Ang mga kategorya ng gramatika ay ang mga
sumusunod:
1. Morpolohiya- Ito ang sangay ng gramatika na
tumutukoy sa pag-aaral ng mga salita, ang
kanilang estruktura, anyo, at kung paano sila
binubuo. Mga halimbawa ng Morpolohiya
2. 1. Salitang-ugat: Ang salitang-ugat ay ang
bahagi ng salita na hindi na maaaring hatiin pa
sa iba pang mga bahagi.
Halimbawa, ang salitang-ugat ng "kumain" ay
"kain."
2. Panlapi: Ang panlapi ay mga salitang idinidikit sa
salitang-ugat upang magbigay ng karagdagang
kahulugan.
Halimbawa, sa salitang "nagluto," ang "nag-" ay isang
panlapi na naghahayag ng pag-ulan ng kilos.
3. Inuulit na Morpema: Ito ay mga morpemang
inuulit upang magbigay-diin o pagpapalit sa
kahulugan ng salita.
Halimbawa, sa salitang "takbo-takbo," ang "takbo" ay
inuulit upang magbigay-diin sa kilos ng pagtakbo.
2. Sintaks - Ito ang sangay ng gramatika na tumutukoy
sa pag-aaral ng pagkakasunod-sunod ng mga salita sa
pangungusap upang makabuo ng tamang kahulugan.
Mga halimbawa ng Sintaks Pangungusap: "Nagluto si
Maria ng masarap na adobo para sa pamilya."
Pangunahing Bahagi ng Pangungusap:
- Simuno: Maria
- Pandiwa: Nagluto
- Layon: ng masarap na adobo para sa pamilya
Sa pangungusap na ito, maaari nating tignan ang
sintaks o pagkakasunod-sunod ng mga bahagi ng
pangungusap:
1. Ang simuno (Maria) ay nasa unang bahagi ng
pangungusap, at siya ang gumawa ng kilos o pandiwa
(Nagluto).
2. Ang pandiwa (Nagluto) ay sumusunod pagkatapos
ng simuno upang ipahayag ang kilos na ginawa ni
Maria.
3. Ang layon (ng masarap na adobo para sa pamilya)
ay sumusunod pagkatapos ng pandiwa upang
ipahayag kung ano ang nilutong pagkain ni Maria at
para kanino ito.
3. Semantika - Ito ang sangay ng gramatika na
tumutukoy sa pag-aaral ng kahulugan ng mga salita,
pangungusap, at teksto. Mga halimbawa:
1. Denotasyon at Konotasyon: - Denotasyon: Ang
literal na kahulugan ng salitang "rosas" ay isang uri ng
bulaklak. - Konotasyon: Ang konotasyon ng salitang
"rosas" ay maaaring simbolo ng pag-ibig o
kagandahan.
2. Pagiging Polysemous ng mga Salita: - Ang salitang
"paa" ay maaaring tumukoy sa bahagi ng katawan ng
tao o hayop, o maaari ring tumukoy sa bahagi ng isang
kama.
3. Pagkakaiba ng Kahulugan sa Konteksto: - Ang
salitang "tubig" ay maaaring tumukoy sa likido na
iniinom o ginagamit sa paglilinis, depende sa
konteksto ng pangungusap.
4. Pag-aaral ng mga Idyoma at Kasabihan: -
Halimbawa ng idyoma: "Naglalakad sa ulap" - hindi
literal na paglalakad sa ulap kundi pag-iisip na wala sa
katotohanan.
- Halimbawa ng kasabihan: "Ang hindi marunong
lumingon sa pinanggalingan ay hindi makararating sa
paroroonan."
4. Pragmatika- Ito ang sangay ng gramatika na
tumutukoy sa pag-aaral ng kung paano ang konteksto
at sitwasyon ay nakakaapekto sa paggamit ng wika.
Mga halimbawa ng Pragmatika
1. Pagpapahayag ng Politeness: - Sa Filipino, ang
paggamit ng "po" at "opo" ay nagpapakita ng
politeness sa komunikasyon. Halimbawa, "Opo,
ma'am, gagawin ko po agad."
2. Pagtukoy sa Konteksto: - Ang pag-unawa sa
konteksto ng isang pangungusap ay mahalaga sa
pragmatika. Halimbawa, ang pagiging sarcastic sa
pahayag na "Ang galing mo!" depende sa tono at
konteksto ng pagsasabi.
3. Pagtukoy sa Layunin ng Komunikasyon: - Ang
pag-unawa sa layunin ng isang pahayag ay bahagi ng
pragmatika.
Halimbawa, ang pagsasabi ng "Pwede bang pakiabot
ang tubig?" ay nagpapahiwatig ng polite na
kahilingan.
5. Ponetika- Ito ang sangay ng gramatika na
tumutukoy sa pag-aaral ng tunog ng wika at kung
paano ito binibigkas.
Mga halimbawa:
1. Ponetikang Segmental - Katinig - /p/ - "puno" - /b/ -
"bata" - /t/ - "tubo" - /d/ - "dama" - /k/ - "kama" - /g/ -
"gala" - Patinig - /a/ - "ama" - /e/ - "elepante" - /i/ -
"isda" - /o/ - "opo" - /u/ - "umuulan"
2. Ponetikang Suprasegmental - Stress: Ang bigkas
ng salitang "pilipino" ay may bigat sa unang pantig. -
Intonation: Ang pagtaas ng tono sa dulo ng
pangungusap kapag nagtatanong.
6. Ponolohiya- Ito ang sangay ng gramatika na
tumutukoy sa pag-aaral ng mga tunog ng wika sa loob
ng isang partikular na wika.
Mga halimbawa ng Ponolohiya
1. Pagsasalita ng Tunog: - Ang pag-aaral ng
ponolohiya ay may kinalaman sa pagtukoy at
pagsasalita ng mga tunog sa wika. Halimbawa, ang
pagtukoy sa pagkakaiba ng tunog ng /b/ at /p/ sa
Filipino.
2. Pagsasalita ng Ponema: - Ang ponema ay ang
pinakamaliit na yunit ng tunog na may kahulugan sa
wika.
Halimbawa, ang pagkakaiba ng ponemang /b/ at /v/ sa
Ingles.
3. Pagsasalita ng Intonasyon: - Ang intonasyon ay
may kinalaman sa pagtaas at pagbaba ng tono sa
pagsasalita. Halimbawa, ang paggamit ng intonasyon
sa pagpapahayag ng damdamin o kahulugan sa
pangungusap.
1. Pagsasalita ng Tunog: - Ang pag-aaral ng
ponolohiya ay may kinalaman sa pagtukoy at
pagsasalita ng mga tunog sa wika
. Halimbawa, ang pagtukoy sa pagkakaiba ng tunog
ng /b/ at /p/ sa Filipino.
2. Pagsasalita ng Ponema: - Ang ponema ay ang
pinakamaliit na yunit ng tunog.