การเมืองอำนาจนิยม: หอก างแค

โดย เกษียร เตชะพีระ

“Et tu, Brute?” (เ า วยหรือบรูตุส?)

อุทาน อนสิ้นใจของจูเลียส ซีซา จอมเผด็จการแ งจักรวรรดิโรมัน
เมื่อถูกบรูตุส เ นเพื่อนกับพรรคพวกลอบสังหาร
“หอก างแค
เ นสำนวนหมายความ าศัตรูอ างตัว “หอก างแค ” หมายถึงหอกที่ กติดไ กับแค สำหรับ นั่ง
แค หยิบไ สะดวก การที่หอก กติดอ กับแค เพื่อประโยช นั่งแค นี้อาจจะเ นโทษก็ไ เ นบริวาร ที่ไ มี
อาวุธเมื่อคิดทรยศก็เ นโอกาสที่จะฉวยหอกนั้นมาเ นอาวุธใ แทง นั่งแค ไ ายทันที ดังนี้จึงเกิด สำนวน
“หอก างแค ” หมายถึงศัตรูอ างตัวหรือ ที่ตามปกติวิสัยไ ถูกกันมาอ วยกัน เ น อเลี้ยง ลูกเลี้ยง วัน
ใดวันหนึ่งศัตรูหรือลูกเลี้ยงก็อาจจะทำ ายเอาไ ”
ขุนวิจิตรมาตรา (ส า กาญจนาคพัน ), สำนวนไทย, ๒๕๓๘, น. ๖๒๐
นำและชนชั้นนำในระบอบเผด็จการอำนาจนิยม วนแ องการอำนาจและอิทธิพล ไ างจาก นำ
และชนชั้นนำในระบอบการเมืองอื่น ๆ
พวกเขาจึงดิ้นรน อ แ งชิงอำนาจอิทธิพลกันอ เสมอ ไ เพียงชนชั้นนำจะแ งขันแ งแ งกับ นำ
เ านั้น หากยังแ งขันแ งแ งกันเองในห ชนชั้นนำ วย (ดังที่เกิดขึ้นในแกนนำบริหารพรรคพลังประชารัฐเมื่อ
เร็ว ๆ นี้ ดู https://www.pptvhd36.com/news/การเมือง/149678)
แ นอน าขณะเดียวกันมวลชนก็สำคัญในระบอบอำนาจนิยม อ าง อย นำและชนชั้นนำอำนาจนิยม
ก็ องทำใ มั่นใจ าไ การสนับสนุนจากมวลชนในภาค วนยุทธศาสต สำคัญ (ที่เหลือ างมันปะไร) ขณะเดียว

!"#$%&'()*+%,"-.$/&0**% ()*+%,"-" &)2&34%5 +(674* +89:;7*: 1

ท่
ต้
ร่
ก่
ข้
ข้
ผู้
ห้
ป็
ด้
น่
ผู้
ร่
ร่
ป็
ข่
ว่
ว่
ง่
จ้
ด้
ป็
ด้
ก่
ต่
ย่
สู้
ปั
ยู่
ย่
ว่
ร์
ข้
ธุ์
ร้
ยู่
ยู่
มู่
ข้
ผู้
ร่
ด้
ห่
ป็
ด้
ข้
ส่
ำ
ข้
ยู่
ล้
น์
ช้
ม่
ผู้
ร่
ต่
ม่
ต้
ร่
ผู้
ร่
ร์
ย่
ยู่
ร่
ด้
ด้
น้
ง่
ป็
ผู้
ปั
ช่
ข่
ช่
พ่
ว้
ด้
ก่
ช่
ม่
ร่
ต่
ย่
ผู้
ผู้
ผู้
ม่
 กันก็ประกัน ามวลชนที่คัด านตน ซึ่งจะใ ไ มีเลยก็คงเ นไปไ ไ ดังนั้นจะมี างก็ไ เ นไรนั้น จัก องไ
มากถึงขนาดคับขันอันตราย
แรงจูงใจหลักของ นำในระบอบอำนาจนิยมคือดำรงตนอ ในตำแห งอำนาจ เพื่อบรรลุเ านี้ นำ จะ
ใ ยุทธวิธี าง ๆ นานา เ น ยกเลิกหรือเลื่อนการเลือกตั้งออกไป (คสช.ในไทยและมิน องห ายในพ า), ขยาย
อายุราชการ/ครองตำแห ง (จอมพลถนอม กิตติขจร, พลเอกเปรม ติณสูลานน เ น น), ดแ ง ดขา
าทายหลัก (โทนี่ ดซัม, แกนนำพรรคอนาคตให เ น น)
และเนื่องจากระบอบอำนาจนิยมไ ไ ยึดกฎกติกาแบบแผนทางการเ นสรณะเหมือนระบอบประชา-
ธิปไตย นำอำนาจนิยมจึงเสียวสันหลังอ ตลอดเวลา าจะถูกชนชั้นนำหรือมวลชนโ น วยวิธีการนอกระบบ/
นอกกติกา
โดยเฉพาะภัยคุกคามประชิดตัวที่สุดในลักษณะหอก างแค ของ นำอำนาจนิยม อมไ แ ชนชั้นนำ
กากี่นั้ง วยกันเองนั่นแหละ หาใ มวลชน างไกลตัวเองไ
ทั้งนี้เพราะ นำ องพึ่งพาอาศัยชนชั้นนำใ สนับสนุนจึงจะครองตำแห ง อไปไ ยาวนาน และคนที่
คุณ องพึ่งก็คือคนที่คุณหวาดกลัวและระแวงที่สุดนั่นเอง
วาระการครองตำแห งของ นำจึงเผชิญภัยคุกคาม ายแรงจากก มชนชั้นนำ วยกัน ดังที่ปรากฏ า
จอมเผด็จการ วนให ในโลกถูกโ น วยรัฐประหารภายใน หากไ ใ วยการลุกฮือของมวลชน ซึ่งเกิด อย
ก ามากในประวัติศาสต
ชนชั้นนำจึงเหมือน “หอก างแค ” คือเ น แ งหลักทางการเมืองของ นำเผด็จการและแห งที่มา
สำคัญของความไ มั่นคงของ นำ ดังที่จอมพล ป. พิบูลสงครามเผชิญ "หอก างแค " ในกรณีจอมพลสฤษดิ์
ธนะรัช , จอมพลถนอม กิตติขจรเผชิญพลเอกกฤษ สีวะรา, พลเรือเอกสงัด ชลออ เผชิญพลเอกเกรียงศักดิ์
ชมะนัน , พลเอกเกรียงศักดิ์ ชมะนัน เผชิญพลเอกเปรม ติณสูลานน , พลเอกเปรม ติณสูลานน เผชิญก ม
ทหารยังเตอ กและพลเอกอาทิต กำลังเอก เ น น (ดูใน อาสา คำภา, “ความเปลี่ยนแปลงของเครือ าย
ชนชั้นนำไทย พ.ศ. ๒๔๙๕ - ๒๕๓๕” ดุษฎีนิพน ที่กำลังปรับปรุงตีพิม , สาขาวิชาประวัติศาสต บัณฑิต
วิทยาลัย มหาวิทยาลัยเชียงให , พ.ศ. ๒๕๖๒)
าวเฟคนิว เรื่องรัฐประหารจึง องถูกปฏิเสธจากกองทัพบกอ างรีบ วน วยประการฉะนี้ (https://
www.matichon.co.th/politics/news_2858981)

!"#$%&'()*+%,"-.$/&0**% ()*+%,"-" &)2&34%5 +(674* +89:;7*: 2

ท้
ช้
ว่
ต้
ด้
ต์
ท์
ผู้
ข่
ต่
ว่
ร์
ส่
ม่
วู้
ผู้
ส์
ญ่
ช่
ร์
ต้
น่
ผู้
ค้
ผู้
น่
ม่
ช่
ย์
ค่
ข้
ผู้
ด้
ท์
ต้
ยู่
ห่
ร่
ห้
ม่
ม่
ด้
ป็
ธ์
ต้
ป็
ม่
ห้
ณ์
คู่
ป็
ว่
ำ
ข่
ต้
ม่
ป็
ร้
ข้
ม่
ม่
ยู่
ด้
ร่
ช่
ด้
ท์
พ์
ย่
ผู้
ลุ่
ข้
น่
ป็
ด่
น่
ท์
บ้
ผู้
ต่
ด้
ป็
ร่
ค่
ยู่
อ่
ม่
ต้
ด้
ด้
ป็
ด้
ย่
ปั
ล่
ข้
ด้
ร์
ป้
ท์
ปั
ก่
ม่
ต้
ล่
ข่
ผู้
น้
ผู้
ม่
ว่
ลุ่
 (แผนภูมิ ๘.๑ ระบอบอัตตาธิปไตยจบเ ลงอ างไร จากหนังสือ Barbara Geddes, Joseph Wright, and
Erica Frantz, How Dictatorships Work: Power, Personalization, and Collapse, 2018, p. 179)
มองเปรียบเทียบก างออกไปในภาพรวมระดับโลก ปรากฏ าหลังสงครามโลกครั้งที่สองจาก ค.ศ.
๑๙๔๖ - ๒๐๑๐ ระบอบเผด็จการอำนาจนิยม วนให ที่สุดจบเ ลง วย มือคนใน/กากี่นั้งใก ตัว นำแบบ
“หอก างแค ” (insider-led อันประกอบไป วย Coup หรือรัฐประหาร + Insider rule change หรือ การ
เปลี่ยนแปลงการปกครองโดยคนในระบอบ วยกัน) ถึง ๐.๓๕+๐.๐๘ = ๐.๔๓ หรือ ๔๓% มากที่สุด ก าการ
จบเ ลงแบบอื่น ๆ
วนระบอบเผด็จการอำนาจนิยมที่จบเ ลงโดย มือประชาสามัญชนนอกแวดวงชนชั้นนำ าน การที่
มวลชนลุกฮือ (Popular uprising) + การ อการกำเริบ (Insurgency) รวมกันแ วเ นเพียง ๐.๑๗+
๐.๐๘ = ๐.๒๕ หรือ ๒๕% อยก าแบบ “หอก างแค ” ของ นำเองเกือบเ าตัว
วนที่เหลือคือการที่ระบอบอำนาจนิยมจบเ ลงโดย านการเลือกตั้ง (Election) = ๒๖% โดย าง-
ชาติเ ายึดครองโ นระบอบเ าแ วยัดเยียดระบอบให ใ อ างที่เวียดนามทำกับเขมรแดง หรือสหรัฐอเมริกา
ทำกับปานามาและอิรัก (Foreign imposed) = ๔%,
และ ายที่สุดโดยการที่รัฐเผด็จการแ งระบอบอำนาจนิยมเดิม มสลายไปเองเ นสาธารณรัฐประชา-
ธิปไตยเยอรมนีหรือเยอรมนีตะวันออกและสหภาพโซเวียต (State dissolution) = ๒%

!"#$%&'()*+%,"-.$/&0**% ()*+%,"-" &)2&34%5 +(674* +89:;7*: 3

ห่
ท้
ข้
ข้
ส่
ส่
ร่
ค่
ว้
น้
ก่
ล้
ว่
ห่
ห่
ก่
ด้
ย่
ด้
ส่
ห่
ข้
ห่
ญ่
ม่
ำ
ร่
ฝี
ห้
ย่
ผ่
ล่
ผู้
ห่
ว่
ด้
ฝี
ท่
ช่
ล้
ป็
ล้
ผู้
ผ่
ปี
ว่
ต่