kupata mshtuko wa
moyo au kiharusi.

Kielelezo 6: Hisia za hasira

7. Kufunika uso unapolala

Kuufunika uso wako unapolala unaongeza kiwango cha hewa ya dioksidi kabonia
(Carbondioxide) na kupunguza oksijeni, hali ambayo inaweza kuathiri ubongo wako.

Kielelezo 7: Kufunika uso ukiwa umelala ni hatari kwa afya ya akili

8. Kujilazimisha kufanya kazi unapokuwa mgonjwa

Kufanya kazi wakati mtu ni mgonjwa kunaharibu ubongo, kwani nguvu za mwili zinazostahili
kumponya zinaelekezwa kwenye ubongo.

6|P ag e
 AFYA YA AKILI NA UBONGO 7

Kufanya kazi ukiwa mgonjwa kunapunguza kinga ya mwili, husababisha magonjwa mengine na
kuounguza ubora wa jinsi ubongo wako unavyofanya kazi.

Solly & Flory

©2023

7|P ag e