Slide TCC Chuong1

CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH
TUYẾN TÍNH
Khoa Toán Kinh tế
Ngày 5 tháng 9 năm 2023

Nội dung
1 Ma trận: định nghĩa, các phép toán
2 Các phép biến đổi sơ cấp dòng trên ma trận
3 Hạng của ma trận: Định nghĩa và cách tính
4 Hệ phương trình tuyến tính
5 Ma trận nghịch đảo: Định nghĩa và cách tính
6 Định thức: Định nghĩa và cách tính
7 Phương pháp Cramer
8 Một số ứng dụng
UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 2 / 57

Ví dụ mở đầu
Ví dụ
Vừa gà vừa chó
Bó lại cho tròn
Ba mươi sáu con
Một trăm chân chẵn
Hỏi có bao nhiêu con gà? Bao nhiêu con chó?
Đặt x, y lần lượt là số gà, số chó. Từ đó ta dễ dàng có hệ phương trình

sau:
( ( (
x +y = 36 x +y = 36 x +y = 36
↔ ↔
2x + 4y = 100 x + 2y = 50 0x + y = 14
(
x = 20
↔
y = 16
Câu hỏi đặt ra: Liệu có phương án nào tổng quát giúp giải mọi hệ phương
trình hay không?
Ví dụ mở đầu
Ví dụ
Một hãng sản xuất 3 sản phẩm, ký hiệu S1 , S2 , S3 . Mỗi mặt hàng có số
khách hàng tìm hiểu và số lượng tiêu thụ trong một quý được biểu diễn
như sau:
Sản phẩm S1 S2 S3
Số khách hàng 2230 954 458
Lượng tiêu thụ 1520 510 169
Bảng trên tương ứng với một "ma trận" 2 hàng và 3 cột: (matrix):
!
2230 954 458
A= .
1520 510 169

Định nghĩa
Định nghĩa
Ma trận là một bảng số có dạng
 
a11 a12 ... a1n
 a21

a22 ... a2n 

A=
 .. .. .. 
 . . . 

am1 am2 . . . amn
Đôi khi người ta dùng dấu móc vuông ở hai bên thay cho dấu ngoặc tròn.
Kích thước ma trận: m dòng và n cột. A được gọi là ma trận cấp

m × n.
Nếu m = n thì ta gọi A là ma trận vuông cấp n.
Tập hợp tất cả các ma trận cấp m × n trên R được ký hiệu là
Mm×n (R). Khi m = n, ký hiệu gọn thành Mn (R).
Ví dụ
!
1 −1 2
A= ∈ M2×3 (R).
0 3 5
 
1 −1
B = 0 3  ∈ M3×2 (R).
 
2 5

Ví dụ
!
1 −1 2
A= ∈ M2×3 (R).
0 3 5
 
1 −1
B = 0 3  ∈ M3×2 (R).
 
2 5

Một số dạng ma trận đặc biệt
Ma trận 0
0 0 ... 0
 
 .. .. .. 
0m×n = . . .
0 0 ... 0
Ma trận đơn vị cấp n là ma trận vuông cấp n có tính chất:
 
1 0 ... 0
0 1 . . . 0
 
In =  .. .. .. 
.

. . . . . .

. 
0 0 .. 1

Một số dạng ma trận đặc biệt (tt)
Ma trận đường chéo

 
α1 0 . . . 0
 0 α2 . . . 0


D(α1 , . . . , αn ) = 
 .. .. .. 
 . . . 

0 0 ... αn
Ma trận tam giác trên

 
a11 a12 . . . a1n
 0 a22 . . . a2n 


U=
 .. .. .. 
 . . . 

0 0 ... ann
Ma trận tam giác dưới định nghĩa tương tự

Phép toán trên ma trận
Ma trận A bằng ma trận B nếu A, B có cùng kích thước và

aij = bij , ∀i, j.
Nhân ma trận với 1 số: Cho α ∈ R và A cấp m × n thì ma trận αA
cũng là cấp m × n và
[αA]ij = α[A]ij , ∀i, j
Cộng hai ma trận cùng cấp
[A + B]ij = [A]ij + [B]ij .
Cộng ma trận thỏa!các tính chất tương

! tự như cộng
! số.
1 −1 2 5 0 2 6 −1 4
Ví dụ: + = .
0 3 5 1 −3 4 1 0 9

Bài tập
1.
Tính 5A − 3B, biết rằng
! !
0 1 −14 1 −1 5
A= và B= .
2 3 7 0 1 9
2.
Một doanh nghiệp kinh doanh hai loại bia, loại có cồn và không cồn. Tính
tổng số thùng mỗi loại bia bán được của từng đại lý trong hai tháng đầu
năm, biết thống kê số lượng thùng bán được trong từng tháng là:
   
Bia có cồn Không cồn Bia có cồn Không cồn
 220 18   294 42 
C = và D= .
   
231 33 432 50

   
136 12 239 32

Nhân hai ma trận
Định nghĩa
Tích của ma trận A cấp m × n và ma trận B cấp n × p là ma trận AB cấp
m × p, phần tử ở hàng i cột j được xác định bởi
[AB]ij = ai1 b1j + ai2 b2j + · · · + ain bnj .
• Lưu ý về sự tương hợp kích thước 2 ma trận. Đây không là phép nhân
tương ứng từng phần tử của 2 ma trận.
• Khi A là ma trận vuông thì lũy thừa
Ak = A
| · A{z
· · · · A}, k ∈ N\{0}.
k

Ví dụ
 
2 4! !
1 −2 3  16 11
−1 1 =

4 0 2 16 22
4 3

Ví dụ
 
2 4! !
1 −2 3  16 11
−1 1 =

4 0 2 16 22
4 3

Ví dụ
Giả sử trên thị trường hàng hóa nào đó có 3 công ty A, B, C cạnh tranh
nhau. Trong đó công ty A chiếm 20% thị phần, B chiếm 60% và C chiếm
20 %. Khảo sát về mức độ trung thành của khách hàng trong năm tới ta
thu được số liệu sau:
A sẽ giữ được 85% khách hàng nhưng 5% nói sẽ chuyển sang B và
10% sẽ chuyển sang C.
B sẽ giữ được 55% khách hàng nhưng 10% nói sẽ chuyển sang A và
35% sẽ chuyển sang C.
C sẽ giữ được 85% khách hàng nhưng 10% nói sẽ chuyển sang A và
5% sẽ chuyển sang B.

Ta biểu diễn mức dịch chuyển của khách hàng và thị phần của công ty A,
B, C dưới dạng ma trận sau
A B C
   
A 0.85 0.1 0.1 0.2
T = B  0.05 0.55 0.05  và s = 0.6
   
C 0.1 0.35 0.85 0.2
Khi đó tích ma trận Ts biểu diễn thị phần của công ty A, B, C năm kế
tiếp. Ta có
    
0.85 0.1 0.1 0.2 ?
Ts = 0.05 0.55 0.05 0.6 = ?
    
0.1 0.35 0.85 0.2 ?

Một số chú ý về phép nhân ma trận
AB và BA thường không bằng nhau.

Nếu AB = 0 (ma trận 0) không có nghĩa là A = 0 hay B = 0.
Do đó, nếu A vuông và Ak = 0 thì không có nghĩa là A = 0.
Nếu AB = AC thì không có nghĩa là B = C .
Các tính chất trên khác với phép nhân số thông thường.
Không có các tính chất trên làm cho việc giải phương trình ma trận
phức tạp hơn so với việc giải phương trình với số.
Bài tập (làm ở nhà)

Lấy ví dụ minh họa cho các chú ý nêu trên?

Chuyển vị ma trận
Định nghĩa
Ma trận chuyển vị của ma trận A cấp m × n là ma trận ký hiệu là AT cấp
n × m được xác định bởi
[AT ]ij = [A]ji
Tính chất
(AT )T = A
(αA)T = αAT
(A ± B)T = AT ± B T
(AB)T = B T AT
Ví dụ:  
! 1 2
1 0 −3
A= ⇒ AT =  0 −1
 
2 −1 5
−3 5
Chuyển vị ma trận
Định nghĩa
Ma trận chuyển vị của ma trận A cấp m × n là ma trận ký hiệu là AT cấp
n × m được xác định bởi
[AT ]ij = [A]ji
Tính chất
(AT )T = A
(αA)T = αAT
(A ± B)T = AT ± B T
(AB)T = B T AT
Ví dụ:  
! 1 2
1 0 −3
A= ⇒ AT =  0 −1
 
2 −1 5
−3 5
Ma trận đối xứng và ma trận phản xứng
Định nghĩa
Ma trận A đối xứng nếu AT = A.
Ma trận A phản xứng nếu AT = −A.
Nhận xét
Tổng hay hiệu của 2 ma trận đối xứng là ma trận đối xứng.
Tổng hay hiệu của 2 ma trận phản xứng là ma trận phản xứng.

Dạng bậc thang của ma trận
Định nghĩa
Một ma trận được gọi là một ma trận bậc thang nếu các dòng 0 của nó
(nếu có) nằm dưới các dòng khác 0, và trên mỗi dòng khác 0 phần tử
khác 0 đầu tiên của dòng trên nằm ở cột bên trái so với cột chứa phần tử
khác 0 đầu tiên của dòng dưới.
Các phần tử khác 0 đầu tiên trên mỗi dòng được gọi là các phần tử trụ.
Ví dụ.  
1 0 −3 2 6
0 −1 5 4 7 
A=
 
0 0 0 2 −3

0 0 0 0 0
• Bất kỳ ma trận nào cũng có thể được đưa về dạng ma trận bậc thang
bằng cách sử dụng các phép biến đổi sơ cấp dòng.

Các phép biến đổi sơ cấp dòng
Định nghĩa
Có 3 loại phép biến đổi sơ cấp dòng
1 Loại 1: Hoán vị 2 dòng i và j của ma trận, ký hiệu di ↔ dj
2 Loại 2: Nhân dòng i với 1 số α 6= 0, ký hiệu di → αdi
3 Loại 3: Cộng dòng i với α lần dòng j, ký hiệu di → di + αdj
Ứng dụng: Ta sẽ khai thác các phép biến đổi sơ cấp nói trên để đưa ma
trận về dạng ma trận đơn giản hơn, ví dụ dạng bậc thang, giúp các tính
toán, giải hệ phương trình ... được thuận lợi hơn.

Thuật toán Gauss đưa ma trận về dạng bậc thang
Dùng để đưa một ma trận tùy ý về dạng bậc thang.

Bước 1: Cho i = 1 và j = 1
Bước 2: Chọn phần tử trụ cho cột thứ j.
Nếu aij 6= 0 thì ta chọn aij làm phần tử trụ.
Nếu aij = 0 và tìm được akj 6= 0, k > i, thì ta thực hiện di ↔ dk và
chọn aij (mới) làm phần tử trụ.
Nếu aij = 0 và không tìm được akj 6= 0, k > i thì cột j không có phần
tử trụ. Khi đó, ta bỏ qua j và lặp lại bước 2 với cột j + 1.

Thuật toán Gauss (tt)
Bước 3: Với aij là phần tử trụ, lần lượt thực hiện các phép biến đổi
akj
dk = dk − di , ∀k > i
aij
để đưa tất cả các phần tử bên dưới phần tử trụ về 0. Khi đó, ta được
ma trận dạng  
... • • ... •
. . . . . . . . . . . . . . .
 
. . . aij • ... • 
 
 
. . .

0 • ... • 
. . . ... ... ... . . .
 
... 0 • ... •
Sau đó, thay i bằng i + 1, j bằng j + 1 và quay lại bước 2

Các phép biến đổi sơ cấp trên dòng (BĐSC) (tt)
Ví dụ. Biến đổi A về dạng ma trận bậc thang

 
1 2 3 4 5
A = 2 4 7 9 9 
 
3 6 10 13 16
. Giải    
1 2 3 4 5 1 2 3 4 5
A = 2 4 7 9 9  −→ 0 0 1 1 −1
   
3 6 10 13 16 0 0 1 1 1
 
1 2 3 4 5
−→ 0 0 1 1 −1
 
0 0 0 0 2


 
1 2 3 4 5
A = 2 4 7 9 9 
 
3 6 10 13 16
. Giải    
1 2 3 4 5 1 2 3 4 5
A = 2 4 7 9 9  −→ 0 0 1 1 −1
   
3 6 10 13 16 0 0 1 1 1
 
1 2 3 4 5
−→ 0 0 1 1 −1
 
0 0 0 0 2


 
1 2 3 4 5
A = 2 4 7 9 9 
 
3 6 10 13 16
. Giải    
1 2 3 4 5 1 2 3 4 5
A = 2 4 7 9 9  −→ 0 0 1 1 −1
   
3 6 10 13 16 0 0 1 1 1
 
1 2 3 4 5
−→ 0 0 1 1 −1
 
0 0 0 0 2


 
1 2 3 4 5
A = 2 4 7 9 9 
 
3 6 10 13 16
. Giải    
1 2 3 4 5 1 2 3 4 5
A = 2 4 7 9 9  −→ 0 0 1 1 −1
   
3 6 10 13 16 0 0 1 1 1
 
1 2 3 4 5
−→ 0 0 1 1 −1
 
0 0 0 0 2

Hạng của ma trận
Định nghĩa
Một ma trận A có thể có nhiều dạng bậc thang, tuy nhiên tất cả các dạng
bậc thang của A đều có cùng số dòng khác 0. Ta gọi số dòng khác 0
chung này là hạng của A, ký hiệu là r (A) hay rank(A).
Tính chất
Cho A là ma trận cấp m × n. Khi đó,
0 ≤ r (A) ≤ m, n.
r (AT ) = r (A).

Ví dụ
Tìm hạng của ma trận sau

 
1 2 3 4 5
A = 2 4 7 9 9 
 
3 6 10 13 16
Giải.
   
1 2 3 4 5 1 2 3 4 5
0
A = 2 4 7 9 9  −→ A = 0 0 1 1 −1
   
3 6 10 13 16 0 0 0 0 2
Nhận xét: A’ là ma trận bậc thang. rank(A’) = 3. Suy ra, rank(A) = 3

Ma trận chính tắc theo dòng
Định nghĩa
Ma trận chính tắc theo dòng là ma trận bậc thang thỏa mãn các điều
kiện: Các phần tử trụ có giá trị là 1, gọi là các số 1 chuẩn, và tất cả các vị
trí còn lại của cột chứa số 1 chuẩn đều có giá trị 0 (cột này được gọi là
cột chuẩn)
Mọi ma trận đều có thể được đưa về dạng chính tắc theo dòng bằng
phép biến đổi sơ cấp dòng.
Dạng chính tắc theo dòng còn được gọi là dạng bậc thang rút gọn.

Thuật toán Gauss-Jordan
Từ ma trận A, dùng thuật toán Gauss ta đưa được về dạng bậc

thang B.
Từ B, làm từ dòng dưới cùng khác 0 ngược về dòng đầu: Chia dòng
chứa phần tử trụ aij cho aij để biến phần tử trụ thành số 1 chuẩn, sau
đó dùng số 1 chuẩn khử các phần tử khác 0 còn lại trên cột chuẩn.
• • •
 
... ...
...
 0 • ... • 
. . . ... ... ... ... 
 
. . . 0 0 ... • 
 
 
... ... ... ... amn
Đây là một thuật toán quan trọng để giải các hệ phương trình tuyến tính.
Vì sao?

Khái niệm hệ phương trình tuyến tính
Hệ phương trình tuyến tính là hệ có dạng tổng quát như sau:





a11 x1 + a12 x2 + · · · + a1n xn = b1
 a21 x1 + a22 x2 + · · · + a2n xn

= b2
.. .. ..


 . . .

 a x + a x + ··· + a x
m1 1 m2 2 mn n = bm
trong đó, các aij được gọi là các hệ số, bi được gọi là hệ số tự do, và
xi là ẩn số.

Biểu diễn hệ tuyến tính bằng ma trận
Đặt
     
a11 a12 ... a1n x1 b1
 a21

a22 ... a2n 
 x2 
 
 b2 
 
A=
 .. .. ..  , X =  ..  , B =  .. 
..     
 . . . .  .  . 
am1 am2 . . . amn xn bm
Ta gọi A là ma trận các hệ số, X là cột các ẩn và B là cột các hệ số

tự do của hệ tuyến tính.

Ma trận mở rộng
Đặt
 
a11 a12 ... a1n b1
 a21

a22 ... a2n b2 
Ã = (A|B) = 
 .. .. .. .. .. 
 . . . . . 

am1 am2 . . . amn bm
Ma trận Ã được gọi là ma trận mở rộng của hệ.

Định lý Kronecker-Capelli
Định lý
Nếu r (Ã) > r (A) thì hệ vô nghiệm
Nếu r (Ã) = r (A) = n thì hệ có nghiệm duy nhất
Nếu r (Ã) = r (A) < n thì hệ có vô số nghiệm với bậc tự do là
n − r (A).
Câu hỏi: Ngoài ba trường hợp trên, có trường hợp nào khác nữa không?
Vì sao?

Phương pháp khử Gauss
Thuật toán Gauss

Dùng các phép biến đổi sơ cấp dòng để đưa Ã về dạng bậc thang
Nếu xuất hiện 1 dòng có dạng (0 0 . . . 0 | a), với a 6= 0 thì ta kết
luận hệ vô nghiệm.
Nếu không có dòng nào có dạng trên thì ta dùng phép thế ngược từ
dưới lên trên của hệ để xác định nghiệm.

Phương pháp khử Gauss
Thuật toán Gauss

Dùng các phép biến đổi sơ cấp dòng để đưa Ã về dạng bậc thang
Nếu xuất hiện 1 dòng có dạng (0 0 . . . 0 | a), với a 6= 0 thì ta kết
luận hệ vô nghiệm.
Nếu không có dòng nào có dạng trên thì ta dùng phép thế ngược từ
dưới lên trên của hệ để xác định nghiệm.

Phương pháp Gauss-Jordan
Nếu ta tiếp tục dùng phép sơ cấp dòng để biến đổi dạng bậc thang
của thuật toán Gauss về dạng bậc thang rút gọn thì ta có thuật toán
Gauss-Jordan.
Ta sẽ mất nhiều phép biến đổi sơ cấp dòng hơn so với thuật toán
Gauss, nhưng bù lại, ta không phải thế ngược từ dưới lên mà có thể
đọc nghiệm trực tiếp từ ma trận.
Trong thực tế, người ta cân nhắc chi phí, thời gian tính toán để lựa
chọn Gauss hay Gauss-Jordan.

Phương pháp Gauss-Jordan
Nếu ta tiếp tục dùng phép sơ cấp dòng để biến đổi dạng bậc thang
của thuật toán Gauss về dạng bậc thang rút gọn thì ta có thuật toán
Gauss-Jordan.
Ta sẽ mất nhiều phép biến đổi sơ cấp dòng hơn so với thuật toán
Gauss, nhưng bù lại, ta không phải thế ngược từ dưới lên mà có thể
đọc nghiệm trực tiếp từ ma trận.
Trong thực tế, người ta cân nhắc chi phí, thời gian tính toán để lựa
chọn Gauss hay Gauss-Jordan.

Ví dụ
Ví dụ 1


 x1 + 2x2 + 3x3 + 4x4 = 7

 2x + x + 2x + 3x = 6
1 2 3 4

 3x1 + 2x 2 + x3 + 2x4 =7


4x1 + 3x2 + 2x3 + x4 = 18
Ví dụ 2


 x1 + 2x2 − 3x3 + 5x4 = 1

 x + 3x − 13x + 22x = −1
1 2 3 4
 3x1 + 5x2 + x3 − 2x4 = 5



2x1 + 3x2 + 4x3 − 7x4 = 4

Định nghĩa
Định nghĩa
Cho A là ma trận vuông cấp n. A là khả nghịch nếu tồn tại ma trận B sao
cho AB = BA = In . Khi đó, B được gọi là nghịch đảo của A, ký hiệu
B = A−1 .
Nhận xét
In khả nghịch và In−1 = In .
Nếu A có 1 dòng hay 1 cột bằng 0 thì A không khả nghịch.

Tính chất của ma trận khả nghịch
Tính chất
Giả sử A khả nghịch. Khi đó,
A có duy nhất 1 nghịch đảo.
A−1 khả nghịch và (A−1 )−1 = A
AT khả nghịch và (AT )−1 = (A−1 )T .
1
Nếu α 6= 0 thì (αA)−1 = A−1
α
Nếu A và B khả nghịch thì (AB)−1 = B −1 A−1 .

Cách tìm ma trận nghịch đảo
A khả nghịch khi và chỉ khi dạng bậc thang rút gọn của A, RA = In .
Cách tìm A−1
các phép biến đổi sơ cấp dòng
(A | In ) −−−−−−−−−−−−−−→ (RA | B)
Nếu RA = In thì B = A−1 .

6 In thì A không khả nghịch.
Nếu RA =
Bài tập.
 −1  
−2 3 1 10 4 −5
Tìm nghịch đảo của ma trận:  4 −5 0 = 8 3 −4
   
−1 2 2 −3 −1 2

Cách tìm ma trận nghịch đảo
A khả nghịch khi và chỉ khi dạng bậc thang rút gọn của A, RA = In .
Cách tìm A−1
các phép biến đổi sơ cấp dòng
(A | In ) −−−−−−−−−−−−−−→ (RA | B)
Nếu RA = In thì B = A−1 .

6 In thì A không khả nghịch.
Nếu RA =
Bài tập.
 −1  
−2 3 1 10 4 −5
Tìm nghịch đảo của ma trận:  4 −5 0 = 8 3 −4
   
−1 2 2 −3 −1 2

Định thức
Cho ma trận vuông
a11 a12 . . .
 
a1n
 .. .. .. 
A= . . ... . 
an1 an2 . . . ann
Định thức của A, ký hiệu |A| hay det(A) là một số thực được xác định
bằng quy nạp theo n như sau:
Nếu n = 1, nghĩa là A = (a11 ), thì ta định nghĩa det(A) = a11 .
!
a11 a12
Nếu n = 2, nghĩa là A = thì ta định nghĩa
a21 a22
det(A) = a11 a22 − a12 a21 .

Định nghĩa (tt)
Nếu n > 2, đặt A(i|j) là ma trận có được từ A bằng cách xóa bỏ đi

dòng thứ i và cột thứ j. Ngoài ra, đặt
cij = (−1)i+j det A(i|j)
Khi đó,
định nghĩa
det(A) ======== a11 c11 + a12 c12 + · · · + a1n c1n
cij như định nghĩa trên được gọi là phần bù đại số của aij .
Bài tập: Tìm hiểu về ý nghĩa của định thức trong tỷ lệ diện tích, thể tích.

Định nghĩa (tt)
Nếu n > 2, đặt A(i|j) là ma trận có được từ A bằng cách xóa bỏ đi

dòng thứ i và cột thứ j. Ngoài ra, đặt
cij = (−1)i+j det A(i|j)
Khi đó,
định nghĩa
det(A) ======== a11 c11 + a12 c12 + · · · + a1n c1n
cij như định nghĩa trên được gọi là phần bù đại số của aij .
Bài tập: Tìm hiểu về ý nghĩa của định thức trong tỷ lệ diện tích, thể tích.

Cách tính định thức
Định thức cấp 3: Quy tắc Sarrus

 
a11 a12 a13 a11 a12
 21 a22 a23 a21 a22 
a
 
a31 a32 a33 a31 a32
Ví dụ.
−2 3 1
4 −5 0
−1 2 2
= (−2).(−5).2 + 3.0.(−1) + 1.4.2 − (−1).(−5).1 − 2.0.(−2) − 2.4.3
= −1

Cách tính định thức (tt)
Định thức cấp n > 3: Công thức khai triển theo dòng hay theo cột.
Công thức trong định nghĩa chính là công thức khai triển theo dòng 1
Thực ra, ta có thể chọn bất kỳ dòng i hay cột j để khai triển
theo dòng i
det(A) = ai1 ci1 + ai2 ci2 + · · · + ain cin
theo cột j
det(A) = a1j c1j + a2j c2j + · · · + anj cnj

Cách tính định thức (tt)
Nhận xét
Nếu A có 1 dòng hay 1 cột bằng 0 thì det(A) = 0
Nếu A là ma trận tam giác thì det(A) bằng tích các phần tử trện
đường chéo chính.
Khi khai triển, để tiết kiệm công tính toán, ta chọn dòng hay cột nào
có nhiều số 0 nhất để khai triển.

Tính chất của định thức
Tính chất
det(AT ) = det(A)
det(AB) = det(A) det(B)
Ma trận khả nghịch tương đương với det(A) 6= 0.

Định thức và các phép biến đổi sơ cấp
Các phép biến đổi sơ cấp hữu ích trong tính toán định thức.
Sau đây, là tác động của các phép biến đổi sơ cấp đối với định thức
Định lý
di ←→dj
Nếu A −−−−−→ B thì det(A) = − det(B)
i d →αd
i
Nếu A −− −−→ B thì det(B) = α det(A)
di →di +αdj
Nếu A −−−−−−−→ B thì det(B) = det(A)
i6=j

Định thức và các phép biến đổi sơ cấp (tt)
• Ngoài ra, do det(AT ) = det(A), nên ta có thể dùng thêm phép biến đổi
sơ cấp cột, các tính chất hoàn toàn tương tự phép biến đổi dòng.
Định lý
ci ←→cj
Nếu A −−−−→ B thì det(A) = − det(B)
i c →αc
i
Nếu A −− −−→ B thì det(B) = α det(A)
ci →ci +αcj
Nếu A −−−−−−→ B thì det(B) = det(A)
i6=j

Định thức và các phép biến đổi sơ cấp (tt)
Tóm lại
Nếu đổi 2 dòng (hoặc cột) của ma trận thì phải đổi dấu định thức.
Nếu 1 dòng (hay cột) nào đó chia hết cho 1 số α thì ta có thể đem số
α ra ngoài dấu định thức làm nhân tử chung.
Nếu ta dùng phép biến đổi loại 3 đối với dòng (hoặc cột )thì không
làm thay đổi giá trị định thức.

Phương pháp Cramer
Nhắc lại: A là ma trận hệ số và b là cột hệ số tự do của hệ phương

trình.
Đặt Ai là ma trận có được từ A bằng cách thay cột i của A bằng cột
b.
Tính các định thức ∆ = det(A), ∆1 = det(A1 ), ..., ∆n = det(An )
Nếu ∆ 6= 0 thì hệ có nghiệm duy nhất
∆1 ∆n

(x1 , . . . , xn ) = ,...,
∆ ∆

Phương pháp Cramer (tt)
Nếu ∆ = 0 và có một ∆i 6= 0 thì hệ vô nghiệm.

Nếu ∆ = 0 và ∆i = 0, ∀i thì không xác định được hệ vô nghiệm hay
hệ vô số nghiệm

Ví dụ
Ví dụ 1

 x1 + 2x2 + 2x3 = 0

−2x1 + (m − 2)x2 + (m − 5)x3 = 2
 mx + x + (m + 1)x = −2

1 2 3
Ví dụ 2

 mx1 + 2x2 + 2x3 = 2

1 2x + mx + 2x = m
2 3

 2x + 2x + mx = m
1 2 3

Một số ứng dụng
Mô hình cân bằng một hàng hóa

Ký hiệu p là giá của một đơn vị hàng hóa, hàm cung
Qs (p) = −a0 + a1 p
và hàm cầu
Qd (p) = b0 − b1 p
với các tham số a0 , a1 , b0 , b1 dương.
Cho ví dụ về đơn vị của giá p và đơn vị của các tham số nêu trên?
Ví dụ p có đơn vị là $; a1 , b1 có đơn vị là $−1 .
Giải thích về dấu các tham số có dấu?
a1 > 0 do hàm đồng biến; b1 > 0 do hàm nghịch biến.
Nếu tại thời điểm khởi đầu sản xuất/ cung cấp, Qs gần 0, nếu giá a0 /a1
không dương thì bên bán sẽ không muốn bán. Tương tự, Nếu khi giá gần
0, nhu cầu b0 âm thì tức là thị trường không cần mặt hàng xuất hiện.

Qs (p) = −a0 + a1 p
và hàm cầu
Qd (p) = b0 − b1 p

Qs (p) = −a0 + a1 p
và hàm cầu
Qd (p) = b0 − b1 p

Qs (p) = −a0 + a1 p
và hàm cầu
Qd (p) = b0 − b1 p
Cân bằng thị trường
Khi cân bằng ta có hệ


 Qs = −a0 + a1 p
Qd = b0 − b1 p
 −a + a p = b − b p

0 1 0 1
Ví dụ. Cho Qs = −5 + p, Qd = 55 − 3p; p là giá theo $.

a. Tìm giá cân bằng thị trường?
b. Tìm lượng (cung và cầu) cân bằng?

Mô hình cân bằng nhiều hàng hóa
Mô hình cân bằng nhiều hàng hóa

Qsi = ai0 + · · · + ain pn
Qdi = bi0 + · · · + bin pn
Đặt cik = aik − bik . Khi cân bằng, ta có hệ
 c11 p1 + · · · + c1n pn = −c10



.. .

cn1 p1 + · · · + cnn pn = −cn0

Ví dụ. Xét thị trường gồm ba loại hàng hóa thỏa

Qs1 = −10 + 2p1 ; Qs2 = −20 + 5p2 ; Qs3 = 13p3
Qd1 = 100 − 5p1 + 3p2 − p3 ; Qd2 = 120 + 2p1 − 8p2 − 2p3 ; Qd3 =
300 − 10p1 − 5p2 − p3
Xác định giá cân bằng và lượng cân bằng của mỗi mặt hàng.
Mô hình cân bằng Kinh tế vĩ mô
Đại lượng
Y : Income (biến số)
C : Consumption (biến số)
T : Tax (biến số)
I: Investment
G: Government
Hê phương trình

 Y = C + I0 + G 0

C = a(Y − T ) + b

 T = d + tY t : thuế cận biên (hằng số)
Ví dụ 4.2.1 SGT trang 56.

Bài tâp I.4.2 trang 68.
Mô hình IS-LM (đọc thêm)
Đây là hệ phương trình tuyến tính với hai biến số: Y và r

Lập hệ phương trình
(
Y = C + I + G0
M0 = L
Các chi tiết xem trong tài liệu trang 57-59.

Mô hình Input-Output Leontief (Nobel kinh tế 1973)
Xét một nền kinh tế có n ngành khác nhau.

Cho ma trận đầu vào A với cấp của A bằng số ngành trong nền kinh
tế.
Ma trận B là ma trận có 1 cột cho biết mức cầu cuối cùng đối với
từng ngành.
Ma trận X là ma trận 1 cột chưa biến số cho biết đầu ra của từng
ngành.
Hệ phương trình cân bằng liên ngành là
(I − A)X = B.

Chú ý.
aij : để sản xuất ra một đơn vị giá trị của hàng hóa ngành j cần aij giá
trị từ ngành i;
≤ 1: Tổng các phần tử trên cột j là tỉ phần chi phí đầu vào
P
i=1,n aij
mà ngành j phải trả cho việc mua hàng hóa trung gian tính trên 1
đơn vị giá trị hàng hóa.
Hiệu a0j = 1 − i=1,n aij là hệ số tỉ phần gia tăng trong tổng giá trị
P
hàng hóa của ngành j.

Ma trận tổng cầu X = (I − A)−1 B.

VÍ DỤ
Giả sử một quốc gia có 3 ngành kinh tế với ma trận hệ số đầu vào là
 
0.3 0.2 0.1
A = 0.2 0.3 0.4
 
0.2 0.3 0.3
a) Giải thích ý nghĩa của hệ số a23 của ma trận hệ số đầu vào?

b) Tìm hệ số tỉ phần gia tăng a0j của từng ngành (j=1,2,3).
c) Tìm đầu ra (X) cho mỗi ngành biết cầu cuối (B) của mỗi ngành lần
lượt là 85, 40, 5.
d) Tìm cầu cuối (B) của mỗi ngành biết đầu ra (X) của mỗi ngành lần
lượt là 40, 40,30.

CẢM ƠN!
THANK YOU!
028 37244555 www.uel.edu.vn
ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - LUẬT
Số 669, đường Quốc lộ 1, khu phố 3, phường Linh Xuân,
quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh.

Slide TCC Chuong1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Slide TCC Chuong1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH

Khoa Toán Kinh tế

Ngày 5 tháng 9 năm 2023

1 Ma trận: định nghĩa, các phép toán

2 Các phép biến đổi sơ cấp dòng trên ma trận

3 Hạng của ma trận: Định nghĩa và cách tính

4 Hệ phương trình tuyến tính

5 Ma trận nghịch đảo: Định nghĩa và cách tính

6 Định thức: Định nghĩa và cách tính

7 Phương pháp Cramer

8 Một số ứng dụng

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 2 / 57

Đặt x, y lần lượt là số gà, số chó. Từ đó ta dễ dàng có hệ phương trình

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 4 / 57

Kích thước ma trận: m dòng và n cột. A được gọi là ma trận cấp

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 6 / 57

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 6 / 57

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 7 / 57

Ma trận đường chéo

Ma trận tam giác trên

Ma trận tam giác dưới định nghĩa tương tự

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 8 / 57

Ma trận A bằng ma trận B nếu A, B có cùng kích thước và

[αA]ij = α[A]ij , ∀i, j

Cộng hai ma trận cùng cấp

[A + B]ij = [A]ij + [B]ij .

Cộng ma trận thỏa!các tính chất tương

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 9 / 57

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 10 / 57

[AB]ij = ai1 b1j + ai2 b2j + · · · + ain bnj .

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 11 / 57

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 12 / 57

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 12 / 57

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 13 / 57

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 14 / 57

AB và BA thường không bằng nhau.

Bài tập (làm ở nhà)

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 15 / 57

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 17 / 57

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 18 / 57

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 19 / 57

Dùng để đưa một ma trận tùy ý về dạng bậc thang.

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 20 / 57

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 21 / 57

Ví dụ. Biến đổi A về dạng ma trận bậc thang

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 22 / 57

Ví dụ. Biến đổi A về dạng ma trận bậc thang

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 22 / 57

Ví dụ. Biến đổi A về dạng ma trận bậc thang

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 22 / 57

Ví dụ. Biến đổi A về dạng ma trận bậc thang

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 22 / 57

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 23 / 57

Tìm hạng của ma trận sau

Nhận xét: A’ là ma trận bậc thang. rank(A’) = 3. Suy ra, rank(A) = 3

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 24 / 57

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 25 / 57

Từ ma trận A, dùng thuật toán Gauss ta đưa được về dạng bậc

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 26 / 57

Hệ phương trình tuyến tính là hệ có dạng tổng quát như sau:

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 27 / 57

Ta gọi A là ma trận các hệ số, X là cột các ẩn và B là cột các hệ số

UNITY - EXCELLENCE - LEADERSHIP CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH 28 / 57