Książka

Nauczyciela
8
Materiały dydaktyczne do fizyki

Materiały ułatwiające
prowadzenie i przygotowanie
ciekawych lekcji:

• rozkład materiału
SZKOŁA PODSTAWOWA

• plan wynikowy

• przedmiotowy system oceniania

• praktyczne wskazówki
do tematów

• szczegółowe scenariusze lekcji

• testy do każdego działu

Materiały dydaktyczne są dostępne

w wersji elektronicznej na portalu
 generator.dlanauczyciela.pl

WYGODNA I PRZYJAZNA APLIKACJA

NIEZBĘDNA W PRACY NAUCZYCIELA
Ułatwia tworzenie zestawów zadań, testów i sprawdzianów służących
do systematycznej kontroli postępów uczniów. Pozwala skrócić czas
potrzebny na przygotowanie materiałów sprawdzających wiedzę.

GENERATOR UMOŻLIWIA:

pobieranie gotowych testów

i zapisywanie ich na dysku
lub drukowanie,

tworzenie własnych zadań

i dodawanie ich do swojej bazy,

edytowanie testów
zamieszczonych w bazie,

modyfikowanie zadań
dostępnych w bazie,

generowanie własnych testów

z zadań dostępnych w bazie,
w wersji dla wielu grup.
PIXABAY

DOŁĄCZ DO GRONA NAUCZYCIELI KORZYSTAJĄCYCH Z GENERATORA!

162 tys. nauczycieli – 26 tys. nauczycieli – 51 600 testów i 15 400 zadań

użytkowników autorów zadań i testów dodanych przez nauczycieli

generator.dlanauczyciela.pl
 8

Książka
Nauczyciela
MATERIAŁY DYDAKTYCZNE DO FIZYKI
DLA SZKOŁY PODSTAWOWEJ
 Książka Nauczyciela została przygotowana do podręcznika To jest fizyka kl. 8
o numerze ewidencyjnym w wykazie MEN: 818/2/2018, rok dopuszczenia 2018.

Nabyta przez Ciebie publikacja jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy o przestrzeganie praw, jakie im przysługują. Zawartość publikacji możesz
udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie umieszczaj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, to nie zmieniaj ich
treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. Możesz skopiować część publikacji jedynie na własny użytek.
Szanujmy cudzą własność i prawo. Więcej na www.legalnakultura.pl

© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. 2018

ISBN 978-83-267-3293-5

Autorzy: Krystyna Bahyrycz (rozdz. 4 – testy 1–4; rozdz. 5, 6 i 7), Marcin Braun (rozdz. 1 i 2),
Teresa Szalewska (rozdz. 3), Piotr Toma (rozdz. 4 – test po klasie 7).
Konsultacja merytoryczna: Michał Matraszek.

Opracowanie redakcyjne i redakcja merytoryczna: Dorota Okulewicz.

Współpraca redakcyjna: Dorota Brzozowiec-Dek, Miłosz Budzyński, dr Agnieszka Grzelińska.
Redakcja językowa: Zofia Psota, Marta Zuchowicz. Korekta językowa: Dorota Śrutowska.
Nadzór artystyczny: Kaia Juszczak. Opieka graficzna: Ewa Kaletyn.
Projekt okładki: Maciej Galiński, Wojtek Urbanek. Projekt graficzny: Małgorzata Gregorczyk.
Ilustracje: Andrzej Dukata.
Opracowanie graficzne: Klaudia Jarocka, Sławomir Włodarczyk.
Realizacja projektu graficznego: Artur Polakowski.
Fotoedycja: Katarzyna Iwan-Malawska.

Zdjęcia pochodzą ze zbiorów:

BE&W: ALAMY LIMITED - s. 24, Steven May s. 11, SCIENCE SOURCE - Charles D. Winters s. 17, Richard T. Nowitz s. 12 (węgorz); GETTY IMAGES: SCIENCE SOURCE/Mark Burnett s. 8; SHUTTERSTOCK: ajt s. 16,
Chetty Thomas s. 31, Fouad A. Saad s. 26, 32, Garsya s. 10, HS_PHOTOGRAPHY s. 29, iodrakon s. 12 (prąd), Kelly Headrick s. 28, krigo s. 9, mihalec s. 19, Mny-Jhee s. 15, NaMaKuKi s. 20, paul prescott s. 14
(lampy), ShiningBlack s. 22, Steve Photography s. 14 (wiatraki). Fotografia na okładce: GETTY IMAGES/CORBIS/David Pu’u

Wydawnictwo dołożyło wszelkich starań, aby odnaleźć posiadaczy praw autorskich do wszystkich utworów zamieszczonych w publikacji. Pozostałe osoby prosimy o kontakt z wydawnictwem.

Nowa Era Sp. z o.o.

Aleje Jerozolimskie 146 D, 02-305 Warszawa
www.nowaera.pl, e-mail: nowaera@nowaera.pl, tel. 801 88 10 10

Druk i oprawa: Drukarnia Księży Werbistów

 Spis treści 3

Spis Wskazówki do wszystkich tematów

oraz wiele innych materiałów na

treści
Wprowadzenie 4
1 Z czego składa się seria 5
2 Wskazówki do rozdziału 1 7
Temat 1. Elektryzowanie ciał ........................................................................ 8
Temat 2. Ładunki elektryczne....................................................................... 9
Temat 3. Indukcja elektrostatyczna ............................................................. 10
Temat 4. Obwód prądu elektrycznego .......................................................... 11
Temat 5. Prąd elektryczny w cieczach .......................................................... 12
Temat 6. Prąd elektryczny w gazach ............................................................ 12
Temat 7. Napięcie elektryczne i natężenie prądu elektrycznego ................ 14
Temat 8. Praca i moc prądu elektrycznego .................................................. 14
Temat 9. Pomiar napięcia i natężenia. Wyznaczanie mocy ......................... 15
Temat 10. Przykłady obwodów elektrycznych ............................................. 16
3 Propozycje scenariuszy lekcji (konspektów) 17
Temat 2. Ładunki elektryczne ...................................................................... 17
Temat 7. Napięcie elektryczne i natężenie prądu elektrycznego ................ 19
Temat 12. Wyznaczanie oporu elektrycznego .............................................. 20
Temat 13–14. Domowa sieć elektryczna. Ochrona sieci elektrycznej ......... 22
Temat 16. Prąd elektryczny i magnetyzm .................................................... 24
Temat 20. Przemiany energii w ruchu drgającym ....................................... 26
Temat 21. Fale ................................................................................................ 28
Temat dodatkowy. Dyfrakcja i interferencja fal ........................................... 29
Temat 33. Oko i aparat fotograficzny ........................................................... 31
Temat 37. Barwy ............................................................................................ 32
4 Propozycje testów sprawdzających 34
Test po klasie 7 ............................................................................................... 34
Elektrostatyka i prąd elektryczny ................................................................ 42
Elektryczność i magnetyzm ........................................................................... 51
Drgania i fale .................................................................................................. 60
Optyka ............................................................................................................ 71
5 Rozkład materiału nauczania (propozycja) 82
6 Plan wynikowy (propozycja) 105
Elektrostatyka i prąd elektryczny ................................................................ 105
Elektryczność i magnetyzm ........................................................................... 108
Drgania i fale .................................................................................................. 111
Optyka ............................................................................................................ 113
7 Przedmiotowy system oceniania (propozycja) 118
Elektrostatyka i prąd elektryczny ................................................................ 118
Elektryczność i magnetyzm ........................................................................... 119
Drgania i fale .................................................................................................. 120
Optyka ............................................................................................................ 122
8 Materiały prezentacyjne Multiteka 124
9 Lista dodatkowych materiałów do zeszytu ćwiczeń 128
4 Wprowadzenie

Wprowadzenie
Szanowni Państwo!
W Książce Nauczyciela To jest fizyka 8 znajdą Państwo przydatne materiały
dydaktyczne skorelowane z podręcznikiem dla klasy 8. Publikacja zawiera
zarówno niezbędną dokumentację – propozycje rozkładu materiału, planu
wynikowego i przedmiotowego systemu oceniania – jak też sprawdziany po
każdym dziale, wersjach dla dwóch grup, oraz kilka wskazówek do tematów
i scenariusze wybranych lekcji. Dodatkowe ułatwienie Państwa pracy powinny
stanowić wykazy:
– zasobów multimedialnych zamieszczonych w Multitece,
– materiałów na stronie docwiczenia.pl.

Zachęcamy również do korzystania ze strony internetowej dlanauczyciela.pl.

Zamieściliśmy tam m.in. wszystkie materiały z Książki Nauczyciela uporząd-
kowane według kategorii oraz inne pomoce skorelowane z podręcznikiem dla
klasy 8, np. wskazówki do wszystkich tematów z podręcznika.

1 Z czego składa się seria
Układ materiału
Podręcznik, zeszyt ćwiczeń i Książka Nauczyciela zo-
stały podzielone na dwie części, ze wzglądu na to, że
w szkole podstawowej fizyki naucza się w klasach siódmej
i ósmej. Przewidziano na nią 4 godziny w cyklu kształce-
nia: 2 godziny w klasie siódmej i 2 godziny w klasie ósmej.
Przyjęty w podręczniku układ treści jest zgodny z ukła-
dem zaproponowanym w nowej podstawie programowej.
Podstawa programowa to minimalny zbiór wymagań
szczegółowych, dlatego podręcznik – oprócz treści obo-
wiązkowych – zawiera również treści dodatkowe, które
mają kształtować podstawy rozumowania typowego dla
fizyki i wyrabiać nawyk pogłębiania wiedzy, korzystania
z różnych źródeł informacji i bezpiecznego eksperymen-
towania.
Poniżej przedstawiono kolejne zagadnienia realizowane
w klasie siódmej i ósmej.
Klasa 7
Zaczynamy uczyć się fizyki
Kinematyka
Dynamika
Praca, moc, energia
Cząsteczkowa budowa materii i zjawiska cieplne
Hydrostatyka i aerostatyka
Klasa 8
Przypomnienie wiadomości z klasy siódmej
Elektryczność i magnetyzm
Drgania i fale
Optyka
Fizyka i my
Zamieszczone w podręczniku do klasy ósmej powtórze-
nie będzie także okazją, aby do tematów z mechaniki po-
wrócić z większym doświadczeniem w zakresie matema-
tyki i fizyki. Sądzimy, że powtórzenie przydatne będzie
wszystkim uczniom, również tym, którzy nie zdają egza-
minu z fizyki. Natomiast ostatni dział zawierać będzie
propozycje ponadprogramowych tematów do realizacji
w miarę możliwości czasowych. Tematy te będą ułożone
według sytuacji życiowych (np. fizyka w kuchni, fizyka
w medycynie ...), a nie według działów fizyki.
Podręcznik
Podstawową książką dla ucznia jest oczywiście podręcz-
nik. Został on podzielony na tematy odpowiadające jed-
nostkom lekcyjnym.
Podręcznik zawiera:
• opisy doświadczeń, które mogą być wykonywane na
lekcji,
• wyjaśnienia teoretyczne,
• szczegółowo omówione przykłady rozwiązanych za-
dań.
Na końcu tematu znajdują się:
• podsumowanie najważniejszych wiadomości,
Z czego składa się seria 5
• zestaw zadań problemowych i rachunkowych,
• czasami także dodatkowe doświadczenia do wykona-
nia w szkole lub w domu.
Zadania trudniejsze oznaczone są odpowiednimi symbo-
lami, co pozwoli nauczycielowi dobrać właściwe problemy
dla różnych uczniów.
Na końcu każdego rozdziału znajdują się:
• cztery testy powtórzeniowe podzielone według pozio-
mu trudności (ostatni test jest na tyle trudny, że może
stanowić przygotowanie do konkursów przedmioto-
wych),
• propozycja pracy badawczej (czyli pracy metodą projektu).
Zestawy powtórzeniowe mogą być wykorzystywane w sa-
modzielnej pracy ucznia, który dzięki nim będzie umiał
sam ocenić swoje umiejętności przed klasówką. Mogą też
służyć do pracy na lekcji, wówczas nauczyciel powinien
wybrać zadania do rozwiązania bądź pozwolić uczniom
na wybór właściwego dla nich poziomu.
Praca badawcza pozwala uczniom na dłuższą aktywność
– samodzielną lub w grupach. Uczniowie nie muszą wy-
konywać wszystkich prac, byłoby jednak dobrze, gdyby
każdy miał okazję przynajmniej raz w roku wykonać taki
projekt i przedstawić wyniki w klasie.
Zeszyt ćwiczeń
Zeszyt zawiera przede wszystkim proste ćwiczenia. Ich
forma sprzyja oszczędności czasu – nie trzeba przepisy-
wać tekstu ani przerysowywać ilustracji, wystarczy uzu-
pełnić luki. Jednocześnie pozwala uniknąć znużenia pod-
czas ćwiczenia podstawowych umiejętności.
Osobnym elementem, ułatwiającym naukę, jest zadanie
„Policzmy razem”. Jego rozwiązanie zostało podzielone
na kolejne etapy. Zadaniem ucznia jest uzupełnienie roz-
wiązania. Gdy to zrobi, może wrócić do zadań z podręcz-
nika, które teraz będą dla niego łatwiejsze.
Zeszyt zawiera także propozycje domowych doświadczeń
i eksperymentów do wykonania na lekcji.
Książka Nauczyciela
Niniejsza Książka nauczyciela zawiera uwagi ogólne
o poszczególnych lekcjach, plan wynikowy, rozkład go-
dzin, przedmiotowy system oceniania oraz testy do po-
szczególnych działów.
Zbiór zadań
W celu usystematyzowania i utrwalenia wiadomości
można skorzystać ze zbioru zadań autorstwa: Marci-
na Brauna, Grażyny Francuz-Ornat, Teresy Kulawik,
Jana Kulawika, Elżbiety Kuźniak i Marii Nowotny-Ró-
żańskiej, wydawnictwa Nowa Era. Znajdują się w nim
(w każdym dziale): powtórzenie wiadomości, przykłado-
wo rozwiązane zadania, a także zadania do samodziel-
nego rozwiązania o wzrastającym stopniu trudności
i różnorodnej formie. Zbiór zawiera nie tylko zadania
obliczeniowe, lecz także problemowe, opisy prostych do-
świadczeń oraz projekty. Część zadań odwołuje się do
6 Z czego składa się seria
innych dziedzin przyrodniczych, a nawet do literatury
pięknej. Ze względu na bogaty materiał można wybrać
zarówno zadania do wykonania na lekcji i w domu, jak
i na sprawdzianie. Na końcu zbioru podano odpowiedzi
i propozycje rozwiązań.
Generator testów i sprawdzianów
Aby zapewnić nauczycielowi komfortowe warunki pracy,
na portalu dlanauczyciela.pl udostępniono generator te-
stów i sprawdzianów. Do przygotowanego testu generator
automatycznie tworzy kolejną grupę i klucz odpowiedzi.
Gotowe testy można wydrukować, a także zapisać na
dysku w formacie PDF. Generator umożliwia tworzenie
testów, sprawdzianów i kartkówek z gotowych zadań
(baza liczy ponad 500 zadań) lub własnych. Można do-
dawać zadania ułożone samodzielnie lub edytować już
gotowe.
Generator to narzędzie ułatwiające systematyczną kon-
trolę postępów ucznia i skracające czas potrzebny na
przygotowanie materiałów sprawdzających wiedzę.
Multiteka
Na portalu dlanauczyciela.pl zamieszczono multitekę
z zasobami dopasowanymi do treści podręcznika dla kla-
sy siódmej. Zasoby – ułożone według działów – to filmy
z doświadczeniami, realistyczne filmy przedstawiające
istotę zjawiska, animacje, symulacje i pokazy slajdów.
Filmy z doświadczeniami pozwalają dokładnie prześle-
dzić przebieg eksperymentów, w większości zaleconych
w podstawie programowej.
Kadr z animacji pt. Elektryzowanie przez pocieranie
Filmy z doświadczeniami zamieszczone w multitece
To jest fizyka są ściśle skorelowane z podręcznikiem i po-
kazują doświadczenia wykonane przede wszystkim za
pomocą przedmiotów codziennego użytku. W prosty spo-
sób pokazują istotę prezentowanego zjawiska fizycznego.
Mogą stanowić przydatne uzupełnienie lekcji bądź in-
spirować do samodzielnego wykonania prezentowanych
eksperymentów.
Wszystkie te materiały zwiększają zainteresowanie
uczniów fizyką i są przydatne szczególnie wówczas, gdy
brak czasu lub odpowiedniego wyposażenia w pracow-
ni. Wizualizacja zjawisk fizycznych na pewno zwiększy
atrakcyjność lekcji i ułatwi zrozumienie omawianych za-
gadnień.
Zasoby ułatwiają poznawanie różnych zagadnień fizycz-
nych. Są pomocne w zrozumieniu podstawowych pojęć
i praw obowiązujących w fizyce, a także w rozbudzaniu
zainteresowania zjawiskami występującymi w otaczają-
cym świecie.

2 Wskazówki do rozdziału 1
Elektrostatyka i prąd elektryczny
Uwagi ogólne
Podobnie jak w innych rozdziałach podręcznika, tak i tutaj,
opisując zjawisko przepływu prądu elektrycznego, staramy
się unikać nadmiaru terminologii. Założenie to dotyczy
w szczególności nazw poszczególnych praw fizyki. W miarę
postępu nauki prawa, które wcześniej stanowiły ważne od-
krycia, stają się prostymi wnioskami z ogólniejszych zasad.
Ich nazwy, takie jak prawa Kirchhoffa czy prawo Jou­le’a-
-Lenza, należą więc już raczej do historii fizyki.
Powinniśmy pokazywać uczniom, jak fizyka wyjaśnia
wiele różnych zjawisk, opierając się na kilku podsta-
wowych prawach przyrody, a nie odwrotnie – jak wiele
praw można sformułować. Zob.: Marcin Braun: O kilku
anachronizmach w nauczaniu fizyki, „Foton”, nr 131,
zima 2015, s. 38, http://www.foton.if.uj.edu.pl/document-
s/12579485/4266149a-35a1-450b-a93c-710da8fbcfb3.
Nauczycielom zainteresowanym historią badań nad
elektrycznością polecamy, jak zwykle, Historię fizyki
A.K. Wróblewskiego. Niezwykle ciekawa jest także lektura
oryginalnych prac XIX-wiecznych uczonych, opisujących
swoje badania. Polskie tłumaczenia wielu prac naukow-
ców tej klasy co L. Galvani, A. Volta czy H.Ch. Oersted,
zostały opublikowane w książce, Dzieje rozwoju fizy-
ki w zarysach, oprac. M. Grotowski, M. Sadzewiczowa,
W. Werner, S. Ziemiecki, Mathesis Polska, Warszawa 1931.
Książkę w postaci drukowanej można czasem znaleźć na
aukcjach internetowych, najłatwiej jednak skorzystać
z tekstu udostępnionego w internecie pod adresem: http://
pbc.gda.pl/dlibra.
Układ tematów w rozdziale
Przyjęty w książce podział elektryczności i magnetyzmu na
dwa rozdziały wynika z przyczyn praktycznych, a nie me-
rytorycznych. Dla nauczyciela i uczniów nie byłoby bowiem
wygodnie, gdyby podręcznik zawierał dwa działy po trzy lek-
cje („Elektrostatyka” oraz „Magnetyzm”), a pomiędzy nimi
długi dział o prądzie elektrycznym. Z kolei jeden bardzo
długi dział o całym elektromagnetyzmie również byłby nie-
praktyczny, choćby ze względu na dużą liczbę wiadomości do
powtórzenia i umiejętności do opanowania przed klasówką.
Omawianie zagadnień elektrycznych rozpoczynamy
od elementów elektrostatyki. Są to trzy lekcje, w których
wprowadzamy pojęcie ładunku elektrycznego, opisujemy
jakościowo oddziaływania elektryczne i wyjaśniamy ob-
serwowane na co dzień zjawiska elektrostatyczne. Przy
tej okazji wprowadzamy pojęcia przewodnik oraz izolator.
Staramy się jak najsilniej podkreślić związek elektro-
statyki z prądem elektrycznym. Dodatkowo może słu-
żyć temu umieszczenie elektrostatyki i obwodów prądu
w jednym rozdziale. Przeciwstawianie elektrostatyki i –
jak kiedyś mówiono – galwanizmu było zrozumiałe tylko
w pierwszej połowie XIX wieku, gdy nie zdawano sobie
sprawy z jednolitej natury tych zjawisk.
Wskazówki do rozdziału 1 7
Kolejne trzy tematy dotyczą odpowiednio przepływu
prądu elektrycznego w ciałach stałych, cieczach i gazach.
W dalszych tematach zajmujemy się typowymi zagad-
nieniami dotyczącymi prądu elektrycznego: napięciem,
natężeniem, pracą i mocą. Natomiast opór elektryczny
znalazł się w następnym rozdziale.
Wskazówki do doświadczeń
– elektrostatyka
Doświadczenia z elektrostatyki czasem się udają, a cza-
sem nie. Problem polega nie tylko na tym, że nie zawsze
uda się dane zjawisko zaobserwować. Czasemi przebieg
doświadczenia jest zupełnie różny od przewidywanego.
W doświadczeniach z elektrostatyki szczególną rolę
odgrywają warunki otoczenia. Aby osiągnąć zamierzony
efekt doświadczenia, trzeba pracować w bardzo suchych
pomieszczeniach. Przyrządy do doświadczeń można wy-
suszyć suszarką, powinny być one również odtłuszczone.
Pamiętajmy, że przy napięciach osiąganych w elek-
tryczności statycznej nić bawełnianą można traktować
jako przewodnik, gdyż zawsze jest ona nieco wilgotna.
Bawełna bowiem łatwo wchłania wilgoć, co jest jej zaletą
przy produkcji odzieży, ale wadą w opisanych ekspery-
mentach. Należy zatem stosować gumkę recepturkę, żył-
kę wędkarską lub inne tworzywa sztuczne. W dawnych
podręcznikach proponuje się używanie nici jedwabnych,
co z pewnością daje dobre efekty, ale obecnie jest zalece-
niem niepraktycznym.
Podczas przeprowadzania doświadczeń warto pamiętać,
że choć jednoimienne ładunki odpychają się, to naładowa-
ne jednoimiennie ciała mogą się w niektórych przypadkach
przyciągać. Dzieje się tak wówczas, gdy pod wpływem ła-
dunku jednego ciała drugie ciało (słabiej naładowane) moc-
no się polaryzuje. Na poglądowym rysunku widzimy dwa
ciała A i B. Każde z nich naładowane jest dodatnio, choć
ciało B słabiej niż ciało A. Pod wpływem oddziaływania
z ciałem A ładunki ujemne w ciele B przemieściły się bli-
żej ciała A. Teraz ciało A silniej przyciąga ładunki ujemne
w ciele B, niż odpycha ładunki dodatnie. Ładunków dodat-
nich jest nieco więcej, ale znajdują się one dalej.
Uczniom lepiej tego zjawiska nie tłumaczyć, aby nie za-
pomnieli ogólnej zasady dotyczącej oddziaływania ciał
naelektryzowanych, chyba że z opisanym przypadkiem
spotkamy się w praktyce.
Serię doświadczeń z elektrostatyki omówiono w cieka-
wym artykule:
Danuta Tokar, Bronisław Tokar: Wykorzystanie przed-
miotów codziennego użytku w doświadczeniach z elek-
trostatyki, „Fizyka w Szkole”, nr 3 (200), maj−czerwiec
1989, s. 160−164.
8 Wskazówki do rozdziału 1
Praktyczne wskazówki do doświadczeń z elektrostatyki
znajdziemy także w artykule:
Stanisław Bednarek: Elektryzujemy ciała, „Delta”, nr 10
(413), październik 2008, s. 18−19.
Sposób naprawy starej maszyny elektrostatycznej przed-
stawiono w artykule:
Piotr Jacoń: Wskrzeszenie maszyny elektrostatycznej,
„Fizyka w Szkole”, nr 5 (304), wrzesień–listopad 2009,
s. 41−42.
Wskazówki do doświadczeń
– prąd elektryczny
Korzystamy z najprostszych pomocy dydaktycznych, ta-
kich jak baterie i żarówki. Doskonale, jeśli mamy w pra-
cowni komplet do doświadczeń z prądem elektrycznym,
złożony z oprawek do żarówek i ogniw, przewodów i wy-
łączników. Elementy takiego zestawu można łatwo łączyć
ze sobą. W razie braku takich pomocy możemy sobie po-
radzić, korzystając ze wskazówek podanych na stronach
264–265 podręcznika.
Jedynym profesjonalnym przyrządem, bardzo przydat-
nym do przeprowadzania doświadczeń z tego (i następne-
go) rozdziału, jest miernik elektryczny. Jeśli w szkole nie
ma sprawnych i czułych woltomierzy oraz amperomierzy,
dobrze będzie zaopatrzyć się w miernik uniwersalny, za
pomocą którego możemy zmierzyć wszystkie wielkości
fizyczne związane z prądem elektrycznym. Nasze oczeki-
wania spełni już najtańszy model miernika z supermar-
ketu lub dużego sklepu budowlanego (za kilkanaście zł).
Gdy badamy zależności między wielkościami, do ob-
wodu elektrycznego powinny być podłączone co najmniej
dwa mierniki, za pomocą których mierzymy jednocześnie
np. napięcie na zaciskach danego odbiornika i natężenie
przepływającego przez niego prądu elektrycznego. Ide-
ałem jest więc zapewnienie dwóch mierników na każdym
stanowisku doświadczalnym (ławce).
Temat 1
Treści lekcji:
1. Obserwacja elektryzowania ciał przez potarcie.
2. Dwa rodzaje ładunków.
3. Elektryzowanie ciał a atomy.
4. Od czego zależy siła elektryczna.
Ad 1 i 2. Przyciąganie elektrostatyczne ciał uczniowie
znają na ogół z życia codziennego. Natomiast raczej nie
obserwują na co dzień odpychania elektrostatycznego.
Warto więc na nie zwrócić uwagę w doświadczeniu. Prze-
prowadzenie doświadczeń ukazujących dwa typy oddzia-
ływań naelektryzowanych ciał to podstawa do wprowa-
dzenia dwóch różnych rodzajów ładunków elektrycznych.
Ad 3. Podstawowe wiadomości o budowie atomu ucznio-
wie zdobyli na lekcjach chemii. Nie jest dla nich nowe sło-
wo elektron. Odwołujemy się do tej wiedzy, aby od razu
wyjaśniać zjawiska elektryzowania zgodnie z ich rzeczy-
wistą fizyczną naturą, jako przemieszczanie się elektro-
nów z jednego ciała na drugie lub w obrębie jednego ciała.
Ad 4. Zgodnie z prawem Coulomba siła elektryczna zale-
ży od ładunku ciał, odległości między nimi oraz ośrodka,
w którym się znajdują. W szkole podstawowej nie wpro-
wadzamy jednak prawa Coulomba w postaci wzoru. Od-
działywanie między ciałami naelektryzowanymi opisuje-
my tylko jakościowo: siła jest tym większa, im mocniej
naelektryzowane są ciała i im bliżej siebie się znajdują.
Uwagi do zadań podręcznik s. 19
Zadanie 2. Podczas rozwiązywania zadania przypomnij-
my trzecią zasadę dynamiki Newtona. Uczniowi łatwo się
nauczyć jej treści, ale chyba bardzo trudno mu ją dobrze
zrozumieć. Dlatego należy podkreślać uniwersalność tej
zasady – warto się nią posługiwać w przypadku różnego
rodzaju oddziaływań.
Zadanie 5. Uczniowie nie znają prawa Coulomba, ob-
serwowali jednak w doświadczeniu, a następnie czytali
w podręczniku, że siła przyciągania elektrycznego wzra-
sta, gdy ciała się zbliżają. Ta wiedza – wraz ze znajomo-
ścią drugiej zasady dynamiki – wystarcza do odpowiedzi
na pytanie.
Uwagi do doświadczeń podręcznik s. 19
Elektryzowanie taśmy klejącej
To doświadczenie opisuje Juliusz Domański w Domowych
zadaniach doświadczalnych1. Opis sugeruje, że dwa paski
będą oddziaływać ze sobą niezależnie od tego, którymi
stronami je zbliżymy, można więc wnioskować, że będzie
to odpychanie – zyskały wszak jednakowy ładunek elek-
tryczny. Natomiast przyciągać je będzie szpula taśmy.
Takie same wyniki uzyskaliśmy w doświadczeniach,
które przeprowadziliśmy sami, używając raz szerokiej ta-
śmy do zaklejania paczek, a raz wąskiej taśmy biurowej.
Jednak w innej książce2 opisano, że przyciąganie się
taśmy zależy od tego, które strony do siebie zbliżamy:
jednakowe strony (obie z klejem lub obie bez kleju) się
odpychają, a różne – przyciągają. Autorzy uzyskali zatem
odmienny efekt niż Juliusz Domański. Być może efekt
tego doświadczenia zależy więc od rodzaju użytej taśmy
lub dodatkowych czynników, np. sposobu trzymania
1 Prószyński i Spółka, Warszawa 1999; zadanie 101.
2 Danuta Tokar, Bożena Pędzisz, Bronisław Tokar: Doświadcze-
nia z fizyki dla szkoły podstawowej (z wykorzystaniem przedmio-
tów codziennego użytku), WSiP, Warszawa 1990.

taśm, a może powodem różnic jest fakt, że w ciągu ostat-
nich kilkunastu lat zmieniła się technologia produkcji
taśmy klejącej.
Niezależnie od przyczyn trzeba być przygotowanym
na jeden i drugi wynik. Oba są zgodne z prawem Coulom-
ba, problem polega tylko na tym, w jaki sposób rozdziela-
ją się ładunki.
Uwagi o możliwościach dodatkowych doświadczeń
Jako źródło wysokiego napięcia może posłużyć piezoelek-
tryczna zapalarka do gazu.
Zob.: Anna Okoniewska, Grzegorz Karwasz: Doświadcze-
nie pod choinkę, „Foton”, nr 83, zima 2003, s. 55−56.
Uwagi do zeszytu ćwiczeń zeszyt ćwiczeń s. 6
Zadanie 2. Zwróćmy uwagę nie tylko na zwrot strzałek,
lecz także na ich długość – trzecia zasada dynamiki obo-
wiązuje również w elektrostatyce.
Temat 2
Treści lekcji:
1. Elektryzowanie przez dotyk.
2. Ładunek elektryczny.
3. Zasada zachowania ładunku.
4. Elektroskop.
5. Przewodniki i izolatory.
Ad 1. Z poprzedniej lekcji uczniowie wiedzą, że potarty
balonik jest naelektryzowany. Podczas wykonywania do-
świadczenia mają okazję zobaczyć, że ładunek z balonika
może przepłynąć na kawałki folii aluminiowej. Zwróćmy
uwagę uczniów na fakt, że chociaż dotykamy tylko jednego
listka folii, elektrony przepłynęły z niego na drugi listek.
Ad 2. Używaliśmy już pojęcia ładunek elektryczny, ale
dopiero teraz mówimy, że jest to wielkość fizyczna, czyli
możemy opisywać ją za pomocą liczby i jednostki. W ukła-
dzie SI amper jest jednostką podstawową, definiowaną
za pomocą oddziaływania magnetycznego nieskończenie
długich, cienkich przewodników z prądem. Kulomb nato-
miast jest jednostką pochodną.
W szkolnym kursie fizyki wprowadzamy te jednostki
w odwrotnej kolejności, ponieważ to natężenie prądu de-
finiujemy za pomocą ładunku, a nie odwrotnie. Kulomb
Wskazówki do rozdziału 1 9
określamy jako wielokrotność ładunku elementarnego,
a amper definiujemy jako 1 C s
.
Z jednostką ładunku związana jest także ciekawostka
historyczna. Więcej o życiu Coulomba możemy przeczy-
tać w artykule:
Andrzej Kajetan Wróblewski: Kapitan saperów, „Wiedza
i Życie”, nr 7, lipiec 2004, s. 76.
Ad 3. Liczba naładowanych cząstek (protonów i elektro-
nów) w obrębie oddziałujących ciał nie zmienia się: ani nie
powstają nowe ładunki, ani nie giną już istniejące. Ładun-
ki mogą się jedynie przemieszczać. Stąd wynika zasada
zachowania ładunku w codziennych doświadczeniach.
Na razie nie rozważamy innych zjawisk i takie rozumie-
nie zasady zachowania ładunku nam wystarczy. Dopiero
w szkole ponadpodstawowej powiemy o sytuacjach, gdy
jedne cząstki elementarne zmieniają się w inne (jak pod-
czas rozpadu beta). Fakt, że także wówczas ładunek jest
zachowany, nie jest już tak oczywisty. Jednak zasada za-
chowania ładunku, jedna z podstawowych zasad przyrody,
obowiązuje także w przemianach cząstek elementarnych.
Ad 4. Uczniowie powinni zapoznać się także z ogólną
budową i zasadą działania szkolnych elektroskopów. Jed-
nak samodzielne wykonanie takiego przyrządu na pewno
będzie bardzo kształcące. Warto zwrócić uwagę uczniów
na to, że już układ do doświadczenia opisanego na począt-
ku lekcji (s. 20) jest najprostszym modelem elektroskopu.
Ad 5. W doświadczeniu wykorzystujemy elektryczność
statyczną, gdyż do tej pory tylko o niej mówiliśmy.
W temacie 4 zajmiemy się obwodem prądu i wówczas war-
to odwołać się do wprowadzonych teraz pojęć.
Uwagi do zadań podręcznik s. 23–24
Zadanie 5. To zadanie nie jest szczególnie trudne z punk-
tu widzenia fizyki – wystarczy znać zasadę zachowania
ładunku. Potrzebna jest jednak umiejętność posługiwa-
nia się notacją wykładniczą. Uczniowie prawdopodobnie
opanowali ją już na lekcjach matematyki: w większości
programów nauczania przewidziano jej wprowadzenie
w klasie siódmej.
Uwagi do zeszytu ćwiczeń zeszyt ćwiczeń s. 9
Zadanie 4. Zadanie ma na celu sprawdzenie, czy ucznio-
wie pamiętają, że ładunek zawsze jest wielokrotnością
ładunku elementarnego. Punkt a jest prostszy rachun-
kowo, gdyż wykładnik zawsze równy jest –19, tak samo
jak w ładunku elektronu (–1,6 · 10 –19 C). Pozostaje więc
sprawdzić, czy wartości 3,2 oraz 4,8 itd. są wielokrotno-
ściami liczby 1,6. W punkcie b trzeba najpierw przedsta-
wić liczbę w takiej postaci, aby wykładnik wynosił –19
(np. 1,6 · 10 –18 = 16 · 10 –19).
10 Wskazówki do rozdziału 1

Temat 3 Polaryzacja izolatorów może przebiegać na różne spo-

soby. Jeden mechanizm tego zjawiska to przesunięcie
chmur elektronowych w cząsteczkach, inny (np. w ciekłej
wodzie) to zmiana ustawienia (obracanie) w polu elek-
trycznym cząsteczek wody, będących dipolami.
Zrozumienie, dlaczego ciało naładowane może przy-
ciągać ciało obojętne elektrycznie, bywa dużym proble-
mem dla uczniów. Ten problem nie jest typowy tylko dla
naszego kraju, o czym świadczy np. artykuł:
Keith S. Taber: The Strange Case of the Baloon that Stuck
to an Uncharged Wall, „Physics Education”, cz. 42, nr. 3,
maj 2007, s. 230−231.

Ad 4. O siłach działających między cząsteczkami mó-

wiliśmy w klasie 7. Dopiero teraz mamy jednak szansę
wyjaśnić ich naturę: są to siły elektryczne. Warto wy-
Treści lekcji:
tłumaczyć uczniom, że obserwowane na co dzień siły,
1. Zjawisko indukcji elektrostatycznej.
zwane oddziaływaniami mechanicznymi, to także siły
2. Przyciąganie nienaładowanych przewodników.
elektryczne. Jeśli np. podnoszę książkę, to elektrony
3. Przyciąganie nienaładowanych izolatorów.
w mojej ręce odpychają elektrony w papierze. Na pozio-
4. Siły działające między cząsteczkami.
mie mikroskopowym cząsteczki, z których zbudowane są
ciała, nigdy się nie dotykają – mogą się tylko odpychać
Ad 1. Uczniowie wiedzą już, jak oddziałują na siebie ła-
lub przyciągać.
dunki elektryczne oraz że w metalu znajdują się elektro-
ny swobodne, które mogą się swobodnie poruszać w ca- Uwagi do zadań podręcznik s. 28
łym przewodniku.
Zadanie 3. Do opisanego zjawiska wrócimy w lekcji
Wyjaśnienie zjawiska indukcji elektrostatycznej warto
„Prąd elektryczny w gazach”.
rozpocząć od przypomnienia tych faktów. Mówiąc o in-
Zadanie 4. Uczniowie mogą oczywiście korzystać z róż-
dukcji, podkreślmy, że całkowity ładunek elektroskopu
nych źródeł, warto jednak podać im informacje o wia-
nie uległ zmianie i nadal wynosi zero. Jednak na wskaza-
rygodności poszczególnych witryn. Możemy polecić np.
nie przyrządu ma wpływ tylko ładunek zgromadzony na
encyklopedię PWN (www.encyklopedia.pwn.pl). Wiary-
listkach.
godne są strony uczelni i instytutów naukowych. Nieco
W podręczniku – zgodnie z podstawą programową – nie
mniejsze zaufanie można mieć do Wikipedii, którą two-
omawiamy trwałego elektryzowania przez indukcję. Jeśli
rzą wszyscy chętni użytkownicy internetu, choć błędy
są możliwości i czas, można przeprowadzić z uczniami ta-
zdarzają się w niej nadspodziewanie rzadko. Zazwyczaj
kie doświadczenie. Więcej wiadomości o elektryzowaniu
pełniejsze i bardziej wiarygodne są informacje w angiel-
ciał przez indukcję można znaleźć w książce:
skiej wersji Wikipedii. Niżej w tej hierarchii plasują się
Paul G. Hewitt: Fizyka wokół nas, PWN, Warszawa 2001,
strony aktywistów ochrony przyrody, pełnych dobrych
s. 379–380.
chęci, ale nie zawsze mających odpowiednią wiedzę.

Ad 2 i 3. Omawialiśmy do tej pory przyciąganie i od- Uwagi do zeszytu ćwiczeń zeszyt ćwiczeń s. 12
pychanie ładunków elektrycznych. Nie wyjaśniliśmy
natomiast bardzo często występującego zjawiska zwią-
zanego z elektrycznością statyczną – przyciągania ciał
nienaładowanych przez ciała naładowane elektrycznie. 1. Dłuższy pasek metalowy polaryzuje się znacznie moc-
Może się ono wydawać sprzeczne z poznanymi prawami niej (ładunki mogą przepłynąć przez całą jego dłu-
fizyki – ciała obojętne elektrycznie nie powinny oddzia- gość). Dlatego to dłuższy pasek pierwszy się porusza,
ływać siłami elektrycznymi! Trzeba więc uświadomić choć jest cięższy.
uczniom, że ciało jest obojętne elektrycznie nie dlatego, 2. W przypadku użycia pasków papierowych polaryzacja
iż nie zawiera żadnych ładunków, ale dlatego, że zawiera następuje tylko w części mniej oddalonej od balonika,
tyle samo ładunków ujemnych, co dodatnich. Ładunki te a więc działające siły są podobne, a opory większe dla
mogą oddziaływać z ładunkami w innym ciele. większego paska. Aby zaobserwować zjawisko, balonik
Dokładniejsze wyjaśnienie tego zagadnienia opiera się trzeba przesuwać powoli.
na różnicach w budowie izolatorów i przewodników, dla-
tego musieliśmy zaczekać z nim do tej lekcji.
W przewodnikach znajdujących się pod wpływem ciał
naelektryzowanych ujemnie elektrony gromadzą się w tej
ich części, która znajduje się dalej od naelektryzowanego
ciała (wskutek tego przewodnik polaryzuje się). To zjawi-
sko jest więc przykładem indukcji elektrostatycznej.

Temat 4
Treści lekcji:
1. Prąd elektryczny.
2. Napięcie. Obwód elektryczny.
3. Zwarcie.
4. Prąd elektryczny a prąd wody.
5. Umowny kierunek przepływu prądu.
6. Elektrony nie muszą dopłynąć do przewodu.
7. Symbole elementów w obwodach elektrycznych.
Ad 1. Na poprzednich lekcjach mówiliśmy już o prze-
mieszczaniu się ładunków elektrycznych. Teraz wprowa-
dzamy nazwę znaną uczniom z życia codziennego i lekcji
przyrody: prąd elektryczny.
Ad 2. Na razie nie wprowadzamy napięcia elektrycznego
jako wielkości fizycznej. Napięcie oznacza dla nas na ra-
zie pewną własność pary ciał: gdy połączymy je przewod-
nikiem, zacznie płynąć prąd. Tak więc pojęcie napięcia
pojawia się w ścisłym związku z pojęciem obwodu elek-
trycznego.
Przy okazji wprowadzamy także pojęcie źródło napię-
cia. Jego przykłady to ogniwa i baterie ogniw.
W ścisłej terminologii bateria to kilka połączonych
ogniw, takiego nazewnictwa używamy także w podręcz-
niku. Nie będzie jednak wielkim błędem, jeśli uczniowie,
tak jak w języku potocznym, będą określać tym mianem
również okrągłe ogniwa.
Ad 3. W doświadczeniu opisanym w podręczniku (s. 30)
łatwo zaobserwować, że po zwarciu końcówek przewodu
żarówka przestaje świecić. Oczywiście już kilka lekcji
później zdolny uczeń zauważy, że ponieważ opór przewo-
du nie jest równy dokładnie zero, przez żarówkę mimo
wszystko płynie prąd o minimalnym natężeniu. Można go
jednak pominąć, gdyż opór przewodów jest zawsze znacz-
nie mniejszy od oporu żarówki. Dlatego w podręczniku
w ogóle się nim nie zajmujemy. Wolno nam więc śmiało po-
wiedzieć, nie używając na razie słowa opór, że prąd płynie
„łatwiejszą drogą”. Jeśli jakiś uczeń zapyta, co się dzieje,
gdy obie drogi są „równie łatwe”, będzie to dobre wprowa-
dzenie do omówienia zarówno połączeń równoległych, jak
i do wprowadzenia pojęcia oporu elektrycznego.
W doświadczeniu warto też zwrócić uwagę na fakt, że
bateria się rozgrzewa, co oznacza, że płynie przez nią prąd.
Wskazówki do rozdziału 1 11
Ad 4. Porównanie prądu elektrycznego do przepływu
wody jest bardzo popularnym pomysłem dydaktycznym.
Zwróćmy uwagę, że analogie są głębsze niż wydawałoby
się w pierwszej chwili (i niż można w tej chwili opowie-
dzieć uczniom).
– Natężenie prądu to ilość ładunku przepływającego
w ciągu sekundy przez poprzeczny przekrój przewodni-
ka. Odpowiada ono przepływowi wody w ciągu sekun-
dy przez przekrój poprzeczny rury, którą płynie woda
(w litrach lub metrach sześciennych na sekundę).
– Napięcie to różnica potencjałów i odpowiada ono róż-
nicy wysokości.
– W jednorodnym ziemskim polu grawitacyjnym potencjał
odpowiada wysokości (jest do niej proporcjonalny – współ-
czynnikiem jest stała g). Tak więc analogia jest pełna.
Analogia między prądem elektrycznym a prądem
wody pozwala nam także zrozumieć, że elektrony nie
muszą dopłynąć z baterii do odbiornika, są one cały czas
obecne w przewodach, muszą się tylko zacząć poruszać,
podobnie jak woda, która cały czas znajduje się w rurach,
musi tylko zacząć płynąć.
Na pomysł porównania prądu elektrycznego do prze-
pływu wody wpadł sir Oliver Lodge około 1900 roku, gdy
natura elektryczności nie była jeszcze znana. Nie wie-
dziano, jak zbudowane są atomy, a wielu uczonych miało
nawet wątpliwości co do ich istnienia.
Reprodukcje rycin ze starych podręczników przedsta-
wiających prąd elektryczny na podobieństwo przepływu
wody można znaleźć w artykule:
Thomas B. Greenslade Jr.: The Hydraulic Analogy for
Electric Current, „The Physics Teacher”, cz. 41, listopad
2003, s. 464−466.
Ad 5. Znaki + i – na oznaczenie, jak kiedyś mówiono,
„dwóch rodzajów elektryczności” wprowadzono w cza-
sach, gdy dopiero rozpoczynano badanie zjawisk elek-
trycznych (elektrostatycznych). Wiedziano, że „dwa ro-
dzaje elektryczności” mogą się równoważyć, co sugeruje,
aby oznaczać je właśnie + i –. Jednak uznanie danego
„rodzaju elektryczności” za dodatni lub ujemny było tyl-
ko umowne. Niestety, z dzisiejszego punktu widzenia
umówiono się źle. Najczęściej bowiem mamy do czynienia
z ruchem elektronów, które mają ładunek ujemny, tak
więc umowny kierunek przepływu prądu od plusa do mi-
nusa jest przeciwny do kierunku ruchu elektronów.
Ad 6. Już wcześniej mówiliśmy, na czym polega prze-
pływ prądu elektrycznego. Zdolny uczeń powinien sam
wyciągnąć wniosek, że elektrony nie muszą dopłynąć do
żarówki z baterii. Jednak błąd popełniany w analizie tego
zjawiska jest tak powszechny, że na jego zwalczanie po-
święciliśmy osobny paragraf. W zrozumieniu prawidłowej
natury tego zjawiska powinna pomóc analogia z biegiem
uczniów na sali gimnastycznej (patrz podręcznik s. 32).
Ad 7. Zarówno pojedyncze ogniwo, jak i baterię (np. pła-
ską) oznaczać będziemy takim samym symbolem. W nie-
których starych książkach symbol ten jest zastrzeżony
dla ogniwa, a baterię rysowano jako układ kilku ogniw,
ale wydaje się to dzieleniem włosa na czworo. Szkoda cza-
su na komplikowanie rysunków.
12 Wskazówki do rozdziału 1
Temat 5
Treści lekcji:
1. Jony.
2. Elektrony czy jony.
3. Elektryczność w organizmach żywych.
Ad 1. Pojęcie jonu powinno być uczniom znane z lekcji
chemii. Przypominamy je tutaj i wyjaśniamy, w jaki spo-
sób siły elektryczne działające między jonami pozwalają
zbudować kryształ. W klasie 7 mówiliśmy o kryształach,
ale nie mieliśmy jeszcze możliwości wyjaśnienia natury
sił działających między tworzącymi je jonami.
Ad 2. Tę część lekcji rozpoczynamy od doświadczenia.
Badamy w nim przewodnictwo elektryczne roztworu soli
w zależności od jego stężenia.
Warto pamiętać, że opisany w podręczniku mechanizm
przepływu prądu przez roztwory nie dotyczy wszystkich
cieczy, nawet tych przewodzących prąd. W ciekłym me-
talu (np. w rtęci) znajdują się swobodne elektrony, więc
mechanizm przepływu prądu jest tam podobny jak w me-
talach w stałym stanie skupienia.
Ad 3. W ogólnych założeniach metodycznych zwracali-
śmy uwagę, że chcemy jak najczęściej pokazywać zastoso-
wanie praw fizyki w odniesieniu do organizmów żywych.
Uczniowie zainteresowani biologią powinni wiedzieć, że
aby cokolwiek osiągnąć w tej dziedzinie, muszą się uczyć
również fizyki. Pokazywanie związków fizyki z innymi
dziedzinami nauki, np. z biologią, pozwala także zainte-
resować fizyką wielu uczniów.
Zjawiska fizyczne zachodzące w organizmach żywych
są bardzo skomplikowane i na poziomie szkoły podsta-
wowej nie da się ich precyzyjnie wyjaśnić. Warto jednak
przynajmniej o nich wspomnieć i podać ogólny opis.
O przesyłaniu sygnałów przez komórki nerwowe moż-
na przeczytać w artykule:
Szymon Łęski: Czy neuron jest podobny do węża ogrodo-
wego? „Fizyka w Szkole”, nr 1 (294), styczeń−luty 2008,
s. 35−38.
O zmyśle elektrycznym rekinów można przeczytać
w artykule:
Douglas Fields: Zmysł elektryczny rekinów, „Świat Na-
uki”, nr 9 (193), wrzesień 2007, s. 50−57.
Artykuł ten jest napisany bardzo przystępnie i z pewno-
ścią będzie zrozumiały dla uczniów.
O pracach nad bezpośrednim elektrycznym połącze-
niu mózgu i komputera traktuje artykuł:
Beata Szuflitowska: Myśl, która steruje komputerem,
„Wiedza i Życie”, nr 3, marzec 2010, s. 56−58.
Uwagi do zadań podręcznik s. 37
Zadanie 1. Wystarczy nam stwierdzenie, że w metalo-
wych przewodach płyną elektrony, a w roztworze – jony.
Ponieważ mówiliśmy już, że prąd płynie również we-
wnątrz baterii, dociekliwi uczniowie mogą się zastana-
wiać, co płynie w tym odcinku obwodu. Oczywiście odpo-
wiedź brzmi – jony.
Uwagi do zeszytu ćwiczeń zeszyt ćwiczeń s. 17
Elektroliza wody
Jeśli przeprowadzamy to doświadczenie w szkole, może-
my zrobić to w efektowny sposób.
Wodór wydzielający się przy katodzie można zbierać
w odwróconej do góry dnem probówce napełnionej wodą.
Wodór będzie wypierał wodę, zobaczymy więc, kiedy pro-
bówka się napełni. Wówczas można podpalić wodór, który
eksploduje z hukiem.
Uwaga: Jeżeli chcemy pokazać uczniom taki wybucho-
wy eksperyment, poprośmy nauczyciela chemii o spraw-
dzenie, czy postępujemy zgodnie z zasadami bezpieczeń-
stwa. Wodór zmieszany z tlenem tworzy tzw. mieszaninę
piorunującą. Lepiej nie przekonywać się na własnej skó-
rze o słuszności tej nazwy.
Temat 6
Treści lekcji:
1. Jonizacja powietrza.
2. Żarówki i świetlówki.
3. Działanie metalowego ostrza.
4. Wyładowania atmosferyczne.
5. Piorunochron.
6. Notka historyczna.
7. Zachowanie podczas burzy.
Ad 1. Zapisy podstawy programowej dotyczące przepły-
wu prądu w gazach nie są jednoznaczne. Hasła „joniza-
cja gazu” nie ma w podstawie, jest natomiast wzmianka
o „przepływie jonów”, który zachodzi także w przypadku
 Wskazówki do rozdziału 1 13

gazów. W podręczniku początkowe zagadnienia tej lekcji
oznaczyliśmy jako nadobowiązkowe, warto jednak omó-
wić je z uczniami, aby lepiej rozumieli, na czym polega-
ją wyładowania atmosferyczne, a także dowiedzieli się,
czym różnią się poszczególne rodzaje używanych na co
dzień źródeł światła. Natomiast zagadnienia związane
z wyładowaniami atmosferycznymi, a zwłaszcza zasa-
stanowi tak dobre schronienie przed burzą. Objaśniamy
więc to zjawisko tylko w przybliżeniu. Jednak jeśli nawet
uczniowie nie zrozumieją tego zagadnienia, to niech pa-
miętają, że schronienie się w samochodzie może im ura-
tować życie.
Uwagi do zadań podręcznik s. 42–43

dy bezpieczeństwa podczas burzy, zdecydowanie należy
z uczniami omówić. Mechanizm powstawania jonów pod
wpływem sił elektrycznych to zupełnie inne zjawisko niż
dysocjacja zachodząca w cieczach.
Ad 2. O żarówkach zwykłych i świetlówkach kompakto-
wych możemy przeczytać w:
Mark Fischetti: Więcej światła, „Świat Nauki”, nr 4
Zadanie 2. Podobnie jak błyskawica działa świetlówka,
jest jednak między nimi pewna różnica. Wyładowania
w świetlówce są niewidoczne dla oka, emitowany jest
w nich bowiem nadfiolet. Dopiero pobudzona tym pro-
mieniowaniem substancja pokrywająca bańkę od środka
emituje światło widzialne.
Uwagi do doświadczeń podręcznik s. 43

(200), kwiecień 2008, s. 82−83. Świecące powietrze

Obecnie, zgodnie z przepisami, żarówki są stopniowo Więcej na temat ogni św. Elma można znaleźć w artykule
wycofywane z produkcji i sprzedaży. Zastępują je świe- na stronie:
tlówki. Na szczęście przepisy pozwalają na produkcję http://www.scientificamerican.com/article/quotwhat-
i sprzedaż tradycyjnych żarówek przeznaczonych „do ce- -causes-the-stran.
lów specjalnych”, można więc je kupić do przeprowadza-
nia doświadczeń. Uwagi o możliwościach dodatkowych doświadczeń
Na wielu wystawach zabawek fizycznych można spotkać
Ad 3. Nie omawiamy tutaj szczegółowo rozkładu ładun-
kule plazmowe. Kula taka świeci po włączeniu do prądu.
ku wewnątrz zaostrzonego przedmiotu ani tym bardziej
Gdy dotkniemy jej ręką, wyładowania zmieniają kieru-
kształtu linii pola, o którym w ogóle nie było mowy.
nek, przesuwając się w stronę ręki. Sprzedawane jako
pomoce dydaktyczne, takie kule osiągają wysokie ceny.
Ad 4. Choć już Franklin wyjaśnił naturę pioruna, do dziś
Okazuje się jednak, że podobne zjawisko możemy poka-
nie wiemy dokładnie, dlaczego piorun uderza w to, a nie
zać w sposób znacznie prostszy. Oto opis doświadczenia
inne miejsce oraz w tym, a nie innym czasie.
(należy je przeprowadzić przy minimalnym oświetleniu).
Zob.: Joseph R. Dwyer: Grom z jasnego nieba, „Świat Na-
1. Weź żarówkę przeznaczoną do napięcia 230 V, koniecz-
uki”, nr 6 (166), czerwiec 2005, s. 49−55.
nie z przezroczystą bańką.
Kiedy i gdzie w Polsce występują burze?, „Świat Nauki”,
2. Chwyć żarówkę za bańkę (nie dotykaj metalowych czę-
nr 7 (155), lipiec 2004, s. 96.
ści!) i zbliż „stopką” do siatki generatora Van de Graaffa
Dużo szczegółowych informacji o powstawaniu pioru-
lub do kulki maszyny elektrostatycznej.
nów można znaleźć w artykule:
3. Gdy pomiędzy żarówką a maszyną zaczną przeska-
Przemysław Borys: O pochodzeniu piorunów, „Foton”,
kiwać iskry, to podobne iskry będą przeskakiwać po-
nr 121, lato 2013, s. 4–24, http://www.foton.if.uj.edu.
między włóknem żarówki a twoją ręką – przez szklaną
pl/documents/12579485/c172cec8 -eac6 - 4c25 -96dd-
bańkę!
93e5308728bf.
Nawet tak dobry izolator jak szkło przy bardzo wyso-
kim napięciu może przewodzić prąd. Mimo wysokiego na-
Ad 5. Do niedawna uważano, że piorunochron, dzię-
pięcia natężenie tego prądu jest na tyle małe, że nie jest
ki swojemu szpiczastemu końcowi, pozwala rozładować
on szkodliwy ani nawet wyczuwalny dla człowieka.
napięcie między powierzchnią ziemi a chmurą. Obecnie
przeważa pogląd, że choć wypływ ładunku z ostrza pioru-
nochronu – jak z każdego metalowego ostrza – niewątpli-
wie musi następować, to nie ma on większego znaczenia.
Więcej na ten temat: http://www.physicsclassroom.com/
class/estatics/u8l4e.cfm.

Ad 6. Benjamin Franklin, uczony i polityk, był postacią

niezwykle barwną. Więcej na jego temat można znaleźć
w zbeletryzowanej biografii:
Endre Sós: Ten, co ujarzmił pioruny, Iskry, Warszawa
1962 oraz w artykule:
Józef Hurwic: Benjamin Franklin, „Fizyka w Szkole”,
nr 1, styczeń−luty 2000, s. 54−55.

Ad 7. Nie omawiamy zasady działania klatki Faradaya,

uczniowie mogą więc nie zrozumieć, dlaczego samochód
14 Wskazówki do rozdziału 1
Temat 7
Pojęcie napięcia wprowadzaliśmy wcześniej, ale tylko
w sposób jakościowy. Teraz przyszła pora omówić je jako
wielkość fizyczną. Na tej samej lekcji zdefiniujemy także
natężenie prądu.
Treści lekcji:
1. Wodospady i żarówki.
2. Napięcie elektryczne.
3. Natężenie prądu.
4. Napięcie i natężenie wokół nas.
Ad 1. Analogia prądu elektrycznego z przepływem wody
pomaga wyjaśnić różnicę między napięciem a natęże-
niem prądu.
Ad 2. Zgodnie z naszymi założeniami najpierw wyja-
śniamy pojęcie intuicyjnie: napięcie określa, ile energii
elektrycznej może się zmienić przy przepływie ładunku
1 C. Na podstawie takiego wprowadzenia możemy dojść
do wniosku, że napięcie można obliczyć, dzieląc energię
przez ładunek. Na tej podstawie zapisujemy wzór i de-
finiujemy jednostkę. Uczniowie na pewno spotkali się
z jednostką wolt w życiu codziennym, ale z pewnością nie
wiedzieli wcześniej, że wolt to dżul na kulomb.
Uczniowie powinni też zauważyć, że napięcie definiu-
jemy zawsze między dwoma punktami! Zwracajmy na to
uwagę, zwłaszcza że na co dzień używa się określeń typu
„ten przewód jest pod napięciem”.
Ad 3. Podobnie jak w przypadku napięcia, zaczynamy od
wykonania rachunków na podstawie intuicyjnej definicji,
a dopiero potem, jako podsumowanie, zapisujemy wzór.
Ad 4. Warto, aby uczniowie przeanalizowali wartości na-
pięć i natężeń prądów w różnych sytuacjach. Dzięki temu
zaczną intuicyjnie kojarzyć zakres tych wielkości. Oka-
zuje się, że amper jest dla wielu osób jednostką zupełnie
nową, a wielu uczniów ma problemy także ze stosowa-
niem przedrostków jednostek.
Uwagi do zadań podręcznik s. 48
Zadanie 6. W tym zadaniu trudności nie stanowią ra-
chunki, ale poprawna analiza i rozumienie podanego
tekstu.
Temat 8
Obowiązująca podstawa programowa zawiera wymaganie:
„VI.10. [Uczeń] posługuje się pojęciem pracy i mocy prą-
du elektrycznego (...)”.
Określenie praca prądu elektrycznego bywa jednak
mylące dla uczniów, gdyż praca kojarzy im się – zgodnie
z wcześniejszą definicją – z działaniem siły na pewnej
drodze. Łatwiejsze do zrozumienia jest ogólniejsze pojęcie
przemiana energii. Także w życiu codziennym, technice
i gospodarce mówi się o produkcji i zużyciu energii elek-
trycznej, a nie o pracy prądu. Każdy uczeń ma w domu
licznik podpisany „licznik energii elektrycznej”, a nie
„licznik pracy prądu elektrycznego”.
Dlatego, aby pogodzić wymagania podstawy programo-
wej i życia codziennego, posługujemy się zarówno poję-
ciem przemiana energii, jak i praca prądu.
Treści lekcji:
1. Jakościowe rozważania dotyczące przemian energii.
2. Obliczanie energii elektrycznej.
3. Moc prądu elektrycznego.
4. Przykłady obliczeń.
Ad 1. Ogólne rozważania dotyczące przemian energii
prowadziliśmy już w klasie siódmej. Ich powtórzenie bę-
dzie wstępem do opisu ilościowego.
Ad 2 i 3. Wzór na obliczanie energii elektrycznej wprowa-
dzamy najpierw na przykładach, dopiero potem w postaci
zapisu algebraicznego. Pomoże to zrozumieć uczniom,
skąd się wziął.
Wyprowadzony w podręczniku wzór na moc prądu
w prak­tyce jest częściej używany niż wzór na pracę (energię).
Ad 4. Zwróćmy uwagę na zadania dotyczące opłat za
energię elektryczną.
Uwagi do zadań podręcznik s. 53
Zadanie 5. Do szacunkowych obliczeń wystarczy zasto-
sowanie wzoru E = U · q.
Bardzo zdolny uczeń może zauważyć, że w czasie gdy
ładunek przepływa, napięcie stopniowo się zmniejsza
do zera i wynik powinniśmy podzielić przez 2, tak aby
uwzględnić średnią wartość napięcia.

Przy analizowaniu tego zadania możemy odpowiedzieć
na pytanie: dlaczego nawet wysokie napięcia w elektro-
statyce nie są groźne dla człowieka?
Zadanie 6. Piorun jest zjawiskiem niesłychanie złożo-
nym. Składa się z kilku faz różniących się zarówno cza-
sem trwania, jak i natężeniem płynącego prądu. Dlatego
obliczenia w tym zadaniu należy traktować tylko jako
szacowanie.
Temat 9
Pomiar napięcia i natężenia jest umiejętnością obowiąz-
kową, zgodnie z podstawą programową (punkt VI.16). Ta
umiejętność jest także konieczna do wykonania obowiąz-
kowego doświadczenia: wyznaczania oporu.
Do doświadczeń potrzebne będą woltomierze i am-
peromierze. W praktyce najczęściej stosujemy mierniki
uniwersalne. Wyposażenie pracowni w te przyrządy (po
jednym lub nawet dwa na ławkę) nie jest obecnie bardzo
kosztowne. Uniwersalny miernik cyfrowy można kupić
w supermarkecie lub sklepie budowlanym nawet za 10 zł.
Mierniki te będą przydatne także do wykonania zadań
„Fizyka poza szkołą”, opisanych w zeszycie ćwiczeń.
Oczywiście nie możemy wymagać, aby każdy uczeń kupił
sobie taki przyrząd, jednak w wielu domach z mierników
korzysta się przy drobnych naprawach w mieszkaniu czy
w samochodzie.
Zwróćmy uwagę, że mierniki cyfrowe można podłą-
czać, nie zwracając uwagi na biegunowość: najwyżej wy-
świetli się wielkość z minusem. Uczymy jednak, gdzie
podłączyć plus, a gdzie minus, ponieważ:
• w niektórych szkołach są jeszcze używane mierniki
analogowe, dla których jest to istotne,
• określanie kierunku przepływu prądu to dobre ćwi-
czenie dla ucznia.
O budowie przyrządów pomiarowych zdolniejsi ucznio-
wie mogą przeczytać w artykule: Czym różni się budowa
woltomierza od amperomierza?, „Delta”, nr 8 (363), sier-
pień 2004, s. VI–VII.
Treści lekcji:
1. Mierniki napięcia i natężenia prądu oraz ich symbole.
2. Pomiar napięcia.
3. Pomiar natężenia.
4. Doświadczenie: prąd się nie zużywa.
Wskazówki do rozdziału 1 15
5. Wyznaczanie mocy.
6. Miernik uniwersalny.
Ad 1. Posługiwanie się nazwami i symbolami mierników
napięcia i natężenia prądu nie powinno dla nikogo stano-
wić problemu.
Ad 2 i 3. Naukę wykonywania pomiarów napięcia i natę-
żenia prądu powinno się rozpocząć od stworzenia sche-
matu obrazującego sposób podłączenia do obwodu wolto-
mierza i amperomierza. Każdy miernik ma dwa zaciski:
+ i –. Przewody od nich biegnące powinny być, w zależ-
ności od rodzaju pomiaru, podłączone względem odbior-
nika albo szeregowo, albo równolegle (nie wprowadzili-
śmy jeszcze tych pojęć, sposób podłączenia wyjaśniamy
więc na schemacie).
Ważne jest (zwłaszcza w przypadkach mierników ana-
logowych), aby przewód biegnący od dodatniego bieguna
źródła napięcia łączył się z zaciskiem +.
Przeprowadzanie doświadczeń ma pomóc w utrwale-
niu faktu, że napięcie występuje zawsze między dwoma
punktami, a natężenie prądu określa przepływ ładunku
– przez jeden punkt obwodu.
Należy zwrócić uwagę, że jeżeli podłączymy ampero-
mierz w taki sam sposób jak woltomierz, możemy spowo-
dować jego uszkodzenie. Amperomierz ma bowiem bar-
dzo mały opór, a więc po podłączeniu go do niewielkiego
nawet napięcia natężenie płynącego przez niego prądu
może być bardzo duże.
Ad 4. Niestety, wielu uczniów traktuje prąd jak paliwo,
które dopływa do odbiornika i tam jest zużywane. Zasto-
sowanie analogii hydrodynamicznej może zapobiec temu
błędnemu wyobrażeniu: rzeką poniżej młyna płynie tyle
samo wody, co powyżej. Warto pokazać, że w obwodzie
elektrycznym, gdzie wszystkie elementy obwodu połączo-
ne są szeregowo, natężenie prądu jest takie samo. Jest to
zgodne z zasadą zachowania ładunku. Tyle samo elektro-
nów wpływa do odbiornika, ile z niego wypływa. Gdyby
ładunek się gromadził, kolejne elektrony nie mogłyby do-
płynąć, ponieważ byłyby odpychane.
Ad 5. Zgodnie z podstawą programową jest to obowiązko-
wa umiejętność. Nie wymaga ona jednak szczegółowego
opisu – uczniowie nauczyli się już mierzyć napięcie i natę-
żenie, wystarczy więc, jeśli pomnożą te wielkości.
Ad 6. W praktyce uczniowie najczęściej będą się stykać
z tym rodzajem przyrządu pomiarowego.
Uwagi do zadań podręcznik s. 56–57
Zadanie 5. Najlepiej ustawić miernik na zakres 10 V.
Warto zwrócić uwagę, że choć zakres 100 V nie jest naj-
lepszy, jest znacznie lepszy niż 1 V. W przypadku zakresu
100 V napięcie zostanie wyświetlone z niewielką dokład-
nością (w zależności od typu miernika do pełnych woltów
lub do dziesiątych części wolta). Natomiast wybór zbyt
małego zakresu może spowodować uszkodzenie miernika
lub – w najlepszym wypadku – wyświetlenie komunikatu
o przekroczeniu zakresu. Dlatego jeśli nie wiemy, jakiego
16 Wskazówki do rozdziału 1
napięcia możemy się spodziewać, najlepiej zaczynać od
największego zakresu, a potem, ewentualnie, przełączać
przyrząd na coraz bardziej czułe zakresy.
Uwagi do doświadczeń podręcznik s. 57
Pomiar napięcia
Gdy podłączymy żarówkę, napięcie między biegunami
baterii się obniża. Pełne wyjaśnienie tego zjawiska wy-
kracza niestety poza zakres fizyki w szkole podstawowej
– wymaga bowiem wprowadzenia pojęć: siła elektromoto-
ryczna i opór wewnętrzny. Warto jednak zwrócić uwagę
uczniów na ten fakt. Wystarczy odwołać się do obserwa-
cji, którą uczniowie sami mogą przeprowadzić. Gdy w sa-
mochodzie włączamy rozrusznik, przygasają światła,
gdyż zmniejsza się napięcie na akumulatorze.
Uwagi do zeszytu ćwiczeń zeszyt ćwiczeń s. 27
Zadanie 4. Uczeń musi po pierwsze zdecydować, czy
mierzy napięcie (w przykładach a i b), czy natężenie
(przykład c). Po drugie, musi wybrać właściwy zakres.
W przypadku napięcia jest to łatwiejsze: bateria płaska
ma napięcie napisane na obudowie, a napięcie okrągłego
ogniwa uczniowie mogą znaleźć w podręczniku (jeśli go
nie pamiętają). Oszacowanie natężenia prądu może być
trudniejsze, lepiej więc zaczynać pomiar od najwyższe-
go zakresu (w tym przypadku 2 A), choć uczeń obeznany
z elektrycznością może od razu wybrać 200 mA.
Temat 10
Według obecnej podstawy programowej uczniowie nie
muszą poznawać połączeń szeregowych i równoległych.
Lekcja jest jednak okazją do ćwiczeń w budowie obwodów
elektrycznych, co jest zagadnieniem obowiązkowym (wy-
maganie VI.16d). Nacisk kładziemy więc nie na poznanie
rodzajów połączeń i opisujących je zależności, ale na ćwi-
czenia praktyczne. W miarę możliwości warto poświęcić
na to zagadnienie nawet dwie godziny, aby uczniowie mo-
gli spokojnie wykonać kolejne doświadczenia.
Treści lekcji:
1. Połączenie szeregowe baterii.
2. Połączenie równoległe baterii.
3. Łączenie szeregowe odbiorników energii elektrycznej.
4. Łączenie równoległe odbiorników.
5. Ciekawostka o lampkach choinkowych.
Ad 1 i 2. Gdy chcemy uzyskać regulowane źródło na-
pięcia, a nie dysponujemy zasilaczem, możemy, łącząc
w odpowiedni sposób baterie, uzyskiwać różne napięcia
na zaciskach. Podczas łączenia elementów obwodów elek-
trycznych można na przykład posłużyć się taśmą klejącą,
w sposób opisany na stronach 264–265 podręcznika.
Ad 5. Na jakiej zasadzie działają lampki choinkowe, któ-
re po przepaleniu się powodują zamknięcie obwodu?
Otóż końcówki takiej lampki zwarte są przewodem z nie-
wielką przerwą wypełnioną izolatorem. Dopóki lamp-
ka świeci, pomiędzy jej końcówkami panuje niewielkie
napięcie, niewystarczające do przebicia izolatora. Gdy
jednak włókno się przepali i obwód zostanie przerwany,
napięcie między końcówkami lampki wzrośnie do 230 V.
Wystarcza ono do przebicia izolatora i jego trwałego
zniszczenia. Końcówki lampki są teraz połączone prze-
wodnikiem i lampka sama wprawdzie nie świeci, ale nie
blokuje działania pozostałych lampek.
Zob.: William DeBuvitz: Christmas Tree Lights – A „Con-
tinuing Series”, „The Physics Teacher”, cz. 30, grudzień
1992, s. 530–532.
Uwagi do zadań podręcznik s. 62
Zadanie 4. Połączono szeregowo 4000 ogniw. Nie ozna-
cza to, że węgorz ma ich tylko tyle – baterie połączonych
szeregowo ogniw połączone są równolegle, aby uzyskać
większe natężenie prądu.
Zadanie 6. Dwa silniki połączone są szeregowo i podłą-
czone do napięcia 3000 V między przewodami trakcyjny-
mi a szynami, a więc każdy z nich pracuje pod napięciem
1500 V. Oczywiście ilustracja w podręczniku to tylko
schemat, na którym nie przedstawiono sposobu umiesz-
czenia silników wewnątrz elektrowozu.
Powtórzenie
Praca badawcza
Budowa ogniwa może być także – w miarę możliwości
czasowych – tematem lekcji. Scenariusz takiej lekcji opu-
blikowano w czasopiśmie „Fizyka w Szkole”:
Władysław Broszko: Poszukajmy napięcia elektrycznego,
„Fizyka w Szkole”, nr 2 (307), marzec–kwiecień 2010,
s. 19–22.
W tym samym numerze pisma znajdują się dodatkowe in-
formacje na temat ogniw:
Tadeusz Wibig: Jak zrobić sobie trochę prądu?, „Fizyka
w Szkole”, nr 2 (307), marzec–kwiecień 2010, s. 39–43.

3 Propozycje scenariuszy lekcji (konspektów)
2. Ładunki elektryczne
Naładowany elektroskop rozładowuje się samoistnie. Im wyżej
nad ziemią się znajduje, tym szybciej ten proces przebiega, bo
im wyżej, tym powietrze jest bardziej zjonizowane przez promie-
niowanie kosmiczne. Są to cząstki naładowane (protony i jądra
atomów cięższych pierwiastków) oraz cząstki neutralne (neu-
trony, neutrina i fotony). Wśród nich mogą się także znajdować
inne cząstki, dotychczas niezidentyfikowane.
Na podstawie: H. Wilczyński: Promienie kosmiczne: ciekawost-
ka, uciążliwość czy wielka nauka?
https://www.ifj.edu.pl/pop/do/­2008/ref/wykl_wil.pdf?lang=pl
Zjawisko elektryzowania się ciał uczniowie często obser-
wują w życiu codziennym. Na lekcji Ładunki elektryczne
poznają opis drugiego sposobu elektryzowania ciał – przez
dotyk, i będą to zjawisko demonstrowali doświadczalnie.
Będą także odróżniali przewodniki od izolatorów.
Środki dydaktyczne:
− plastikowa linijka, folia aluminiowa, balonik1, wełnia-
na szmatka (np. wełniany szalik), plastikowa butelka,
gwóźdź, drut miedziany lub stalowy, elektroskop,
przedmiot metalowy (np. śrubka) i przedmiot z two-
rzywa sztucznego (np. słomka do napojów) – co naj-
mniej po jednym komplecie dla grupy,
− ilustracje (zamieszczone w podręczniku; można też
wykorzystać inne, np. znalezione w internecie).
Metody pracy uczniów:
− dyskusja,
− obserwacja,
− doświadczenia (samodzielne lub w grupach),
− ćwiczenia w rozwiązywaniu prostych zadań dotyczą-
cych zjawiska elektryzowania ciał przez pocieranie lub
dotyk i odróżniania przewodników od izolatorów.
1 Zamiast balonika można użyć ebonitowej lub szklanej pałeczki.
Propozycje scenariuszy lekcji 17
Wiedza uprzednia
• z lekcji przyrody realizowanych w klasach IV–VI we-
dług poprzedniej podstawy programowej2 dla szkoły
podstawowej:
uczeń:
− podaje przykłady zjawisk elektrycznych w przyro-
dzie (np. wyładowania atmosferyczne, elektryzowa-
nie się włosów podczas czesania),
− demonstruje elektryzowanie się ciał i ich oddziaływa-
nia na przedmioty wykonane z różnych substancji;
• z poprzednich lekcji fizyki (w nawiasie podano numer
wymagania w nowej podstawie programowej oraz nu-
mer tematu w podręczniku):
uczeń:
− opisuje sposoby elektryzowania ciał przez potarcie
(...); wskazuje, że zjawiska te polegają na przemiesz-
czaniu elektronów (wymaganie VI.1; temat 1),
− opisuje jakościowo oddziaływanie ładunków jedno­
imiennych i różnoimiennych (wymaganie VI.2;
temat 1),
− doświadczalnie demonstruje zjawiska elektryzowa-
nia przez potarcie (...) (wymaganie VI.16a; temat 1.),
− doświadczalnie demonstruje wzajemne oddziały-
wanie ciał naelektryzowanych (wymaganie VI.16b;
temat 1).
Realizacja wymagań
Na tych lekcjach będą nabywane lub rozwijane następu-
jące umiejętności określone w podstawie programowej
kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej:
„kluczowe” (liczba w nawiasie oznacza numer zapisu
we wstępie do podstawy programowej):
− sprawne komunikowanie się (...) (1),
− poszukiwanie, porządkowanie, krytyczna analiza oraz
wykorzystanie informacji z różnych źródeł (3),
− kreatywne rozwiązywanie problemów z różnych dzie-
dzin (...) (4),
− praca w zespole (...) (6);
dla przedmiotu fizyka (liczba w nawiasie oznacza nu-
mer wymagania)
• ogólne:
− wykorzystanie pojęć i wielkości fizycznych do opisu
zjawisk oraz wskazywanie ich przykładów w ota-
czającej rzeczywistości (I),
− rozwiązywanie problemów z wykorzystaniem praw
i zależności fizycznych (II),
− (...) przeprowadzanie obserwacji lub doświadczeń
oraz wnioskowanie na podstawie ich wyników (III),
− posługiwanie się informacjami pochodzącymi
z analizy materiałów źródłowych, w tym tekstów
popularnonaukowych (IV);
2Dotyczy uczniów, którzy rozpoczynają (lub rozpoczną) naukę
w klasie 7, we wrześniu w latach 2017–2019.
18 Propozycje scenariuszy lekcji
• szczegółowe:
uczeń:
− wyodrębnia z tekstów, (...), rysunków schematycz-
nych lub blokowych informacje kluczowe dla opisy-
wanego zjawiska bądź problemu; ilustruje je w róż-
nych postaciach (I.1),
− wyodrębnia zjawisko z kontekstu, nazywa je oraz
wskazuje czynniki istotne i nieistotne dla jego prze-
biegu (I.2),
− (...) przeprowadza wybrane (...) doświadczenia, ko-
rzystając z ich opisów (I.3),
− opisuje przebieg doświadczenia lub pokazu; wy-
różnia kluczowe kroki i sposób postępowania oraz
wskazuje rolę użytych przyrządów (I.4),
− przestrzega zasad bezpieczeństwa podczas wykony-
wania (...) doświadczeń (I.9),
− opisuje sposoby elektryzowania ciał przez potarcie
i dotyk; wskazuje, że zjawiska te polegają na prze-
mieszczaniu elektronów (VI.1),
− rozróżnia przewodniki od izolatorów oraz wskazuje
ich przykłady (VI.3),
− opisuje budowę oraz zasadę działania elektroskopu
(VI.5),
− posługuje się pojęciem ładunku elektrycznego jako
wielokrotności ładunku elementarnego; stosuje jed-
nostkę ładunku (VI.6),
− doświadczalnie demonstruje zjawiska elektryzowa-
nia przez potarcie lub dotyk (VI.16a),
− doświadczalnie rozróżnia przewodniki od izolato-
rów oraz wskazuje ich przykłady (VI.16c).
Realizacja zagadnienia
• Część wstępna
Uczniowie przypominają treści wymienione w punkcie
„Wiedza uprzednia”, w szczególności wiadomości na te-
mat zjawiska elektryzowania ciał i rodzajów ładunków
elektrycznych. Wiedzą, że w ciele obojętnym elektrycznie
jest tyle samo ładunków dodatnich (protonów) co ujem-
nych (elektronów), a elektryzowanie przez potarcie po-
lega na pocieraniu o siebie ciał, wskutek czego niektóre
elektrony przemieszczają się z jednego ciała do drugiego.
Ciało, które uzyskało dodatkowe elektrony, jest naelek-
tryzowane ujemnie (ma nadmiar elektronów), a ciało,
które elektrony utraciło, jest naelektryzowane dodatnio
(ma niedomiar elektronów).
• Część główna
Uczniowie przeprowadzają doświadczenie opisane w pod-
ręczniku na s. 20.
W podsumowaniu wyników doświadczenia informujemy,
że jest to inny sposób elektryzowania ciał – przez dotyk.
Wyjaśniamy, że w tym przypadku elektrony przemiesz-
czają się z ciała naelektryzowanego do ciała nienaelek-
tryzowanego lub odwrotnie. Zaznaczamy, że w efekcie
elektryzowania przez dotyk oba ciała zostają naelektryzo­
wane ładunkami o takim samym znaku. Informujemy,
że jednostką ładunku elektrycznego jest 1 C, zwracając
uwagę uczniów na to, jak duża jest to jednostka (ładunek
równy bezwzględnej wartości ładunku 6 · 1018 elektro-
nów). Podkreślamy, że w czasie elektryzowania ciał przez
potarcie i dotyk ładunek nie powstaje ani nie znika (te zja-
wiska polegają na przemieszczaniu się elektronów). Jest
to zgodne z zasadą zachowania ładunku. Całkowity ładu-
nek nie zmienia się. Ładunek elektryczny zgromadzony
na ciele naelektryzowanym jest wielokrotnością ładun-
ku elementarnego: Q = n ∙ e, gdzie e oznacza wartość
ładunku elementarnego równą 1,6 ∙ 10 –19 C w przypadku
protonu, a –1,6 ∙ 10 –19 C w przypadku elektronu.
Następnie uczniowie wykonują kolejne doświadczenie,
opisane w podręczniku na s. 22. Zgodnie z opisem z przy-
niesionych materiałów montują przyrząd. Informujemy,
że zbudowali elektroskop. Omawiamy jego budowę oraz
demonstrujemy i wyjaśniamy zasadę jego działania, pod-
kreślając, że elektroskop jest wskaźnikiem obecności ła-
dunków elektrycznych i ich liczby – wychylenie listków
(wskazówki) jest tym większe, im więcej ładunków znaj-
duje się na pręcie i listkach (wskazówce), ale na podsta-
wie wychylenia listków (wskazówki) nie można stwier-
dzić, jaki jest znak ładunku.
Uczniowie przeprowadzają trzecie doświadczenie, rów-
nież opisane na s. 22 podręcznika. Omawiając je, infor-
mujemy, że wyróżniamy przewodniki elektryczne
oraz izolatory elektryczne. Przewodnikami elektrycz-
nymi są m.in.: metale, grafit, niektóre ciecze, a izolatora-
mi są m.in.: tworzywa sztuczne, szkło, jedwab. Uczniowie
zauważają, że przewodnikami są substancje, w których
ładunki elektryczne mogą się przemieszczać, a izolatora-
mi – substancje, w których ładunki elektryczne nie mogą
się przemieszczać. Wyjaśniamy, że w metalach znajdują
się elektrony swobodne, które poruszają się bezładnie,
natomiast w izolatorach elektronów swobodnych nie ma.
• Podsumowanie
W podsumowaniu upewniamy się, czy uczniowie rozu-
mieją, na czym polega elektryzowanie przez dotyk. Za-
znaczamy, że podczas elektryzowania ciał przez potarcie
lub dotyk następuje trwałe przemieszczenie elektronów
z jednego ciała do drugiego3. Możemy zasygnalizować
niebezpieczeństwa związane z gromadzeniem się ładun-
ków elektrycznych podczas pocierania ciał o siebie oraz
rozdzielania zetkniętych uprzednio ciał o gładkich po-
wierzchniach, wskazując przykłady z życia codziennego.
Uczniowie podają przykłady przewodników i izolatorów
oraz wskazują przykłady ich wykorzystania w życiu co-
dziennym. Następnie wykonują wybrane zadania za-
mieszczone w podręczniku na s. 23–24.
• Zadanie domowe
Polecamy uczniom wykonanie pozostałych zadań za-
mieszczonych w podręczniku na s. 23–24. Zadanie 6
będzie okazją do rozwijania umiejętności posługiwa-
nia się informacjami pochodzącymi z analizy tekstów
popularno­naukowych. Zachęcamy do przeprowadzenia
3 Na kolejnej lekcji uczniowie poznają trzeci sposób elektryzo-
wania ciał (przewodzących) – elektryzowanie przez indukcję,
polegające na przemieszczaniu się we wnętrzu ciał elektronów
swobodnych pod wpływem oddziaływania zbliżanego ciała na-
elektryzowanego. Jego skutkiem jest zmiana rozkładu ładun-
ków wewnątrz ciała, ale całkowity ładunek się nie zmienia (na-
dal jest równy zeru).

doświadczenia opisanego na s. 24. Można również za-
proponować wyszukanie w różnych źródłach (np. w in-
ternecie) informacji na temat przykładów praktycznego
wykorzystywania przewodników i izolatorów (innych niż
wskazane na lekcji).
7. Napięcie elektryczne i natężenie prądu
elektrycznego
Miernik uniwersalny (multimetr) to przyrząd do pomiaru różnych
wielkości fizycznych, m.in. napięcia, natężenia i oporu elektryczne-
go. Wyróżnia się mierniki analogowe i cyfrowe. Mierniki cyfrowe
mogą wyświetlać wyniki lub przekazywać je do innych urządzeń
(np. do komputera).
Za pomocą nowoczesnych multimetrów można wykonywać jedno-
cześnie kilka pomiarów, a także zapamiętywać wyniki i wyznaczać
średnią.
Na lekcji Napięcie elektryczne i natężenie prądu elektryczne-
go uczniowie poznają definicje napięcia elektrycznego i na-
tężenia prądu elektrycznego oraz ich jednostki. Będą prze-
prowadzali obliczenia z wykorzystaniem związku między
natężeniem prądu a ładunkiem elektrycznym i czasem jego
przepływu przez poprzeczny przekrój przewodnika.
Środki dydaktyczne:
− ilustracje (zamieszczone w podręczniku, w tym info-
grafika Napięcie i natężenie wokół nas, można też wy-
korzystać inne, np. znalezione w internecie).
Metody pracy uczniów:
− dyskusja,
− ćwiczenia w rozwiązywaniu prostych zadań oblicze-
niowych i problemowych dotyczących napięcia elek-
trycznego i natężenia prądu elektrycznego.
Wiedza uprzednia
• z lekcji przyrody realizowanych w klasach 4–6 według
poprzedniej podstawy programowej4 dla szkoły pod-
stawowej:
uczeń:
− wymienia źródła prądu elektrycznego i dobiera je do
odbiorników, uwzględniając napięcie elektryczne;
4
Dotyczy uczniów, którzy rozpoczynają (lub rozpoczną) naukę
w klasie 7, we wrześniu w latach 2017–2019.
Propozycje scenariuszy lekcji 19
• z poprzednich lekcji fizyki (w nawiasie podano numer
wymagania w nowej podstawie programowej oraz nu-
mer tematu w podręczniku):
uczeń:
− posługuje się pojęciem ładunku elektrycznego jako
wielokrotności ładunku elementarnego; stosuje jed-
nostkę ładunku (wymaganie VI.6; temat 2),
− opisuje przepływ prądu w obwodach jako ruch elek-
tronów swobodnych albo jonów w przewodnikach
(wymaganie VI.7; temat 4).
Realizacja wymagań
Na tych lekcjach będą nabywane lub rozwijane następu-
jące umiejętności określone w podstawie programowej
kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej:
„kluczowe” (liczba w nawiasie oznacza numer zapisu
we wstępie do podstawy programowej):
− sprawne komunikowanie się (...) (1),
− sprawne wykorzystywanie narzędzi matematyki (...) (2),
− poszukiwanie, porządkowanie, krytyczna analiza oraz
wykorzystanie informacji z różnych źródeł (3),
− kreatywne rozwiązywanie problemów z różnych dzie-
dzin (...) (4),
− praca w zespole (...) (6);
dla przedmiotu fizyka (liczba w nawiasie oznacza nu-
mer wymagania)
• ogólne:
− wykorzystanie pojęć i wielkości fizycznych do opisu
zjawisk oraz wskazywanie ich przykładów w ota-
czającej rzeczywistości (I),
− rozwiązywanie problemów z wykorzystaniem praw
i zależności fizycznych (II),
− posługiwanie się informacjami pochodzącymi
z analizy materiałów źródłowych, w tym tekstów
popularnonaukowych (IV);
• szczegółowe:
uczeń:
− wyodrębnia z tekstów, (...), rysunków schematycz-
nych lub blokowych informacje kluczowe dla opisy-
wanego zjawiska bądź problemu; (...) (I.1),
− przeprowadza obliczenia i zapisuje wynik zgodnie
z zasadami zaokrąglania oraz zachowaniem liczby
cyfr znaczących wynikającej z (...) danych (I.6),
− przelicza wielokrotności i podwielokrotności (mi-
kro-, mili, (...), kilo-, mega-),
− przelicza jednostki czasu (sekunda, minuta, godzi-
na) (II.3),
− posługuje się pojęciem ładunku elektrycznego jako
wielokrotności ładunku elementarnego; stosuje jed-
nostkę ładunku (VI.6),
− posługuje się pojęciem natężenia prądu wraz z jego
jednostką; stosuje do obliczeń związek między natę-
żeniem prądu a ładunkiem i czasem jego przepływu
przez przekrój poprzeczny przewodnika (VI.8),
− posługuje się pojęciem napięcia elektrycznego jako
wielkości określającej ilość energii potrzebnej do
przeniesienia jednostkowego ładunku w obwodzie;
stosuje jednostkę napięcia (VI.9).
20 Propozycje scenariuszy lekcji

Realizacja zagadnienia • Podsumowanie

W podsumowaniu upewniamy się, czy uczniowie rozróż-
• Część wstępna
niają pojęcia napięcia elektrycznego i natężenia prądu
Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela przypominają
elektrycznego. Podkreślamy związek między natężeniem
wiadomości dotyczące treści wymienionych w punkcie
prądu a ładunkiem i czasem jego przepływu przez po-
„Wiedza uprzednia”, w szczególności na temat przepływu
przeczny przekrój przewodnika. Uczniowie przypominają
prądu w obwodach elektrycznych. Z lekcji przyrody po-
sposób obliczania natężenia prądu, a następnie wykonują
winni pamiętać, że prąd elektryczny to uporządkowany
wybrane zadania zamieszczone w podręczniku na s. 48.
ruch ładunków elektrycznych; powinni także znać jed-
nostkę ładunku elektrycznego.
• Zadanie domowe
Polecamy uczniom wykonanie pozostałych zadań ze s. 48
• Część główna
podręcznika. Przy omawianiu zadania 6. zwracamy uwa-
Aby wyjaśnić znaczenie pojęcia napięcia elektrycznego,
gę na jednostkę ładunku elektrycznego – amperogodzinę
korzystamy z analogii. Porównujemy przepływ prądu
(ładunek przepływający w ciągu 1 h przez poprzeczny
elektrycznego w obwodzie z przepływem wody w wodo-
przekrój przewodnika, w którym płynie prąd 1 A). Można
spadzie. Informujemy, że wysokości wodospadu odpo-
zaproponować uczniom wyszukanie w różnych źródłach
wiada napięcie elektryczne, a ilości wody przepływającej
(np. w internecie) informacji na temat różnych źródeł na-
w ciągu sekundy – wielkość fizyczna zwana natężeniem
pięcia elektrycznego oraz prac fizyków Alessandro Volty
prądu elektrycznego.
i Andre Marie Ampere’a.
Informujemy, że napięcie elektryczne to wielkość okre-
ślającą ilość energii potrzebnej do przeniesienia jednost-
kowego ładunku w obwodzie. Uczniowie zauważają, że 12. Wyznaczanie oporu elektrycznego
jednostką napięcia jest „dżul na kulomb”5. Informujemy,
że jednostka wolt pochodzi od nazwiska fizyka Alessan-
1J
dro Volty, oznaczana jest literą V (1 V = 1 C ), a przyrząd
służący do pomiaru napięcia nosi nazwę woltomierza.
Zaznaczamy, że istnienie napięcia między końcami prze-
wodnika jest warunkiem koniecznym przepływu prądu
elektrycznego w przewodniku.
Następnie wprowadzamy pojęcie natężenia prądu
jako wielkości określającej ilość ładunku elektrycznego
przepływającego w ciągu sekundy przez określone miej-
sce w obwodzie elektrycznym6. Podkreślamy, że natęże-
nie prądu określa, jak duży ładunek elektryczny prze-
pływa przez poprzeczny przekrój przewodnika w ciągu Opornik elektryczny (rezystor) to jeden z elementów obwodu
1 s, ale na podstawie jego wartości nie możemy określić elektrycznego. Charakteryzuje go wielkość fizyczna zwana opo-
energii przenoszonej przez ładunki (elektrony). Nie moż- rem elektrycznym. Opór rezystora może być stały lub zmienny,
na więc mówić o prądzie „słabym” ani „silnym”; bardziej dlatego wyróżnia się oporniki stałe i regulowane. Opór opornika
stałego może wynosić nawet milion omów.
poprawne są określenia: prąd o małym i prąd o dużym Dzięki zastosowaniu oporników o zmiennej wartości (suwakowego
natężeniu. lub potencjometru) można m.in. regulować: temperaturę, głośność,
Informujemy o związku między natężeniem prądu a ła- szybkość obrotów i natężenie oświetlenia. Takie oporniki stosuje się
q w urządzeniach i przyrządach codziennego użytku (odbiornikach
dunkiem elektrycznym i czasem jego przepływu: I = .
t radiowych i telewizyjnych, żelazkach, mikserach, suszarkach).
Uczniowie zauważają, że jednostką natężenia prądu jest
Oporniki stałe i regulowane służą odpowiednio do ustalania i re-
„kulomb na sekundę”. Informujemy, że nazwa jednostki gulowania wartości natężenia prądu lub napięcia w obwodzie
natężenia prądu – amper – pochodzi od nazwiska fizy- elektrycznym.
ka Andre Marie Ampere’a. Jednostkę oznaczono literą A
(1 A = 11 C
s ), a do pomiaru natężenia prądu używamy Na lekcji Wyznaczanie oporu elektrycznego uczniowie po-
przyrządu zwanego amperomierzem. znają sposób wyznaczania oporu przewodnika – będą:
W końcowej części lekcji uczniowie analizują infografikę mierzyć napięcie na jego końcach oraz natężenie płyną-
Napięcie i natężenie wokół nas (podręcznik, s. 47) i po- cego przez niego prądu, doświadczalnie wyznaczać opór
równują wartości napięć elektrycznych i natężeń prądów, elektryczny grzałki i włókna żarówki oraz analizować
z którymi mają do czynienia na co dzień. wykresy zależności natężenia prądu od napięcia.

Środki dydaktyczne:
− źródło napięcia (kilka ogniw 1,5 V lub zasilacz), am-
5
peromierz, woltomierz, odbiornik (grzałka), żarówka
Niekiedy podaje się, że jednostką napięcia jest wat na amper
1W na napięcie sieciowe (co najmniej po jednym komplecie
(1V = 1 A ).
6 Można odwołać się do analogii do natężenia ruchu ulicznego
dla grupy),
− ilustracje (zamieszczone w podręczniku).
(liczba pojazdów przez czas obserwacji).

Metody pracy uczniów:
− dyskusja,
− doświadczenia (w grupach),
− ćwiczenia w rozwiązywaniu prostych zadań dotyczą-
cych oporu elektrycznego.
Wiedza uprzednia
• z lekcji przyrody realizowanych w klasach 4–6 według
poprzedniej podstawy programowej7 dla szkoły pod-
stawowej:
uczeń:
− buduje prosty obwód elektryczny i wykorzystuje go
do sprawdzania przewodzenia prądu elektrycznego
przez różne ciała (substancje);
• z poprzednich lekcji fizyki (w nawiasie podano numer
wymagania w nowej podstawie programowej oraz nu-
mer tematu w podręczniku):
uczeń:
− posługuje się pojęciem natężenia prądu wraz z jego
jednostką; stosuje do obliczeń związek między natę-
żeniem prądu a ładunkiem i czasem jego przepływu
przez przekrój poprzeczny przewodnika (wymaga-
nie VI.8; temat 7),
− posługuje się pojęciem napięcia elektrycznego jako
wielkości określającej ilość energii potrzebnej do prze-
niesienia jednostkowego ładunku w obwodzie; stosuje
jednostkę napięcia (wymaganie VI.9; temat 7),
− posługuje się pojęciem oporu elektrycznego jako wła-
snością przewodnika; stosuje do obliczeń związek mię-
dzy napięciem a natężeniem prądu i oporem; posługu-
je się jednostką oporu (wymaganie VI.12; temat 11),
− rysuje schematy obwodów elektrycznych składają-
cych się z jednego źródła energii, jednego odbior-
nika, mierników i wyłączników; posługuje się sym-
bolami graficznymi tych elementów (wymaganie
VI.13; temat 4),
− doświadczalnie łączy według podanego schematu
obwód elektryczny składający się ze źródła (akumu-
latora, zasilacza), odbiornika (żarówki, brzęczyka,
silnika, diody, grzejnika, opornika), wyłączników,
woltomierzy, amperomierzy; odczytuje wskazania
mierników (wymaganie VI.16d; tematy: 4, 9–10).
Realizacja wymagań
Na tych lekcjach będą nabywane lub rozwijane następu-
jące umiejętności określone w podstawie programowej
kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej:
„kluczowe” (liczba w nawiasie oznacza numer zapisu
we wstępie do podstawy programowej):
− sprawne komunikowanie się (...) (1),
− poszukiwanie, porządkowanie, krytyczna analiza oraz
wykorzystanie informacji z różnych źródeł (3),
− kreatywne rozwiązywanie problemów z różnych dzie-
dzin (...) (4),
− praca w zespole (...) (6);
7Dotyczy uczniów, którzy rozpoczynają (lub rozpoczną) naukę
w klasie 7, we wrześniu w latach 2017–2019.
Propozycje scenariuszy lekcji 21
dla przedmiotu fizyka (liczba w nawiasie oznacza nu-
mer wymagania)
• ogólne:
− wykorzystanie pojęć i wielkości fizycznych do opisu
zjawisk oraz wskazywanie ich przykładów w ota-
czającej rzeczywistości (I),
− rozwiązywanie problemów z wykorzystaniem praw
i zależności fizycznych (II),
− planowanie i przeprowadzanie (...) doświadczeń oraz
wnios­kowanie na podstawie ich wyników (III),
− posługiwanie się informacjami pochodzącymi z ana-
lizy materiałów źródłowych (...) (IV);
• szczegółowe:
uczeń:
− wyodrębnia z tekstów, tabel, (...) wykresów, rysunków
schematycznych lub blokowych informacje kluczo­we
dla opisywanego zjawiska bądź problemu; ilustru­je je
w różnych postaciach (I.1),
− wyodrębnia zjawisko z kontekstu, nazywa je oraz
wskazuje czynniki istotne i nieistotne dla jego prze-
biegu (I.2),
− (...); przeprowadza wybrane (...) doświadczenia, ko-
rzystając z ich opisów (I.3),
− opisuje przebieg doświadczenia (...); wyróżnia klu-
czowe kroki i sposób postępowania oraz wskazuje
rolę użytych przyrządów (I.4),
− posługuje się pojęciem niepewności pomiarowej; za-
pisuje wynik pomiaru wraz z jego jednostką oraz
z uwzględnieniem informacji o niepewności (I.5),
− przeprowadza obliczenia i zapisuje wynik zgodnie
z zasadami zaokrąglania oraz zachowaniem liczby
cyfr znaczących wynikającej z dokładności pomiaru
lub danych (I.6),
− przelicza (...) podwielokrotności (..., mili, ...) (I.7),
− rozpoznaje zależność rosnącą bądź malejącą na
podstawie danych z tabeli lub na podstawie wykre-
su; rozpoznaje proporcjonalność prostą na podsta-
wie wykresu (I.8),
− przestrzega zasad bezpieczeństwa podczas wykony-
wania (...) pomiarów i doświadczeń (I.9),
− łączy według podanego schematu obwód elektrycz-
ny składający się ze źródła (akumulatora, zasila-
cza), odbiornika (żarówki, brzęczyka, silnika, diody,
grzejnika, opornika), wyłączników, woltomierzy,
amperomierzy; odczytuje wskazania mierników
(VI.16d),
− doświadczalnie wyznacza opór przewodnika przez
pomiary napięcia na jego końcach oraz natężenia
prądu przez niego płynącego (VI.16e).
Realizacja zagadnienia
• Część wstępna
Uczniowie przypominają treści wymienione w punkcie
„Wiedza uprzednia”, w szczególności wiadomości doty-
U
czące oporu elektrycznego. Wiedzą, że iloraz I nazy-
wamy oporem elektrycznym, który oznaczamy literą R.
Pamiętają, że opór elektryczny jest własnością przewod-
nika i jeżeli temperatura przewodnika się nie zmienia,
to jest wielkością stałą. Zatem przy określonym napięciu
22 Propozycje scenariuszy lekcji

przez przewodnik może płynąć tylko prąd o określonym • Podsumowanie

natężeniu (im mniejszy opór, tym większe natężenie prą- W podsumowaniu upewniamy się, czy uczniowie znają
du przy niezmienionym napięciu, np. przy zwarciu natę- sposób doświadczalnego wyznaczania oporu elektryczne-
żenie prądu niebezpiecznie wzrasta). Znają też jednost- go przewodnika. Podkreślamy liniową zależność natęże-
kę oporu elektrycznego oraz związek między napięciem nia od napięcia. Następnie uczniowie wykonują wybrane
U zadania zamieszczone na s. 79 podręcznika.
a natężeniem prądu i oporem ( R = I ).

• Część główna • Zadanie domowe

Omawiamy sposób wyznaczania oporu przewodnika na Polecamy uczniom wykonanie pozostałych zadań ze s. 79.
przykładzie doświadczenia opisanego na s. 77 podręcz- podręcznika. W zadaniu 4 uczniowie powinni zauważyć,
nika. Uczniowie analizują wyniki pomiarów; mogą dla że w tym przypadku współczynnikiem proporcjonalności
U
wybranego pomiaru obliczyć iloraz I (po wyrażeniu jest opór elektryczny. Zainteresowani mogą doświadczal-
wartości natężenia prądu w amperach) i porównać go nie sprawdzić, jak zmieni się opór elektryczny drutu, jeśli
z wartością odczytaną z tabeli. Zwracamy uwagę na sza- użyją drutu o większej długości lub większym polu prze-
cowanie niepewności pomiarowej wyznaczonej średniej kroju poprzecznego.
wartości oporu elektrycznego; uczniowie zauważają, że
wartości oporu obliczone dla każdego pomiaru są w przy- 13–14. Domowa sieć elektryczna.
bliżeniu jednakowe. Ochrona sieci elektrycznej
Następnie omawiamy przedstawianie wyników za po-
mocą wykresu oraz odczytywanie oporu elektrycznego
z wykresu zależności natężenia prądu od napięcia (na
podstawie wykresów ze s. 78 podręcznika). Uczniowie
zauważają, że punkty układają się wzdłuż prostej, natę-
żenie prądu elektrycznego przepływającego przez prze-
wodnik jest zatem wprost proporcjonalne do napięcia
na jego końcach. Zauważają także, że wartości oporu
obliczone z wykresu i na podstawie wyników pomiarów
są zgodne. Podkreślamy, że nachylenie wykresu zależy
od oporu elektrycznego przewodnika (w tym przypadku
współczynnikiem proporcjonalności jest odwrotność opo-
ru elektrycznego).
Zasadniczą część lekcji stanowi doświadczalne wyzna- W nowoczesnych instalacjach elektrycznych stosuje się wyłączni-
czanie oporu elektrycznego (doświadczenia opisano na ki różnicowoprądowe służące do rozłączania obwodu w momencie
s. 80 podręcznika; każda z grup może użyć innego rodza- wystąpienia różnicy między natężeniem prądu wypływającego
ju odbiornika energii elektrycznej lub odbiornika o innej z obwodu a natężeniem prądu do niego wpływającego. Upływ
mocy8). Uczniowie zapisują wyniki pomiarów, analizu- prądu (różnica między wspomnianymi natężeniami) następu-
je m.in. w przypadku dotknięcia znajdującej się pod napięciem
ją je, obliczają opór i prezentują wyniki doświadczenia.
metalowej obudowy uszkodzonego urządzenia lub bezpośrednio
Mogą sporządzić wykres9 zależności natężenia od napię- przewodu pod napięciem bez izolacji. Prąd płynie wówczas przez
cia (na lekcji lub w domu). ciało do ziemi. Dzięki zastosowaniu wyłącznika zasilanie jest au-
Uwaga. W celu zbadania zależności natężenia prądu tomatycznie odłączane nie później niż 0,3 s po niefortunnym do-
w obwodzie od napięcia można wykorzystać drut z kon- tknięciu. Niemal natychmiastowe odłączenie zasilania sprawia,
że przez ciało człowieka prąd płynie tylko przez ułamek sekundy.
stantanu (wzrost temperatury w tym przypadku nie ma
znaczenia). Uczniowie mogą rozciągnąć drut między
Uczniowie poznają pojęcie napięcia przemiennego oraz
dwoma izolowanymi słupkami; jako źródła napięcia mogą
funkcje uziemienia i bezpiecznika. Będą dyskutowali
też użyć zasilacza. Do doświadczenia trzeba się przygoto-
o bezpiecznym korzystaniu z energii elektrycznej i skut-
wać wcześniej: należy wcześniej nawinąć na deseczkę lub
kach przerw w jej dostawach.
płytkę izolacyjną drut (np.
o długości 1 m), a końcówki
drutu zakończyć gniazdka- Środki dydaktyczne:
mi „bananowymi”. − ilustracje (zamieszczone w podręczniku lub inne, np.
zaczerpnięte z internetu),
− różne bezpieczniki.

8 Zwracamy uwagę na sposób włączania amperomierza i wolto- Metody pracy uczniów:

mierza w obwód oraz zakres skali – niewłaściwe podłączenie
miernika może spowodować jego uszkodzenie.
9 Przypominamy uczniom, że powinni uwzględnić niepewności
pomiarowe (nie należy łączyć zaznaczonych punktów pomiaro-
wych, lecz „wygładzić” wykres).
− praca z materiałami źródłowymi,
− obserwacja, dyskusja,
− ćwiczenia w rozwiązywaniu prostych zadań obliczenio-
wych i problemowych dotyczących prądu elektrycznego.
 Propozycje scenariuszy lekcji 23

Wiedza uprzednia: − posługiwanie się informacjami pochodzącymi

z analizy materiałów źródłowych, w tym tekstów
• z lekcji przyrody w klasach 4–6 według poprzedniej
popularnonaukowych (IV);
podstawy programowej10 dla szkoły podstawowej:
• szczegółowe:
uczeń:
uczeń:
− wymienia źródła prądu elektrycznego i dobiera je do
− wyodrębnia z tekstów (...), wykresów, rysunków
odbiorników, uwzględniając napięcie elektryczne;
schematycznych lub blokowych informacje kluczo-
• z poprzednich lekcji fizyki (w nawiasie podano numer
we dla opisywanego zjawiska bądź problemu (...)
wymagania w nowej podstawie programowej oraz nu-
(I.1),
mer tematu w podręczniku):
− przeprowadza obliczenia i zapisuje wynik zgodnie
uczeń:
z zasadami zaokrąglania oraz zachowaniem liczby
− posługuje się pojęciem natężenia prądu wraz z jego
cyfr znaczących wynikającej z (...) danych (I.6),
jednostką; stosuje do obliczeń związek między natę-
− przelicza wielokrotności (...) (..., kilo-, ...) (I.7),
żeniem prądu a ładunkiem i czasem jego przepływu
− opisuje rolę izolacji i bezpieczników przeciążenio-
przez przekrój poprzeczny przewodnika (wymaga-
wych w domowej sieci elektrycznej oraz warunki
nie VI.8; temat 7),
bezpiecznego korzystania z energii elektrycznej
− posługuje się pojęciem napięcia elektrycznego jako
(VI.14),
wielkości określającej ilość energii potrzebnej do prze-
− wskazuje skutki przerwania dostaw energii elek-
niesienia jednostkowego ładunku w obwodzie; stosuje
trycznej do urządzeń o kluczowym znaczeniu
jednostkę napięcia (wymaganie VI.9; temat 7),
(VI.15).
− posługuje się pojęciem oporu elektrycznego jako
własnością przewodnika; stosuje do obliczeń zwią-
zek między napięciem a natężeniem prądu i opo- Realizacja zagadnienia
rem; posługuje się jednostką oporu (wymaganie • Część wstępna
VI.12; temat 11), Uczniowie przypominają treści wymienione w punkcie
− posługuje się pojęciem pracy i mocy prądu elek- „Wiedza uprzednia”, w szczególności dotyczące przepływu
trycznego wraz z ich jednostkami; stosuje do obli- prądu w obwodach elektrycznych. Wiedzą, że baterie i ogni-
czeń związki między tymi wielkościami; przelicza wa mają ustalone bieguny i wytwarzają stałe napięcie.
energię elektryczną wyrażoną w kilowatogodzinach
na dżule i odwrotnie (wymaganie VI.10; temat 8), • Część główna
− wyróżnia formy energii, na jakie jest zamieniana Zwracamy uwagę uczniów na różnicę między obwodem
energia elektryczna; wskazuje źródła energii elek- elektrycznym ze źródłem napięcia stałego a domową sie-
trycznej i odbiorniki (wymaganie VI.11; temat 8). cią elektryczną. Wyjaśniamy pojęcie napięcia przemien-
nego11. Podkreślamy, że prąd z gniazdka zasilającego, do
Realizacja wymagań którego włącza się m.in. czajnik elektryczny, nie płynie
w jednym kierunku, tak jak prąd w obwodzie z baterią.
Na tych lekcjach będą nabywane lub rozwijane następu-
Następnie omawiamy budowę gniazdka i wtyczki urzą-
jące umiejętności określone w podstawie programowej
dzenia elektrycznego12, zwracając uwagę na funkcje izo-
kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej:
lacji i uziemienia. Na przykład przewody do podłącza-
„kluczowe” (liczba w nawiasie oznacza numer zapisu
nia czajnika są izolowane (razem tworzą kabel); wtyczki
we wstępie do podstawy programowej):
wykonane są przeważnie z tworzyw sztucznych (izolatory)
− sprawne komunikowanie się (...) (1),
i służą do bezpiecznego łączenia urządzeń elektrycznych
− sprawne wykorzystywanie narzędzi matematyki (...) (2),
z obwodem sieciowym (najczęściej używane są wtyczki
− poszukiwanie, porządkowanie, krytyczna analiza oraz
z dwoma bolcami i gniazdem dla bolca uziemiającego).
wykorzystanie informacji z różnych źródeł (3),
Podkreślamy, że nie wolno dotykać przewodów elektrycz-
− kreatywne rozwiązywanie problemów z różnych dzie-
nych bez izolacji, a przewód uziemiający jest przewodem
dzin (...) (4),
bezpieczeństwa (łączy metalową obudowę urządzenia
− praca w zespole (...) (6);
z ziemią, dzięki czemu nie znajdzie się ona pod napię-
dla przedmiotu fizyka (liczba w nawiasie oznacza nu-
ciem – np. piekarnik elektryczny; natomiast suszarka do
mer wymagania):
włosów raczej nie ma przewodu uziemiającego, gdyż jej
• ogólne:
obudowa jest wykonana z tworzywa sztucznego). Konklu-
− wykorzystanie pojęć i wielkości fizycznych do opisu
zja: każdy odbiornik elektryczny z metalowymi częścia-
zjawisk oraz wskazywanie ich przykładów w ota-
mi zewnętrznymi powinien być uziemiony; w przypadku
czającej rzeczywistości (I),
uszkodzenia prąd – przez przewód uziemiający – popłynie
− rozwiązywanie problemów z wykorzystaniem praw
i zależności fizycznych (II),
11 Wykres zmian tego napięcia, a także pojęcia napięcia i na-
tężenia skutecznego traktujemy jako treści wykraczające poza
podstawę programową.
10 Dotyczy uczniów rozpoczynających naukę w klasie 7, we wrześ­ 12 Pokażmy uczniom rozmontowane wtyczki (rozbieralne) oraz

niu w latach 2017–2019. różne bezpieczniki lub odpowiednie ilustracje.

24 Propozycje scenariuszy lekcji

do ziemi, a nie przez ciało człowieka. Wspominamy o wy- • Podsumowanie

łącznikach różnicowoprądowych. Upewniamy się, czy uczniowie zrozumieli, jakie funkcje
Wyjaśniamy rolę bezpiecznika. Informujemy, że naj- pełnią izolacja, bezpieczniki i zasilacze awaryjne. Ucznio-
prostszy bezpiecznik (topikowy) to kawałek cienkiego wie podają przykłady sytuacji, w jakich mogą wystąpić
drutu, który nagrzewa się i topi („przepala się”), jeże- zagrożenia porażeniem elektrycznym, i wyjaśniają, jakie
li natężenie przepływającego przezeń prądu jest zbyt skutki mogą wywołać przerwy w dostawach energii elek-
duże (np. z powodu uszkodzenia urządzenia). W takiej trycznej.
sytuacji bezpiecznik przerywa obwód (taki bezpiecz- Następnie wykonują wybrane zadania zamieszczone
nik trzeba wymienić). Podkreślamy, że bez bezpiecz- w podręczniku na s. 84 i 87.
nika w obwodzie mógłby popłynąć prąd o zbyt dużym
natężeniu, a przewody czy urządzenia mogłyby się • Zadanie domowe
przegrzać, a nawet zapalić i wywołać pożar. Zapewne Polecamy uczniom wykonanie pozostałych zadań ze s. 84
uczniowie zauważą, że obecnie w domowej sieci elek- i 87. Można im zaproponować wyszukanie w różnych źró-
trycznej stosuje się zwykle bezpieczniki automatyczne, dłach (np. w internecie) informacji o innych niż omawia-
które w sytuacji zagrożenia zbyt dużym natężeniem ne na lekcji zagrożeniach związanych z użytkowaniem
prądu wyłączają się i można je włączyć ponownie po domowej sieci elektrycznej oraz skutkach przerw w do-
usunięciu przyczyny przeciążenia (prąd o bardzo du- stawach energii elektrycznej.
żym natężeniu może też popłynąć podczas zwarcia
w wyniku awarii urządzenia). Uczniowie zauważą za-
pewne, że jeśli znamy moc urządzenia, możemy obliczyć 16. Prąd elektryczny i magnetyzm
natężenie prądu płynącego przez nie podczas pracy, co
pozwoli ustalić, które urządzenia można włączyć jed-
nocześnie, aby całkowite natężenie prądu nie przekro-
czyło dopuszczalnego. Podkreślamy, że bezpieczniki są
dostosowane do urządzeń i nie wolno ich wymieniać na
dowolne. W celu porównania urządzeń elektrycznych,
z którymi uczniowie mają do czynienia na co dzień
(niektóre dane można wykorzystać w zadaniach obli-
czeniowych lub problemowych, np. polecić wskazanie
odpowiedniego bezpiecznika), odwołajmy się do wiedzy
uczniów zdobytej z infografik, które analizowali wcze-
śniej (Napięcie i natężenie wokół nas, Moce małe i duże
– podręcznik, s.: 47, 50–51).
Zasadniczą część lekcji przeznaczamy na dyskusję do-
tyczącą bezpiecznego korzystania z energii elek-
trycznej. Informujemy o zagrożeniach porażeniem Elektromagnesem można sterować; zwiększając natężenie prą-
du płynącego przez zwojnicę lub liczbę zwojów, zwiększamy
elektrycznym, omawiamy jego skutki i zasady udzielania
jego siłę. Silne elektromagnesy znajdują zastosowanie w chwy-
pierwszej pomocy13. Uświadamiamy uczniom, że uszko- takach elektromagnetycznych przenoszących stalowe elementy
dzenia urządzeń i instalacji elektrycznych oraz niewła- na złomo­wiskach, w hutach i stoczniach oraz przy rozbiórce to-
ściwa ich eksploatacja bywają przyczyną pożarów. rów kolejowych. Ogromną zaletą takiego chwytaka jest zdolność
W dalszej części lekcji (lub na lekcji następnej) inicjuje- elektromagnesu do szybkiego rozmagnesowania, dzięki czemu
moment upuszczania materiału może być kontrolowany przez
my dyskusję o skutkach przerw w dostawach ener-
operatora.
gii elektrycznej do urządzeń o kluczowym znaczeniu.
Uczniowie najczęściej podają skutki znane im z życia
Uczniowie będą doświadczalnie badali oddziaływanie
codziennego: brak światła lub ciepłej wody, rozmrożenie
przewodnika z prądem na igłę magnetyczną; poznają też
lodówki. Podkreślamy, że skutki mogą być znacznie po-
budowę i działanie elektromagnesu.
ważniejsze, np. w szpitalu może się wyłączyć aparatura
podtrzymująca życie pacjenta. Dlatego w instytucjach,
którym mogą zagrażać przerwy w dostawie energii elek- Środki dydaktyczne:
trycznej, znajdują się systemy podtrzymywania zasilania, − bateria R20, małe magnesy (do łączenia przewodów
a do zasilania takich urządzeń, jak aparatura medyczna, z baterią), przewody, „krokodylki”, gruby przewód
komputery stacjonarne, i serwery, używa się zasilaczy miedziany, kompas, gwóźdź, izolowany cienki prze-
awaryjnych (UPS). wód, żelazne gwoździki, igła magnetyczna, lekki ku-
beczek, duży spinacz biurowy, drobne monety (co naj-
mniej po jednym komplecie dla grupy),
13 Mogą je zaprezentować uczniowie na podstawie informacji − ilustracje (zamieszczone w podręczniku lub inne, np.
przedstawionych na s. 83 podręcznika lub znalezionych w in- znalezione w internecie).
nych źródłach (np. przedstawić projekt dotyczący skutków
przerw w dostawach energii elektrycznej do urządzeń o kluczo-
wym znaczeniu).

Metody pracy uczniów:
− obserwacja,
− dyskusja,
− doświadczenia w grupach lub pokaz,
− ćwiczenia w rozwiązywaniu prostych zadań problemo-
wych dotyczących magnetycznych właściwości prze-
wodników z prądem.
Wiedza uprzednia:
• z lekcji przyrody w klasach 4–6 według poprzedniej
podstawy programowej14 dla szkoły podstawowej:
uczeń:
− bada i opisuje właściwości magnesów oraz ich wza-
jemne oddziaływanie, a także oddziaływanie na
różne substancje,
− buduje prosty kompas i wyjaśnia zasadę jego dzia-
łania; wymienia czynniki zakłócające prawidłowe
działanie kompasu;
• z lekcji przyrody realizowanych w klasie 4 według no-
wej podstawy programowej15 dla szkoły podstawowej:
uczeń:
− podaje nazwy przyrządów stosowanych w poznawa-
niu przyrody, określa ich przeznaczenie (... kompas ...);
• z poprzednich lekcji fizyki (w nawiasie podano numer
wymagania w nowej podstawie programowej oraz nu-
mer tematu w podręczniku):
uczeń:
− opisuje przepływ prądu w obwodach jako ruch elek-
tronów swobodnych (...) (wymaganie VI.7; temat 4),
− nazywa bieguny magnesów stałych i opisuje oddzia-
ływanie miedzy nimi (wymaganie VII.1; temat 15),
− opisuje zachowanie się igły magnetycznej w obecno-
ści magnesu oraz zasadę działania kompasu; posłu-
guje się pojęciem biegunów magnetycznych Ziemi
(wymaganie VII.2; temat 15),
− opisuje na przykładzie żelaza oddziaływanie ma-
gnesów na materiały magnetyczne i wymienia
przykłady wykorzystania tego oddziaływania (wy-
maganie VII.3; temat 15),
− doświadczalnie demonstruje zachowanie się igły
magnetycznej w obecności magnesu (wymaganie
VII.7a; temat 15).
Realizacja wymagań
Na tych lekcjach będą nabywane lub rozwijane następu-
jące umiejętności określone w podstawie programowej
kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej:
„kluczowe” (liczba w nawiasie oznacza numer zapisu
we wstępie do podstawy programowej):
− sprawne komunikowanie się (...) (1),
− poszukiwanie, porządkowanie, krytyczna analiza oraz
wykorzystywanie informacji z różnych źródeł (3),
14
Dotyczy uczniów, którzy rozpoczynają naukę w klasie 7,
we wrześniu w latach 2017–2019.
15 Dotyczy uczniów, którzy rozpoczną naukę w klasie 7 we wrześ­
niu 2020 r. i później.
Propozycje scenariuszy lekcji 25
− kreatywne rozwiązywanie problemów z różnych dzie-
dzin (...) (4),
− praca w zespole (...) (6);
dla przedmiotu fizyka (liczba w nawiasie oznacza nu-
mer wymagania):
• ogólne:
− wykorzystywanie pojęć i wielkości fizycznych do
opisu zjawisk oraz wskazywanie ich przykładów
w otaczającej rzeczywistości (I),
− rozwiązywanie problemów z wykorzystaniem praw
i zależności fizycznych (II),
− planowanie i przeprowadzanie (...) doświadczeń oraz
wnioskowanie na podstawie ich wyników (III),
− posługiwanie się informacjami pochodzącymi z ana-
lizy materiałów źródłowych (...) (IV);
• szczegółowe:
uczeń:
− wyodrębnia z tekstów (...), rysunków schematycz-
nych lub blokowych informacje kluczowe dla opisy-
wanego zjawiska bądź problemu; ilustruje je w róż-
nych postaciach (I.1),
− wyodrębnia zjawisko z kontekstu, nazywa je oraz
wskazuje czynniki istotne i nieistotne dla jego prze-
biegu (I.2),
− (...) przeprowadza wybrane (...) doświadczenia, ko-
rzystając z ich opisów (I.3),
− opisuje przebieg doświadczenia lub pokazu; wy-
różnia kluczowe kroki i sposób postępowania oraz
wskazuje rolę użytych przyrządów (I.4),
− przestrzega zasad bezpieczeństwa podczas wykony-
wania (...) doświadczeń (I.9),
− opisuje zachowanie się igły magnetycznej w otocze-
niu prostoliniowego przewodnika z prądem (VII.4),
− opisuje budowę i działanie elektromagnesu; opisuje
wzajemne oddziaływanie elektromagnesów i ma-
gnesów; wymienia przykłady zastosowania elektro-
magnesów (VII.5),
− doświadczalnie demonstruje zjawisko oddziaływa-
nia przewodnika z prądem na igłę magnetyczną
(VII.7b).
Realizacja zagadnienia
• Część wstępna
Uczniowie przypominają treści wymienione w punkcie
„Wiedza uprzednia”, w szczególności zachowanie się igły
magnetycznej w obecności magnesu. Pamiętają, jak bie-
guny magnesów i magnesy oddziałują na materiały ma-
gnetyczne (np. materiały wykazujące właściwości ferro-
magnetyczne).
• Część główna
Uczniowie przeprowadzają obowiązkowe doświadczenie
opisane na s. 93 podręcznika (odwołujemy się do wska-
zówek zamieszczonych na s. 265; zwracamy uwagę na
pierwotne ułożenie igły magnetycznej względem prze-
wodnika – powinna być ułożona pod nim i wzdłuż nie-
go), opisują wyniki doświadczenia (zachowanie się igły
26 Propozycje scenariuszy lekcji

magnetycznej w otoczeniu prostoliniowego prze- • Zadanie domowe

wodnika z prądem) i formułują wnioski16. Polecamy uczniom wykonanie pozostałych zadań ze
Następnie omawiamy budowę i działanie elektroma- s. 96. Zainteresowani mogą poszukać informacji dotyczą-
gnesu na przykładzie doświadczeń17 opisanych na s. 94 cych prac H.Ch. Oersteda oraz innych zastosowań elek-
i 96 podręcznika (zamiast gwoździa można użyć pręta, tromagnesu niż omawiane na lekcji.
np. kawałka grubego drutu). Uczniowie stwierdzają, że
elektromagnes, przez którego zwoje przepływa prąd elek-
20. Przemiany energii w ruchu drgającym
tryczny, oddziałuje na igłę magnetyczną (magnes) i przy-
ciąga drobne żelazne (stalowe) przedmioty, działa więc
jak magnes. Przypominamy, że elektromagnes ma dwa
bieguny (północny i południowy), a przy zmianie kierun-
ku przepływu prądu biegun północny zamienia się na po-
łudniowy (i odwrotnie).
Informujemy o funkcji rdzenia w elektromagnesie. Ucznio-
wie powinni zauważyć, że działanie elektromagnesu jest
silniejsze wtedy, gdy przez jego zwoje płynie prąd o więk-
szym natężeniu, a także wtedy, gdy koncentracja zwojów
jest większa (więcej zwojów na jednostkę długości rdzenia).
Inicjujemy dyskusję o zastosowaniu elektromagne- 1 5
sów, odwołując się do odpowiednich ilustracji. Niektóre
zastosowania powinni wskazać uczniowie (np. sortowa-
nie złomu, czyli oddzielanie żelaza i stali od innych me- 2 4
tali), o innych zastosowaniach informujemy (w przekaź-
nikach z przełącznikiem – włączniki uruchamiane za
pomocą elektromagnesu wykorzystywane w rozruszni- 3
kach samochodów; w dzwonkach elektrycznych – elek-
tromagnetyczne przerywacze; w głośnikach elektrodyna- W tym doświadczeniu zawieszono na sprężynach kulki 1–5. Kul-
ki 1 i 5 mają największą energię potencjalną grawitacji względem
micznych, słuchawkach telefonicznych, bezpiecznikach
najniższego położenia, kulka 3, znajdująca się w najniższym poło-
automatycznych, a także do trwałego magnesowania żeniu, ma maksymalną energię potencjalną sprężystości, a kulki
materiałów). Zapis informacji na twardych dyskach kom- 2 i 4 mają największą energię kinetyczną, gdyż przechodzą przez
puterów opisano na s. 95 podręcznika. położenie równowagi. Chociaż podczas ruchu rodzaj energii kulki
się zmienia, całkowita energia mechaniczna w każdym jej położe-
niu (jeśli pominąć opory ruchu) pozostaje niezmienna.
• Podsumowanie
Podkreślamy, że przewodniki, w których płynie prąd
Uczniowie będą analizowali przemiany energii kinetycz-
elektryczny, mają właściwości magnetyczne. Uczniowie
nej i energii potencjalnej w ruchu wahadła oraz ciała na
opisują oddziaływanie przewodnika z prądem na igłę ma-
sprężynie (na przykładzie poziomych drgań wagonika za-
gnetyczną (zmiany kierunku wychylenia przy zmianie
mocowanego na sprężynie).
kierunku przepływu prądu, zależność wychylenia igły
od pierwotnego jej ułożenia względem przewodu). Upew-
niamy się, czy uczniowie rozumieją działanie elektroma- Środki dydaktyczne:
gnesu i pamiętają, że działanie elektromagnesu zależy − ilustracje (zamieszczone w podręczniku lub inne, np.
od natężenia prądu płynącego przez jego zwoje, liczby znalezione w internecie).
zwojów (przypadających na jednostkę długości – z dwóch
elektromagnesów, których cewki mają taką samą dłu-
gość i w których płyną prądy o takim samym natężeniu, Metody pracy uczniów:
silniej oddziałuje ten o większej liczbie zwojów), a także − dyskusja,
od rodzaju rdzenia. Następnie uczniowie wykonują wy- − ćwiczenia w rozwiązywaniu prostych zadań obliczenio-
brane zadania ze s. 96 podręcznika. wych i problemowych dotyczących ruchu drgającego.

Wiedza uprzednia:
• z poprzednich lekcji fizyki (w nawiasie podano numer
wymagania w nowej podstawie programowej oraz nu-
16 Informujemy, że miedź nie jest materiałem magnetycznym
mery tematów w podręczniku):
i nie oddziałuje z magnesem, a działanie magnetyczne w otocze-
uczeń:
niu przewodnika wywołuje przepływ ładunków elektrycznych.
− rozpoznaje i nazywa siły, podaje ich przykłady
17 Doświadczenie może zastąpić pokaz w wykonaniu wybranych
w różnych sytuacjach praktycznych (siły: ciężkości
uczniów. Mogą je także wykonać grupy uczniów, nawijając róż-
(...), oporów ruchu) (wymaganie II.11; klasa 7; te-
ne liczby zwojów na gwoździe (pręty) o jednakowej wielkości,
maty 6, 17),
wykonane z różnych materiałów: żelazny, stalowy, aluminiowy,
miedziany, drewniany (albo bez rdzenia).

− posługuje się pojęciem energii kinetycznej, poten-
cjalnej grawitacji i potencjalnej sprężystości; opisu-
je wykonaną pracę jako zmianę energii (wymaganie
III.3; klasa 7; tematy 22–25),
− wykorzystuje zasadę zachowania energii do opisu
zjawisk oraz zasadę zachowania energii mechanicz-
nej do obliczeń (wymaganie III.5; klasa 7; tematy
22–25),
− opisuje ruch okresowy wahadła; posługuje się po-
jęciami: amplitudy, okresu i częstotliwości do opisu
ruch okresowego wraz z jednostkami (wymaganie
VIII.1; temat 18),
− opisuje ruch drgający (drgania) ciała pod wpływem
siły sprężystości (...); wskazuje położenie równowa-
gi (wymaganie VIII.2; temat 18),
− wyznacza amplitudę i okres drgań na podstawie
wykresu zależności położenia od czasu (wymaganie
VIII.3; temat 19).
Realizacja wymagań
Na tych lekcjach będą nabywane lub rozwijane następu-
jące umiejętności określone w podstawie programowej
kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej:
„kluczowe” (liczba w nawiasie oznacza numer zapisu
we wstępie do podstawy programowej):
− sprawne komunikowanie się (...) (1),
− sprawne wykorzystywanie narzędzi matematyki (...) (2),
− poszukiwanie, porządkowanie, krytyczna analiza oraz
wykorzystanie informacji z różnych źródeł (3),
− kreatywne rozwiązywanie problemów z różnych dzie-
dzin (...) (4);
dla przedmiotu fizyka (liczba w nawiasie oznacza nu-
mer wymagania):
• ogólne:
− wykorzystanie pojęć i wielkości fizycznych do opisu
zjawisk oraz wskazywanie ich przykładów w ota-
czającej rzeczywistości (I),
− rozwiązywanie problemów z wykorzystaniem praw
i zależności fizycznych (II),
− posługiwanie się informacjami pochodzącymi z ana-
lizy materiałów źródłowych, w tym tekstów popu-
larnonaukowych (IV);
• szczegółowe:
uczeń:
− wyodrębnia z tekstów (...), diagramów lub wykre-
sów, rysunków schematycznych lub blokowych in-
formacje kluczowe dla opisywanego zjawiska bądź
problemu (...) (I.1),
− wyodrębnia zjawisko z kontekstu, nazywa je oraz
wskazuje czynniki istotne i nieistotne dla jego prze-
biegu (I.2),
− przeprowadza obliczenia i zapisuje wynik zgodnie
z zasadami zaokrąglania oraz zachowaniem liczby
cyfr znaczących wynikającej z (...) danych (I.6),
− rozpoznaje zależność rosnącą bądź malejącą (...) na
podstawie wykresu (...) (I.8),
− posługuje się pojęciem energii kinetycznej, poten-
cjalnej grawitacji i potencjalnej sprężystości; opisu-
je wykonaną pracę jako zmianę energii (III.3),
Propozycje scenariuszy lekcji 27
− wykorzystuje zasadę zachowania energii do opisu
zjawisk oraz zasadę zachowania energii mechanicz-
nej – do obliczeń (III.5),
− opisuje ruch drgający (drgania) ciała pod wpływem
siły sprężystości oraz analizuje jakościowo prze-
miany energii kinetycznej i energii potencjalnej
sprężystości w tym ruchu; wskazuje położenie rów-
nowagi (VIII.2).
Realizacja zagadnienia
• Część wstępna
Uczniowie przypominają treści wymienione w punkcie
„Wiedza uprzednia”, w szczególności dotyczące ruchu
drgającego i energii mechanicznej oraz zasady zachowa-
nia energii mechanicznej.
• Część główna
Przywołujemy doświadczenie: badanie ruchu drgającego
wahadła. Uczniowie ustalają, jak zmieniały się wychyle-
nie i prędkość wahadła podczas jego ruchu. Stwierdza-
ją, że prędkość wahadła się zmieniała: największa była
w chwili przechodzenia wahadła przez położenie równo-
wagi, malała w miarę jego oddalania się od tego położe-
nia, a była równa zero przy wychyleniu maksymalnym.
Zauważają, że zmianom prędkości i wychylenia wahadła
towarzyszą zmiany jego energii mechanicznej. Pytamy,
jak zmienia się energia kinetyczna, a jak ener-
gia potencjalna grawitacji wahadła. Informujemy,
że energię potencjalną grawitacji wahadła określamy
względem położenia równowagi – w tym położeniu jest
ona równa zero, a w położeniach skrajnych (maksymalne
wychylenie z położenia równowagi) osiąga wartość naj-
większą. Uczniowie opisują, jak zmienia się energia; in-
formujemy, że jeżeli pominie się straty energii, to (zgod-
nie z zasadą zachowania energii mechanicznej) w czasie
drgań łączna energia mechaniczna (suma energii poten-
cjalnej grawitacji i energii kinetycznej) się nie zmienia.
Przemiany energii kinetycznej i energii potencjalnej
grawitacji w ruchu wahadła ilustruje diagram na s. 118
podręcznika. Analizując go z uczniami, zaznaczamy, że
podczas drgań wahadła następują cykliczne przemia-
ny energii potencjalnej grawitacji w energię kinetyczną
i energii kinetycznej w energię potencjalną grawitacji.
Następnie doprecyzowujemy pojęcie energii potencjal-
nej sprężystości, odwołując się do ilustracji na s. 118
podręcznika18.
Zasadniczą część lekcji przeznaczamy na jakościową
analizę przemian energii kinetycznej i energii poten-
cjalnej sprężystości w ruchu drgającym ciała pod wpły-
wem siły sprężystości – na przykładzie poziomych drgań
wagonika zamocowanego na sprężynie19. Ruch drgający
wagonika pod wpływem siły sprężystości opisano na
s. 119 podręcznika. Na tej samej stronie zamieszczo-
no diagram ilustrujący przemiany energii kinetycznej
18Uczniowie mogą doświadczalnie zbadać zachowanie sprężyny,
ściskając ją i rozciągając.
19 Warto je zademonstrować doświadczalnie, podkreślając, że
w analizie przemian energii rozpatrujemy ruch bez tarcia.
28 Propozycje scenariuszy lekcji
i energii potencjalnej sprężystości w tym ruchu. Ucznio-
wie analizują przemiany energii w przedstawionych poło-
żeniach wagonika. Uświadamiamy im, że w czasie drgań
wagonika jego energia kinetyczna ciągle się zmieniała:
była równa zero w położeniach skrajnych (wózeczek się
zatrzymywał), a maksymalna – w położeniu równowagi
(wózeczek poruszał się najszybciej). Wagonik pobierał i od-
dawał energię sprężynie, która – w zależności od wydłu-
żenia – miała większą lub mniejszą energię potencjalną
sprężystości (była maksymalna, gdy wagonik był w skraj-
nych położeniach). Podczas drgań wagonika na przemian
energia potencjalna sprężystości sprężyny zmieniała się
w energię kinetyczną wagonika, a potem jego energia ki-
netyczna – w energię potencjalną sprężystości sprężyny.
Podkreślmy, że przemiany energii w ruchu drgającym wa-
gonika przymocowanego do sprężyny zachodzą cyklicznie.
• Podsumowanie
Upewniamy się, czy uczniowie potrafią opisać przemia-
ny energii kinetycznej i energii potencjalnej sprężystości
w ruchu drgającym ciała pod wpływem siły sprężystości.
Informujemy, że w każdym ruchu drgającym występują
straty energii (m.in. drgania są tłumione na skutek opo-
rów ruchu) i maleje amplituda drgań (w końcu wahadło
i wagonik się zatrzymają), przy czym okres i częstotli-
wość w czasie drgań są stałe. Uczniowie wykonują wy-
brane zadania ze s. 121 podręcznika.
• Zadanie domowe
Polecamy uczniom rozwiązanie pozostałych zadań ze
s. 121. Omawiając zadanie 3, zwracamy uwagę na umie-
jętność odczytywania informacji z wykresu. Zaintere-
sowanym uczniom możemy zaproponować przeanali-
zowanie przemian energii na przykładach innych niż
omawiane na lekcji (np. ruch wahadła w zegarze ścien-
nym, ruch huśtawki, drgania ciężarka zawieszonego na
sprężynie) oraz wyszukanie informacji dotyczących skut-
ków oddziaływania drgań na człowieka.
21. Fale
Prędkość rozchodzenia się fali zależy od rodzaju ośrodka spręży-
stego, w którym fala się porusza. W przypadku cieczy prędkość
rozchodzenia się zaburzenia zależy od głębokości (im płytsza
woda, tym długość fali jest mniejsza, co wiąże się ze zmniejsza-
niem się prędkości rozchodzenia się fal wraz ze zmniejszaniem
się głębokości).
Uczniowie będą badali doświadczalnie rozchodzenie się
fal; poznają wielkości opisujące fale.
Środki dydaktyczne:
− głębokie naczynie o białym dnie, lampa, okruch korka
lub styropianu, sznur, kokardka (co najmniej po jed-
nym komplecie dla grupy),
− ilustracje (zamieszczone w podręczniku lub inne, np.
znalezione w internecie).
Metody pracy uczniów:
− obserwacja,
− dyskusja,
− doświadczenia,
− ćwiczenia w rozwiązywaniu prostych zadań oblicze-
niowych lub problemowych dotyczących fal mecha-
nicznych.
Wiedza uprzednia:
• z lekcji przyrody realizowanych w klasach 4–6 według
poprzedniej podstawy programowej20 dla szkoły pod-
stawowej:
uczeń:
− opisuje różne rodzaje ruchu,
− interpretuje prędkość jako drogę przebytą w jedno-
stce czasu (...);
• z poprzednich lekcji fizyki (w nawiasie podano numer
wymagania w nowej podstawie programowej oraz nu-
mer tematu w podręczniku):
uczeń:
− posługuje się pojęciem prędkości do opisu ruchu
prostoliniowego; oblicza jej wartość i przelicza jej
jednostki; stosuje do obliczeń związek prędkości
z drogą i czasem, w którym została przebyta (wy-
maganie II.4; klasa 7; temat 9),
− (...) posługuje się pojęciami: amplitudy, okresu
i często­tliwości wraz z jednostkami do opisu ruchu
okresowego (wymaganie VIII.1; temat 18),
− wyznacza amplitudę i okres drgań na podstawie
wykresu zależności położenia od czasu (wymaganie
VIII.3; temat 19).
Realizacja wymagań
Na tych lekcjach będą nabywane lub rozwijane następu-
jące umiejętności określone w podstawie programowej
kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej:
„kluczowe” (liczba w nawiasie oznacza numer zapisu
we wstępie do podstawy programowej):
− sprawne komunikowanie się (...) (1),
− poszukiwanie, porządkowanie, krytyczna analiza oraz
wykorzystanie informacji z różnych źródeł (3),
− kreatywne rozwiązywanie problemów z różnych dzie-
dzin (...) (4),
− praca w zespole (...) (6);
dla przedmiotu fizyka (liczba w nawiasie oznacza nu-
mer wymagania):
• ogólne:
− wykorzystanie pojęć i wielkości fizycznych do opisu
zjawisk oraz wskazywanie ich przykładów w ota-
czającej rzeczywistości (I),
20 Dotyczy uczniów, którzy rozpoczynają naukę w klasie 7,
we wrześniu w latach 2017–2019.

− rozwiązywanie problemów z wykorzystaniem (...)
zależności fizycznych (II),
− planowanie i przeprowadzanie (...) doświadczeń
oraz wnioskowanie na podstawie ich wyników (III),
− posługiwanie się informacjami pochodzącymi
z analizy materiałów źródłowych (...) (IV);
• szczegółowe:
uczeń:
− wyodrębnia z tekstów (...) diagramów lub wykre-
sów, rysunków schematycznych lub blokowych in-
formacje kluczowe dla opisywanego zjawiska bądź
problemu; ilustruje je w różnych postaciach (I.1),
− wyodrębnia zjawisko z kontekstu, nazywa je oraz
wskazuje czynniki istotne i nieistotne dla jego prze-
biegu (I.2),
− (...) przeprowadza wybrane (...) doświadczenia, ko-
rzystając z ich opisów (I.3),
− opisuje przebieg doświadczenia lub pokazu; wy-
różnia kluczowe kroki i sposób postępowania oraz
wskazuje rolę użytych przyrządów (I.4),
− przeprowadza obliczenia i zapisuje wynik zgodnie
z zasadami zaokrąglania oraz zachowaniem liczby
cyfr znaczących wynikającej z dokładności pomiaru
lub danych (I.6),
− przelicza (...) podwielokrotności (..., -centy, ...) (I.7),
− przestrzega zasad bezpieczeństwa podczas wykony-
wania (...) doświadczeń (I.9),
− przelicza jednostki czasu (..., minuta, ...) (II.3),
− opisuje rozchodzenie się fali mechanicznej jako pro-
ces przekazywania energii bez przenoszenia mate-
rii; posługuje się pojęciem prędkości rozchodzenia
się fali (VIII.4),
− posługuje się pojęciami: amplitudy, okresu, często-
tliwości i długości fali do opisu fal oraz stosuje do
obliczeń związki między tymi wielkościami wraz
z ich jednostkami (VIII.5).
Realizacja zagadnienia
• Część wstępna
Uczniowie przypominają treści wymienione w punkcie
„Wiedza uprzednia”, w szczególności wielkości opisujące
ruch drgający.
• Część główna
Dyskutujemy na temat skojarzeń ze słowem „fale” (np.
fale na wodzie, fale radiowe).
Uczniowie wykonują doświadczenie ze s. 122 podręczni-
ka, opisują jego wyniki i formułują wnioski.
Wyjaśniamy rozchodzenie się fal na powierzchni wody,
odwołując się do ilustracji przedstawionych na s. 122–
123. Podkreślamy, że fale na wodzie mogą się rozchodzić
na duże odległości, choć falująca woda drga tylko wokół
pewnego położenia.
Następnie uczniowie wykonują doświadczenie ze s. 123:
obserwują przemieszczanie się fali na sznurze i zachowa-
nie się kokardki. Stwierdzają, że fala przemieszcza się
wzdłuż całej długości sznura, a kokardka zostaje pośrod-
ku i porusza się w górę i dół. Zauważają też związek mię-
dzy falą a drganiami.
Omawiamy wyniki obu doświadczeń; podkreślamy, że źró-
dłami fal są drgające ciała. Informujemy, że przemieszczanie
Propozycje scenariuszy lekcji 29
się drgań ośrodka nazywamy falą mechaniczną, a rozcho-
dzenie się fali mechanicznej wiąże się z przekazywaniem
energii bez przenoszenia materii.
Wprowadzamy pojęcia: długości, amplitudy, okresu
i częstotliwości fali, odwołując się do wcześniejszych
doświadczeń uczniów oraz ilustracji ze s. 124 podręczni-
ka. Wiedząc, czym jest prędkość, uczniowie zauważają
związek między prędkością fali, jej długością i okresem.
m
Podajemy wzór: v = T ; następnie uczniowie analizują
rozwiązanie zadania ze s. 125.
Na zakończenie lekcji inicjujemy dyskusję dotyczącą
przykładów przenoszenia energii przez fale oraz wyko-
rzystywania fal (np. surfing), a także ich skutków nega-
tywnych (np. tsunami).
• Podsumowanie
Podkreślamy, że rozchodzenie się fali mechanicznej jest
procesem przekazywania energii bez przenoszenia ma-
terii. Uczniowie rozwiązują wybrane zadania ze s. 126
podręcznika.
• Zadanie domowe
Polecamy uczniom rozwiązanie pozostałych zadań ze
s. 126. Zainteresowani mogą poszukać informacji doty-
czących przykładów fal innych niż omawiane na lekcji.
Temat dodatkowy. Dyfrakcja
i interferencja fal
Interferencja to nakładanie się co najmniej dwóch fal, czego
wynikiem jest przestrzenny obraz interferencyjny. W niektó-
rych punktach tafla wody unosi się wysoko, w innych opada. We
wszystkich tych punktach zwiększa się amplituda.
Przyjęło się, że słowo „interferencja” dotyczy interferencji trwa-
łej, gdy fale mają jednakowe częstotliwość i fazę (są spójne). Sy-
tuacja przedstawiona na zdjęciu nie dotyczy takiego przypadku.
Jest to temat dodatkowy, warto go jednak zrealizować,
ponieważ w zjawiskach dyfrakcji i interferencji21 fale me-
chaniczne (np. fale na wodzie) zachowują się podobnie jak
fale elektromagnetyczne (m.in. światło).
Ponadto uczniowie na co dzień obserwują efekty tych
zjawisk. Na lekcji uczniowie będą doświadczalnie badali
zjawiska dyfrakcji i interferencji fal. Dowiedzą się także,
jak one powstają.
21 Omawiając odbicie i załamanie światła, można nawiązać do
zbieżności z zachowaniem się fal na wodzie.
30 Propozycje scenariuszy lekcji
Środki dydaktyczne:
− naczynie z wodą, drewniany klocek, linijka, lampa,
laser, dwie żyletki, plastelina (co najmniej po jednym
komplecie dla grupy),
− ilustracje (zamieszczone w podręczniku lub inne, np.
znalezione w internecie).
Metody pracy uczniów:
− obserwacja,
− dyskusja,
− doświadczenia,
− ćwiczenia w rozwiązywaniu prostych zadań oblicze-
niowych lub problemowych dotyczących dyfrakcji
i inter­ferencji fal.
Wiedza uprzednia:
• z poprzednich lekcji fizyki (w nawiasie podano numer
wymagania w nowej podstawie programowej oraz nu-
mer tematu w podręczniku):
uczeń:
− posługuje się pojęciami: amplitudy, okresu, częstotli-
wości i długości fali do opisu fal; stosuje do obliczeń
związki między tymi wielkościami wraz z ich jed-
nostkami (wymaganie VIII.5; temat 21),
− rozróżnia dźwięki: słyszalne, ultradźwięki i infra-
dźwięki; wymienia przykłady ich źródeł i zastoso-
wań (wymaganie VIII.8; tematy 22–23),
− wymienia rodzaje fal elektromagnetycznych: ra-
diowe, mikrofale, promieniowanie podczerwone,
światło widzialne, promieniowanie nadfioletowe,
rentgenowskie i gamma; wskazuje przykłady ich
zastosowania (wymaganie IX.12; temat 24),
− wymienia cechy wspólne i różnice w rozchodzeniu
się fal mechanicznych i elektromagnetycznych (wy-
maganie IX.13; temat 24).
Realizacja wymagań
Na tych lekcjach będą nabywane lub rozwijane następu-
jące umiejętności określone w podstawie programowej
kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej:
• „kluczowe” (liczba w nawiasie oznacza numer zapisu
we wstępie do podstawy programowej):
− sprawne komunikowanie się (...) (1),
− poszukiwanie, porządkowanie, krytyczna analiza
oraz wykorzystywanie informacji z różnych źródeł (3),
− kreatywne rozwiązywanie problemów z różnych
dziedzin (..) (4),
− praca w zespole (...) (6);
dla przedmiotu fizyka (liczba w nawiasie oznacza nu-
mer wymagania):
• ogólne:
− wykorzystanie pojęć i wielkości fizycznych do opisu
zjawisk oraz wskazywanie ich przykładów w ota-
czającej rzeczywistości (I),
− rozwiązywanie problemów z wykorzystaniem (...)
zależności fizycznych (II),
− (...) przeprowadzanie (...) doświadczeń oraz wnio-
skowanie na podstawie ich wyników (III),
− posługiwanie się informacjami pochodzącymi
z analizy materiałów źródłowych (...) (IV);
• szczegółowe:
uczeń:
− wyodrębnia z tekstów, tabel, diagramów lub wykre-
sów, rysunków schematycznych lub blokowych in-
formacje kluczowe dla opisywanego zjawiska bądź
problemu; ilustruje je w różnych postaciach (I.1),
− wyodrębnia zjawisko z kontekstu, nazywa je oraz
wskazuje czynniki istotne i nieistotne dla jego prze-
biegu (I.2),
− (...) przeprowadza wybrane (...) doświadczenia, ko-
rzystając z ich opisów (I.3),
− opisuje przebieg doświadczenia lub pokazu; wy-
różnia kluczowe kroki i sposób postępowania oraz
wskazuje rolę użytych przyrządów (I.4),
− przeprowadza obliczenia i zapisuje wynik zgodnie
z zasadami zaokrąglania oraz zachowaniem liczby
cyfr znaczących wynikającej z (...) danych (I.6),
− przestrzega zasad bezpieczeństwa podczas wykony-
wania (...) doświadczeń (I.9),
− wymienia cechy wspólne i różnice w rozchodze-
niu się fal mechanicznych i elektromagnetycznych
(IX.13).
Realizacja zagadnienia
• Część wstępna
Uczniowie przypominają treści wymienione w punkcie
„Wiedza uprzednia”, w szczególności wielkości opisujące
ruch falowy oraz przykłady fal mechanicznych i elektro-
magnetycznych.
• Część główna
Uczniowie przeprowadzają doświadczenia ze s. 147–148
podręcznika, opisują ich wyniki i formułują wnioski. In-
formujemy, że fala ugina się na przeszkodzie, której wiel-
kość jest porównywalna z długością tej fali. Ugięcie fali na
przeszkodzie nazywamy dyfrakcją. Podkreślamy, że fale
na wodzie mają długość porównywalną z długością klocka
(kilka centymetrów), a fale światła widzialnego mają dłu-
gość około 100 000 razy mniejszą (odwołujemy się do in-
fografiki ze s. 140–141; podano tam zakres ich długości).
Omawiamy interferencję fal na wodzie, odwołując się
do ilustracji ze s. 149. Zaznaczamy, że zjawisko interfe-
rencji może zachodzić wtedy, gdy fale mają jednakowe
częstotliwość i amplitudę.
Na zakończenie informujemy, że zjawisko dyfrakcji uniemoż-
liwia wykorzystywanie do echolokacji zbyt długich fal. Wspo-
minamy o użyteczności radaru. Prosimy uczniów o wskaza-
nie przykładów dyfrakcji i interferencji w otoczeniu22.
22 Można polecić obserwację bańki mydlanej. Bezpośrednio
przed pęknięciem uczniowie powinni zobaczyć na niej ciemne
plamki spowodowane interferencją (fale światła odbite od ze-
wnętrznej powierzchni bańki znoszą się z falami odbitymi od
jej wewnętrznej powierzchni). Zjawisko dyfrakcji światła można
też zaobserwować po oświetleniu laserem płyty kompaktowej.
Światło lasera to promieniowanie o ściśle określonej długości
fali, co oznacza, że ma ściśle określoną barwę, dzięki czemu nie
rozszczepia się na kolorową tęczę. W przypadku pojedynczej fali
widać wyraźnie, na czym polega dyfrakcja: z jednego strumie-
nia światła tworzy się ich cała gromada, co można zaobserwo-
wać jako rząd świecących plamek.

• Podsumowanie
Podkreślamy, że zjawiska dyfrakcji i interferencji są cha-
rakterystyczne dla wszystkich fal. Światło również skła-
da się z fal, a to, że ulega ono dyfrakcji i interferencji, gdy
przechodzi przez maleńkie otwory (np. w napiętej tka-
ninie parasola), świadczy o bardzo małych długościach
takich fal. Następnie uczniowie rozwiązują wybrane za-
dania ze s. 150 podręcznika. W przypadku zadania 2 kie-
rujemy ich do tablicy 7 na s. 264 podręcznika (zamiana
GHz na Hz) i tablicy 4 na s. 263 (odczyt wartości pręd-
kości światła – fal elektromagnetycznych w powietrzu).
Przypominamy zasadę działania radaru jako urządzenia
echolokacyjnego.
• Zadanie domowe
Polecamy uczniom rozwiązanie pozostałych zadań ze
s. 150 i przeprowadzenie doświadczeń opisanych na
s. 151 (pierwsze powinni wykonać wszyscy, drugie – ci,
którzy mają odpowiedni sprzęt). Zainteresowani mogą
poszukać informacji dotyczących występowania zjawisk
dyfrakcji i interferencji fal w przyrodzie i życiu codzien-
nym innych niż omawiane na lekcji (osoby uprawiające
surfing wykorzystują to, że fale morskie czasami łączą
się i tworzą dużą falę, a czasami się znoszą; patrząc na
światło latarni przez otwarty parasol, widzimy wiele ob-
razów itd.).
33. Oko i aparat fotograficzny
Konstrukcja aparatu fotograficznego i budowa oka mają wiele
cech wspólnych. Funkcję soczewki obiektywu pełnią soczewka
skupiająca oka i rogówka, funkcję przysłony pełni tęczówka wraz
ze źrenicą, a funkcję światłoczułej matrycy – siatkówka.
Uczniowie poznają zasadę powstawania obrazu w oku
człowieka oraz rolę soczewek w korygowaniu krótko-
wzroczności i dalekowzroczności. Zapoznają się z budową
i działaniem aparatu fotograficznego – urządzenia, które
tworzy obraz na podobnej zasadzie jak oko człowieka.
Środki dydaktyczne:
− czarny papier, biały porcelanowy kubek (co najmniej
po jednym komplecie dla grupy),
− ilustracje (zamieszczone w podręczniku, w tym info-
grafika Jak zwierzęta tworzą ostry obraz; można też
wykorzystać inne, np. znalezione w internecie).
Propozycje scenariuszy lekcji 31
Metody pracy uczniów:
− obserwacja,
− dyskusja,
− doświadczenie (indywidualnie, w parach lub grupach),
− ćwiczenia w rozwiązywaniu prostych zadań problemo-
wych dotyczących widzenia.
Wiedza uprzednia:
• z lekcji przyrody realizowanych w klasach 4–6 według
poprzedniej podstawy programowej23 dla szkoły pod-
stawowej:
uczeń:
− bada doświadczalnie prostoliniowe rozchodzenie się
światła i jego konsekwencje, np. camera obscura (...);
• z poprzednich lekcji fizyki (w nawiasie podano numer
wymagania w nowej podstawie programowej oraz nu-
mer tematu w podręczniku):
uczeń:
− opisuje bieg promieni równoległych do osi optycz-
nej, przechodzących przez soczewkę skupiającą
i rozpraszającą, posługując się pojęciami ogniska
i ogniskowej (wymaganie IX.7; temat 29),
− rysuje konstrukcyjnie obrazy wytworzone przez
soczewki; rozróżnia obrazy: rzeczywiste, pozorne,
proste, odwrócone; porównuje wielkość przedmiotu
i obrazu (wymaganie IX.8; tematy 30–31).
Realizacja wymagań
Na tych lekcjach będą nabywane lub rozwijane następu-
jące umiejętności określone w podstawie programowej
kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej:
„kluczowe” (liczba w nawiasie oznacza numer zapisu
we wstępie do podstawy programowej):
− sprawne komunikowanie się (...) (1),
− poszukiwanie, porządkowanie, krytyczna analiza oraz
wykorzystywanie informacji z różnych źródeł (3),
− kreatywne rozwiązywanie problemów z różnych dzie-
dzin (...) (4),
− praca w zespole (...) (6);
dla przedmiotu fizyka (liczba w nawiasie oznacza nu-
mer wymagania):
• ogólne:
− wykorzystanie pojęć i wielkości fizycznych do opisu
zjawisk oraz wskazywanie ich przykładów w ota-
czającej rzeczywistości (I),
− rozwiązywanie problemów z wykorzystaniem praw
i zależności fizycznych (II),
− planowanie i przeprowadzanie (...) doświadczeń
oraz wnioskowanie na podstawie ich wyników (III),
− posługiwanie się informacjami pochodzącymi
z analizy materiałów źródłowych (...) (IV);
• szczegółowe:
uczeń:
− wyodrębnia z tekstów (...), rysunków schematycz-
nych lub blokowych informacje kluczowe dla opisy-
wanego zjawiska bądź problemu (...) (I.1),
23Dotyczy uczniów, którzy rozpoczynają naukę w klasie 7,
we wrześniu w latach 2017–2019.
32 Propozycje scenariuszy lekcji
− wyodrębnia zjawisko z kontekstu, nazywa je oraz
wskazuje czynniki istotne i nieistotne dla jego prze-
biegu (I.2),
− (...) przeprowadza wybrane (...) doświadczenia, ko-
rzystając z ich opisów (I.3),
− opisuje bieg promieni równoległych do osi optycznej
przechodzących przez soczewki skupiającą i rozpra-
szającą, posługując się pojęciami ogniska i ognisko-
wej (IX.7),
− rysuje konstrukcyjnie obrazy wytworzone przez
soczewki; rozróżnia obrazy: rzeczywiste, pozorne,
proste, odwrócone; porównuje wielkość przedmiotu
i obrazu (IX.8),
− posługuje się pojęciem krótkowzroczności i daleko-
wzroczności oraz opisuje rolę soczewek w korygo-
waniu tych wad wzroku (IX.9).
Realizacja zagadnienia
• Część wstępna
Uczniowie przypominają treści wymienione w punkcie
„Wiedza uprzednia”, w szczególności sposób powstawania
obrazu po przejściu promieni świetlnych przez soczewkę.
• Część główna
Omawiamy budowę oka człowieka oraz powstawanie
obrazu na siatkówce, odwołując się do ilustracji zamiesz-
czonych na s. 192 podręcznika. Informujemy, że w oku
znajdują się soczewka wypukła (skupiająca) i rogówka,
które razem tworzą pomniejszony i odwrócony obraz
oglądanych przedmiotów, oraz tęczówka regulująca ilość
światła wpadającego do oka (źrenica pośrodku tęczówki
powiększa się lub zmniejsza w zależności od oświetlenia
w otoczeniu). Podkreślamy, że ostry obraz w oku powi-
nien powstawać na siatkówce24 niezależnie od tego, czy
patrzymy na dalsze czy bliższe przedmioty. Jest to możli-
we, ponieważ ogniskowa soczewki oka może się zmieniać.
Informujemy, że w oczach niektórych ludzi nie powstaje
ostry obraz na siatkówce; używają oni odpowiednich oku-
larów lub szkieł kontaktowych. Wyjaśniamy rolę socze-
wek w korygowaniu tych wad wzroku, odwołując się do
ilustracji przedstawionych na s. 196 podręcznika. W oku
krótkowidza odległe przedmioty nie są ostre, ponie-
waż promienie załamują się zbyt mocno i obraz powstaje
przed siatkówką. Osoby krótkowzroczne używają więc
okularów z soczewkami rozpraszającymi. W oku dale-
kowidza bliskie przedmioty nie są wyraźne, ponieważ
promienie załamują się zbyt słabo i obraz powstaje za
siatkówką. Osoby dalekowzroczne używają więc okula-
rów z soczewkami skupiającymi.
Zapytajmy uczniów, dlaczego oczy kota świecą (przypo-
minamy o ciekawostce na s. 193 podręcznika; inicjujemy
dyskusję na temat narządów wzroku niektórych zwie-
rząt, odwołując się do infografiki Jak zwierzęta tworzą
ostry obraz (podręcznik, s. 194–195).
24 Siatkówka zawiera miliony maleńkich komórek czułych na
światło, które przesyłają odebrane sygnały wzdłuż nerwów
wzrokowych do mózgu.
Następnie omawiamy budowę i działanie aparatu fo-
tograficznego25, odwołując się do ilustracji ze s. 197
podręcznika (i pokażmy uczniom aparat fotograficzny).
Informujemy, że aparat fotograficzny działa podobnie jak
oko. Soczewka wypukła (lub układ soczewek) w obiek-
tywie tworzy obraz rzeczywisty i odwrócony na błonie
fotograficznej lub matrycy światłoczułej. Obraz jest po-
mniejszony i znajduje się blisko ogniska soczewki. W od-
różnieniu od oka, ogniskowa soczewki w obiektywie apa-
ratu fotograficznego się nie zmienia, ale można zmieniać
odległość soczewki od kliszy lub matrycy; w ten sposób
reguluje się ostrość.
Funkcję tęczówki pełni przysłona, która umożliwia zmianę
wielkości otworu, przez który do aparatu wpada światło.
W ten sposób reguluje ilość światła wpadającego do apa-
ratu w zależności od pogody (w wielu aparatach regulacja
wielkości otworu odbywa się automatycznie).
• Podsumowanie
Upewniamy się, czy uczniowie rozumieją mechanizm
powstawania obrazu w oku człowieka. Podkreślamy rolę
soczewek w korygowaniu krótkowzroczności i daleko-
wzroczności. Uczniowie wykonują wybrane zadania ze
s. 198 podręcznika (doświadczenie mogą wykonać na lek-
cji lub w domu).
• Zadanie domowe
Polecamy uczniom rozwiązanie pozostałych zadań ze
s. 198 podręcznika. Zainteresowani mogą poszukać in-
formacji o innych zastosowaniach soczewek niż omawia-
ne na lekcji26.
37. Barwy
Jeśli odpowiednio szybko obracamy krążkiem Newtona, widzimy
jednolicie biały krążek. Efekt jest spowodowany „bezwładnością”
oka; następujące po sobie kolejne obrazy o barwach tęczy po-
strzegane są jako jednoczesne. To zjawisko przekonuje, że światło
białe jest mieszaniną świateł o różnych barwach. Doświadczenie
udaje się wtedy, gdy barwy na krążku są odpowiednio dobrane;
w innym przypadku podczas podobnie przebiegającego doświad-
czenia również otrzymamy jedną barwę, ale różną od białej.
25 Tego przyrządu optycznego nie wymieniono w podstawie progra-
mowej, warto jednak omówić jego zasadę działania ze względu na
podobieństwo do oka człowieka i jako przykład zastosowania
soczewek.
26 Można zaproponować realizację projektu związanego z zastoso-
waniem soczewek (prezentacja przy okazji tematu dodatkowego,
Luneta i mikroskop lub Oglądamy film).

Uczniowie będą opisywali światło białe jako mieszaninę
barw i demonstrowali doświadczalnie jego rozszczepienie
w pryzmacie. Dowiedzą się również, skąd się biorą barwy.
Środki dydaktyczne:
− pryzmat, latarka, kartonik, lampka, kartki biała i ko-
lorowa (np. czerwona), kolorowe bibuły lub folie (co
najmniej po jednym komplecie dla grupy), laser,
− ilustracje (zamieszczone w podręczniku lub inne, np.
z internetu).
Metody pracy uczniów:
− obserwacja,
− dyskusja,
− doświadczenia,
− ćwiczenia w rozwiązywaniu prostych zadań dotyczą-
cych światła białego i widzenia barw.
Wiedza uprzednia:
pełna wersja scenariusza znajduje się na portalu
dlanauczyciela.pl
Realizacja wymagań
pełna wersja scenariusza znajduje się na portalu
dlanauczyciela.pl
Realizacja zagadnienia
• Część wstępna
Uczniowie przypominają treści wymienione w punkcie
„Wiedza uprzednia”, w szczególności zjawisko załamania
światła oraz przejście promienia świetlnego przez pry-
zmat (powołujemy się na rysunki a, b i c ze s. 175 podręcz-
nika). Wiedzą, że światło widzialne należy do fal elektro-
magnetycznych (odwołujemy się do ilustracji na s. 218
i infografiki na s. 140–141, zwracając uwagę uczniów na
to, że wśród barw światła widzialnego nie ma barwy bia-
łej; światło białe składa się z fal o różnych długościach).
Uczniowie pamiętają, że widzimy ciała, ponieważ do na-
szych oczu dociera światło odbite od tych ciał; rozróżniają
ciała przezroczyste i nieprzezroczyste.
• Część główna
Uczniowie przeprowadzają doświadczenie27 opisane na
s. 219 podręcznika. Zauważają, że gdy wąska wiązka
białego światła przechodzi przez pryzmat, promienie
w wiązce ulegają rozszczepieniu28 na takie barwy, jakie
27 Warto najpierw zademonstrować przejście światła lasera
przez pryzmat (przedstawia je zdjęcie na s. 176 podręcznika).
28 Zjawisko rozszczepienia światła białego na barwne składniki
nosi nazwę dyspersji, a rozłożone barwy składające się na świa-
tło białe nazywamy widmem światła białego.
Propozycje scenariuszy lekcji 33
występują w tęczy. Barwa biała zatem nie jest pojedynczą
barwą, lecz mieszaniną barw29. Wszystkie barwy wcho-
dzą do pryzmatu razem, ale każdą z nich szkło załamuje
inaczej: światło fioletowe najmocniej, a czerwone – naj-
słabiej. Podkreślamy, że różne barwy są w rzeczywistości
falami świetlnymi o różnej długości: światło czerwone
ma największą długość fali, a fioletowe – najmniejszą. In-
formujemy, że światło lasera jest jednobarwne i dlatego
nie ulega rozszczepieniu w pryzmacie, a tęcza powstaje
dzięki rozszczepieniu światła słonecznego w kroplach
wody znajdujących się w powietrzu. Prosimy uczniów
o podanie innych przykładów30 rozszczepienia światła,
które można zaobserwować w otoczeniu.
Następnie uczniowie przeprowadzają doświadczenie ze
s. 220 podręcznika. Omawiając jego wyniki, zwracamy
uwagę uczniów na to, że ciało białe odbija wszystkie bar-
wy wchodzące w skład światła białego, natomiast ciało
określonej barwy odbija tylko światło tej samej barwy,
a pozostałe składowe światła białego pochłania. Infor-
mujemy, że czerń oznacza brak światła.
Na zakończenie wyjaśniamy, skąd bierze się barwa cia-
ła przezroczystego, odwołując się do ilustracji ze s. 220,
i prosimy uczniów o podanie przykładów wykorzystania
ciał przezroczystych (filtrów), np. kolorowych szybek. Sy-
gnalizujemy, że określenie „światło widzialne” dotyczy
oka człowieka.
• Podsumowanie
Uczniowie stwierdzają, że światło białe stanowi miesza-
ninę barw i ilustrują to rozszczepieniem światła w pry-
zmacie, natomiast światło lasera jest jednobarwne i nie
rozszczepia się, przechodząc przez pryzmat. Wspomina-
my, że przedmiot oświetlony barwnym światłem może
zmienić barwę, np. przedmiot czerwony w białym świetle
staje się czarny w świetle zielonym, zatem kolor przed-
miotu zależy od barwy światła, w jakim się go widzi. Na-
stępnie uczniowie rozwiązują wybrane zadania ze s. 221
podręcznika (w wypadku zadania 3. odwołujemy się do
ilustracji ze s. 218).
• Zadanie domowe
Polecamy uczniom rozwiązanie pozostałych zadań ze
s. 221. podręcznika. Zainteresowani mogą poszukać in-
formacji dotyczących przykładów rozszczepienia świa-
tła białego innych niż wymienione na lekcji, dodawania
i odejmowania barw oraz doświadczenia z pryzmatem
przeprowadzonego przez Isaaca Newtona.
29 W świetle białym jest nieskończenie wiele barw zmieniających
się w sposób ciągły (przechodzących jedna w drugą).
30 Barwna tęcza powstaje nie tylko na niebie; można ją zobaczyć
m.in. w strumieniach fontanny lub wodospadu, a także w ka-
wałkach szkła, brylantach i soplach lodu.
34 Testy sprawdzające
Grupa A

4 Testy sprawdzające

Test po klasie 7 imię i nazwisko

klasa data

Grupa A

1 (0−1) Do zbiornika o pojemności 500 dm3 wlano 0,04 m3 wody.

Wybierz właściwe dokończenie zdania.

W zbiorniku zmieści się jeszcze woda o objętości

A. 499,96 dm3.
B. 496 dm3.
C. 460 dm3.
D. 100 dm3.

2 (0−1) Dwie siły działające na ciało mają wartości F1 = 5 N i F2 = 2 N.

Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
Obok każdego zdania wstaw znak X w odpowiedniej rubryce.

P F

2.1 Jeśli siły F 1 i F 2 mają taki sam kierunek i taki sam zwrot, to siła wypadkowa ma wartość 7 N.

2.2 Jeśli siły F 1 i F 2 mają różne kierunki, to siła wypadkowa może mieć wartość 4 N.

3 (0−1) Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Siła F na rysunku obok

A. ma kierunek poziomy i działa na ciało A. 

F
A B
B. działa na ciało B i ma zwrot w prawo.
C. ma zwrot poziomy i działa na ciało A.
D. działa na ciało B i ma kierunek w prawo.

4 (0−1) Na wykresie przedstawiono zależność v(t) dla chłopca zjeżdżającego z górki na sankach.
v m
s
8
6
4
2

0 1 2 3 4 t [s]

Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
Obok każdego zdania wstaw znak X w odpowiedniej rubryce.

P F

4.1 m
W chwili t = 2 s przyspieszenie miało wartość 2 .
s2
4.2 W chwili t = 3 s przyspieszenie sanek z chłopcem było mniejsze niż w chwili t = 4 s.
 Testy sprawdzające 35
Grupa A

5 (0−1) Wózek sklepowy został popchnięty i uzyskał niewielką prędkość, po czym poruszał się przez kilka sekund
ze stałym opóźnieniem o wartości 0,2 m2 .
s
Wybierz właściwe dokończenie zdania.

W każdej sekundzie ruchu opóźnionego

A. wózek przebywał drogę krótszą o 0,2 m.
B. wartość prędkości wózka zmniejszała się o 0,2 m
s
.
C. wózek przebywał drogę dłuższą o 0,2 m.
D. wartość prędkości wózka zwiększała się o 0,2 m
s
.

6 (0−1) Na metalowy sześcian o masie 1 kg, tak jak na inne ciała na Ziemi, działa siła ciężkości.
Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Wektor siły ciężkości został prawidłowo narysowany i opisany na rysunku

I II III IV

   
F=1N F=1N F = 10 N F = 10 N

A. I. B. II. C. III. D. IV.

7 (0−1) Dwie kulki oddziałują na siebie za pośrednictwem łączącej je sprężynki.

Wybierz rysunek, który poprawnie ilustruje trzecią zasadę dynamiki.

A. B. C. D.

8 (0−1) Na przyczepę o masie 500 kg zadziałały dwie siły o kierunku poziomym, których wypadkowa miała wartość 100
N.
Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Na skutek działania tej siły przyczepa uzyskała

A. prędkość o wartości 5 m
s
.
B. przyspieszenie o wartości 5 m2 .
s
C. prędkość o wartości 0,2 m
s
.
D. przyspieszenie o wartości 0,2 m2 .
s

9 (0−1) Na targach sprzętu budowlanego uczniowie uzyskali informacje o dwóch dźwigach.

Dźwig 1 podnosi ciężar 500 N w czasie 5 s.
Dźwig 2 podnosi ciężar 500 N z prędkością 1 m
s
w czasie 5 s.
Wybierz właściwe uzupełnienia zdania (A lub B oraz C lub D).

Uzyskane przez uczniów informacje są wystarczające do obliczenia mocy dźwigu A / B, która jest równa C / D.
A. 1. B. 2. C. 100 W D. 500 W

10 (0−1) Zawodnik podniósł z ziemi kulę o masie 3 kg, przyłożył ją do szyi na wysokości 1,5 m, a następnie pchnął ją,
wykonując obrót. Kula uzyskała prędkość o wartości 6 m s
. Przyspieszenie ziemskie ma wartość g = 10 m2 .
s
Wybierz poprawne uzupełnienia zdania (A albo B oraz C albo D).

Gdy zawodnik podniósł kulę, uzyskała ona energię A / B równą C / D.

36 Testy sprawdzające
Grupa A

A. potencjalną ciężkości B. kinetyczną C. 45 J D. 54 J

11 (0−1) Skali temperatury Fahrenheita używa się w USA. Temperatura 0°C to 32°F, a temperatura 100°C to 212°F.
Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Temperatura 20°C to
A. 20°F. B. 52°F. C. 68°F. D. 192°F.

12 (0−1) Do ogrzania 3 kg pewnej substancji od temperatury 10°C do 15°C potrzeba 15 000 J energii.
Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Ciepło właściwe tej substancji jest równe

A. 500 kgJ$ cC . B. 1000 kgJ$ cC . C. 333 kgJ$ cC . D. 200 kgJ$ cC .

13 (0−1) W naczyniu napełnionym do połowy wodą pływa piłeczka (jak na rysunku).

Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
Obok każdego zdania wstaw znak X w odpowiedniej rubryce.

P F
g
13.1 Gęstość piłeczki jest mniejsza niż 0,5 .
cm 3
13.2 Po dolaniu do naczynia wody zanurzenie piłeczki się zmniejszy.

14 (0−1) Samochodowy podnośnik hydrauliczny umożliwia podniesienie samochodu w celu wymiany koła. Jest zbu-
dowany z dwóch połączonych ze sobą cylindrów wypełnionych olejem i zamkniętych tłokami o różnych polach po-
wierzchni.
Wybierz właściwe dokończenie zdania (I lub II) oraz jego uzasadnienie (A lub B).
Za pomocą podnośnika hydraulicznego podniesiemy duży ciężar, używając małej siły, jeżeli będziemy działać siłą na

I. mniejszy tłok, A. ciśnienie wywierane przez tłok będzie jednakowe w obu cylindrach.
ponieważ – zgodnie
z prawem Pascala –
II. większy tłok, B. ciśnienie wywierane przez tłok zależy od pola powierzchni cylindra.

15 (0−1) Wybierz właściwe dokończenie zdania (I albo II) oraz jego uzasadnienie (A albo B).
Aby wyznaczyć masę przedmiotu wykonanego z miedzi, należy obliczyć

I iloczyn gęstości miedzi i objętości przedmiotu, A. V

d= m .
ponieważ gęstość wyraża wzór
m
II iloraz objętości przedmiotu i gęstości miedzi, B. d= V .
 Testy sprawdzające 37
Grupa B

Test po klasie 7
imię i nazwisko

klasa data

1 (0−1) Pojemnik zawiera 4 dag mąki.

Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Jeśli do pojemnika dosypiemy 120 g mąki, to masa mąki w pojemniku będzie równa
A. 0,124 kg. B. 0,160 kg. C. 0,520 kg. D. 1,240 kg.

2 (0−1) Wypadkowa F dwóch sił F 1 i F 2 działających na ciało ma wartość F = 9 N.

Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
Obok każdego zdania wstaw znak X w odpowiedniej rubryce.

P F

2.1 Siły F 1 i F 2 mogą mieć wartości F1 = 2 N i F2 = 7 N.

2.2 Jeśli siły F 1 i F 2 mają przeciwne zwroty, to przynajmniej jedna z nich musi mieć wartość większą od 9 N.

3 (0−1) Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Siła F widoczna na rysunku obok

A
A. ma kierunek pionowy i działa na ciało B. 
F
B. działa na ciało A i ma zwrot w dół.
B
C. ma zwrot pionowy i działa na ciało B.
D. działa na ciało A i ma kierunek w dół.

4 (0−1) Na wykresie przedstawiono zależność v(t) dla chłopca zjeżdżającego z górki na sankach.
v m
s
4
3
2
1

0 1 2 3 4 t [s]

Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
Obok każdego zdania wstaw znak X w odpowiedniej rubryce.

P F
m
4.1 W drugiej sekundzie ruchu prędkość chłopca wzrosła o 2 s .

4.2 Przyspieszenie chłopca podczas zjazdu miało stałą wartość.

38 Testy sprawdzające
Grupa B

5 (0−1) Wózek sklepowy zaczął się staczać z pochyłości z przyspieszeniem o wartości 0,1 m2 .
s
Wybierz właściwe dokończenie zdania.

W każdej sekundzie ruchu

A. wózek przebywał drogę dłuższą o 0,1 m.
B. wartość prędkości wózka zmniejszała się o 0,1 m
s
.
C. wózek przebywał drogę krótszą o 0,1 m.
D. wózek zwiększał wartość prędkości o 0,1 m
s
.

6 (0−1) Leżący na stole metalowy sześcian o masie 2 kg naciska na stół.

Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Wektor siły nacisku został prawidłowo narysowany i opisany na rysunku

I II III IV

   
F=2N F=2N F = 20 N F = 20 N

A. I. B. II. C. III. D. IV.

7 (0−1) Dwie kulki oddziałują na siebie za pośrednictwem łączącej je sprężynki.

Wybierz rysunek, który poprawnie ilustruje trzecią zasadę dynamiki.

A. B. C. D.

8 (0−1) Na przyczepę o masie 400 kg zadziałały dwie siły o kierunku poziomym, których wypadkowa miała wartość 200 N.
Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Na skutek działania tej siły przyczepa uzyskała

A. prędkość o wartości 0,5 m
s
.
B. przyspieszenie o wartości 0,5 m2 .
s
C. prędkość o wartości 2 m
s
.
D. przyspieszenie o wartości 2 m2 .
s

9 (0−1) Na targach sprzętu budowlanego uczniowie uzyskali informacje o dwóch dźwigach.

Dźwig 1 podnosi ciężar 500 N na wysokość 10 m.
Dźwig 2 podnosi ciężar 500 N z prędkością 2 m
s
na wysokość 5 m.
Wybierz właściwe uzupełnienia zdania (A lub B oraz C lub D).

Uzyskane przez uczniów informacje są wystarczające do obliczenia mocy dźwigu A / B, która jest równa C / D.
A. 1. B. 2. C. 1000 W D. 5000 W

10 (0−1) Zawodnik podniósł z ziemi kulę o masie 3 kg, przyłożył ją do szyi na wysokości 1,5 m, a następnie pchnął ją,
wykonując obrót. Kula uzyskała prędkość o wartości 6 m s
.
Wybierz właściwe uzupełnienia zdania (A lub B oraz C lub D).

Na skutek pchnięcia kula uzyskała energię A / B równą C / D.

A. potencjalną ciężkości B. kinetyczną C. 45 J D. 54 J
 Testy sprawdzające 39
Grupa B

11 (0−1) Skali temperatury Fahrenheita używa się w USA. Temperatura 0°C to 32°F, a temperatura 100°C to 212°F.
Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Temperatura 122°F to
A. 10°C. B. 50°C. C. 90°C. D. 122°C.

12 (0−1) Do ogrzania 2 kg pewnej substancji od temperatury 20°C do temperatury 30°C potrzeba 18 000 J energii.
Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Ciepło właściwe tej substancji jest równe

A. 180 kgJ$ cC . B. 300 kgJ$ cC . C. 450 kgJ$ cC . D. 900 kgJ$ cC .

13 (0−1) W naczyniu napełnionym do połowy wodą pływa piłeczka (jak na rysunku).

Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
Obok każdego zdania wstaw znak X w odpowiedniej rubryce.

P F
g
13.1 Gęstość piłeczki jest większa niż 0,5 .
cm 3
13.2 Po dolaniu do naczynia wody zanurzenie piłeczki się nie zmieni.

14 (0−1) W układzie hamulcowym samochodu wykorzystuje się połączone ze sobą i wypełnione płynem hamulcowym
cylindry z tłokami o różnych polach powierzchni. Dzięki temu kierowca nie musi stosować siły o dużej wartości, aby
skutecznie zahamować.
Wybierz właściwe dokończenie zdania (I lub II) oraz jego uzasadnienie (A lub B).
Naciskając pedał hamulca, kierowca działa siłą na

powoduje to jednakowy wzrost ciśnienia w obu cylindrach i zwiększe-

I. mniejszy tłok, A
ponieważ – zgodnie nie siły, która działa na tarczę hamulcową.
z prawem Pascala – powoduje to większy wzrost ciśnienia w drugim cylindrze i zwiększenie
II. większy tłok, B.
siły, która działa na tarczę hamulcową.

15 (0−1) Wybierz właściwe dokończenie zdania (I lub II) oraz jego uzasadnienie (A lub B).
Aby wyznaczyć siłę parcia wody na dno naczynia, należy obliczyć

I. iloraz ciśnienia wody i pola powierzchni dna, A. F

p= S .
ponieważ ciśnienie wyraża wzór
II. iloczyn ciśnienia wody i pola powierzchni dna, B. p = F · S.
40 Testy sprawdzające

Test po klasie 7

Numer Numer Poprawna

wymagania wymagania Sprawdzane wiadomości i umiejętności zgodne odpowiedź
Numer Liczba
ogólnego szczegółowego z podstawą programową
zadania punktów
z podstawy z podstawy Uczeń:
Grupa A Grupa B
programowej programowej
1. I. I.6 przeprowadza obliczenia i zapisuje wynik zgodnie z zasa- C B 1
I.7 dami zaokrąglania, oraz zachowaniem liczby cyfr znaczą-
cych wynikającej z dokładności pomiaru lub z danych;
przelicza wielokrotności i podwielokrotności (mikro-, mili-,
centy-, hekto-, kilo-, mega-);
2. I. II.12 wyznacza i rysuje siłę wypadkową dla sił o jednakowych P, P P, P 1
kierunkach; opisuje i rysuje siły, które się równoważą;
3. I. II.10 stosuje pojęcie siły jako działania skierowanego (wektor); A B 1
wskazuje wartość, kierunek i zwrot wektora siły; posługu-
je się jednostką siły;
4. I. II. I.1 wyodrębnia z tekstów, tabel, diagramów lub wykresów, P, F F, P 1
II.9 rysunków schematycznych lub blokowych informacje klu-
czowe dla opisywanego zjawiska bądź problemu; ilustruje
je w różnych postaciach;
wyznacza zmianę prędkości i przyspieszenie z wykresów
zależności prędkości od czasu dla ruchu prostoliniowego
jednostajnie zmiennego (przyspieszonego lub opóźnionego);
5. I. II. II.8 posługuje się pojęciem przyspieszenia do opisu ruchu B D 1
prostoliniowego jednostajnie przyspieszonego i jednostaj-
nie opóźnionego; wyznacza wartość przyspieszenia wraz
z jednostką; stosuje do obliczeń związek przyspieszenia ze
zmianą prędkości i czasem, w którym ta zmiana nastąpiła
(Dv = a · Dt);
6. I. II.11 rozpoznaje i nazywa siły, podaje ich przykłady w różnych D C 1
II.17 sytuacjach praktycznych (siły: ciężkości, nacisku, spręży-
stości, oporów ruchu);
posługuje się pojęciem siły ciężkości; stosuje do obliczeń
związek między siłą, masą i przyspieszeniem grawitacyj-
nym;
7. I. III. I.1 wyodrębnia z tekstów, tabel, diagramów lub wykresów, B D 1
II.13 rysunków schematycznych lub blokowych informacje klu-
II.18a czowe dla opisywanego zjawiska bądź problemu; ilustruje
je w różnych postaciach;
opisuje wzajemne oddziaływanie ciał, posługując się trze-
cią zasadą dynamiki;
ilustruje: I zasadę dynamiki, II zasadę dynamiki, III zasadę
dynamiki;
8. I. II. II.15 posługuje się pojęciem masy jako miary bezwładności ciał; D B 1
analizuje zachowanie się ciał na podstawie drugiej zasady
dynamiki i stosuje do obliczeń związek między siłą i masą
a przyspieszeniem;
9. II. IV. I.1 wyodrębnia z tekstów, tabel, diagramów lub wykresów, B, D B, C 1
III.1 rysunków schematycznych lub blokowych informacje klu-
III.2 czowe dla opisywanego zjawiska bądź problemu; ilustruje
je w różnych postaciach;
posługuje się pojęciem pracy mechanicznej wraz z jej
jednostką; stosuje do obliczeń związek pracy z siłą i drogą,
na jakiej została wykonana;
posługuje się pojęciem mocy wraz z jej jednostką; stosuje
do obliczeń związek mocy z pracą i czasem, w którym
została wykonana;
 Testy sprawdzające 41

10. II. IV. I.1 wyodrębnia z tekstów, tabel, diagramów lub wykresów, A, C B, D 1
III.3 rysunków schematycznych lub blokowych informacje klu-
III.4 czowe dla opisywanego zjawiska bądź problemu; ilustruje
je w różnych postaciach;
posługuje się pojęciem energii kinetycznej, potencjalnej
grawitacji i potencjalnej sprężystości;
opisuje wykonaną pracę jako zmianę energii;
wyznacza zmianę energii potencjalnej grawitacji oraz
energii kinetycznej;
11. I. IV.2 posługuje się skalami temperatur (Celsjusza, Kelvina, C B 1
Fahrenheita); przelicza temperaturę w skali Celsjusza na
temperaturę w skali Kelvina i odwrotnie;
12. I. II. IV.6 posługuje się pojęciem ciepła właściwego wraz z jego B D 1
jednostką;
13. II. III. I.1 wyodrębnia z tekstów, tabel, diagramów lub wykresów, F, F F, P 1
V.7 rysunków schematycznych lub blokowych informacje klu-
czowe dla opisywanego zjawiska bądź problemu; ilustruje
je w różnych postaciach;
analizuje siły działające na ciała zanurzone w cieczach lub
gazach, posługując się pojęciem siły wyporu i prawem
Archimedesa;
14. I. II. I.2 wyodrębnia zjawisko z kontekstu, nazywa je oraz wskazu- 1, A I, A 1
V.5 je czynniki istotne i nieistotne dla jego przebiegu;
posługuje się prawem Pascala, zgodnie z którym zwiększe-
nie ciśnienia zewnętrznego powoduje jednakowy przyrost
ciśnienia w całej objętości cieczy lub gazu;
15. II. V.2 stosuje do obliczeń związek gęstości z masą i objętością; I, B II, A 1
V.3 posługuje się pojęciem parcia (nacisku) oraz pojęciem
ciśnienia w cieczach i gazach wraz z jego jednostką; stosu-
je do obliczeń związek między parciem a ciśnieniem.

Proponowana punktacja:

Ocena celująca bardzo dobra dobra dostateczna dopuszczająca niedostateczna

Liczba punktów 15 13–14 11–12 7–10 5–6 0–4
42 Testy sprawdzające
Grupa A

Test 1. Elektrostatyka i prąd elektryczny

imię i nazwisko

klasa data

Informacja do zadań 1 i 2
Paweł zawiesił na żyrandolu napompowany balonik, a następnie potarł go wełnianym szalikiem.

1 (0–2) Czy balonik naelektryzowano dodatnio, czy ujemnie?

Wybierz odpowiedź 1 lub 2 oraz jej uzasadnienie: A, B, C lub D.

A. protony z wełnianego szalika przepłynęły na balonik.

1. dodatnio,
B. protony z balonika przepłynęły na wełniany szalik.
Balonik został naelektryzowany ponieważ
C. elektrony z wełnianego szalika przepłynęły na balonik.
2. ujemnie,
D. elektrony z balonika przepłynęły na wełniany szalik.

2 (0–2) Wybierz właściwe uzupełnienia zdania.

Gdy Paweł zbliżył do balonika wełniany szalik tą częścią, którą pocierał balonik, balonik został A / B szalika, po-
nieważ C / D / E.

A. przyciągnięty do
B. odepchnięty od
C. oba ciała były naelektryzowane ujemnie.
D. oba ciała były naelektryzowane dodatnio.
E. jedno z ciał było naelektryzowane dodatnio, a drugie ujemnie.

3 (0–1) Do metalowej sztabki zbliżono naelektryzowaną ujemnie laskę ebonitową.

Który rysunek poprawnie przedstawia zachowanie ładunków elektrycznych?
Wybierz właściwą odpowiedź.
A. B.

C. D.
 Testy sprawdzające 43
Grupa A

Informacja do zadań 4 i 5
Na rysunku przedstawiono elektroskop i zaznaczono jego elementy.
1
2
3
4

4 (0–1) Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Z izolatora musi być wykonany element elektroskopu oznaczony na rysunku numerem

A. 1. B. 2. C. 3. D. 4.

5 (0–2) Po dotknięciu kulki elektroskopu laską naelektryzowaną dodatnio wskazówka elektroskopu się odchyliła,
co oznacza, że przyrząd się naelektryzował.
Oceń prawdziwość zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe. Obok każdego
zdania wstaw znak X w odpowiedniej rubryce.

P F
Elektroskop został naładowany dodatnio, ponieważ swobodne elektrony z pręta i wskazówki przepłynęły na
5.1
laskę i zobojętniły część ładunku.
5.2 Ładunek laski zmniejszył się o tyle, o ile wzrósł ładunek elektroskopu.

Informacja do zadań 6 i 7
Dwie jednakowe lekkie kulki pokryte materiałem przewodzącym zawieszono na nieprzewodzących nitkach, w pewnej
odległości od siebie.

+2 nC –4 nC
1 2

6 (0–1) Wybierz właściwe uzupełnienie zdania.

Przyjmij, że ładunek 1 kulomba jest równy ładunkowi 6 ∙ 1018 elektronów.

Na kulce oznaczonej numerem 2 znajduje się A / B / C / D niezobojętnionych elektronów.

A. 4 ∙ 1012 B. 6 ∙ 1012 C. 2,4 ∙ 1013 D. 2,4 ∙ 1019

7 (0–4) Oceń prawdziwość zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe. Obok
każdego zdania wstaw znak X w odpowiedniej rubryce.

P F

7.1 Kulki zbliżą się do siebie, zetkną ze sobą, a następnie wzajemnie się odepchną.

7.2 Po zetknięciu się kulek ładunek każdej z nich się zmieni.

7.3 Po zetknięciu się kulek ładunek każdej kulki będzie dodatni.

7.4 Po zetknięciu się kulek wartość bezwzględna ładunku każdej z nich będzie równa 1 μC.
44 Testy sprawdzające
Grupa A

8 (0–1) Uczniowie zbudowali obwód według schematu przedstawionego na rysunku.

I 1

II 2

Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Aby zaświeciła tylko żarówka I, uczniowie muszą zamknąć

A. wyłączniki 1 i 2.
B. wyłączniki 2 i 3.
C. wyłączniki 1 i 3.
D. wszystkie trzy wyłączniki.

9 (0–1) Która z substancji wymienionych w tabeli jest izolatorem elektrycznym?

Wstaw znak X w odpowiednie komórki tabeli.

Materiał 1. miedź 2. porcelana 3. szkło 4. żelazo 5. słona woda 6. ciało człowieka

Izolator

10 (0–2) Żarówkę samochodową o mocy 55 W zasila się akumulatorem o napięciu 12 V.

Oceń prawdziwość zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe. Obok każ-
dego zdania wstaw znak X w odpowiedniej rubryce.

P F

10.1 Podczas świecenia żarówki płynie przez nią prąd o natężeniu większym niż 4,5 A.

10.2 W czasie 5 minut świecenia żarówka zużyje 1650 J energii.

11 (0–1) Do napięcia 230 V podłączono grzejnik, przez który popłynął prąd o natężeniu 3 A.
Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Przez grzejnik w czasie 5 minut przepłynął ładunek

A. 15 C. B. 100 C. C. 690 C. D. 900 C.

12 (0–1) Pewne urządzenie elektryczne w czasie 10 minut zużyło 2 kWh energii elektrycznej.
Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Urządzenie, o którym mowa w poleceniu, miało moc

A. 0,2 kW. B. 5 kW. C. 12 kW. D. 20 kW.

13 (0–1) Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Energia 2 kWh to tyle samo, co

A. 7 200 J. B. 72 000 J. C. 720 000 J. D. 7 200 000 J.
 Testy sprawdzające 45
Grupa A

14 (0–1) Na schemacie ponumerowano mierniki elektryczne.

3
1

Każdemu numerowi przyporządkuj odpowiedni miernik, amperomierz lub woltomierz.

Wybierz właściwy zestaw odpowiedzi.

A. 1 – amperomierz, 2 – woltomierz, 3 – woltomierz

B. 1 – amperomierz, 2 – woltomierz, 3 – amperomierz
C. 1 – woltomierz, 2 – amperomierz, 3 – woltomierz
D. 1 – woltomierz, 2 – woltomierz, 3 – amperomierz

15 (0–1) Wybierz zdanie prawdziwe.

A. W cieczach nośnikami ładunku elektrycznego są tylko jony dodatnie.

B. W metalach nośnikami ładunku elektrycznego są elektrony swobodne.
C. W metalach jony dodatnie nie wykonują żadnego ruchu.
D. Umowny kierunek prądu jest zgodny z kierunkiem ruchu elektronów.
46 Testy sprawdzające
Grupa B

Test 1. Elektrostatyka i prąd elektryczny

imię i nazwisko

klasa data

Informacja do zadań 1 i 2
Dawid napompował dwa baloniki. Jeden z nich zawiesił na żyrandolu i potarł wełnianym szalikiem.

1 (0–2) Czy balonik naelektryzowano dodatnio, czy ujemnie?

Wybierz odpowiedź 1 lub 2 oraz jej uzasadnienie: A, B, C lub D.

A. oderwane z niego ładunki dodatnie przepłynęły na wełniany szalik.

1. ujemnie,
B. przepłynęły na niego ładunki dodatnie oderwane z wełnianego szalika.
Balonik został
ponieważ
naelektryzowany
C. oderwane z niego elektrony przepłynęły na wełniany szalik.
2. dodatnio,
D. przepłynęły na niego elektrony oderwane z wełnianego szalika.

2 (0–2) Wybierz właściwe uzupełnienia zdania.

Gdy do wiszącego na żyrandolu balonika Dawid zbliżył drugi balonik, również naelektryzowany przez potarcie
wełnianym szalikiem, wiszący balonik został A / B, ponieważ C / D / E.

A. do niego przyciągnięty
B. od niego odepchnięty
C. oba baloniki naelektryzowane były ujemnie.
D. oba baloniki naelektryzowane były dodatnio.
E. jeden balonik był naelektryzowany dodatnio, a drugi ujemnie.

3 (0–1) Do metalowej sztabki zbliżono naelektryzowaną dodatnio laskę szklaną.

Który rysunek poprawnie przedstawia zachowanie ładunków elektrycznych.
Wybierz właściwą odpowiedź.
A. B.

C. D.
 Testy sprawdzające 47
Grupa B

Informacja do zadań 4 i 5
Rysunek przedstawia elektroskop, na którym zaznaczono niektóre jego elementy.
1
2
3
4

4 (0–1) Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Z metalu muszą być wykonane elementy elektroskopu oznaczone numerami

A. 1 i 2. B. 2 i 3. C. 1, 3 i 4. D. 2, 3, 4.

5 (0–2) Po dotknięciu kulki elektroskopu laską naelektryzowaną ujemnie wskazówka elektroskopu się odchyliła,
co oznacza, że przyrząd się naelektryzował.
Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
Obok każdego zdania wstaw znak X w odpowiedniej rubryce.

P F
Elektroskop został naładowany ujemnie, ponieważ część elektronów z laski przepłynęła przez kulkę na pręt
5.1
i wskazówkę.
Im większe odchylenie wskazówki elektroskopu, tym większy ładunek jest zgromadzony na pręcie i wskazówce
5.2
elektroskopu.

Informacja do zadań 6. i 7.
Dwie jednakowe lekkie kulki pokryte materiałem przewodzącym zawieszono na nieprzewodzących nitkach, w pewnej
odległości od siebie.

–3 nC +9 nC
1 2

6 (0–1) Wybierz właściwe uzupełnienie zdania.

Przyjmij, że ładunek 1 kulomba jest równy ładunkowi 6 · 1018 elektronów.

Na kulce oznaczonej numerem 1 znajduje się A / B / C / D niezobojętnionych elektronów.

A. 3 ∙ 1012 B. 1,8 ∙ 1013 C. 3 ∙ 1013 D. 1,8 ∙ 1019

7 (0–4) Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
Obok każdego zdania wstaw znak X w odpowiedniej rubryce.

P F

7.1 Kulki zbliżą się do siebie, zetkną ze sobą, a następnie wzajemnie się odepchną.

7.2 W czasie zetknięcia się kulek część ładunku z kulki 2 przepłynie na kulkę 1.

7.3 Po zetknięciu się kulek ładunek każdej z nich będzie dodatni.

7.4 Po zetknięciu się kulek wartość bezwzględna ładunku każdej z nich będzie równa 6 μC.
48 Testy sprawdzające
Grupa B

8 (0–1) Uczniowie zbudowali obwód według schematu przedstawionego na rysunku.

I 1

II 2

Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Aby zaświeciła tylko żarówka II, uczniowie muszą zamknąć

A. wyłączniki 1 i 2.
B. wyłączniki 2 i 3.
C. wyłączniki 1 i 3.
D. wszystkie trzy wyłączniki.

9 (0–1) Która z substancji wymienionych w tabeli jest przewodnikiem prądu elektrycznego.

Wpisz znak X w odpowiednie komórki tabeli.

Materiał 1. guma 2. aluminium 3. plastik 4. srebro 5. wodny roztwór soli 6. porcelana

Przewodnik

10 (0–2) Żarówkę samochodową o mocy 5 W zasila się akumulatorem o napięciu 12 V.

Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
Obok każdego zdania wstaw znak X w odpowiedniej rubryce.

P F

10.1 Podczas świecenia żarówki płynie przez nią prąd o natężeniu większym niż 2 A.

10.2 W czasie 3 minut świecenia żarówka zużyje 900 J energii.

11 (0–1) Do napięcia 230 V podłączono czajnik elektryczny, przez który popłynął prąd o natężeniu 5 A.
Wybierz właściwe dokończenie zdania.

W czasie 1 minuty przez czajnik przepłynął ładunek

A. 12 C. B. 300 C. C. 690 C. D. 1150 C.

12 (0–1) Pewne urządzenie elektryczne w czasie 15 minut zużyło 0,3 kWh energii elektrycznej.
Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Urządzenie, o którym mowa w poleceniu, miało moc

A. 0,2 kW. B. 0,75 kW. C. 1,2 kW. D. 4,5 kW.

13 (0–1) Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Energia 0,3 kWh to tyle samo, co

A. 1 080 J. B. 12 000 J. C. 1 080 000 J. D. 12 000 000 J.
 Testy sprawdzające 49
Grupa B

14 (0–1) Na schemacie ponumerowano mierniki elektryczne.

1
2
3

Każdemu numerowi przyporządkuj odpowiedni miernik: amperomierz lub woltomierz.

Wybierz właściwy zestaw odpowiedzi.

A. 1 – woltomierz, 2 – woltomierz, 3 – amperomierz

B. 1 – woltomierz, 2 – amperomierz, 3 – woltomierz
C. 1 – amperomierz, 2 – woltomierz, 3 – amperomierz
D. 1 – amperomierz, 2 – amperomierz, 3 – woltomierz

15 (0–1) Wskaż zdanie fałszywe.

A. W metalach jony dodatnie drgają wokół swojego położenia.

B. W metalach nośnikami ładunku elektrycznego są elektrony i jony dodatnie.
C. W elektrolitach nośnikami ładunku elektrycznego są jony dodatnie i jony ujemne.
D. Umowny kierunek przepływu prądu jest przeciwny do kierunku ruchu elektronów.
50 Testy sprawdzające

1. Elektrostatyka i prąd elektryczny

Numer Numer
Sprawdzane wiadomości Poprawna odpowiedź
wymagania wymagania
Numer i umiejętności zgodne Liczba
ogólnego szczegółowego
zadania z podstawą programową punktów
z podstawy z podstawy
Uczeń: Grupa A Grupa B
programowej programowej
1 I VI.1 opisuje sposoby elektryzowania ciał przez tarcie; wskazu- 2, C 1, D 2
je, że zjawisko to polega na przemieszczaniu elektronów;
2 III VI.16.b demonstruje wzajemne oddziaływanie ciał naelektryzo- A, E B, C 2
wanych;
3 II VI.4 opisuje przemieszczenie ładunków w przewodnikach pod D B 1
wpływem oddziaływania ze strony ładunku zewnętrznego
(indukcja elektrostatyczna);
4 I VI.5 opisuje budowę oraz zasadę działania elektroskopu; B C 1
5 I VI. 1 opisuje sposoby elektryzowania ciał przez (…) dotyk; P, P P, P 2
wskazuje, że zjawisko to polega na przemieszczaniu
elektronów;
6 II VI. 6 posługuje się pojęciem ładunku elektrycznego jako wielo- C B 1
krotności ładunku elementarnego (…);
7 II VI. 2 opisuje jakościowo oddziaływanie ładunków jednoimien- P, P, F, P P, F, P, F 4
nych i różnoimiennych;
8 III VI.16 d łączy według podanego schematu obwód elektryczny (...) C B 1
I. 1 wyodrębnia (…) z rysunku informacje kluczowe dla opisy-
wanego zjawiska (…);
9 I VI. 3 rozróżnia przewodniki od izolatorów oraz wskazuje ich 2, 3 2, 4, 5 1
przykłady;
10 II VI. 10 posługuje się pojęciem pracy i mocy prądu elektrycznego P, F F, P 2
wraz z ich jednostkami; stosuje do obliczeń związki mię-
dzy tymi wielkościami (…);
II posługuje się pojęciem natężenia prądu wraz z jego D B 1
11 VI. 8 jednostką; stosuje do obliczeń związek między natęże-
niem prądu a ładunkiem i czasem jego przepływu przez
poprzeczny przekrój przewodnika;
12 II VI. 10 posługuje się pojęciem pracy i mocy prądu elektrycznego C C 1
wraz z ich jednostkami; stosuje do obliczeń związki mię-
dzy tymi wielkościami (…);
13 II VI. 10 (…) przelicza energię elektryczną wyrażoną w kilowato- D C 1
godzinach na dżule i odwrotnie;
14 I VI. 13 rysuje schematy obwodów elektrycznych (…); B D 1
15 I VI. 7 opisuje przepływ prądu jako ruch elektronów swobod- B B 1
nych albo jonów w przewodnikach.

Proponowana punktacja:

Ocena celująca bardzo dobra dobra dostateczna dopuszczająca niedostateczna

Liczba punktów 22 19–21 16–18 12–15 8–11 0–7
 Testy sprawdzające 51
Grupa A

Test 2. Elektryczność i magnetyzm

imię i nazwisko

klasa data

1 (0–1) W którym obwodzie płynie prąd o największym natężeniu?

Wybierz właściwą odpowiedź.
30 Ω 40 Ω 80 Ω 120 Ω

3V 5V 6V 8V

A. B. C. D.

2 (0–4) Na wykresie przedstawiono zależność natężenia prądu od napięcia dla dwóch różnych odbiorników.
I [A]

0,8 I

0,4
II

0 6 12 18 24 U [V]

Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
Obok każdego zdania wstaw znak X w odpowiedniej rubryce.

P F

2.1 Przez odbiornik II płynie prąd o natężeniu 0,1 A, jeśli napięcie na nim wynosi 12 V.
Zwiększenie na odbiorniku I napięcia z 6 V do 18 V spowodowało dwukrotny wzrost natężenia przepływającego
2.2
prądu.
2.3 Opór elektryczny odbiornika I jest równy 30 Ω.

2.4 Opór elektryczny odbiornika II jest 4 razy mniejszy niż opór elektryczny odbiornika I.

3 (0–1) Według którego schematu należy zbudować obwód, aby wyznaczyć opór elektryczny grzałki?
Wybierz właściwą odpowiedź.

A A
V A
V A V
V

A. B. C. D.
52 Testy sprawdzające
Grupa A

Informacja do zadań 4 i 5
Na schemacie obwodu elektrycznego zaznaczono wartości pewnych wielkości fizycznych.
20 Ω

0,4 A

4 (0–1) Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Napięcie źródła prądu zasilającego ten obwód ma wartość

A. 0,2 V. B. 8 V. C. 50 V. D. 80 V.

5 (0–1) W obwodzie urządzenie o oporze 20 Ω zastąpiono innym, o oporze 40 Ω.

Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Aby natężenie prądu w obwodzie się nie zmieniło, źródło zasilania należy zastąpić innym źródłem, o napięciu
A. dwa razy mniejszym.
B. cztery razy mniejszym.
C. dwa razy większym.
D. cztery razy większym.

6 (0–2) Instalacja elektryczna w garażu, zabezpieczona bezpiecznikiem 16 A, jest zasilana napięciem 230 V. Jednocześnie
włączono kilka urządzeń: grzejnik o mocy 2 kW, wiertarkę o mocy 800 W i oświetlenie o łącznej mocy 200 W.
Wybierz właściwe uzupełnienie zdania.

Jednoczesne włączenie wszystkich wymienionych urządzeń elektrycznych A / B prądu, ponieważ przez bezpiecznik
popłynie prąd o natężeniu C / D niż 16 A.
A. spowoduje wyłączenie
B. nie spowoduje wyłączenia
C. większym
D. mniejszym

7 (0–1) Wskaż zdanie fałszywe.

A. Każdy magnes ma dwa bieguny.

B. Planeta Ziemia jest magnesem.
C. Magnes przyciąga tylko przedmioty żelazne.
D. Magnesy odpychają się biegunami jednoimiennymi.

8 (0–2) Do jednego z biegunów magnesu zbliżono żelazne gwoździe. Ustawiły się one tak, 1 2 3
jak na rysunku. S

N
S

Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F –

N
jeśli jest fałszywe. Obok każdego zdania wstaw znak X w odpowiedniej rubryce.

P F

8.1 Biegun magnesu oznaczony nr 1 jest biegunem północnym.

8.2 Gwoździe nie zostaną przyciągnięte przez magnes, jeśli zbliżymy je do miejsca oznaczonego nr 2.
 Testy sprawdzające 53
Grupa A

9 (0–1) Cztery dziewczynki, zwrócone twarzami w stronę kompasu, obserwowały ustawienie igły magnetycznej (ry-
sunek przedstawia kompas widziany z góry).
Zosia

Kasia N S Basia

Asia

Która z dziewczynek była ustawiona twarzą w stronę północnego bieguna magnetycznego Ziemi?
Wybierz właściwą odpowiedź.

A. Zosia B. Basia C. Asia D. Kasia

10 (0–2) Z czego nie należy wykonywać obudowy kompasu?

Wybierz odpowiedź 1 lub 2 oraz jej uzasadnienie: A, B lub C.

A. łatwo można by ją było uszkodzić.

1. z plastiku,
Obudowy kompasu nie można
ponieważ B. nie byłaby odporna na czynniki atmosferyczne, np. deszcz.
wykonywać
2. z żelaza,
C. uniemożliwiłoby to prawidłowe działanie przyrządu.

11 (0–2) Na dwóch końcach deski wbito długie gwoździe. Między nimi rozciągnięto przewód, a pod nim ustawiono igłę
magnetyczną (jak na rysunku). Deskę tak ustawiono, aby kierunek igły magnetycznej był zgodny z kierunkiem
przewodu. Następnie końce przewodu połączono z biegunami zasilacza i włączono zasilacz. Spowodowało to zmianę
ustawienia igły magnetycznej.

Wybierz właściwe uzupełnienia zdania.

Po podłączeniu napięcia do końców przewodnika igła magnetyczna mogła ustawić się A / B do niego, ponieważ
przewodnik i igła magnetyczna oddziałują na siebie siłami C / D / E.
A. prostopadle
B. równolegle
C. elektrycznymi
D. magnetycznymi
E. elektrycznymi i magnetycznymi
54 Testy sprawdzające
Grupa A

12 (0–1) Na żelazny gwóźdź nawinięto kilkanaście zwojów izolowanego drutu, którego końce połączono z baterią pła-
ską, a w obwód włączono wyłącznik.
Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Powstały elektromagnes będzie magnesem tylko wtedy, gdy

A. drut będzie wykonany z miedzi.
B. drut będzie wykonany z żelaza.
C. obwód prądu będzie zamknięty.
D. napięcie na zaciskach baterii wyniesie co najmniej 3 V.

13 (0–2) Na elektromagnesie nie oznaczono kolorami biegunów magnetycznych, uczniowie zastanawiali się więc nad
sposobem sprawdzenia, który biegun elektromagnesu jest biegunem północnym, a który – południowym. Witek
zaproponował, aby do jednego z biegunów zbliżyć igłę magnetyczną i obserwować jej ułożenie.
Wybierz właściwe uzupełnienia zdania.

Jeżeli igła ustawi się biegunem północnym w stronę elektromagnesu, będzie to oznaczało, że zbliżono ją do bieguna
A / B, ponieważ bieguny C / D się przyciągają.
A. północnego B. południowego C. jednoimienne D. różnoimienne

14 (0–1) W budowie którego urządzenia nie stosuje się elektromagnesów?

Wybierz właściwą odpowiedź.

A. W dźwigu elektromagnetycznym.
B. W alarmie przeciwpożarowym.
C. W żelazku elektrycznym.
D. W silniku elektrycznym.

15 (0–2) Na rysunku przedstawiono schemat budowy silnika elektrycznego.


F


F

N S

Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
Obok każdego zdania wstaw znak X w odpowiedniej rubryce.

P F

15.1 Gdy odwrócimy bieguny źródła zasilania, to kierunek obrotu ramki się nie zmieni.

15.2 Magnes i ramka z prądem oddziałują na siebie siłami magnetycznymi.

 Testy sprawdzające 55
Grupa B

Test 2. Elektryczność i magnetyzm

imię i nazwisko

klasa data

1 (0–1) W którym obwodzie płynie prąd o najmniejszym natężeniu?

Wybierz właściwą odpowiedź.
30 Ω 40 Ω 80 Ω 120 Ω

3V 5V 6V 8V

A. B. C. D.

2 (0–4) Na wykresie przedstawiono zależność natężenia prądu od napięcia dla dwóch różnych odbiorników.
I [A]
I II
0,4

0,2

0 4 8 12 16 U [V]

Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
Obok każdego zdania wstaw znak X w odpowiedniej rubryce.

P F

2.1 Przez odbiornik I płynie prąd o natężeniu 0,4 A, jeśli napięcie na nim wynosi 16 V.
Zwiększenie napięcia na odbiorniku II z 4 V do 12 V spowodowało trzykrotny wzrost natężenia przepływającego
2.2
przezeń prądu.
2.3 Opór elektryczny odbiornika II jest równy 40 Ω.

2.4 Opór elektryczny odbiornika I jest dwa razy mniejszy niż opór odbiornika II.

3 (0–1) Według którego schematu należy zbudować obwód, aby wyznaczyć opór elektryczny odbiornika?
Wybierz właściwą odpowiedź.

A
A
V A V
V A
V

A. B. C. D.
56 Testy sprawdzające
Grupa B

Informacja do zadań 4 i 5
Na schemacie obwodu elektrycznego zaznaczono wartości pewnych wielkości fizycznych.
8Ω

0,5 A

4 (0–1) Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Napięcie źródła prądu zasilającego ten obwód wynosi

A. 4 V. B. 6 V. C. 16 V. D. 40 V.

5 (0–1) W obwodzie urządzenie o oporze 8 Ω zastąpiono innym, o oporze 24 Ω.

Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Aby natężenie prądu płynącego w obwodzie się nie zmieniło, źródło zasilania należy zastąpić źródłem o napięciu
A. trzy razy mniejszym.
B. trzy razy większym.
C. dziewięć razy mniejszym.
D. dziewięć razy większym.

6 (0–2) Instalacja elektryczna w łazience, zabezpieczona bezpiecznikiem 10 A, jest zasilana napięciem 230 V.
Jednocześ­nie włączono kilka urządzeń: pralkę o mocy 2 kW, suszarkę o mocy 1000 W i oświetlenie o mocy 60 W.
Wybierz właściwe uzupełnienia zdania.

Jednoczesne włączenie wszystkich wymienionych urządzeń elektrycznych A / B prądu, ponieważ przez bezpiecznik
popłynie prąd o natężeniu C / D niż 10 A.
A. spowoduje wyłączenie
B. nie spowoduje wyłączenia
C. większym
D. mniejszym

7 (0–1) Wskaż zdanie fałszywe.

A. Magnesy odpychają się biegunami jednoimiennymi, a przyciągają biegunami różnoimiennymi.

B. W wyniku przecięcia magnesu na dwie części można otrzymać pojedyncze bieguny magnetyczne.
C. Ziemia ma dwa bieguny magnetyczne; każdy z nich znajduje się w pobliżu przeciwnego bieguna geograficznego.
D. Przedmioty wykonane z żelaza są przyciągane zarówno przez południowy, jak i przez północny biegun magnesu.

8 (0–2) Do jednego z biegunów magnesu zbliżono żelazne gwoździe. Ustawiły się one tak, 1 2 3
jak na rysunku. S

N
S
Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F –
jeśli jest fałszywe. Obok każdego zdania wstaw znak X w odpowiedniej rubryce. N

P F

8.1 Biegun magnesu oznaczony nr 3 jest biegunem południowym.

8.2 Gdy gwoździe zbliżymy do miejsca oznaczonego nr 2, magnes je przyciągnie.

 Testy sprawdzające 57
Grupa B

9 (0–1) Czterej chłopcy, z twarzami zwróconymi w stronę kompasu, obserwowali ustawienie igły magnetycznej (rysu-
nek przedstawia kompas widziany z góry).
Kuba

N
Tomek Franek

Bartek

Który z chłopców był ustawiony twarzą w stronę południowego bieguna magnetycznego Ziemi?
Wybierz właściwą odpowiedź.

A. Kuba B. Franek C. Bartek D. Tomek

10 (0–2) Z czego należy wykonywać obudowy kompasu?

Wybierz odpowiedź 1 lub 2 oraz jej uzasadnienie: A lub B.

1. z plastiku, A. będą odporne na uszkodzenia mechaniczne.

Obudowy kompasu powinny być wykonywane ponieważ
2. z żelaza, B. ten materiał nie zakłóci działania przyrządów.

11 (0–2) Na dwóch końcach deski wbito długie gwoździe. Między gwoździami rozciągnięto przewodnik, a pod nim
ustawiono igłę magnetyczną (jak na rysunku). Deskę tak ustawiono, aby kierunek igły magnetycznej był zgod-
ny z kierunkiem przewodu. Następnie końce przewodnika połączono z biegunami zasilacza i zasilacz włączono.
To spowodowało zmianę ustawienia igły magnetycznej.

Jak zachowa się igła magnetyczna po wyłączeniu zasilania, jeżeli po jego włączeniu była ustawiona prostopadle do
przewodnika?
Wybierz właściwe uzupełnienia zdania.

Po wyłączeniu zasilania igła magnetyczna A / B, ponieważ przewodnik i igła magnetyczna C / D.

A. pozostanie w takim samym położeniu względem przewodnika
B. powróci do ustawienia sprzed zamknięcia obwodu
C. nadal będą na siebie oddziaływać siłami magnetycznymi
D. przestaną na siebie oddziaływać siłami magnetycznymi
58 Testy sprawdzające
Grupa B

12 (0–1) Aby zbudować elektromagnes, przygotowano żelazny gwóźdź, izolowany drut oraz baterię.
Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Elektromagnes stanie się magnesem pod warunkiem, że drut zostanie nawinięty na żelazny gwóźdź, a bateria po-
łączona tak, by prąd elektryczny płynął
A. tylko przez gwóźdź.
B. przez gwóźdź i nawinięty drut.
C. tylko przez nawinięty drut.
D. przez nawinięty drut pod napięciem co najmniej 4,5 V.

13 (0–2) Na elektromagnesie podłączonym do źródła napięcia nie oznaczono kolorami biegunów magnetycznych.
Uczniowie zastanawiali się więc nad sposobem sprawdzenia, który biegun elektromagnesu jest biegunem północ-
nym, a który – południowym. Witek zaproponował, aby do jednego z biegunów zbliżyć igłę magnetyczną i obserwo-
wać jej ułożenie.
Wybierz właściwe uzupełnienia zdania.

Jeżeli igła ustawi się biegunem południowym w stronę elektromagnesu, będzie to oznaczało, że zbliżono ją do bie-
guna A / B, ponieważ bieguny C / D się przyciągają.
A. północnego B. południowego C. jednoimienne D. różnoimienne

14 (0–1) W budowie którego urządzenia nie stosuje się elektromagnesów?

Wybierz właściwą odpowiedź.

A. W piekarniku elektrycznym.
B. W dzwonku elektromagnetycznym.
C. W elektrycznej suszarce do włosów.
D. W kuchennym robocie elektrycznym.

15 (0–2) Na rysunku przedstawiono schemat budowy silnika elektrycznego.


F


F

N S

Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
Obok każdego zdania wstaw znak X w odpowiedniej rubryce.

P F

15.1 Ramka zacznie się obracać dopiero wtedy, gdy popłynie przez nią prąd elektryczny.

15.2 Magnes i ramka z prądem oddziałują na siebie siłami elektrycznymi.

 Testy sprawdzające 59

2. Elektryczność i magnetyzm

Numer Numer Poprawna

Sprawdzane wiadomości odpowiedź
wymagania wymagania
Numer i umiejętności zgodne Liczba
ogólnego szczegółowego
zadania z podstawą programową punktów
z podstawy z podstawy Grupa A Grupa B
Uczeń:
programowej programowej
1 II VI.12 (…) stosuje do obliczeń związek między napięciem a natę- B D 1
żeniem prądu i oporem (...);
2 II VI.12 posługuje się pojęciem oporu elektrycznego jako własno- P, F, P, F F, P, P, P 4
I.8 ścią przewodnika; stosuje do obliczeń związek między
napięciem a natężeniem prądu i oporem (...);
(…) rozpoznaje proporcjonalność prostą na podstawie
wykresu;
3 III VI.13 I.4 rysuje schematy obwodów elektrycznych składających się D C 1
z jednego źródła energii, jednego odbiornika, mierników
i wyłączników; posługuje się symbolami graficznymi tych
elementów;
opisuje przebieg doświadczenia (…); wskazuje rolę uży-
tych przyrządów;
4 II VI.12 (…) stosuje do obliczeń związek między napięciem a natę- B A 1
żeniem prądu i oporem (...);
5 II VI.12 (…) stosuje do obliczeń związek między napięciem a natę- C B 1
żeniem prądu i oporem (...)
6 I VI.14 I.7 opisuje rolę izolacji i bezpieczników przeciążeniowych B, D A, C 2
w domowej sieci elektrycznej (...);
przelicza wielokrotności (...);
7 I VII.1 nazywa bieguny magnesów stałych i opisuje oddziaływanie C B 1
między nimi;
8 I VII.3 opisuje na przykładzie żelaza oddziaływanie magnesów na P, P P, F 2
materiały magnetyczne (...);
9 I VII.2 opisuje zachowanie się igły magnetycznej w obecności D C 1
magnesu oraz zasadę działania kompasu;
posługuje się pojęciem biegunów magnetycznych Ziemi;
10 I VII.2 opisuje zachowanie się igły magnetycznej w obecności 2, C 1, B 2
magnesu oraz zasadę działania kompasu (...);
III opisuje zachowanie się igły magnetycznej w otoczeniu A, D B, D 2
11 VII.4 prostoliniowego przewodnika z prądem;
12 I VII.5 opisuje budowę i działanie elektromagnesu (...); C C 1
13 III VII.5 (…) opisuje wzajemne oddziaływanie elektromagnesów B, D A, D 2
i magnesów;
14 I VII.5 (…) wymienia przykłady zastosowania elektromagnesów; C A 1
15 I VII.6 wskazuje oddziaływanie magnetyczne jako podstawę F, P P, F 2
działania silników elektrycznych.

Proponowana punktacja:

Ocena celująca bardzo dobra dobra dostateczna dopuszczająca niedostateczna

Liczba punktów 24 21–23 17–20 13–16 9–12 0–8
60 Testy sprawdzające
Grupa A

Test 3. Drgania i fale

imię i nazwisko

klasa data

Informacja do zadań 1 i 2
Kulkę zawieszoną na nici odchylono od pionu i puszczono. Na rysunku zaznaczono kilka jej chwilowych położeń.

początkowe
położenie
kulki IV
I II III

1 (0–1) W którym spośród zaznaczonych położeń kulka miała największą prędkość?

Wybierz właściwą odpowiedź.

A. I B. II C. III D. IV

2 (0–1) Kulka przemieściła się z położenia II do położenia IV w czasie 2 s.

Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Okres drgań kulki wynosił

A. 2 s. B. 4 s. C. 6 s. D. 8 s.

Informacja do zadań 3 i 4
Na sprężynie zawieszono ciężarek (położenie I). Następnie sprężynę rozciągnięto (położenie II) i puszczono swobodnie.
Sprężyna rozpoczęła ruch drgający. Opory ruchu pomijamy.

III
0,5 cm
I
0,5 cm
II

3 (0–3) Oceń prawdziwość zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe. Obok
każdego zdania wstaw znak X w odpowiedniej rubryce.

P F

3.1 Amplituda drgań tej sprężyny wynosiła 1 cm.

3.2 Ciężarek, przechodząc przez położenie 1, ma największą energię kinetyczną.

3.3 W trakcie ruchu na ciężarek działała siła wypadkowa zwrócona do położenia równowagi.
 Testy sprawdzające 61
Grupa A

4 (0–1) Wskaż zdanie fałszywe.

A. W położeniach II i III energia kinetyczna ciężarka jest równa zero.

B. Całkowita energia mechaniczna ciężarka w każdym momencie ruchu jest taka sama.
C. Podczas ruchu ciężarka w górę (z położenia II do położenia III) jego energia kinetyczna stale rośnie.
D. W położeniu III ciężarek ma tylko energię potencjalną sprężystości i energię potencjalną ciężkości.

5 (0–1) Serce kolibra bije przeciętnie 600 razy na minutę.

Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Częstotliwość uderzeń serca kolibra wynosi

A. 0,1 Hz. B. 1 Hz. C. 10 Hz. D. 100 Hz.

6 (0–3) Na wykresie przedstawiono zależność położenia kulki wahadła od czasu.

x [cm]
0,8

0,4

0
0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 t [s]
–0,4

–0,8

Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
Obok każdego zdania wstaw znak X w odpowiedniej rubryce.

P F

6.1 W chwili t = 0,4 s kulka znajdowała się w położeniu równowagi.

6.2 Amplituda drgań kulki wynosiła 0,8 cm.

6.3 Okres drgań kulki wynosił 0,2 s.

7 (0–1) Czynności konieczne do wyznaczenia częstotliwości drgań wahadła zostały zapisane w przypadkowej kolejności.

1. Obliczenie okresu drgań.

2. Obliczenia częstotliwości drgań.
3. Zmierzenie stoperem czasu 10 wahnięć wahadła.
4. Zbudowanie wahadła z kulki i nici; zawieszenie go na odpowiedniej wysokości.
5. Równoczesne puszczenie kulki wahadła nieco odchylonego od pionu i włączenie stopera.
Wybierz poprawną kolejność tych czynności.
A. 4, 5, 3, 2, 1
B. 4, 5, 2, 3, 1
C. 4, 5, 3, 1, 2
D. 4, 5, 1, 3, 2
62 Testy sprawdzające
Grupa A

8 (0–1) Wskaż zdanie fałszywe.

A. Każda fala przenosi energię.

B. Fala dźwiękowa może się rozchodzić nawet w próżni.
C. Fala to zaburzenie rozchodzące się w ośrodku.
D. Drgające cząsteczki ośrodka pobudzają do drgań cząsteczki sąsiednie; tak powstaje fala.

9 (0–1) Na rysunku przedstawiono falę rozchodzącą się po powierzchni wody.

I

II
IV

III

Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Odległość odpowiadającą długości tej fali zaznaczono na rysunku numerem

A. I. B. II. C. III. D. IV.

10 (0–3) W tabeli przedstawiono niektóre informacje o dwóch falach rozchodzących się w wodzie.

Fala Liczba długości fali na wybranym odcinku drogi pokonywanej przez falę Okres drgań cząsteczek wody

I 3 długości fali na odcinku 30 m 4s

II 8 długości fali na odcinku 40 m 2s

Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
Obok każdego zdania wstaw znak X w odpowiedniej rubryce.

P F

10.1 Długość fali I była dwa razy większa niż fali II.
m
10.2 Prędkość rozchodzenia się fali I wynosiła 2,5 s .

10.3 Częstotliwość fali II wynosiła 0,25 Hz.

11 (0–1) W tabeli przedstawiono prędkość dźwięku w wybranych ośrodkach.

Rodzaj ośrodka [ ]
Prędkość dźwięku m
s
powietrze 340

woda 1500

lód 3300

stal 6000

Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Drogę 0,5 km dźwięk pokona w czasie dłuższym niż 1 s

A. tylko w powietrzu.
B. tylko w powietrzu i wodzie.
C. tylko w powietrzu, wodzie i lodzie.
D. we wszystkich wymienionych ośrodkach.
 Testy sprawdzające 63
Grupa A

12 (0–2) Na ekranie oscyloskopu kolejno pojawiały się obrazy pewnych dźwięków.

I x

II x

III x

Wybierz właściwe uzupełnienia zdania.

Dźwięk wyższy od dźwięku przedstawionego na obrazie I przedstawia obraz II / III, ponieważ A / B / C / D niż
w przypadku dźwięku przedstawionego na obrazie I.
A. częstotliwość tego dźwięku jest mniejsza
B. okres drgań tego dźwięku jest krótszy
C. amplituda tego dźwięku jest mniejsza
D. amplituda tego dźwięku jest większa

13 (0–1) W tabeli podano zakres słyszalności dźwięków dla wybranych zwierząt.

Zakres słyszalności dźwięków o częstotliwości

od do

ćmy 500 Hz 100 000 Hz

ryby 10 Hz 4500 Hz

delfiny 10 Hz 90 000 Hz

nietoperze 1400 Hz 100 000 Hz

Które z wymienionych w tabeli zwierząt słyszą zarówno infradźwięki, jak i ultradźwięki?

Wybierz właściwą odpowiedź.

A. ćmy B. ryby C. delfiny D. nietoperze

64 Testy sprawdzające
Grupa A

14 (0–1) Robert gra na pianinie, a jego młodszy brat się przysłuchuje.

Wskaż fałszywe dokończenie zdania.

Dźwięki pianina docierają do uszu młodszego brata, ponieważ

A. dźwięki mogą się rozchodzić w powietrzu (z prędkością 340 m
s
).
B. drgająca struna pianina staje się źródłem dźwięków słyszalnych przez człowieka.
C. powstałe zgęszczenia i rozrzedzenia powietrza oddziałują na sąsiednie cząsteczki, przekazując im swoje drgania,
te z kolei przekazują je następnym cząsteczkom; tak rozchodzi się fala dźwiękowa.
D. zaburzenie powietrza wywołane przez drgającą strunę przemieszcza się wraz z otaczającym go powietrzem od
źródła do odbiorcy.

15 (0–1) Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Fale podczerwone stosuje się do

A. prześwietlania m.in. kości i płuc.
B. naświetlania, np. zmian nowotworowych.
C. komunikowania się (np. przez telefony komórkowe).
D. szukania zaginionych osób w nocy (np. przez użycie kamer termowizyjnych).

16 (0–1) Nietoperz wysłał falę, a po 0,05 s zarejestrował falę odbitą od przeszkody.

Prędkość dźwięku w powietrzu wynosi 340 m
s
.
Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Odległość nietoperza od przeszkody była równa

A. 8,5 m. B. 17 m. C. 34 m. D. 68 m.
 Testy sprawdzające 65
Grupa B

Test 3. Drgania i fale

imię i nazwisko

klasa data

Informacja do zadań 1 i 2
Kulkę zawieszoną na nici odchylono od pionu i puszczono. Na rysunku zaznaczono kilka jej chwilowych położeń.

początkowe
położenie
kulki IV
I II III

1 (0–1) W którym spośród zaznaczonych położeń kulka miała najmniejszą prędkość?

Wybierz właściwą odpowiedź.

A. I B. II C. III D. IV

2 (0–1) Kulka przemieściła się z położenia początkowego do położenia IV w czasie 3 s.

Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Okres drgań kulki wynosił

A. 1,5 s. B. 3 s. C. 6 s. D. 12 s.

Informacja do zadań 3 i 4
Na sprężynie zawieszono ciężarek (położenie I). Następnie sprężynę rozciągnięto (położenie II ) i puszczono. Sprężyna
rozpoczęła ruch drgający. Opory ruchu pomijamy.

III
0,5 cm
I
0,5 cm
II

3 (0–3) Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
Wstaw obok każdego zdania znak X w odpowiedniej rubryce.

P F

3.1 Amplituda drgań tej sprężyny wynosiła 0,5 cm.

3.2 Najmniejsza siła sprężystości działała na ciężarek w położeniu II.

3.3 W trakcie ruchu na ciężarek działała stała siła wypadkowa.

66 Testy sprawdzające
Grupa B

4 (0–1) Wskaż zdanie fałszywe.

A. Całkowita energia mechaniczna ciężarka podczas ruchu była stała.

B. Przechodząc przez położenie I, ciężarek miał największą energię kinetyczną.
C. Podczas ruchu ciężarka w górę (z położenia I do położenia III) zmniejszała się jego energia kinetyczna.
D. Przechodząc przez położenie I, ciężarek miał tylko energię potencjalną sprężystości i energię potencjalną ciężkości.

5 (0–1) Serce niewielkiego psa bije przeciętnie 120 razy na minutę.

Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Częstotliwość uderzeń serca tego psa wynosi

A. 0,5 Hz. B. 1,2 Hz. C. 2 Hz. D. 5 Hz.

6 (0–3) Na wykresie przedstawiono zależność położenia kulki wahadła od czasu.

x [cm]
0,9
0,6
0,3
0
–0,3 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 t [s]
–0,6
–0,9

Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
Wstaw obok każdego zdania znak X w odpowiedniej rubryce.

P F

3.1 Okres drgań kulki wynosił 1,6 s.

3.2 Amplituda drgań kulki wynosiła 0,9 cm.

3.3 W chwili t = 0,4 s kulka znajdowała się w położeniu równowagi.

7 (0–1) Czynności konieczne do wyznaczenia okresu drgań wahadła zapisano w przypadkowej kolejności.

1. Obliczenie okresu drgań.

2. Zmierzenie stoperem czasu 10 wahnięć wahadła.
3. Niewielkie wychylenie kulki wahadła z położenia równowagi.
4. Równoczesne puszczenie kulki wahadła i włączenie stopera.
5. Zbudowanie wahadła z kulki i nici; zawieszenie go na odpowiedniej wysokości.
Wybierz poprawną kolejność tych czynności.
A. 5, 4, 3, 2, 1
B. 5, 3, 2, 4, 1
C. 5, 3, 4, 1, 2
D. 5, 3, 4, 2, 1

8 (0–1) Wskaż zdanie fałszywe.

A. Tylko fala dźwiękowa przenosi energię.

B. Źródłem rozchodzącej się fali jest drgające ciało.
C. Prędkość rozchodzenia się fali zależy od rodzaju ośrodka.
D. Drgające cząsteczki ośrodka nie przemieszczają się wraz z falą.
 Testy sprawdzające 67
Grupa B

9 (0–1) Na rysunku przedstawiono falę rozchodzącą się po powierzchni wody.

I

II
IV

III

Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Odległość odpowiadającą amplitudzie tej fali zaznaczono na rysunku numerem

A. I. B. II. C. III. D. IV.

10 (0–3) W tabeli przedstawiono niektóre informacje o dwóch falach rozchodzących się na wodzie.

Fala Liczba długości fali na wybranym odcinku drogi pokonywanej przez falę Okres drgań cząsteczek wody

I 5 długości fali na odcinku 40 m 2s

II 4 długości fali na odcinku 8 m 4s

Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
Wstaw obok każdego zdania znak X w odpowiedniej rubryce.

P F

10.1 Długość fali II wynosiła 0,5 m.

m
10.2 Prędkość rozchodzenia się fali I wynosiła 4 s .

10.3 Częstotliwość fali II była dwa razy mniejsza niż częstotliwość fali I.

11 (0–1) W tabeli przedstawiono prędkość dźwięku w wybranych ośrodkach.

Rodzaj ośrodka Prędkość dźwięku m

s [ ]
powietrze 340

woda 1500

lód 3300

stal 6000

Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Drogę 3 km dźwięk pokona w czasie krótszym niż 1 s

A. tylko w stali.
B. tylko w stali i lodzie.
C. tylko w stali, lodzie i wodzie.
D. we wszystkich wymienionych ośrodkach.
68 Testy sprawdzające
Grupa B

12 (0–2) Na ekranie oscyloskopu kolejno pojawiały się obrazy pewnych dźwięków.

I x

II x

III x

Wybierz właściwe uzupełnienia zdania.

Dźwięk głośniejszy od dźwięku przedstawionego na obrazie I przedstawia obraz II / III, ponieważ A / B / C / D niż
w przypadku dźwięku przedstawionego na obrazie I.
A. częstotliwość tego dźwięku jest mniejsza
B. częstotliwość tego dźwięku jest większa
C. amplituda tego dźwięku jest mniejsza
D. amplituda tego dźwięku jest większa

13 (0–1) W tabeli podano zakres słyszalności dźwięków dla wybranych zwierząt.

Zakres słyszalności dźwięków o częstotliwości

od do

ćmy 500 Hz 100 000 Hz

ryby 10 Hz 4500 Hz

delfiny 10 Hz 90 000 Hz

nietoperze 1400 Hz 100 000 Hz

Które z wymienionych w tabeli zwierząt słyszą infradźwięki, a nie słyszą ultradźwięków?

Wybierz właściwą odpowiedź.

A. ćmy B. ryby C. delfiny D. nietoperze
 Testy sprawdzające 69
Grupa B

14 (0–1) Basia gra na gitarze, a jej młodsza siostra się przysłuchuje.

Wskaż fałszywe dokończenie zdania.

Młodsza siostra słyszy dźwięki gitary, ponieważ

A. fala dźwiękowa może się rozchodzić w powietrzu.
B. drganie struny powoduje powstanie wokół niej zgęszczeń i rozrzedzeń powietrza.
C. zaburzenie powietrza wywołane przez drganie struny przemieszcza się wraz z otaczającym powietrzem.
D. powstałe zgęszczenia i rozrzedzenia powietrza oddziałują na sąsiednie cząsteczki, przekazując im swoje drgania,
te przekazują je kolejnym itd.

15 (0–1) Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Fale rentgenowskie stosuje się do

A. podgrzewania pokarmów.
B. prześwietlania, m.in. kości i płuc.
C. przesyłania informacji (np. przez internet).
D. naświetlania, m.in. zmian nowotworowych.

16 (0–1) Do badania głębokości zbiorników wodnych wykorzystuje się ultradźwięki.

Nadajnik ze statku badawczego wysłał falę w kierunku dna morskiego, a po 0,6 s zarejestrował falę odbitą.
Prędkość rozchodzenia się fali w wodzie wynosi 1500 m
s
.
Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Głębokość morza w badanym miejscu wynosiła

A. 450 m. B. 900 m. C. 1250 m. D. 2500 m.
70 Testy sprawdzające

3. Drgania i fale

Numer Numer Poprawna

Sprawdzane wiadomości odpowiedź
wymagania wymagania
Numer i umiejętności zgodne Liczba
ogólnego szczegółowego
zadania z podstawą programową punktów
z podstawy z podstawy Grupa A Grupa B
Uczeń:
programowej programowej
1 I VIII.1 opisuje ruch okresowy wahadła (...); B D 1
2 I VIII.1 opisuje ruch okresowy wahadła; posługuje się pojęciami D C 1
amplitudy, okresu i częstotliwości do opisu ruchu okreso-
wego wraz z ich jednostkami;
3 I VIII.2 opisuje ruch drgający ciała pod wpływem siły sprężystości F, P, P P, F, F 3
oraz analizuje jakościowe przemiany energii kinetycznej
i energii potencjalnej sprężystości w tym ruchu (...);
4 II VIII.2 opisuje ruch drgający ciała pod wpływem siły sprężystości C D
oraz analizuje jakościowe przemiany energii kinetycznej 1
i energii potencjalnej sprężystości w tym ruchu (...);
5 II VIII.1 (…) posługuje się pojęciami amplitudy, okresu i częstotli- C C 1
wości do opisu ruchu okresowego wraz z ich jednostkami;
6 I VIII.3 wyznacza amplitudę i okres drgań na podstawie przedsta- P, P, F F, P, P 3
wionego wykresu zależności położenia od czasu;
7 III I.4 opisuje przebieg doświadczenia lub pokazu; wyróżnia C D 1
VIII.9a kluczowe kroki i sposób postępowania (...);
wyznacza okres i częstotliwość w ruchu okresowym;
8 I VIII.4 opisuje rozchodzenie się fali mechanicznej jako proces B A 1
przekazywania energii (...);
9 I VIII.5 posługuje się pojęciami amplitudy, okresu częstotliwości C B 1
i długości fali do opisu fal (...);
II posługuje się pojęciami amplitudy, okresu częstotliwości P, P, F F, P, P 3
10 VIII.5 i długości fali do opisu fal oraz stosuje do obliczeń związki
między tymi wielkościami wraz z ich jednostkami;
11 II VIII.4 (…) posługuje się pojęciem prędkości rozchodzenia się A B 1
fali;
12 I VIII.7 opisuje jakościowo związek między wysokością dźwięku II, B III, D 2
a częstotliwością fali oraz związek między natężeniem
dźwięku (głośnością) a energią fali i amplitudą fali;
13 IV VIII.8 rozróżnia dźwięki słyszalne, ultradźwięki i infradźwięki; C B 1
14 I VIII.6 opisuje mechanizm powstawania i rozchodzenia się fal D C 1
dźwiękowych w powietrzu (…);
15 I IX.12 wymienia rodzaje fal elektromagnetycznych (…); wskazuje D B 1
przykłady ich zastosowania;
16 II VIII.4 (…) posługuje się pojęciem prędkości rozchodzenia się A A 1
fali;

Proponowana punktacja:

Ocena celująca bardzo dobra dobra dostateczna dopuszczająca niedostateczna

Liczba punktów 23 20–22 16–19 12–15 8–11 0–7
 Testy sprawdzające 71
Grupa A

Test 4. Optyka
imię i nazwisko

klasa data

1 (0–1) Uczniowie demonstrowali powstawanie cienia za nieprzezroczystą przeszkodą. Na rysunku zaznaczono obszar
cienia powstały na ekranie.

Co się stanie z obszarem cienia, jeżeli ekran przybliżymy do przeszkody, nie zmieniając położenia źródła światła?
Wybierz właściwe uzupełnienia zdania.

Obszar cienia A / B / C, ponieważ światło – rozchodząc się po liniach prostych – oświetli D / E / F obszar ekranu.
A. zwiększy się D. większy
B. zmniejszy się E. mniejszy
C. nie zmieni się F. taki sam

2 (0–2) Co się dzieje ze światłem padającym na przedmioty wykonane z materiałów przezroczystych i nieprzezroczy-
stych?
Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
Obok każdego zdania wstaw znak X w odpowiedniej rubryce.

P F

2.1 Ciała przezroczyste część światła odbijają, część pochłaniają, a część przepuszczają.
Kolor nieprzezroczystego przedmiotu, na które pada światło, nie ma wpływu na ilość odbijanego przez ten
2.2
przedmiot światła.

3 (0–1) Na rysunku zaznaczono cztery promienie wychodzące z punktowego źródła światła i biegnące do zwierciadła
kulistego wklęsłego.
4
3
2
F O
1

Który promień po odbiciu od zwierciadła przejdzie przez ognisko?

Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.

A. promień 1 B. promień 2 C. promień 3 D. promień 4

72 Testy sprawdzające
Grupa A

4 (0–2) Większość powierzchni nie jest gładka. Jeśli promienie równoległe padają na chropowatą powierzchnię, to po
odbiciu nie są już równoległe.
Czy zjawisko rozproszenia jest zgodne z prawem odbicia światła?
Wybierz odpowiedź (I lub II) oraz jej uzasadnienie (A lub B).

I. Tak, A. w tym zjawisku – wyjątkowo – promienie odbijają się pod kątem większym niż kąt padania.
ponieważ
II. Nie, B. każdy promień odbija się od powierzchni pod takim kątem, pod jakim na nią padł.

5 (0–1) Jola stała przed lustrem i prawą ręką odpinała kolczyk z prawego ucha.
Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Jola widziała w lustrze, że odpina kolczyk

A. lewą ręką z lewego ucha.
B. lewą ręką z prawego ucha.
C. prawą ręką z lewego ucha.
D. prawą ręką z prawego ucha.

6 (0–1) Nauczyciel napisał na kartce cztery trzyliterowe wyrazy, a następnie ustawił kartkę pionowo w płaszczyźnie
prostopadłej do zwierciadła płaskiego. Obserwator znajdował się w położeniu zaprezentowanym na rysunku.
zwierciadło

MIT
MIM
SUM
KOK
kartka obserwator

Który wyraz wyglądał w lustrze tak samo jak na kartce?

Wybierz właściwą odpowiedź.

A. MIT B. MIM C. SUM D. KOK

7 (0–1) Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Zwierciadła kuliste wypukłe znalazły liczne zastosowania praktyczne, m.in. na skrzyżowaniach ulic, ponieważ
zawsze, niezależnie od odległości przedmiotu od zwierciadła, wytwarzają obrazy

A. pozorne, proste i pomniejszone.

B. pozorne, proste i powiększone.
C. rzeczywiste, proste i pomniejszone.
D. rzeczywiste, proste i powiększone.

Informacja do zadań 8 i 9
W tabeli przedstawiono prędkość światła w wybranych ośrodkach.

Ośrodek Prędkość światła km

s
[ ]
powietrze 300 000

woda 225 000

szkło 200 000

lód 230 000

diament 124 000

 Testy sprawdzające 73
Grupa A

8 (0–2) Promień światła rozchodzący się w wodzie pada na powierzchnię lodu pod kątem 30°.
Wybierz właściwe uzupełnienia zdania.

Światło w lodzie rozchodzi się z A / B prędkością niż w wodzie, promień załamie się więc pod kątem C / D niż 30°.
A. mniejszą
B. większą
C. mniejszym
D. większym

9 (0–1) Promień świetlny biegnący w pewnym ośrodku, padając na powierzchnię wody, załamuje się pod kątem więk-
szym od kąta padania.
Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Ten promień przed załamaniem mógł biec

A. w szkle lub lodzie.
B. w powietrzu lub szkle.
C. w powietrzu lub lodzie.
D. w szkle lub diamencie.

10 (0–2) Na rysunku przedstawiono bieg promieni równoległych padających na dwie soczewki skupiające.

F F

soczewka 1 soczewka 2

Która soczewka ma większą zdolność skupiającą? Dlaczego?

Wybierz odpowiedź (I lub II) oraz jej uzasadnienie (A lub B).

I. Soczewka 1, A. zdolność skupiająca soczewki jest tym większa, im krótsza jest ogniskowa.
ponieważ
II. Soczewka 2, B. zdolność skupiająca soczewki jest tym większa, im dłuższa jest ogniskowa.

11 (0–2) Na rysunku przedstawiono konstrukcję obrazu tworzonego przez soczewkę rozpraszającą.

Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
Obok każdego zdania wstaw znak X w odpowiedniej rubryce.

P F

11.1 Tylko promień przechodzący przez środek soczewki się nie załamuje.

11.2 Uzyskany obraz jest rzeczywisty, pomniejszony i prosty.

74 Testy sprawdzające
Grupa A

Informacja do zadań 12 i 13
Uczniowie obserwowali obrazy tworzone przez soczewkę skupiającą. W pewnej odległości od soczewki ustawili zapaloną
świeczkę i tak długo przesuwali ekran, aż znaleźli odpowiednie jego ustawienie, aby obraz na ekranie był ostry (rysunek).

F F

12 (0–1) Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Obraz widoczny na rysunku jest

A. pozorny, pomniejszony i odwrócony.
B. pozorny, powiększony i odwrócony.
C. rzeczywisty, powiększony i odwrócony.
D. rzeczywisty, pomniejszony i odwrócony.

13 (0–2) Uczniowie uzyskali na ekranie ostry obraz świecy za pomocą soczewki skupiającej. Jeśli bardziej odsuną świe-
cę od soczewki, czy ponownie będą w stanie uzyskać na ekranie jej ostry obraz?
Przyjmij, że soczewka nie zmienia położenia.
Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
Obok każdego zdania wstaw znak X w odpowiedniej rubryce.

P F

13.1 Ostry obraz świecy na ekranie uczniowie uzyskają wtedy, gdy zbliżą ekran do soczewki na odpowiednią odległość.

13.2 Uczniowie uzyskają ostry obraz świecy na ekranie, ale będzie on większy niż w poprzednim ustawieniu.

14 (0–2) Zenek dobrze widzi przedmioty odległe, a przedmioty znajdujące się blisko widzi niewyraźnie.
Wybierz właściwe uzupełnienia zdań.

Obraz przedmiotu oglądanego przez Zenka z bliska jest rozmyty, ponieważ jego soczewki oczne A / B skupiają pro-
mienie świetlne. Aby dobrze widzieć, do czytania Zenek powinien używać okularów z soczewkami C / D.
A. za słabo
B. za bardzo
C. skupiającymi
D. rozpraszającymi
 Testy sprawdzające 75
Grupa A

15 (0–2) Uczniowie skierowali na pryzmat dwie wiązki światła: czerwone światło lasera oraz wąską wiązkę światła
wysyłanego przez żarówkę, i sprawdzali, czy te wiązki zostaną przez pryzmat rozszczepione (rysunek).
A. B.
światło światło
czer czerw
lasera won lasera one
e czer
won
e

C. D.
światło światło
żarówki fioleto żarówki czer w
we one
czer fiole
won towe
e

Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
Obok każdego zdania wstaw znak X w odpowiedniej rubryce.

P F

15.1 Bieg światła laserowego po przejściu przez pryzmat poprawnie przedstawia rysunek A.

15.2 Zjawisko rozszczepienia światła wysyłanego przez żarówkę poprawnie przedstawia rysunek C.
76 Testy sprawdzające
Grupa B

Test 4. Optyka
imię i nazwisko

klasa data

1 (0–1) Uczniowie demonstrowali powstawanie cienia za nieprzezroczystą przeszkodą. Na rysunku zaznaczono obszar
cienia powstały na ekranie.

Co się stanie z obszarem cienia, jeżeli ekran oddalimy od przeszkody, nie zmieniając położenia źródła światła?
Wybierz właściwe uzupełnienia zdania.

Obszar cienia A / B / C, ponieważ światło – rozchodząc się po liniach prostych – oświetli D / E / F obszar ekranu.
A. zwiększy się D. większy
B. zmniejszy się E. mniejszy
C. nie zmieni się F. taki sam

2 (0–2) Co się dzieje ze światłem padającym na przedmioty wykonane z materiałów przezroczystych, a co – ze świa-
tłem padającym na przedmioty nieprzezroczyste?
Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
Wstaw obok każdego zdania znak X w odpowiedniej rubryce.

P F

2.1 Ciała nieprzezroczyste część światła pochłaniają, a część odbijają.

2.2 Ciało przezroczyste odbija część światła, a pozostałą część przepuszcza.

3 (0–1) Na rysunku zaznaczono cztery promienie wychodzące z punktowego źródła światła i biegnące do zwierciadła
kulistego wklęsłego.

2 F O

Który promień pada na zwierciadło pod kątem 0°?

Wybierz właściwą odpowiedź.

A. promień 1 B. promień 2 C. promień 3 D. promień 4

 Testy sprawdzające 77
Grupa B

4 (0–1) Większość powierzchni nie jest gładka. Jeśli promienie równoległe padają na powierzchnię chropowatą, to po
odbiciu nie są już równoległe. Mówimy, że zaszło zjawisko rozproszenia światła.
Czy to zjawisko jest zgodne z prawem odbicia światła?
Wybierz odpowiedź (I lub II) oraz jej uzasadnienie (A lub B).

I. Tak, A. każdy promień odbija się od powierzchni pod takim kątem, pod jakim na nią padł.
ponieważ
II. Nie, B. wyjątkowo w tym zjawisku promienie odbijają się pod kątem mniejszym niż kąt padania.

5 (0–1) Jola stała przed lustrem i lewą ręką odpinała kolczyk z lewego ucha.
Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Jola widziała w lustrze, że odpina kolczyk

A. lewą ręką z lewego ucha.
B. lewą ręką z prawego ucha.
C. prawą ręką z lewego ucha.
D. prawą ręką z prawego ucha.

6 (0–1) Nauczyciel napisał na kartce cztery trzyliterowe wyrazy, a następnie ustawił kartkę pionowo w płaszczyźnie
prostopadłej do zwierciadła płaskiego. Obserwator znajdował się w położeniu zaprezentowanym na rysunku
zwierciadło

SOS
KOK
TA M
MAM
kartka obserwator

Który wyraz wyglądał w lustrze tak samo jak na kartce?

Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.

A. SOS B. KOK C. TAM D. MAM

7 (0–1) Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Zwierciadła kuliste wypukłe znalazły liczne zastosowania praktyczne, m.in. w samochodach jako lusterka wstecz-
ne, ponieważ zawsze, niezależnie od odległości przedmiotu od zwierciadła, wytwarzają obrazy
A. proste, pozorne i powiększone.
B. proste, pozorne i pomniejszone.
C. proste, rzeczywiste i powiększone.
D. proste, rzeczywiste i pomniejszone.

Informacja do zadań 8 i 9
W tabeli przedstawiono prędkość światła w wybranych ośrodkach.

Ośrodek Prędkość światła km

s
[ ]
powietrze 300 000

woda 225 000

szkło 200 000

lód 230 000

diament 124 000

78 Testy sprawdzające
Grupa B

8 (0–2) Promień światła biegnący w wodzie pada na powierzchnię szkła pod kątem 40°.
Wybierz właściwe uzupełnienia zdania.

W szkle światło rozchodzi się z A / B prędkością niż w wodzie, promień załamie się więc pod kątem C / D niż 40°.
A. mniejszą B. większą C. mniejszym D. większym

9 (0–1) Promień świetlny biegnący w pewnym ośrodku pada na powierzchnię wody i załamuje się pod kątem mniej-
szym od kąta padania.
Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Ten promień przed załamaniem mógł się rozchodzić

A. w szkle lub lodzie.
B. w szkle lub diamencie.
C. w powietrzu lub lodzie.
D. w powietrzu lub szkle.

10 (0–2) Na rysunku przedstawiono bieg promieni równoległych padających na dwie soczewki skupiające.

F F

soczewka 1 soczewka 2

Która soczewka ma mniejszą zdolność skupiającą? Dlaczego?

Wybierz właściwą odpowiedź (I lub II) oraz jej uzasadnienie (A lub B).

I. Soczewka 1, A. zdolność skupiająca soczewki jest tym mniejsza, im krótsza jest ogniskowa.
ponieważ
II. Soczewka 2, B. zdolność skupiająca soczewki jest tym mniejsza, im dłuższa jest ogniskowa.

11 (0–2) Na rysunku przedstawiono konstrukcję obrazu tworzonego przez soczewkę rozpraszającą.

Przyjrzyj się rysunkowi i oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub
F – jeśli jest fałszywe. Obok każdego zdania wstaw znak X w odpowiedniej rubryce.

P F

11.1 Wszystkie promienie przechodzące przez soczewkę zmieniają swój kierunek.

11.2 Uzyskany obraz jest pozorny, pomniejszony i prosty.

 Testy sprawdzające 79
Grupa B

Informacja do zadań 12 i 13
Uczniowie obserwowali obrazy tworzone przez soczewkę skupiającą. W pewnej odległości od soczewki ustawili zapaloną
świecę i tak długo przesuwali ekran, aż znaleźli odpowiednie jego ustawienie, aby obraz na ekranie był ostry (rysunek).

F
F

12 (0–1) Wybierz właściwą odpowiedź.

Obraz widoczny na rysunku jest

A. pozorny, powiększony i odwrócony.
B. pozorny, pomniejszony i odwrócony.
C. rzeczywisty, powiększony i odwrócony.
D. rzeczywisty, pomniejszony i odwrócony.

13 (0–2) Uczniowie otrzymywali na ekranie obrazy świecy za pomocą soczewki skupiającej. Jeśli umieszczą świecę
w odległości mniejszej od ogniskowej, czy także uzyskają na ekranie jej ostry obraz? Przyjmij, że soczewka nie
zmienia położenia.
Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
Wstaw obok każdego zdania znak X w odpowiedniej rubryce.

P F

13.1 Uczniowie uzyskają na ekranie ostry obraz świecy, jeśli zbliżą ekran do soczewki na odpowiednią odległość.

13.2 Uczniowie nie uzyskają na ekranie ani rzeczywistego, ani pozornego obrazu świecy.

14 (0–2) Kacper dobrze widzi przedmioty bliskie, a przedmioty znajdujące się daleko widzi niewyraźnie.
Wybierz właściwe uzupełnienia zdań.

Obraz dalekiego przedmiotu oglądanego przez Kacpra jest rozmyty, ponieważ soczewki oczne A / B skupiają promie-
nie świetlne. Aby dobrze widzieć, do patrzenia Kacper powinien używać okularów z soczewkami C / D.
A. za słabo
B. za bardzo
C. skupiającymi
D. rozpraszającymi
80 Testy sprawdzające
Grupa B

15 (0–2) Uczniowie skierowali na pryzmat dwie wiązki: czerwone światło lasera oraz wąską wiązkę światła wysyłane-
go przez żarówkę, i sprawdzali, czy te wiązki zostaną przez pryzmat rozszczepione (rysunek).
A. B.
światło światło
czer czerw
lasera won lasera one
e czer
won
e

C. D.
światło światło
żarówki fioleto żarówki czer w
we one
czer fiole
won towe
e

Oceń prawdziwość wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
Wstaw obok każdego zdania znak X w odpowiedniej rubryce.

P F

15.1 Bieg światła laserowego w pryzmacie poprawnie przedstawiono na rysunku B.

15.2 Na rysunku D poprawnie przedstawiono zjawisko rozszczepienia światła wysyłanego przez żarówkę.
 Testy sprawdzające 81

4. Optyka

Numer Numer
Sprawdzane wiadomości Poprawna odpowiedź
wymagania wymagania
Numer i umiejętności zgodne Liczba
ogólnego szczegółowego
zadania z podstawą programową punktów
z podstawy z podstawy
Uczeń: Grupa A Grupa B
programowej programowej
1 III IX.1 ilustruje prostoliniowe rozchodzenie się światła w ośrodku B, D A, E 2
IX.14a jednorodnym; wyjaśnia powstawanie cienia i półcienia;
demonstruje zjawisko prostoliniowego rozchodzenia się
światła;
2 I IX.2 opisuje zjawisko odbicia (...); P, F P, F 2
3 I IX.4 analizuje bieg promieni wychodzących z punktu w różnych D A 1
kierunkach, a następnie odbitych od zwierciadła płaskiego
i od zwierciadeł sferycznych (...);
4 I IX.3 opisuje zjawisko rozproszenia światła przy odbiciu od I, B I, A 2
powierzchni chropowatej;
5 III IX.5 konstruuje bieg promieni ilustrujący powstawanie obrazów A D 1
IX.14a pozornych wytwarzanych przez zwierciadło płaskie (…);
demonstruje (…) powstawanie obrazów za pomocą
zwierciadeł płaskich (...);
6 III IX.5 konstruuje bieg promieni ilustrujący powstawanie obrazów B D 1
IX.14a pozornych wytwarzanych przez zwierciadło płaskie (…);
demonstruje (…) powstawanie obrazów za pomocą
zwierciadeł płaskich (...);
7 I IX.5 konstruuje bieg promieni ilustrujący (…) powstawanie A B 1
obrazów rzeczywistych i pozornych wytwarzanych przez
zwierciadła sferyczne, znając położenie ogniska;
8 I IX.6 opisuje jakościowo zjawisko załamania światła na granicy B, D A, C 2
I.1 dwóch ośrodków różniących się prędkością rozchodzenia
się światła; wskazuje kierunek załamania;
wyodrębnia z (…) tabel, (…) informacje kluczowe dla
opisywanego zjawiska (...);
9 I IX.6 opisuje jakościowo zjawisko załamania światła na granicy D C 1
I.1 dwóch ośrodków różniących się prędkością rozchodzenia
się światła; wskazuje kierunek załamania;
wyodrębnia z (…) tabel, (…) informacje kluczowe dla
opisywanego zjawiska (...);
10 I IX.7 opisuje bieg promieni równoległych do osi optycznej prze- I, A II, B 2
chodzących przez soczewkę skupiającą i rozpraszającą,
posługując się pojęciami ogniska i ogniskowej;
11 I rysuje konstrukcyjnie obrazy wytworzone przez soczewki; P, F F, P 2
IX.8 rozróżnia obrazy rzeczywiste, pozorne, proste, odwróco-
ne; porównuje wielkość przedmiotu i obrazu;
12 III IX.8 rysuje konstrukcyjnie obrazy wytworzone przez soczewki; C D 1
I.9 rozróżnia obrazy rzeczywiste, pozorne, proste, odwróco-
ne; porównuje wielkość przedmiotu i obrazu;
przestrzega zasad bezpieczeństwa podczas wykonywania
obserwacji, pomiarów i doświadczeń;
13 III IX.14.b otrzymuje za pomocą soczewki skupiającej ostre obrazy P, F F, P 2
I.9 przedmiotu na ekranie;
przestrzega zasad bezpieczeństwa podczas wykonywania
obserwacji, pomiarów i doświadczeń;
14 I IX.9 posługuje się pojęciem krótkowzroczności i daleko- A, C B, D 2
wzroczności oraz opisuje rolę soczewek w korygowaniu
tych wad wzroku;
15 III IX.11 opisuje światło lasera jako jednobarwne i ilustruje to bra- P, F F, P 2
IX.10 kiem rozszczepienia w pryzmacie;
opisuje światło białe jako mieszaninę barw i ilustruje to
rozszczepieniem światła w pryzmacie (...);

Proponowana punktacja:

Ocena celująca bardzo dobra dobra dostateczna dopuszczająca niedostateczna

Liczba punktów 24 21–23 17–20 13–16 9–12 0–8
 82

5 Rozkład materiału nauczania (propozycja)

W kolumnie pierwszej oznaczono kursywą treści dodatkowe.
W kolumnie trzeciej pogrubioną czcionką oznaczono doświadczenia obowiązkowe
Rozkład materiału

Punkty
Osiągnięcia ucznia
Temat lekcji Treści nauczania podstawy Metody pracy Środki nauczania Uwagi
Uczeń:
programowej

ROZDZIAŁ I. ELEKTROSTATYKA I PRĄD ELEKTRYCZNY

Temat 1. • Elektryzowanie ciał przez tarcie • wyodrębnia z tekstów i rysunków I.1 Pogadanka, doświadczenia Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Uczniowie pracują w gru-
Elektryzo- • Dwa rodzaje ładunków schematycznych informacje I.2 przeprowadzane w zes­ generator1, multiteka2, pach. Demonstrują:
wanie ciał elektrycznych kluczowe dotyczące zjawiska I.3 po­łach zbiór zadań3, przyrządy • zjawisko elektryzowania
• Oddziaływanie ładunków elektryzowania ciał VI.1 i materiały do doświadcze- ciał przez potarcie,
elektrycznych • przeprowadza doświadczenie VI.2 nia omówionego w Książce • zjawisko wzajemnego
• Elektryzowanie ciał a budowa związane z elektryzowaniem ciał VI.16 a) nauczyciela oddziaływania ciał
atomu przez potarcie, korzystając z opisu VI.16 b) naładowanych.
• Siła elektryczna • wskazuje czynniki istotne Warto przećwiczyć (na
i nieistotne dla przebiegu przykładzie) zastosowa-
doświadczenia dotyczącego nie zasady zachowania
elektryzowania ciał przez potarcie ładunku.
• informuje, że przyczyną Zbiór zadań: zadania 42.1,
elektryzowania się ciał podczas 42.2 i 42.4, s. 161.
pocierania jest przepływ elektronów
• określa rodzaj oddziaływania
(przyciąganie lub odpychanie) na
podstawie znaku ładunku oraz
znak ładunku na podstawie rodzaju
oddziaływania
• informuje, jaki znak ma ładunek jądra,
a jaki – ładunek elektronu w atomie
• opisuje jakościowo zależność siły
działającej między ładunkami od
odległości między nimi
• informuje, że siła utrzymująca
elektrony w atomie jest siłą
przyciągania elektrycznego
• wyjaśnia, że wiązanie chemiczne
ma naturę elektryczną
• demonstruje zjawiska
elektryzowania przez potarcie
• demonstruje wzajemne
oddziaływanie ciał
naelektryzowanych
 Punkty
Osiągnięcia ucznia
Temat lekcji Treści nauczania podstawy Metody pracy Środki nauczania Uwagi
Uczeń:
programowej
Temat 2. • Elektryzowanie przez dotyk • wyjaśnia, na czym polega I.1 Pogadanka, doświadczenia Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Uczniowie pracują w gru-
Ładunki • Jednostka ładunku elektrycznego elektryzowanie przez dotyk I.2 przeprowadzane w zespo- zbiór zadań, generator, pach. Demonstrują:
elektryczne • Zasada zachowania ładunku • posługuje się pojęciem ładunku I.3 łach, pokaz multiteka, przyrządy i ma- • zjawisko elektryzowania
elektrycznego elektrycznego jako wielokrotności I.4 teriały do doświadczenia ciał,
• Elektroskop ładunku elementarnego I.9 omówionego w Książce • zjawisko wzajemnego
• Przewodniki i izolatory elektryczne • nazywa jednostkę ładunku VI.1 nauczyciela oddziaływania ciał
elektrycznego (bez definicji) VI.3 naładowanych,
• wyjaśnia zasadę zachowania VI.5 • zjawisko elektryzowania
ładunku na przykładzie różnych VI.6 ciał przez dotyk ciałem
sposobów elektryzowania ciał VI.16 a) naelektryzowanym.
• rozwiązuje zadania rachunkowe VI.16 c) Sprawdzają, czy ciało jest
związane z elementarnym naelektryzowane, wyko-
ładunkiem elektrycznym rzystując elektroskop.
• posługuje się elektroskopem
• opisuje budowę elektroskopu Warto przećwiczyć (na
• wyjaśnia zasadę działania przykładzie) stosowanie za-
elektroskopu sady zachowania ładunku.
• stosuje zasadę zachowania ładunku Zbiór zadań: zadania 43.1
podczas elektryzowania przez i 43.2, s.163; zadania
dotyk i pocieranie 43.3–43.5, s. 164.
• rozróżnia izolatory i przewodniki
(w najważniejszych przypadkach:
metal, tworzywo sztuczne, szkło)
• wykazuje doświadczalnie różnice
między elektryzowaniem metali
a elektryzowaniem izolatorów
• zauważa, że przepływ ładunku,
z jakim mamy do czynienia
w doświadczeniach z elektrostatyki,
jest innym przykładem znanego
z życia codziennego zjawiska
przepływu prądu elektrycznego
• demonstruje zjawisko
elektryzowania przez dotyk
• odróżnia przewodniki od
izolatorów; podaje przykłady
Temat 3. • Przyciąganie nienaelektryzowanych • przeprowadza doświadczenia I.1 Pogadanka, doświadczenia Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Przyciąganie przedmiotów
Indukcja przewodników przez ciała z przyciąganiem drobnych I.2 przeprowadzane w zes­ zbiór zadań, generator, nienaelektryzowanych
elektrosta- naelektryzowane przedmiotów przez ciało I.3 połach multiteka, przyrządy i ma- przez ciało naelektryzo-
tyczna • Przyciąganie nienaelektryzowanych naelektryzowane I.4 teriały do doświadczeń wane nie jest dla uczniów
izolatorów przez ciała • wyjaśnia, w jaki sposób ciało I.9 oczywiste. Łatwo zade-
naelektryzowane naelektryzowane może przyciągać VI.4 monstrować to zjawisko,
• Siły działające między cząsteczkami ciało obojętne trudniej wyjaśnić jego
Rozkład materiału

mechanizm. Można sobie

83
 84

Punkty
Osiągnięcia ucznia
Temat lekcji Treści nauczania podstawy Metody pracy Środki nauczania Uwagi
Uczeń:
programowej
• opisuje przemieszczanie się poradzić, wyjaśniając zmia-
ładunków w przewodnikach pod nę ustawienia ładunków
Rozkład materiału

wpływem oddziaływania ładunku wewnątrz ciała nienaelek-

zewnętrznego tryzowanego.
• opisuje przemieszczanie się Zbiór zadań: zadania
ładunków w izolatorach pod 44.1–44.7, s.165–166.
wpływem oddziaływania ładunku
zewnętrznego
• wyjaśnia naturę sił działających
między cząsteczkami
• posługuje się pojęciem indukcji
elektrostatycznej
Temat 4. • Napięcie elektryczne • wyjaśnia, że aby popłynął prąd I.1 Pogadanka, doświadczenia Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Uczniowie pracują w gru-
Obwód • Prąd elektryczny elektryczny, odbiornik należy I.2 przeprowadzane w ze- zbiór zadań, generator, pach. Budują obwody elek-
prądu elek- • Kierunek przepływu prądu podłączyć do źródła napięcia I.3 społach multiteka, przyrządy i ma- tryczne według podanego
trycznego a kierunek ruchu elektronów w obwodzie zamkniętym I.4 teriały do doświadczenia schematu (jako źródło
• Symbole elektryczne • rozpoznaje i rysuje symbole I.9 omówionego w Książce napięcia wykorzystują np.
• Obwody elektryczne elementów obwodów VI.7 nauczyciela baterie płaskie).
• Zwarcie elektrycznych: źródło napięcia, VI.13 Wymagana jest znajomość
przewód, żarówkę, wyłącznik VI.16 d) symboli elementów:
• odczytuje i rysuje schematy ogniwa, opornika, żarówki,
obwodów elektrycznych wyłącznika, woltomierza,
• buduje proste obwody elektryczne amperomierza.
zgodnie ze schematem Zbiór zadań: zadania 45.5
• informuje, że przepływ prądu nie i 45.6, s. 167; zadania 45.7
polega na „dopłynięciu” nośników i 45.8, s.168.
ładunku do odbiornika
• buduje złożone obwody
elektryczne zgodnie ze schematem
• łączy – według podanego
schematu – obwód elektryczny,
w którego skład wchodzą: źródło
(akumulator, zasilacz), odbiornik
(żarówka, brzęczyk, silnik, dioda,
grzejnik, opornik), wyłączniki,
woltomierze, amperomierze
• wymienia skutki zwarcia
Temat 5. • Jony • bada doświadczalnie wpływ I.1 Pogadanka, pokaz Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Należy uświadomić
Prąd • Przepływ prądu elektrycznego stężenia soli w wodzie na przepływ I.2 zbiór zadań, generator, uczniom, że nośnikami
elektryczny w cieczach prądu elektrycznego I.3 multiteka, przyrządy i ma- prądu są nie tylko elek-
w cieczach • Elektryczność w organizmach • opisuje prąd elektryczny I.4 teriały do doświadczenia trony, ale także jony. Prąd
żywych w roztworach jako przepływ jonów I.9 omówionego w Książce elektryczny może więc
• omawia zasady bezpieczeństwa VI.7 nauczyciela płynąć także w niektórych
związane z przepływem prądu roztworach. Wiąże się
przez roztwór to jednak z przepływem

Osiągnięcia ucznia
Temat lekcji Treści nauczania
Uczeń:
• wyjaśnia, jakie jony znajdują się
w roztworze wodnym NaCl
• opisuje znaczenie zjawisk
elektrycznych w organizmach
żywych
Temat 6. • Jonizacja powietrza • wyjaśnia, że prąd elektryczny
Prąd • Żarówki i świetlówki w gazach to przepływ jonów
elektryczny • Wyładowania atmosferyczne i elektronów
w gazach • Piorunochrony • wyjaśnia, że piorun jest
• Zachowanie w czasie burzy szczególnym przypadkiem
przepływu prądu elektrycznego
• wymienia zasady bezpiecznego
zachowania podczas burzy (nie
należy chronić się pod drzewami
i słupami, pływać w wodzie, kłaść
się na ziemi)
• wyjaśnia różnice w zasadach
działania żarówki i lampy
wyładowczej; wymienia zalety
i wady obu źródeł światła
• wyjaśnia zasady bezpiecznego
zachowania podczas burzy, stosując
poznane prawa fizyki
Temat 7. • Napięcie elektryczne • wyjaśnia (intuicyjnie) i rozróżnia
Napięcie • Natężenie prądu elektrycznego pojęcia napięcia i natężenia prądu
elektryczne • Wartości napięć elektrycznych • posługuje się pojęciem napięcia
i natężenie i natężeń prądu elektrycznego elektrycznego jako wielkości
prądu elek- w przyrodzie i urządzeniach określającej ilość energii potrzebnej
trycznego zbudowanych przez człowieka do przeniesienia jednostkowego
ładunku w obwodzie
• przeprowadza obliczenia i zapisuje
wynik zgodnie z zasadami
zaokrąglania, z zachowaniem
liczby cyfr znaczących wynikającej
z danych
• stosuje jednostki napięcia
elektrycznego i natężenia pradu
elektrycznego
Punkty
podstawy Metody pracy Środki nauczania Uwagi
programowej
masy, co jest wykorzysty-
wane m.in. do pozłacania
i chromowania różnych
przedmiotów.
Zbiór zadań: zadania
48.1–48.5, s. 176–177.
I.1 Pogadanka, pokaz, projek- Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Suche powietrze jest izola-
I.2 cja filmu dydaktycznego zbiór zadań, generator, torem, ale po zjonizowaniu
I.3 multiteka, przyrządy i ma- (np. przez wysokie napię-
I.4 teriały do doświadczenia cie) zmienia właściwości
I.9 omówionego w Książce i zaczyna przewodzić prąd.
VI.7 nauczyciela Trzeba uczniom uświadomić
zagrożenia powodowa-
ne przez wyładowania
atmosferyczne. Uczniowie
powinni poznać zasady
zachowania w czasie burzy.
Prąd elektryczny może pły-
nąć także w innych gazach
niż powietrze. Wykorzystu-
je się to w świetlówkach.
Informujemy uczniów, że
świetlówki zużywają mniej
energii elektrycznej niż
żarówki, przy takim samym
natężeniu wysyłanego
światła.
Zbiór zadań: zadania 48.8
i 48.9, s. 177.
I.1 Pogadanka, rozwiązywanie Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Wprowadzając pojęcia
I.6 prostych zadań oblicze- zbiór zadań, generator, napięcia elektrycznego
II.3 niowych multiteka, rysunek przed- i natężenia prądu elek-
VI.6 stawiający wartości napięć trycznego, wykorzystajmy
VI.8 elektrycznych i natężeń analogię między tymi
VI.9 prądu elektrycznego zjawiskami a przepływem
w otoczeniu wody. Napięcie porównu-
jemy z wysokością, z jakiej
spływa woda, a natężenie
– z ilością przepływającej
wody. Pouczająca może
być analiza wartości napięć
i natężeń spotykanych
w przyrodzie oraz stoso-
Rozkład materiału
wanych w urządzeniach
85
 86

Punkty
Osiągnięcia ucznia
Temat lekcji Treści nauczania podstawy Metody pracy Środki nauczania Uwagi
Uczeń:
programowej
• przelicza wielokrotności i pod­ zbudowanych przez czło-
wielo­krotności (mikro-, mili, kilo-, wieka (podręcznik).
Rozkład materiału

mega-) Zbiór zadań: zadania

• oblicza natężenie prądu na 46.1– 46.9, s. 170–171.
podstawie jego definicji
• wymienia proste przykłady napięcia
w urządzeniach codziennego
użytku
• stosuje analogię między
przepływem prądu elektrycznego
a przepływem wody
• podaje przykłady napięcia i natężenia
prądu w urządzeniach elektrycznych
wykorzystywanych w życiu
codziennym
• określa natężenie elektryczne za
Q
pomocą wzoru: I = t i oblicza
wszystkie wielkości występujące
w tej zależności
• przelicza jednostki czasu (sekunda,
minuta, godzina)
Temat 8. • Przemiany energii elektrycznej • posługuje się pojęciem napięcia I.1 Pogadanka, dyskusja, roz- Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Zwróćmy uwagę uczniów
Praca i moc • Obliczanie energii (w J i kWh) elektrycznego; wyjaśnia związek I.7 wiązywanie prostych zadań zbiór zadań, generator, na to, jak bardzo wykorzy-
prądu elek- • Moc prądu elektrycznego napięcia elektrycznego z pracą VI.9 obliczeniowych multiteka, tabela zawierają- stywanie energii elektrycznej
trycznego • Koszt zużytej energii elektrycznej prądu elektrycznego i energią VI.10 ca przykłady mocy różnych ułatwia życie. Nie mamy jej
• stosuje do obliczeń związek między VI.11 urządzeń (podręcznik) jednak za darmo. Na koszt
napięciem, natężeniem i mocą oraz zużywanej energii elek-
między napięciem, natężeniem, trycznej wpływa nie tylko
czasem i pracą prądu cena 1 kWh, ale też moc
• rozwiązuje trudniejsze zadania używanych urządzeń i czas
rachunkowe związane z pracą ich pracy. Warto uświadomić
i mocą prądu elektrycznego uczniom, w jaki sposób moż-
• podaje przykłady mocy urządzeń na ograniczyć wydatki związa-
elektrycznych znanych z życia ne z użytkowaniem urządzeń
codziennego elektrycznych. Uświadamia-
• przelicza wielokrotności my im także, że oszczędzanie
i podwielokrotności jednostek energii przyczynia się do ogra-
pracy i mocy niczania degradacji środowi-
ska przyrodniczego.
Warto zaproponować
uczniom, aby w domu zapla-
nowali doświadczenie mające
na celu wyznaczenie mocy
żarówki.
 Punkty
Osiągnięcia ucznia
Temat lekcji Treści nauczania podstawy Metody pracy Środki nauczania Uwagi
Uczeń:
programowej
Zbiór zadań: zadania
52.1–52.12, s. 187–188.
Temat 9. • Mierniki • wykorzystuje woltomierz I.4 Pogadanka, doświadczenia Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Uczniowie w grupach:
Pomiar • Pomiar napięcia elektrycznego i amperomierz do pomiaru I.5 przeprowadzane w ze- zbiór zadań, generator, • budują obwód według
napięcia • Pomiar natężenia prądu odpowiednich wielkości I.6 społach multiteka, przyrządy i ma- podanego schematu,
i natężenia. elektrycznego (w prostych przykładach) I.9 teriały do doświadczeń • mierzą napięcie
Wyznacza- • Wyznaczanie mocy • wyznacza moc żarówki na VI.16d) i natężenie prądu,
nie mocy podstawie samodzielnych • wyznaczają moc żarówki
pomiarów napięcia elektrycznego zasilanej baterią (za
i natężenia prądu elektrycznego pomocą woltomierza
• korzysta z miernika uniwersalnego, i amperomierza).
wybiera odpowiedni zakres Jest to okazja do utrwale-
pomiaru nia umiejętności prze-
• łączy (według podanego krojowych związanych
schematu) obwód elektryczny, z wykony­waniem pomia-
na który składają się: źródło rów, takich jak:
(akumulator, zasilacz), • ustalanie zakresu
odbiornik (żarówka, brzęczyk, przyrządów,
silnik, dioda, grzejnik, opornik), • ustalanie dokładności
wyłączniki, woltomierze, przyrządów,
amperomierze • odczytywanie wskazań
• odczytuje wskazania mierników mierników,
• zapisywanie odczytów
wraz z niepewnością
pomiarową.
Zbiór zadań: zadanie
46.13, s. 172; zadanie 47.7,
s. 174; zadanie 47.9, s. 175.
Temat 10. • Połączenie szeregowe źródeł prądu • oblicza napięcie baterii ogniw I.1 Pogadanka, pokaz lub Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Uczniowie wykonują
Przykłady elektrycznego połączonych równolegle I.3 doświadczenia przepro- zbiór zadań, generator, (w grupach):
obwodów • Połączenie równoległe źródeł prądu i szeregowo I.4 wadzane w zespołach, multiteka, przyrządy i ma- • pomiar napięcia źródeł
elektrycz- elektrycznego • informuje, jak napięcie elektryczne I.9 obliczenia rachunkowe teriały do doświadczeń prądu połączonych
nych • Łączenie szeregowe odbiorników i natężenie prądu płynącego przez VI.16 d) szeregowo,
• Łączenie równoległe odbiorników zespół odbiorników połączonych • pomiar napięcia źródeł
• Przykłady zastosowania tych szeregowo i równolegle zależy prądu połączonych
połączeń od napięcia elektrycznego oraz równolegle,
natężenia prądu płynącego przez • pomiar napięcia
poszczególne odbiorniki na odbiornikach
• wskazuje przykłady połączeń połączonych szeregowo,
równoległych i szeregowych; • pomiar natężenia prądu
buduje takie układy przepływającego przez
odbiorniki połączone
równolegle.
Rozkład materiału
87
 88

Punkty
Osiągnięcia ucznia
Temat lekcji Treści nauczania podstawy Metody pracy Środki nauczania Uwagi
Uczeń:
programowej
• rozwiązuje zadania związane Należy uświadomić
z łączeniem szeregowym uczniom, że wszystkie
Rozkład materiału

i równoległym, w szczególności urządzenia w sieci do-

związane z projektowaniem prostych mowej są podłączone do
obwodów (np. łączenie lampek prądu równolegle.
choinkowych), bez wzorów na opór Zbiór zadań: doświadcze-
zastępczy nie 27, s. 173; zadanie 47.9,
• łączy (według podanego s. 175; zadanie 47.12, s.
schematu) obwód elektryczny, 175; zadanie 47.13, s. 175.
w którego skład wchodzą:
źródło, odbiornik, wyłączniki,
woltomierze, amperomierze;
odczytuje wskazania mierników
Powtórzenie • Powtórzenie I.1 Praca z podręcznikiem, Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Trzeba przypomnieć
• Zastosowanie poznanej wiedzy I.2 rozwiązywanie zadań zbiór zadań, generator, wiadomości teoretycz-
(wiadomości i umiejętności) I.3 rachunkowych i proble- multiteka, przygotowane ne poznane na lekcjach
do rozwiązywania problemów I.4 mowych przez nauczyciela zestawy i omówić przeprowadzone
fizycznych I.5 zadań uwzględniające zróż- doświadczenia.
• Analiza tekstu I,6 nicowanie zaawansowania Ze względu na zróżnico-
I.7 uczniów wanie poziomu wiedzy
I.8 uczniów warto skorzystać
I.9 z testów (o różnych stop-
VI.1 niach trudności; podręcz-
VI.2 nik, s. 64–67).
VI.3 Aby ćwiczyć umiejętności
VI.4 posługiwania się infor-
VI.5 macjami pochodzącymi
VI.6 z analizy przeczytanych
VI.7 tekstów, warto omówić
VI.8 tekst popularnonaukowy
VI.9 Żywe paralizatory (podręcz-
VI.10 nik, s. 68).
VI.11
VI.13
VI.16 a)
VI.16 b)
VI.16 c)
VI.16 d)
Sprawdzian Samodzielna praca Testy (dostępne na portalu
uczniów dlanauczyciela.pl)

Osiągnięcia ucznia
Temat lekcji Treści nauczania
Uczeń:
ROZDZIAŁ II. ELEKTRYCZNOŚĆ I MAGNETYZM
Temat 11. • Co to jest opór elektryczny • wyjaśnia (intuicyjnie) znaczenie
Opór elek- • Prawo Ohma pojęcia oporu elektrycznego jako
tryczny • Jednostka oporu elektrycznego właściwości przewodnika
• Oporniki • stosuje prawo Ohma
• Zastosowanie prawa Ohma do • określa opór elektryczny za
rozwiązywania prostych zadań U VI.16 d)
pomocą wzoru: R = I i oblicza
wszystkie wielkości występujące
w tej zależności
• odczytuje wykresy I(U); na ich
podstawie oblicza opór elektryczny
• posługuje się symbolem graficznym
opornika podczas rysowania
i czytania schematów elektrycznych
• przelicza wielokrotności
i podwielokrotności jednostki
oporu elektrycznego
• odczytuje wskazania mierników
• rozpoznaje proporcjonalność
prostą
Temat 12. • Pomiar napięcia elektrycznego • przeprowadza wybrane przez
Wyznacza- i natężenia prądu elektrycznego nauczyciela doświadczenia,
nie oporu • Obliczanie oporu na podstawie korzystając z ich opisów
elektrycz- pomiarów • wyznacza opór przewodnika na
nego • Sporządzanie wykresu zależności podstawie pomiarów napięcia
I(U) elektrycznego na jego końcach
• Obliczanie oporu na podstawie oraz natężenia płynącego
wykresu zależności I(U) przezeń prądu
• posługuje się pojęciem niepewności
pomiarowej; zapisuje wynik
pomiaru wraz z jednostką,
z uwzględnieniem informacji
o niepewności
• przeprowadza obliczenia i zapisuje
wynik zgodnie z zasadami
zaokrąglania, z zachowaniem
liczby cyfr znaczących wynikającej
z dokładności pomiaru
• rozpoznaje proporcjonalność
prostą
• zapisuje wynik pomiaru wraz
z jednostką
Punkty
podstawy Metody pracy Środki nauczania Uwagi
programowej
I.1 Pogadanka, pokaz lub Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Warto doświadczalnie
I.5 doświadczenia przepro- generator, multiteka, wykazać zależność między
I.7 wadzane w zespołach, zbiór zadań, przyrządy do natężeniem prądu elek-
I.8 rozwiązywanie zadań doświadczeń trycznego a przyłożonym
VI.12 rachunkowych napięciem elektrycznym.
Wprowadzając pojęcie
oporu, należy zaznaczyć,
że opór przewodnika nie
zależy ani od napięcia elek-
trycznego, ani od natężenia
prądu; jest „zakodowany”
w samym przewodniku.
Warto zaproponować
uczniom, aby w domu
zaplanowali doświadczenie
mające na celu wyzna-
czenie oporu żarówki lub
opornika.
Zbiór zadań: zadania
49.1–49.8, s.179–180.
I.1 Pogadanka, doświadczenia Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Uczniowie (w zespołach)
I.2 przeprowadzane w ze- generator, multiteka, przeprowadzają doświad-
I.3 społach zbiór zadań, przyrządy do czenie obowiązkowe
I.4 doświadczeń (VI.16 e): wyznaczają opór
I.5 elektryczny przewodnika
I.6 za pomocą woltomierza
I.7 i amperomierza.
I.8 Zbiór zadań: zadania
I.9 49.9–49.23, s. 180–182.
VI.16 e)
Rozkład materiału
89
 90

Punkty
Osiągnięcia ucznia
Temat lekcji Treści nauczania podstawy Metody pracy Środki nauczania Uwagi
Uczeń:
programowej
Temat 13. • Napięcie przemienne • wyjaśnia, że znak i wartość napięcia I.1 Pogadanka, rozwiązywanie Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Uczniowie korzystają z do-
Domowa • Napięcie i natężenie skuteczne w domowej sieci elektrycznej I.9 zadań rachunkowych generator, multiteka, zbiór mowej sieci elektrycznej,
Rozkład materiału

sieć elek- • Uziemienie zmieniają się wiele razy w ciągu
tryczna • Pierwsza pomoc przy porażeniu sekundy
prądem elektrycznym • wyjaśnia znaczenie pojęć napięcia
i natężenia skutecznego
• informuje, że napięcie skuteczne
w sieci domowej w Polsce wynosi
230 V
• informuje, że ciało człowieka
przewodzi prąd elektryczny
• informuje, że szczególnie
niebezpieczne jest dotykanie
urządzeń elektrycznych w miejscach
wilgotnych i wilgotnymi rękoma
• wymienia podstawowe zasady
bezpiecznego użytkowania
domowej sieci elektrycznej oraz
postępowania w przypadku
porażenia prądem elektrycznym
• rozróżnia pojęcia fazy i zera
• wyjaśnia, do czego służy
uziemienie; uzasadnia konieczność
stosowania uziemienia
Temat 14. • Skutki przerw w dostawach energii • wymienia miejsca (obiekty), którym
Ochrona • Zasilacze awaryjne szczególnie zagrażają przerwy
sieci elek- • Bezpieczniki w dostawie energii elektrycznej
trycznej • Wyłączniki różnicowoprądowe • wyjaśnia, do czego służą zasilacze
awaryjne
• wyjaśnia, do czego służą
bezpieczniki, i co należy zrobić,
jeśli bezpiecznik rozłączy obwód
elektryczny
• rozstrzyga, czy przy podanym
obciążeniu bezpiecznik rozłączy
obwód elektryczny
• wyjaśnia, do czego służą wyłączniki
różnicowoprądowe
Temat 15. • Bieguny magnetyczne • informuje, że jednakowe bieguny
Magnesy • Oddziaływanie biegunów magnesu się odpychają, a różne –
magnetycznych przyciągają
• Ziemia – wielki magnes • wyjaśnia, że magnes przyciąga
• Zasada działania kompasu żelazo i niektóre inne metale
zadań dlatego powinni wiedzieć:
jak to robić bezpiecznie,
przed czym zabezpiecza
uziemienie,
jak udzielić pierwszej
pomocy przy porażeniu
elektrycznym.
Zbiór zadań: zadania 53.9
i 53.10, s. 191.
I.1 Pogadanka, praktyczne Podręcznik, zeszyt ćwi- Uczniowie korzystają z do-
I.6 zapoznanie się z bezpiecz- czeń, generator, multiteka,
mowej sieci elektrycznej,
I.7 nikami zbiór zadań, materiały do
dlatego powinni wiedzieć,
VI.14 pokazu że bezpieczniki zabezpie-
VI.15 czają instalację elektryczną
przed uszkodzeniem w wy-
niku przeciążenia.
Ponadto powinni się
zapoznać z bezpiecznikami
we własnym domu i ustalić,
przy jakim natężeniu prądu
przerywają one przepływ
prądu.
Zbiór zadań: zadania
53.11–53.13, s. 192.
I.1 Pogadanka, pokaz lub Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Wskazane jest przepro-
I.3 doświadczenia przeprowa- generator, multiteka, wadzanie doświadczeń
VII.1 dzane w zespołach zbiór zadań, przyrządy ilustrujących oddziaływanie
VII.2 i materiały do pokazu lub magnetyczne w formie
VII.3 doświadczeń pokazu lub doświadczeń.

Osiągnięcia ucznia
Temat lekcji Treści nauczania
Uczeń:
• Domeny magnetyczne • informuje, że nie można
uzyskać pojedynczego bieguna
magnetycznego
• wyjaśnia zasadę działania kompasu;
posługuje się tym przyrządem
• demonstruje doświadczalnie
zjawiska magnetyczne
• wyjaśnia mechanizm zjawiska
magnesowania się ciał, korzystając
z pojęcia domen magnetycznych
• rozróżnia bieguny geograficzne
i magnetyczne
• demonstruje zachowanie się
igły magnetycznej w obecności
magnesu
Temat 16. • Elektromagnes • demonstruje zjawisko
Prąd elek- • Siły magnetyczne oddziaływania przewodnika
tryczny z prądem na igłę magnetyczną
i magne- • buduje elektromagnes
tyzm • wyjaśnia oddziaływanie między
elektromagnesem a magnesem
• podaje przykłady zastosowania
zjawisk magnetycznych do
zapisywania i przechowywania
informacji
• bada, jak biegunowość i siła
przyciągania elektromagnesu zależą
od różnych czynników
• wyjaśnia, że magnes trwały
swoje właściwości magnetyczne
zawdzięcza także ruchowi
ładunków elektrycznych
Temat 17. • Zasada działania silnika • wyjaśnia, że na przewodnik
Silnik elek- elektrycznego z prądem znajdujący się w pobliżu
tryczny magnesu działa siła magnetyczna,
którą wykorzystujemy w silnikach
elektrycznych
• opisuje (w uproszczeniu) budowę
silnika elektrycznego, wyjaśnia
zasadę jego działania i podaje
przykłady zastosowania silników
elektrycznych
Punkty
podstawy Metody pracy Środki nauczania Uwagi
programowej
VII.7 a) Warto podać przykłady
wykorzystywania tego
oddziaływania w życiu
codziennym.
Zbiór zadań: zadania
54.1–54.16, s. 195–198.
I.1 Pogadanka, doświadczenia Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Uczniowie (w zespołach)
I.2 przeprowadzane w ze- generator, multiteka, zbiór przeprowadzają doświad-
I.3 społach zadań, przyrządy i materia- czenia wskazujące na od-
I.4 ły do doświadczeń działywanie przewodnika
I.9 z prądem na igłę magne-
VII.4 tyczną, budują elektroma-
VII.5 gnes, sprawdzają wzajemne
VII.7 b) oddziaływanie magnesów
z elektromagnesami.
Zbiór zadań: zadania
55.1–55.12, s.199–201.
I.1 Pogadanka, pokaz Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Wskazane jest zademon-
VII.6 generator, multiteka, strowanie oddziaływania
zbiór zadań, przyrządy do magnesu na ruchomą
pokazu ramkę z prądem, którego
skutkiem jest wychylenie
ramki (doświadczenie opi-
sane w podręczniku, s. 97).
Trzeba omówić budowę
silnika elektrycznego,
zasadę jego działania oraz
praktyczne zastosowanie.
Rozkład materiału
Działanie silnika demon-
strujemy na modelu.
91
 92

Punkty
Osiągnięcia ucznia
Temat lekcji Treści nauczania podstawy Metody pracy Środki nauczania Uwagi
Uczeń:
programowej
Zbiór zadań: zadania
55.14–55.16, s. 201.
Rozkład materiału

Powtórzenie • Powtórzenie I.1 Ćwiczenia, praca z pod- Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Trzeba przypomnieć wiado-
• Zastosowanie poznanej wiedzy I.2 ręcznikiem generator, multiteka, zbiór mości teoretyczne poznane
(wiadomości i umiejętności) I.3 zadań, przygotowane na lekcjach i omówić prze-
do rozwiązywania problemów I.4 przez nauczyciela zestawy prowadzone doświadczenia.
fizycznych z zakresu I.5 zadań uwzględniające zróż- Zwracamy uwagę na związek
elektromagnetyzmu I.6 nicowanie zaawansowania magnetyzmu z przepływem
• Analiza tekstu I.7 uczniów prądu.
I.8 Ze względu na zróżnicowa-
I.9 nie poziomu wiedzy uczniów
VI.16 e) warto skorzystać z testów
VII.1 (o różnych stopniach trudno-
VII.2 ści; podręcznik, s. 101–103).
VII.3 Aby ćwiczyć umiejętności
VII.4 posługiwania się infor-
VII. 5 macjami pochodzącymi
VII.6 z analizy przeczytanych
VII.7 a) tekstów, warto omówić
VII.7 b) tekst popularnonauko-
wy Wędrujące bieguny
(podręcz­nik, s. 104).
Sprawdzian Samodzielna praca Testy (dostępne na portalu
uczniów dlanauczyciela.pl)
ROZDZIAŁ III. DRGANIA I FALE
Temat 18. • Położenie i prędkość w ruchu • opisuje przykłady drgań, w tym I.1 Pogadanka, pokaz, Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Uczniowie (w zespołach)
Ruch wahadła ruch wahadła I.2 doświadczenia przepro- generator, multiteka, zbiór przeprowadzają doświad-
drgający • Drgania ciężarka na sprężynie • wyjaśnia znaczenie pojęć: okresu, I.3 wadzane w zespołach, zadań, przyrządy i materia- czenie obowiązkowe:
• Ruch drgający częstotliwości i amplitudy drgań VIII.1 rozwiązywanie prostych ły do doświadczeń wyznaczają okres i często-
• Okres i częstotliwość w ruchu • oblicza częstotliwość na podstawie VIII.2 zadań rachunkowych tliwość w ruchu drgającym
drgającym okresu (i odwrotnie) VIII.9 a) (np. ciężarka na sprężynie
• Amplituda • wyznacza okres i częstotliwość lub kulki zaczepionej na nici).
w ruchu okresowym Zespoły pracują z różnymi
• wymienia przykłady ciałami drgającymi (np.
niemechanicznych zjawisk kulki na nitkach o różnej
okresowych (np. przepływ prądu długości, ciężarki na róż-
przemiennego) nych sprężynach).
Zbiór zadań: zadania
57.1–57.9, s. 209– 210.
Temat 19. • Wykresy zależności położenia x od • otrzymuje doświadczalnie wykres I.1 Pogadanka, pokaz Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Uczniowie obserwują
Wykresy czasu t w ruchu wahadła zależności położenia wahadła od I.3 generator, multiteka, zbiór doświadczenie dotyczące
ruchu drga- • Drgania mechaniczne i inne czasu VIII.3 zadań, przyrządy i materiały otrzymywania wykresu
jącego VIII.9a) do doświadczenia zależności położenia
 Punkty
Osiągnięcia ucznia
Temat lekcji Treści nauczania podstawy Metody pracy Środki nauczania Uwagi
Uczeń:
programowej
• odczytuje z wykresu położenie wahadła od czasu. Na pod-
wahadła w danej chwili stawie wykresu wyznaczają
(i odwrotnie) oraz amplitudę amplitudę i okres drgań
• wyznacza amplitudę i okres drgań wahadła.
na podstawie wykresu zależności Zbiór zadań: zadania
położenia wahadła od czasu 57.11– 57.14,
• wskazuje na wykresie chwile, s. 210 –211.
w których wahadło znajduje się
w położeniu równowagi
Temat 20. • Energia w ruchu wahadła • opisuje ruch ciała na sprężynie I.1 Pogadanka, pokaz Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Zwróćmy uwagę uczniów
Przemia- • Energia potencjalna sprężystości • opisuje jakościowo przemiany I.2 generator, multiteka, zbiór na to, że podczas całego
ny energii • Energia w ruchu ciężarka energii kinetycznej i energii I.6 zadań ruchu suma energii poten-
w ruchu potencjalnej sprężystości w tym III.3 cjalnej i energii kinetycznej
drgającym ruchu III.5 jest stała. Oznacza to, że
• wykonuje obliczenia dotyczące tego VIII.2 jeśli jedna energia maleje
ruchu o jakąś wartość, to druga
wzrasta o taką samą war-
tość.
Zbiór zadań: zadania
57.17– 57.18, s. 211; zada-
nie 57.27, s. 213.
Temat 21. • Ruch fali a ruch cząsteczek • stosuje pojęcie fali do opisu zjawisk I.1 Pokaz, dyskusja, rozwią- Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, W czasie pokazu ruchu
Fale • Fala na sznurze • odróżnia ruch fali od ruchu ośrodka I.2 zywanie prostych zadań generator, multiteka, zbiór falowego (na wodzie lub
• Fale a drgania • stosuje pojęcia długości I.3 rachunkowych zadań sznurze) starajmy się
• Długość fali i częstotliwości fali I.4 wzbudzać różniące się fale.
• Zależność między długością, • wykonuje obliczenia związane I.6 Taki pokaz może stać się
prędkością i okresem fali z długością, częstotliwością I.7 punktem wyjścia do dysku-
i prędkością fali (wraz I.9 sji, czym te fale się różnią.
z jednostkami) II.3 Zbiór zadań: zadania
• wykonuje proste doświadczenia VIII.4 58.1– 58.12, s. 214– 215.
z falami na wodzie VIII.5
Temat 22. • Dźwięk jako fala • informuje, że dźwięk to fala I.1 Pogadanka, pokaz z wyko- Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Warto wykorzystać
Dźwięk • Ruch fali dźwiękowej a ruch mechaniczna, której źródłem są I.2 rzystaniem komputera generator, multiteka, zbiór program komputerowy
powietrza drgania ciał I.3 zadań, komputer z dostę- przedstawiający wykresy
• Prędkość dźwięku • podaje przykłady źródeł dźwięku I.4 pem do internetu różnych dźwięków.
• Graficzne przedstawienie dźwięku • wykonuje obliczenia związane II.4 Zbiór zadań: zadania
z prędkością dźwięku VIII.6 59.1–59.9, s. 216–217.
• demonstruje doświadczalnie VIII.9 a)
powstawanie dźwięków VIII.9 b)
• demonstruje dźwięki VIII.9 c)
o różnych częstotliwościach
(z wykorzystaniem drgającego
przedmiotu lub instrumentu
Rozkład materiału

muzycznego)
93
 94

Punkty
Osiągnięcia ucznia
Temat lekcji Treści nauczania podstawy Metody pracy Środki nauczania Uwagi
Uczeń:
programowej
• informuje, jakiej wielkości fizycznej
odpowiada wysokość dźwięku,
Rozkład materiału

a jakiej – natężenie dźwięku

• opisuje mechanizm powstawania
i rozchodzenia się fal dźwiękowych
• samodzielnie przygotowuje
komputer do obserwacji
oscylogramów dźwięków
• obserwuje oscylogramy fal
dźwiękowych (z wykorzystaniem
różnych technik)
• wykonuje obliczenia związane
z długością, częstotliwością
i prędkością fali dźwiękowej
• rozróżnia dźwięki słyszalne,
ultradźwięki i infradźwięki; opisuje
ich znaczenie w przyrodzie
i technice
Temat 23. • Porównywanie głośności • opisuje jakościowo związek I.1 Pogadanka, doświadczenia Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Uczniowie powinni prze-
Wysokość i wysokości dźwięków między wysokością dźwięku I.3 przeprowadzane w ze- generator, multiteka, zbiór prowadzić doświadczenie
dźwięku • Instrumenty muzyczne a częstotliwością fali VIII.7 społach zadań obowiązkowe w zespołach.
• Ultradźwięki i infradźwięki • opisuje jakościowo związek między VIII.8 Jako ciało drgające można
• Echolokacja natężeniem dźwięku (głośnością) VIII.9b) wykorzystać brzeszczot
a energią i amplitudą fali zamocowany w imadle.
• rozróżnia dźwięki słyszalne, Zmieniając długość jego
ultradźwięki i infradźwięki; opisuje części wystającej poza ima-
ich znaczenie w przyrodzie dło, zmieniamy wysokość
i technice dźwięku.
• rozróżnia dźwięki słyszalne, Zbiór zadań: zadania 59.13,
ultradźwięki i infradźwięki; 59.16 i 59.17, s. 218.
wymienia przykłady ich źródeł
• demonstruje dźwięki
o różnych częstotliwościach
(z wykorzystaniem drgającego
przedmiotu lub instrumentu
muzycznego)
Temat 24. • Fale radiowe • informuje, że światło, fale radiowe, I.1 Debata lub seminarium Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Lekcję mogą przygotować
Fale elek- • Mikrofale podczerwień i nadfiolet mają I.2 generator, multiteka, zbiór uczniowie.
tromagne- • Światło jednakową naturę IX.12 zadań Tydzień (lub dwa tygodnie)
tyczne • Podczerwień • informuje, że barwa światła IX.13 wcześniej dzielimy klasę na
• Promieniowanie ultrafioletowe ma związek z długością (lub grupy. Grupy losują rodzaje
• Promieniowanie rentgenowskie częstotliwością) fali fal elektromagnetycznych,
• Promieniowanie gamma • informuje, że w próżni wszystkie na których temat będą
• Prędkość fal elektromagnetycznych fale elektromagnetyczne poruszają gromadzić wiadomości.
się z jednakową prędkością

Osiągnięcia ucznia
Temat lekcji Treści nauczania
Uczeń:
• wymienia zakresy fal
elektromagnetycznych, opisuje
ich podstawowe właściwości oraz
znaczenie w przyrodzie i technice
• informuje, że
km
c = 300 000 s jest największą
wartością prędkości w przyrodzie
Temat 25. • Promieniowanie cieplne • informuje, że każda fala niesie
Energia fal • Temperatura ciała energię; w ten sposób przepływa
elektroma- a promieniowanie do Ziemi energia ze Słońca i innych IX.12
gnetycznych • Pochłaniane promieniowania rozgrzanych ciał
a barwa ciała • opisuje jakościowy związek barwy
• Efekt cieplarniany ciała z jego zdolnością do absorpcji
i emisji promieniowania
• wyjaśnia, jak częstotliwość fali
zależy (jakościowo) od temperatury
ciała
• wykorzystuje te wiadomości do
wyjaśniania zjawisk fizycznych
• wyjaśnia mechanizm powstawania
efektu cieplarnianego
Temat • Ugięcie fali • stosuje pojęcia dyfrakcji
dodatkowy. • Dyfrakcja światła i interferencji do opisu fal na
Dyfrakcja • Fale radiowe wodzie
i interferen- • Interferencja fal • opisuje zjawiska dyfrakcji
cja fal • Jeszcze o echolokacji i interferencji dźwięku i światła
Temat do- • Drgania własne i rezonans • opisuje zjawisko rezonansu;
datkowy. • Rezonans mechaniczny w otoczeniu wskazuje przykłady rezonansu
Rezonans • Rezonans i fale elektromagnetyczne mechanicznego
• wyjaśnia mechanizm zjawiska
fizycznego za pomocą zjawiska
rezonansu
Punkty
podstawy Metody pracy Środki nauczania Uwagi
programowej
W swoich wystąpieniach
powinni uwzględnić
wyjaśnienia: dlaczego fale
elektromagnetyczne są dla
nas ważne, gdzie je wyko-
rzystujemy, jak ograniczyć
negatywne skutki działania
fal szkodliwych.
Zbiór zadań: zadania
60.1–60.17, s. 220–224.
I.1 Pogadanka, pokaz Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Temat dotyczy zagadnień,
I.2 generator, multiteka, zbiór z jakimi uczeń spotyka się
zadań na co dzień. Ciekawe może
być np. wyjaśnienie, jakie
kolory ubrań są odpowied-
nie latem, białe czy czarne.
Uczniowie często słyszą
o efekcie cieplarnianym;
warto im w sposób nauko-
wy wyjaśnić to zjawisko
oraz jego pozytywny i ne-
gatywny wpływ na życie na
Ziemi.
Zbiór zadań: zadanie
60.18, s.223; zadania 60.21
i 60.26, s. 224.
I.1 Pogadanka, pokaz Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Zjawiska dyfrakcji i inter-
I.2 generator, multiteka, ferencji najlepiej zademon-
IX.13 zbiór zadań, przyrządy do strować na przykładzie
pokazu fali na wodzie. Do pokazu
można wykorzystać rzutnik
pisma.
Zbiór zadań: zadanie 60.15,
s. 222; zadanie 60.16, s. 223.
I.1 Pogadanka, pokaz Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Warto wykonać doświad-
I.2 generator, multiteka, czenie zaproponowane
I.3 przyrządy i materiały do w podręczniku. Należy
I.4 pokazu podkreślić rolę zjawiska
rezonansu w budowie
instrumentów muzycz-
nych. Można wspomnieć,
że rezonans bywa groźny,
może np. doprowadzić
Rozkład materiału
do katastrofy budowlanej
(podajmy przykłady).
95
 96

Punkty
Osiągnięcia ucznia
Temat lekcji Treści nauczania podstawy Metody pracy Środki nauczania Uwagi
Uczeń:
programowej
Powtórzenie • Powtórzenie I.2 Ćwiczenia, praca z pod- Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Trzeba przypomnieć
• Zastosowanie poznanej wiedzy I.3 ręcznikiem generator, multiteka, zbiór wiadomości teoretyczne
Rozkład materiału

(wiadomości i umiejętności) I.4 zadań, przygotowane przez i omówić doświadcze-

do rozwiązywania problemów II.4 nauczyciela zestawy zadań nia przeprowadzone na
fizycznych VIII.1 uwzględniające zróżni- lekcjach.
VIII.2 cowanie zaawansowania Ze względu na zróżnicowa-
VIII.3 uczniów nie poziomu wiedzy
VIII.4 uczniów warto skorzystać
VIII.5 z testów w podręczniku
VIII.6 (o różnych stopniach
VIII.7 trudności; podręcznik,
VIII.8 s. 156–157).
VIII.9 a) W celu ćwiczenia umie-
VIII.9 b) jętności posługiwania się
VIII.9 c) informacjami pochodzący-
IX.12 mi z analizy przeczytanych
IX.13 tekstów warto omówić
tekst popularnonaukowy
Mowa oceanu ( podręcznik,
s.104).
Sprawdzian Samodzielna praca Testy (dostępne na portalu
uczniów dlanauczyciela.pl)
ROZDZIAŁ 1V. OPTYKA
Temat 26. • Źródło światła • demonstruje doświadczalnie I.1 Pogadanka połą- Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Należy uzmysłowić
Światło • Co to jest promień światła prostoliniowe rozchodzenie się I.2 czona z pokazem, generator, multiteka, uczniom, że nie wszystkie
i cień • Rodzaje wiązek światła światła w ośrodku jednorodnym I.3 ćwiczenia konstrukcyjne zbiór zadań, środki jasne ciała są źródłami
• Powstawanie cienia i półcienia • wyjaśnia powstawanie cienia I.9 i rachunkowe dydaktyczne do wykonania światła (nie jest nim np.
i półcienia IX.1 pokazu Księżyc). Wykonanie
• stosuje pojęcia promienia światła IX.14 a) prostych doświadczeń
i wiązki światła (powstawanie cienia,
• rozwiązuje zadania z cieniem półcienia) pozwoli im lepiej
wymagające wiadomości zrozumieć temat.
z geometrii Zbiór zadań:
• demonstruje zjawisko zadania 61.1– 61.11,
prostoliniowego rozchodzenia s. 237–238; zadania
się światła w ośrodku 61.16–61.18, s. 239.
jednorodnym
 Punkty
Osiągnięcia ucznia
Temat lekcji Treści nauczania podstawy Metody pracy Środki nauczania Uwagi
Uczeń:
programowej
Temat 27. • Dlaczego widzimy? • informuje, że widzimy, bo światło I.1 Pokaz połączony z poga- Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Wyjaśnijmy uczniom,
Widzimy • Co to jest kamera obskura, do (na ogół odbite od różnych ciał) I.2 danką generator, multiteka, zbiór dlaczego latem warto nosić
dzięki czego służy wpada do oczu I.3 zadań, środki dydaktyczne jasne ubrania. Istotne jest
światłu • Różnice między ciałem • odróżnia źródło światła od ciała I.9 do wykonania pokazu wskazanie różnic między
przezroczystym a ciałem odbijającego światło IX.1 ciałem przezroczystym
nieprzezroczystym • zauważa, że światło odbija się od a ciałem nieprzezroczy-
• Przykłady ciał przezroczystych większości ciał, nie tylko od lustra stym.
i nieprzezroczystych • wyjaśnia, że większość ciał zarówno Zbiór zadań: zadania
odbija, jak i przepuszcza i pochłania 61.12–61.19, s. 238–239.
światło; ciała różnią się proporcjami
tych zjawisk
• ilustruje zasadę działania kamery
obskury; buduje jej model
• rozwiązuje zadania dotyczące
kamery obskury, wymagające
wiadomości z geometrii
Temat 28. • Prawo załamania • opisuje jakościowo i demonstruje I.1 Pokaz połączony z po- Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Wymagana jest demon-
Załamanie • Czynniki wpływające na wartość doświadczalnie zjawisko załamania I.2 gadanką i ćwiczeniami generator, multiteka, zbiór stracja przedstawiająca
światła kąta załamania światła I.3 konstrukcyjnymi zadań, środki dydaktyczne zjawisko załamania światła
• Pryzmat • wskazuje kierunek załamania światła I.4 do wykonania pokazu (zmiany kąta załamania
• Zjawisko fatamorgany • rysuje przybliżony bieg promienia I.9 przy zmianie kąta padania,
świetlnego przechodzącego przez IX.6 jakościowo). Warto poka-
granicę ośrodków IX.14 a) zać, jak widzimy przedmio-
• wyjaśnia zjawiska fizyczne, ty częściowo zanurzone
korzystając z prawa załamania w wodzie (np. łyżeczkę
• przedstawia na rysunku, jak światło w szklance wody). Ucznio-
jednobarwne przechodzi przez wie mogą samodzielnie
pryzmat przygotować informacje
• rozwiązuje zadania, korzystając o fatamorganie.
z zależności między kątem padania Zbiór zadań:
a kątem załamania (podanej zadania 64.1– 64.24,
w postaci tabeli lub wykresu) s. 247–252.
• demonstruje zjawisko
załamania światła na granicy
ośrodków
Temat 29. • Model soczewki • wyjaśnia, że w powietrzu szklana I.1 Pogadanka połączona Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Należy wyjaśnić uczniom,
Soczewki • Ognisko i ogniskowa soczewki soczewka wypukła skupia, a wklęsła I.2 z pokazem, ćwiczenia generator, multiteka, zbiór dlaczego nie wolno patrzeć
• Zdolność skupiająca rozprasza światło I.3 konstrukcyjne zadań, środki dydaktyczne bezpośrednio na Słońce.
• Ogniskowa i zdolność skupiająca • opisuje i szkicuje bieg światła przez I.4 i rachunkowe do wykonania pokazu Przy tej okazji powiedzmy
soczewki wklęsłej soczewki w przypadku I.9 im o niebezpieczeństwie
• promieni padających równolegle IX.7 wynikającym z pozostawie-
do osi optycznej; posługuje się IX.14 a) nia szklanej butelki w lesie
pojęciami ogniska i ogniskowej (pożar). Pokażmy uczniom
Rozkład materiału

soczewki skupiającej modele soczewek.

97

Osiągnięcia ucznia
Temat lekcji Treści nauczania
Uczeń:
• wyjaśnia bieg światła przez
soczewkę, stosując zamiast
soczewki układ dwóch pryzmatów
• wyjaśnia pojęcia ogniska
(pozornego) i ogniskowej soczewki
rozpraszającej
• posługuje się pojęciem zdolności
skupiającej
• stosuje jednostkę zdolności
skupiającej
• wykonuje obliczenia związane ze
zdolnością skupiającą i ogniskową
Temat 30. • Przedmiot położony daleko od • wyjaśnia, co to znaczy, że soczewka
Obrazy two- soczewki tworzy obraz przedmiotu; opisuje
rzone przez • Przedmiot położony blisko ten obraz (prosty czy odwrócony)
soczewkę soczewki – lupa w zależności od odległości
skupiającą • Obraz rzeczywisty i obraz pozorny przedmiotu od soczewki
• demonstruje doświadczalnie,
jak ten obraz powstaje; wyjaśnia
jego powstawanie za pomocą
schematycznego rysunku
• odróżnia obraz rzeczywisty od
obrazu pozornego
• demonstruje zjawisko
powstawania obrazu za pomocą
soczewek
• otrzymuje ostre obrazy
przedmiotu na ekranie za
pomocą soczewki skupiającej
Temat 31. • Co to znaczy konstruowanie • konstruuje obrazy rzeczywisty
Konstru- obrazu? i pozorny tworzone przez
owanie • Obraz tworzony przez lupę soczewkę skupiającą
obrazów
tworzo-
nych przez
soczewkę
skupiającą
98
Punkty
podstawy Metody pracy Środki nauczania Uwagi
programowej
Zbiór zadań: zadanie 65.1,
s. 253; zadanie 65.6, s. 254.
Rozkład materiału
I.1 Doświadczenie przeprowa- Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Uczniowie wykonują
I.2 dzone w grupach generator, multiteka, doświadczenie obowiązko-
I.3 zbiór zadań, środki we: za pomocą soczewki
I.4 dydaktyczne do wykonania skupiającej otrzymują na
I.9 doświadczenia ekranie ostry obraz przed-
IX.8 miotu, doświadczalnie do-
IX.14 a) bierając położenie soczewki
IX.14 b) i przedmiotu. Zwróćmy
im uwagę na wytwarzanie
przez soczewkę skupiającą
obrazu rzeczywistego lub
pozornego (w zależności
od odległości przedmiotu
od soczewki). Pokażmy im
także, jak wyglądają ciała
fizyczne oglądane przez
kroplę wody (jako soczew-
kę). Można im zapropo-
nować wykonanie plakatu
o działaniu i zastosowaniu
lupy lub polecić wyszukanie
informacji na ten temat
(np. w internecie).
Zbiór zadań: zadania
65.7–65.22, s. 255–259.
I.1 Pogadanka połączona Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Zwróćmy uwagę uczniów
I.2 z ćwiczeniami konstruk- generator, multiteka, zbiór na to, że rodzaj otrzyma-
I.3 cyjnymi wykonywanymi zadań nego obrazu zależy od
I.4 jednocześnie przez odległości przedmiotu
IX.8 wszystkich uczniów lub od soczewki. Uczniowie
IX.14 a) w grupach wypełniają karty pracy.
Zbiór zadań: zadania
65.7–65.22, s. 255–259.
 Punkty
Osiągnięcia ucznia
Temat lekcji Treści nauczania podstawy Metody pracy Środki nauczania Uwagi
Uczeń:
programowej
Temat 32. • Tworzenie obrazu przez soczewkę • wyjaśnia jakościowo tworzenie I.1 Pogadanka połączona Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Wyjaśnijmy uczniom, że
Obrazy two- rozpraszającą obrazu przez soczewkę I.2 z ćwiczeniami konstruk- generator, multiteka, zbiór rodzaj otrzymanego obrazu
rzone przez • Konstruowanie obrazu rozpraszającą I.3 cyjnymi wykonywanymi zadań nie zależy od odległości
soczewkę • Cechy obrazu • konstruuje obraz tworzony przez IX.8 jednocześnie przez przedmiotu od soczewki.
rozprasza- soczewkę rozpraszającą IX.14 a) wszystkich uczniów lub Zbiór zadań: zadanie 65.12,
jącą w grupach s. 256; zadanie 65.14, s. 257.
Temat 33. • Obraz tworzony na siatkówce oka • wyjaśnia zasadę działania oka I.1 Seminarium o oku, wadach Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Uczniowie mogą samo-
Oko i aparat • Widzenie przedmiotów bliższych i aparatu fotograficznego I.2 wzroku oraz budowie generator, multiteka, zbiór dzielnie zebrać informacje
fotograficzny i dalszych • opisuje w jaki sposób regulowana I.3 i zasadzie działania aparatu zadań dotyczące budowy oka,
• Widzenie w silnym i słabym świetle jest ogniskowa i przysłona IX.7 fotograficznego działania aparatu fotogra-
• Obraz odwrócony w oku, a w jaki – w aparacie IX.8 ficznego i wad wzroku
• Wady wzroku fotograficznym IX.9 (np. plakat lub prezentacja
• Budowa aparatu fotograficznego • wyjaśnia (chociaż w uproszczeniu, multimedialna). Warto
z pomocą pojęcia zbyt małej uzmysłowić uczniom, że
lub zbyt wielkiej zdolności źrenica nie jest czarna.
skupiającej), na czym Zbiór zadań:
polegają krótkowzroczność zadania 66.1–66.8,
i dalekowzroczność i jak się je s. 260–261.
koryguje za pomocą soczewek
Temat 34. • Prawo odbicia światła • wyjaśnia i stosuje prawo odbicia I.1 Pogadanka połączona Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Zwróćmy uwagę uczniów
Zwierciadła • Odbicie światła od zwierciadła światła I.2 z pokazem, ćwiczenia generator, multiteka, zbiór na to, że prawo odbicia
płaskie i kartki • wyjaśnia różnice w odbiciu światła I.3 konstrukcyjne zadań, środki dydaktyczne światła można obserwować
• Odblaski od zwierciadła i powierzchni IX.2 i rachunkowe do wykonania pokazu w otaczającym nas świecie.
• Obraz tworzony w zwierciadle rozpraszającej IX.3 Uczniowie konstruują obraz
płaskim • rysuje bieg promienia świetlnego IX.4 pozorny tworzony w zwier-
padającego i odbitego od zwierciadła IX.5 ciadle płaskim.
• wyjaśnia i przedstawia na rysunku, IX.14 a) Warto zadać uczniom
w jaki sposób światło odbija się od doświadczalne zadanie
zwierciadła płaskiego i jak w takim domowe, polegające na
zwierciadle powstaje obraz zapisaniu liter alfabetu na
• rozwiązuje proste zadania kartce (A, B, C…)
geometryczno-optyczne i obejrzeniu ich obrazów
• demonstruje powstawanie w lusterku.
obrazów za pomocą zwierciadeł Zbiór zadań: zadania
płaskich 62.1–62.15, s. 240–243.
Temat 35. • Ognisko zwierciadła • wyjaśnia, posługując się rysunkiem I.1 Pogadanka połączona Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Zwróćmy uwagę uczniów
Zwierciadła • Obrazy w zwierciadle wklęsłym schematycznym, jak powstaje I.2 z pokazem generator, multiteka, zbiór na zależność rodzaju
wklęsłe • Konstruowanie obrazu obraz w zwierciadle wklęsłym I.3 zadań, środki dydaktyczne wytworzonego obrazu od
• Zwierciadło wypukłe i zwierciadle wypukłym IX.2 do wykonania pokazu odległości przedmiotu od
• Zastosowanie zwierciadeł • wymienia zastosowania zwierciadeł IX.4 zwierciadła wklęsłego oraz
wklęsłych i wypukłych wklęsłych i wypukłych IX.5 na praktyczne zastosowa-
• konstruuje bieg promieni IX.14 a) nia zwierciadeł.
padających na zwierciadło sferyczne Zbiór zadań: zadanie
Rozkład materiału

oraz obraz w tym zwierciadle 63.1–63.8, s. 244–246.

99
 100

Punkty
Osiągnięcia ucznia
Temat lekcji Treści nauczania podstawy Metody pracy Środki nauczania Uwagi
Uczeń:
programowej
• wyjaśnia pojęcia ogniska
i ogniskowej zwierciadła
Rozkład materiału

• demonstruje powstawanie obrazów

za pomocą zwierciadeł wklęsłych
Temat 36. • Zwierciadło wypukłe • informuje, że zwierciadło wypukłe
Zwierciadła • Obrazy tworzone przez rozprasza światło
wypukłe zwierciadło wypukłe • bada cechy obrazu otrzymanego
• Zastosowanie zwierciadeł za pomocą zwierciadła wypukłego
wypukłych w zależności od odległości
• Konstruowanie obrazu przedmiotu od zwierciadła
• wymienia zastosowania zwierciadeł
wypukłych
• konstruuje obraz tworzony przez
zwierciadło wypukłe
• demonstruje powstawanie
obrazu za pomocą zwierciadeł
wklęsłych
Temat • Luneta astronomiczna • wyjaśnia jakościowo, jak powstaje
dodatkowy. • Mikroskop obraz w lunecie astronomicznej,
Luneta, mikroskopie
mikroskop • wyjaśnia, posługując się
schematycznym rysunkiem (bez
dokładnej konstrukcji) zasadę
działania mikroskopu i lunety
astronomicznej
• porównuje zasady działania
wymienionych przyrządów
Temat 37. • Barwy • informuje, że barwa światła
Barwy • Rozszczepienie światła ma związek z długością
• Barwa przedmiotu (częstotliwością) fali, a światło białe
• Barwa ciała przezroczystego jest mieszaniną różnych barw
• podaje przykłady zjawisk,
w których światło ulega
rozszczepieniu
• demonstruje rozszczepienie światła
w pryzmacie
• opisuje światło lasera jako
jednobarwne i ilustruje to brakiem
rozszczepienia w pryzmacie
• wymienia kolejne kolory w widmie
światła białego
I.1 Pogadanka połączona Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Należy uczniom uświa-
I.2 z pokazem generator, multiteka, zbiór domić, że zwierciadło
I.3 zadań, środki dydaktyczne wypukłe tworzy pozorny,
IX.4 do wykonania pokazu pomniejszony i prosty
IX.5 obraz przedmiotu, nieza-
IX.14 a) leżnie od jego odległości od
zwierciadła.
Zbiór zadań: zadanie 63.9,
63.10 i 63.12, s. 246.
I.1 Seminarium o budowie Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Uczniowie mogą samo-
IX.8 i zasadzie działania lunety generator, multiteka, mate- dzielnie zebrać informacje
i mikroskopu połączone riały przygotowane przez o budowie i zasadzie dzia-
z pokazem nauczyciela lub uczniów łania lunety, mikroskopu
o lunecie, mikroskopie i teleskopu zwierciadlane-
i teleskopie zwierciadla- go. Należy im uzmysłowić,
nym, plansze lub projektor jak ważnymi wynalazkami
multimedialny, środki do okazały się luneta i mikro-
wykonania pokazu skop.
I.1 Pogadanka połączona Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Polećmy uczniom naszkico-
I.2 z pokazem generator, multiteka, zbiór wanie obrazu powstającego
I.3 zadań, środki dydaktyczne na ekranie po drugiej stro-
I.9 do wykonania pokazu nie pryzmatu i wyjaśnienie
IX.10 zasady powstawania tęczy.
IX.11 Zbiór zadań: zadania
IX.14 c) 67.1–67.11, s. 262–264.

Temat lekcji Treści nauczania
Temat • Składanie barw światła
dodatkowy. • Podstawowe barwy światła
Składanie • Składanie barw a budowa oka
barw • Nazwy niektórych barw
• Mieszanie farb
• Podstawowe kolory farb
• Trzy kolory w telewizorze
Powtórzenie • Podsumowanie i powtórzenie
omawianych wcześniej zagadnień
• Zastosowanie poznanych
wiadomości i nabytych umiejętności
do rozwiązywania problemów
fizycznych
• Analiza tekstu
Punkty
Osiągnięcia ucznia
podstawy Metody pracy Środki nauczania Uwagi
Uczeń:
programowej
• wyjaśnia, że barwa ciała
oświetlonego białym światłem
wynika z selektywnego pochłaniania
fal o różnych długościach
• demonstruje rozszczepienie
światła w pryzmacie
• bada za pomocą pryzmatu, czy I.1 Praca w grupach, prezen- Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Celem lekcji jest pokazanie
światło, które widzimy, powstało I.2 tacja materiałów opraco- generator, multiteka, zbiór uczniom, jak tworzy się ob-
w wyniku zmieszania barw I.3 wanych przez uczniów zadań raz oraz na czym polegają
• wymienia podstawowe barwy I.9 składanie barw i mieszanie
światła IX.10 farb. Zbiór zadań: zadania
• opisuje światło białe jako IX.11 67.7 i 67.9, s. 263.
mieszaninę barw i ilustruje
to rozszczepieniem światła
w pryzmacie
• opisuje światło lasera jako
jednobarwne i ilustruje to brakiem
rozszczepienia w pryzmacie
• informuje, że dodając barwy:
niebieską, czerwoną i zieloną
w różnych proporcjach, możemy
otrzymać światło o dowolnej
barwie
• wyjaśnia mechanizm widzenia barw
przez człowieka
• odróżnia mieszanie farb od
składania barw światła
• informuje, w jaki sposób uzyskuje
się barwy w telewizji kolorowej
i monitorach komputerowych
• informuje, że z podstawowych
kolorów farb uzyskuje się
barwy w druku i drukarkach
komputerowych
I.1 Praca w grupach, omawia- Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Wskazane jest rozwią-
I.2 nie zagadnień z optyki lub generator, multiteka, zbiór zywanie zadań powtó-
I.3 rozwiązywanie zadań zadań, przygotowane rzeniowych dotyczących
I.9 przez nauczyciela zestawy doświadczeń wykonywa-
IX.1 zadań uwzględniające zróż- nych na lekcjach .
IX.2 nicowanie zaawansowania Ze względu na zróżni-
IX.3 uczniów cowanie zaawansowania
IX.4 uczniów skorzystajmy
IX.5 z testów o różnych
Rozkład materiału
101

Osiągnięcia ucznia
Temat lekcji Treści nauczania
Uczeń:
Sprawdzian
ROZDZIAŁ V. FIZYKA I MY
Temat do- • Gotujemy zupę • informuje, że temperatura
datkowy. • Kuchenka indukcyjna wrzenia wody zależy od ciśnienia
Gotujemy • W jakiej temperaturze wrze woda atmosferycznego
obiad • Danie z szybkowara • określa na podstawie wykresu
• Warzywa z kuchenki mikrofalowej zależności temperatury wrzenia
• Frytki - smażone czy pieczone wody od wysokości nad poziomem
morza najniższe temperatury wrzenia
w miastach na różnych kontynentach
• wymienia sposoby podgrzewania
potraw do temperatury wyższej niż
100ºC
• wymienia zalety gotowania
w szybkowarze
Temat do- • Lodówka • wymienia formy energii, na jakie
datkowy. • Cykl zamknięty jest zamieniana energia elektryczna
Czas na • Lody gotowe! zasilająca lodówkę
deser • Kuchnia molekularna • wymienia metody schładzania
substancji
• informuje, jaką najniższą
temperaturę udało się uzyskać
w warunkach laboratoryjnych
• wyjaśnia, korzystając z internetu
(i dostępnej literatury), zasadę
działania kuchni molekularnej
102
Punkty
podstawy Metody pracy Środki nauczania Uwagi
programowej
IX.6 stopniach trudności (pod-
IX.7 ręcznik, s. 227–230).
Rozkład materiału
IX.8 Aby ćwiczyć umiejętność
IX.9 posługiwania się infor-
IX.10 macjami pochodzącymi
IX.11 z analizy tekstów, omówmy
IX.14 a) tekst popularnonaukowy
IX.14 b) Harry Potter i tajemnice
IX.14 c) metamateriałów (podręcz-
nik, s. 231).
Samodzielna praca Testy z Książki Nauczyciela Zadania powinny być
uczniów oraz dostępne na portalu tak skonstruowane, aby
dlanauczyciela.pl można było uwzględnić
zróżnicowanie zaawanso-
wania uczniów. Sugestia:
za sprawdzian napisany
na maksymalną liczbę
punktów uczeń powinien
uzyskać ocenę celującą.
I.1 Praca w grupach, prezen- Podręcznik, zeszyt ćwiczeń Celem lekcji jest poka-
IV.5 tacja materiałów opraco- zanie uczniom konkret-
IV.7 wanych przez uczniów nych zastosowań zjawisk
IV.9 fizycznych omawianych na
V.5 lekcjach fizyki do przy-
VI.11 gotowywania posiłków
VII.5 (podręcznik, zadania 1–5,
IX.12 s. 238).
I.1 Praca w grupach, prezen- Podręcznik, zeszyt ćwiczeń W domu uczniowie
IV.4 tacja materiałów opraco- wykorzystują lodówki do
IV.7 wanych przez uczniów przechowywania potraw.
VI.11 Warto omówić jej działanie
(podręcznik, zadania 1–4,
s. 241).
 Punkty
Osiągnięcia ucznia
Temat lekcji Treści nauczania podstawy Metody pracy Środki nauczania Uwagi
Uczeń:
programowej
Temat • Pulsoksymetr • informuje, że do badania ludzkiego IX.12 Praca w grupach, prezen- Podręcznik, zeszyt ćwiczeń Uczniowie chorują i by-
dodatkowy. • Prześwietlenie organizmu wykorzystuje się te VIII.8 tacja materiałów opraco- wają poddawani badaniom
U lekarza • Tomografia same prawa fizyki, które rządzą VI.9 wanych przez uczniów diagnostycznym. Powinni
• Ultrasonografia światem przyrody nieożywionej VII.5 wiedzieć, na czym
• Badanie dopplerowskie • wyjaśnia w sposób poglądowy, do I.1 one polegają (podręcznik,
• EKG i EEG czego służy pulsoksymetr zadania 1–4., s. 245).
• Rezonans magnetyczny • wymienia i porównuje rodzaje
opisanych w tym temacie badań
• informuje, że układ nerwowy
człowieka wykorzystuje sygnały
elektryczne do przekazywania
informacji z narządów zmysłów do
mózgu i z mózgu do mięśni
• wyjaśnia, na czym polegają
tomografia i ultrasonografia
• wyjaśnia, dzięki czemu możliwe jest
wykonywanie zdjęć rentgenowskich
• informuje, że udoskonalaniem
urządzeń wykorzystywanych do
badań zajmuje się fizyka medyczna
• wnioskuje, że nie wszystkie badania
można wykonywać na wszelki
wypadek (profilaktycznie), bez
zaleceń lekarza
Temat • Dlaczego tak trudno biegać po • zauważa, że efektywność biegu V.3 Pogadanka na podstawie Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, Uczniowie interesują się
dodatkowy. piasku zależy od sprężystości podłoża II.1 prezentacji komputerowej projektor multimedialny sportem, często uprawiają
Sport • Dlaczego można podkręcić piłkę • wyjaśnia, na co tracimy energię II.11 lub filmu sport wyczynowo; chętnie
• Do czego samochodom podczas biegu II.13 poznają odpowiedzi na
wyścigowym służą „skrzydła” • wyjaśnia jakie zjawisko pozwala II.14 postawione w tym temacie
• Dlaczego można żeglować pod „podkręcić” piłkę III.1 pytania (podręcznik, zada-
wiatr • wskazuje siły działające na żaglówkę III.3 nia 1–5, s. 248).
w ruchu III.5
Temat • Głośnik • wymienia podstawowe elementy VIII.6 Praca w grupach, prezen- Podręcznik, zeszyt ćwiczeń Uczniowie korzystają z te-
dodatkowy. • Mikrofon głośnika VIII.8 tacja materiałów opraco- lefonu. Powinni wiedzieć,
Słuchamy • Zapis analogowy dźwięku • wyjaśnia zasadę działania głośnika VI.8 wanych przez uczniów jak działa to urządzenie
muzyki • Zapis cyfrowy dźwięku • wykonuje doświadczenie, w którym VII.5 (podręcznik, zadania 1–4,
• Przesyłanie dźwięku dźwięk zamienia się na prąd IX.12 s. 252).
elektryczny (i odwrotnie)
• rozróżnia analogowe i cyfrowe
urządzenia do zapisu dźwięku
• odróżnia wykres opisujący zmiany
napięcia w sygnale analogowym
od wykresu opisującego zmiany
Rozkład materiału

napięcia w sygnale cyfrowym

103
 104

Punkty
Osiągnięcia ucznia
Temat lekcji Treści nauczania podstawy Metody pracy Środki nauczania Uwagi
Uczeń:
programowej
• porównuje zapisy dźwięku
analogowy i cyfrowy (wady i zalety)
Rozkład materiału

• wymienia sposoby przesyłania

dźwięku przez radio
Temat • Projektor kinowy • wykonuje doświadczenie I.1 Pogadanka na podstawie Podręcznik, zeszyt ćwiczeń Uczniowie powinni wie-
dodatkowy. • Kineskop obrazujące zasady nagrywania filmu, IX.7 prezentacji komputerowej dzieć, jak działają urządze-
Oglądamy • Ekran LCD jego odtwarzania i odbioru IX.10 lub filmu nia pozwalające na ogląda-
film • Ekran plazmowy • wykonuje doświadczenie nie ruchomych obrazów;
• Cyfrowy zapis obrazu obrazujące, na czym polega w przyszłości staną przed
• Trzy wymiary widzenie trójwymiarowe wyborem odpowiedniego
• Polaryzacja światła • wymienia metody odtwarzania dla siebie ekranu telewi-
ruchomych obrazów zora (podręcznik, zadania
• wyjaśnia, na czym polega cyfrowy 1–6, s. 258–259).
zapis obrazu
1 Generator testów i sprawdzianów To jest fizyka, klasa 8
2 Multiteka To jest fizyka, klasa 8
3 Zbiór zadań z fizyki dla szkoły podstawowej, Nowa Era rok 2017
6 Plan wynikowy (propozycja)
Kursywą oznaczono treści dodatkowe.

Wymagania
Temat Kategoria
Cele operacyjne – uczeń: podstawowe ponadpodstawowe
lekcji celów
konieczne podstawowe rozszerzające dopełniające
1 2 3 4 5 6 7
ROZDZIAŁ I. ELEKTROSTATYKA I PRĄD ELEKTRYCZNY
Temat 1. demonstruje zjawisko elektryzowania ciał przez potarcie C X
Elektryzo-
wymienia rodzaje ładunków elektrycznych A X
wanie ciał
opisuje budowę atomu B X
demonstruje zjawisko wzajemnego oddziaływania ciał naelektryzowanych C X
wyjaśnia, jakie ładunki się odpychają, a jakie przyciągają B X
opisuje jakościowo oddziaływanie ładunków jednoimiennych i różnoimiennych B X
wyjaśnia, na czym polega zjawisko elektryzowania ciał przez potarcie B X
analizuje kierunek przepływu elektronów podczas elektryzowania ciał przez potarcie D X
wyjaśnia, od czego zależy siła elektryczna występująca między naelektryzowanymi ciałami B X
podaje jednostkę ładunku A X
przelicza podwielokrotności jednostki ładunku C X
bada za pomocą próbnika napięcia znak ładunku zgromadzonego na naelektryzowanym ciele D X
Temat 2. demonstruje zjawisko elektryzowania ciał przez dotyk ciałem naelektryzowanym C X
Ładunki
opisuje elektryzowanie ciał przez dotyk ciałem naelektryzowanym B X
elektryczne
wyjaśnia, na czym polega zjawisko elektryzowania ciał B X
analizuje kierunek przemieszczania się elektronów podczas elektryzowania ciał przez potarcie
D X
i dotyk
podaje jednostkę ładunku elektrycznego A X
przelicza podwielokrotności jednostki ładunku C X
posługuje się pojęciem ładunku elektrycznego jako wielokrotności ładunku elementarnego C X
stosuje zasadę zachowania ładunku do wyjaśniania zjawiska elektryzowania ciał przez potarcie C X
stosuje zasadę zachowania ładunku do wyjaśniania zjawiska elektryzowania ciał przez dotyk
C X
ciałem naelektryzowanym
opisuje budowę elektroskopu B X
wyjaśnia, do czego służy elektroskop B X
opisuje budowę metalu (przewodnika) B X
Plan wynikowy

opisuje budowę izolatora B X

105
 106

Wymagania
Temat Kategoria
Cele operacyjne – uczeń: podstawowe ponadpodstawowe
lekcji celów
konieczne podstawowe rozszerzające dopełniające
Plan wynikowy

1 2 3 4 5 6 7
podaje przykłady przewodników i izolatorów A X
rozróżnia materiały, dzieląc je na przewodniki i izolatory C X
wykazuje doświadczalnie różnice między elektryzowaniem metali i izolatorów C X
wyjaśnia różnicę między przewodnikiem a izolatorem B X
Temat 3. wykazuje doświadczalnie, że ciało naelektryzowane przyciąga drobne przedmioty
C X
Indukcja nienaelektryzo­wane
elektrosta- wyjaśnia, w jaki sposób ciało naelektryzowane przyciąga ciało obojętne B X
tyczna
opisuje przemieszczanie się ładunków w przewodnikach pod wpływem oddziaływania ładunku
B X
zewnętrznego
opisuje przemieszczanie się ładunków w izolatorach pod wpływem oddziaływania ładunku
B X
zewnętrznego
stosuje pojęcie indukcji elektrostatycznej C X
wyjaśnia, dlaczego ciała naelektryzowane przyciągają nienaelektryzowane przewodniki B X
wyjaśnia, dlaczego ciała naelektryzowane przyciągają nienaelektryzowane izolatory B X
wyjaśnia, dlaczego listki elektroskopu wychylają się, gdy zbliżymy do niego ciało naelektryzowane C X
informuje, że siły działające między cząsteczkami to siły elektryczne B X
Temat 4. wymienia źródła napięcia A X
Obwód
opisuje przepływ prądu w przewodnikach jako ruch elektronów B X
prądu elek-
trycznego stwierdza, że prąd elektryczny płynie tylko w obwodzie zamkniętym A X
wyjaśnia, na czym polega zwarcie B X
rysuje schematy obwodów elektrycznych, stosując umowne symbole graficzne C X
buduje proste obwody elektryczne według zadanego schematu C X
wskazuje analogie między zjawiskami, porównując przepływ prądu z przepływem wody C X
odróżnia kierunek przepływu prądu od kierunku ruchu elektronów B X
wykrywa doświadczalnie, czy dana substancja jest izolatorem, czy przewodnikiem D X
Temat 5. wyjaśnia, jak powstaje jon dodatni, a jak – jon ujemny B X
Prąd
opisuje doświadczenie wykazujące, że niektóre ciecze przewodzą prąd elektryczny B X
elektryczny
w cieczach przewiduje wynik doświadczenia wykazującego, że niektóre ciecze przewodzą prąd elektryczny D X
wyjaśnia, na czym polega przepływ prądu elektrycznego w cieczach B X
opisuje przesyłanie sygnałów z narządów zmysłu do mózgu B X
podaje przykłady praktycznego wykorzystania przepływu prądu w cieczach A X
 Wymagania
Temat Kategoria
Cele operacyjne – uczeń: podstawowe ponadpodstawowe
lekcji celów
konieczne podstawowe rozszerzające dopełniające
1 2 3 4 5 6 7
Temat 6. wyjaśnia, na czym polega jonizacja powietrza B X
Prąd
wyjaśnia, na czym polega przepływ prądu elektrycznego w gazach B X
elektryczny
w gazach podaje przykłady przepływu prądu w zjonizowanych gazach, wykorzystywane lub obserwowa-
A X
ne w życiu codziennym
wyjaśnia, do czego służy piorunochron B X
wyjaśnia, jak należy się zachowywać w czasie burzy B X
Temat 7. definiuje napięcie elektryczne A X
Napięcie
definiuje natężenie prądu elektrycznego A X
elektryczne
i natężenie wymienia jednostki napięcia i natężenia prądu A X
prądu elek- posługuje się pojęciem napięcia elektrycznego jako wielkości określającej ilość energii potrzeb-
trycznego C X
nej do przeniesienia jednostkowego ładunku w obwodzie
przelicza wielokrotności i podwielokrotności jednostek napięcia elektrycznego i natężenia
C X
prądu elektrycznego
rozróżnia wielkości dane i szukane B X
rozwiązuje proste zadania, wykorzystując wzory definiujące napięcie elektryczne i natężenie
C X
prądu elektrycznego
rozwiązuje zadania, wykorzystując pojęcie pojemności akumulatora C X
analizuje schemat przedstawiający wielkości natężenia prądu elektrycznego oraz napięcia elek-
D X
trycznego spotykane w przyrodzie i wykorzystywane w urządzeniach elektrycznych
Temat 8. wskazuje formy energii, na jakie jest zamieniana energia elektryczna A X
Praca i moc
wyjaśnia, w jaki sposób oblicza się pracę prądu elektrycznego B X
prądu elek-
trycznego wyjaśnia, w jaki sposób oblicza się moc urządzeń elektrycznych B X
wymienia jednostki pracy i mocy A X
przelicza wielokrotności i podwielokrotności jednostek pracy i mocy C X
przelicza dżule na kilowatogodziny, a kilowatogodziny na dżule C X
analizuje schemat przedstawiający moc urządzeń elektrycznych D X
rozróżnia wielkości dane i szukane B X
stosuje do obliczeń związki między pracą i mocą prądu elektrycznego C X
posługuje się pojęciem mocy do obliczania pracy wykonanej (przez urządzenie) C X
oblicza koszt zużytej energii elektrycznej C X
porównuje pracę wykonaną w tym samym czasie przez urządzenia o różnej mocy C X
analizuje koszty eksploatacji urządzeń elektrycznych o różnej mocy D X
Plan wynikowy

rozwiązuje proste zadania, wykorzystując wzory na pracę i moc prądu elektrycznego C X

107
 108

Wymagania
Temat Kategoria
Cele operacyjne – uczeń: podstawowe ponadpodstawowe
lekcji celów
konieczne podstawowe rozszerzające dopełniające
Plan wynikowy

1 2 3 4 5 6 7
wymienia sposoby oszczędzania energii elektrycznej A
wymienia korzyści dla środowiska naturalnego wynikające ze zmniejszenia zużycia energii
A X
elektrycznej
Temat 9. nazywa przyrządy służące do pomiaru napięcia elektrycznego i natężenia prądu elektrycznego A X
Pomiar
określa zakres pomiarowy mierników elektrycznych (woltomierza i amperomierza) C X
napięcia
i natężenia. określa dokładność mierników elektrycznych (woltomierza i amperomierza) C X X
Wyznacza- planuje doświadczenie, którego celem jest wyznaczenie mocy żarówki D
nie mocy
rysuje schemat obwodu służącego do pomiaru napięcia elektrycznego i natężenia prądu elek-
C X
trycznego
projektuje tabelę pomiarów D X
montuje obwód elektryczny według podanego schematu C X
mierzy napięcie elektryczne i natężenie prądu elektrycznego, włączając odpowiednio mierniki
C X
do obwodu
stosuje do pomiarów miernik uniwersalny C X
podaje niepewność pomiaru napięcia elektrycznego i natężenia prądu elektrycznego A X
zapisuje wynik pomiaru, uwzględniając niepewność pomiaru C X
oblicza moc żarówki na podstawie pomiarów C X
Temat 10. wyjaśnia, jakie napięcie elektryczne uzyskujemy, gdy baterie połączymy szeregowo B X
Przykłady
wyjaśnia, jakie napięcie elektryczne uzyskujemy, gdy baterie połączymy równolegle B X
obwodów
elektrycz- podaje przykłady szeregowego połączenia odbiorników energii elektrycznej A X
nych rysuje schemat szeregowego połączenia odbiorników energii elektrycznej C X
uzasadnia, że przez odbiorniki połączone szeregowo płynie prąd o takim samym natężeniu B X
wyjaśnia, że napięcia elektryczne na odbiornikach połączonych szeregowo sumują się B X
podaje przykłady równoległego połączenia odbiorników energii elektrycznej A X
rysuje schemat równoległego połączenia odbiorników energii elektrycznej C X
wyjaśnia, dlaczego przy równoległym łączeniu odbiorników jest na nich jednakowe napięcie
B X
elektryczne
wyjaśnia, dlaczego przy równoległym łączeniu odbiorników prąd z głównego przewodu roz-
B X
dziela się na poszczególne odbiorniki (np. posługując się analogią hydrodynamiczną)
ROZDZIAŁ II. ELEKTRYCZNOŚĆ I MAGNETYZM
Temat 11. wyjaśnia, co jest przyczyną istnienia oporu elektrycznego B X
Opór elek-
posługuje się pojęciem oporu elektrycznego jako własnością przewodnika C X
tryczny
opisuje sposób obliczania oporu elektrycznego B X
 Wymagania
Temat Kategoria
Cele operacyjne – uczeń: podstawowe ponadpodstawowe
lekcji celów
konieczne podstawowe rozszerzające dopełniające
1 2 3 4 5 6 7
informuje, że natężenie prądu płynącego przez przewodnik (przy stałej temperaturze) jest
A X
proporcjonalne do przyłożonego napięcia
podaje jednostkę oporu elektrycznego A X
przelicza wielokrotności i podwielokrotności jednostki oporu elektrycznego C X
stosuje do obliczeń związek między napięciem elektrycznym a natężeniem prądu i oporem
C X
elektrycznym
oblicza natężenie prądu elektrycznego lub napięcie elektryczne, posługując się proporcjonalno-
C X
ścią prostą
wyjaśnia, co to jest opornik elektryczny; posługuje się jego symbolem graficznym B X
Temat 12. planuje doświadczenie, którego celem jest wyznaczenie oporu elektrycznego D X
Wyznacza-
rysuje schemat obwodu elektrycznego C X
nie oporu
elektrycz- projektuje tabelę pomiarów C X
nego buduje obwód elektryczny C X
mierzy napięcie elektryczne i natężenie prądu elektrycznego C X
zapisuje wyniki pomiaru napięcia elektrycznego i natężenia prądu elektrycznego w tabeli C X
oblicza opór, wykorzystując wyniki pomiaru napięcia elektrycznego i natężenia prądu elektrycznego C X
sporządza wykres zależności natężenia prądu elektrycznego od napięcia elektrycznego C X
odczytuje dane z wykresu zależności I(U) C X
oblicza opór elektryczny na podstawie wykresu zależności I(U) C X
rozpoznaje proporcjonalność prostą na podstawie wykresu zależności I(U) B X
porównuje obliczone wartości oporu elektrycznego C X
Temat 13. wyjaśnia, co to znaczy, że w domowej sieci elektrycznej istnieje napięcie przemienne B X
Domowa
podaje wartość napięcia skutecznego w domowej sieci elektrycznej A X
sieć elek-
tryczna wyjaśnia, do czego służy uziemienie B X
wyjaśnia, dlaczego nie wolno dotykać przewodów elektrycznych pod napięciem B X
opisuje zasady postępowania przy porażeniu elektrycznym B X
wymienia rodzaje energii, na jakie zamieniana jest energia elektryczna A X
zapisuje dane i szukane w rozwiązywanych zadaniach C X
rozwiązuje zadania, w których konieczne jest połączenie wiadomości o przepływie prądu
C X
elektrycznego i o cieple
rozwiązuje zadania, w których konieczne jest połączenie wiadomości o przepływie prądu elek-
C X
trycznego ze znajomością praw mechaniki
Plan wynikowy

rozwiązuje zadania obliczeniowe, posługując się pojęciem sprawności urządzenia C X

109
 110

Wymagania
Temat Kategoria
Cele operacyjne – uczeń: podstawowe ponadpodstawowe
lekcji celów
konieczne podstawowe rozszerzające dopełniające
Plan wynikowy

1 2 3 4 5 6 7
Temat 14. wymienia miejsca (obiekty), którym szczególnie zagrażają przerwy w dostawie energii A X
Ochrona
wyjaśnia, do czego służą zasilacze awaryjne B X
sieci elek-
trycznej wskazuje skutki przerwania dostaw energii elektrycznej do urządzeń o kluczowym znaczeniu A X
wyjaśnia, do czego służą bezpieczniki i co należy zrobić, gdy bezpiecznik rozłączy obwód
B X
elektryczny
przewiduje, czy przy danym obciążeniu bezpiecznik rozłączy obwód elektryczny D X
wyjaśnia, do czego służą wyłączniki różnicowoprądowe B X
oblicza, czy dany bezpiecznik wyłączy prąd, znając liczbę i moc włączonych urządzeń elektrycznych C X
Temat 15. informuje, że każdy magnes ma dwa bieguny B X
Magnesy
nazywa bieguny magnetyczne magnesów stałych A X
informuje, że w żelazie występują domeny magnetyczne A X
opisuje oddziaływanie magnesów B X
podaje przykłady zastosowania magnesów A X
wskazuje bieguny magnetyczne Ziemi A X
opisuje zasadę działania kompasu B X
wyjaśnia, dlaczego w pobliżu magnesu żelazo też staje się magnesem B X
wyjaśnia, dlaczego nie mogą istnieć pojedyncze bieguny magnetyczne B X
demonstruje zachowanie igły magnetycznej w pobliżu magnesu B X
Temat 16. opisuje zachowanie igły magnetycznej w pobliżu przewodnika z prądem B X
Prąd
opisuje budowę elektromagnesu B X
elektryczny
i magne- opisuje działanie elektromagnesu B X
tyzm wyjaśnia rolę rdzenia w elektromagnesie B X
opisuje wzajemne oddziaływanie magnesów z elektromagnesami B X
wyjaśnia przyczynę namagnesowania magnesów trwałych B X
podaje przykłady zastosowania elektromagnesów A X
Temat 17. opisuje doświadczenie, w którym energia elektryczna zamienia się w energię mechaniczną B X
Silnik elek-
opisuje budowę silnika elektrycznego B X
tryczny
informuje, że magnes działa na przewodnik z prądem siłą magnetyczną A X
wyjaśnia działanie silnika elektrycznego prądu stałego B X
podaje przykłady zastosowania silników zasilanych prądem stałym A X
 Wymagania
Temat Kategoria
Cele operacyjne – uczeń: podstawowe ponadpodstawowe
lekcji celów
konieczne podstawowe rozszerzające dopełniające
1 2 3 4 5 6 7
ROZDZIAŁ III. DRGANIA I FALE
Temat 18. opisuje ruch okresowy wahadła matematycznego B X
Ruch
wskazuje położenie równowagi ciała w ruchu drgającym A X
drgający
definiuje: amplitudę, okres i częstotliwość drgań A X
nazywa jednostki: amplitudy, okresu i częstotliwości A X
podaje przykłady drgań mechanicznych A X
mierzy czas wahnięć wahadła (np. dziesięciu), wykonując kilka pomiarów C X
oblicza średni czas ruchu wahadła na podstawie pomiarów C X
oblicza okres drgań wahadła, wykorzystując wynik pomiaru czasu C X
zapisuje wynik obliczenia jako przybliżony C X
oblicza częstotliwość drgań wahadła C X
opisuje ruch ciężarka zawieszonego na sprężynie C X
analizuje siły działające na ciężarek zawieszony na sprężynie w kolejnych fazach jego ruchu D X
wyznacza okres i częstotliwość drgań ciężarka zawieszonego na sprężynie C X
wyjaśnia, dlaczego nie mierzymy czasu jednego drgania, lecz 10, 20 lub 30 drgań B X
Temat. 19. wyznacza doświadczalnie kształt wykresu zależności położenia wahadła od czasu D X
Wykresy
odczytuje z wykresu położenie wahadła w danej chwili (i odwrotnie) C X
ruchu drga-
jącego informuje, że z wykresu zależności położenia wahadła od czasu można odczytać amplitudę
A X
i okres drgań
wyznacza: amplitudę, okres i częstotliwość drgań na podstawie wykresu zależności położenia
C X
od czasu
wymienia różne rodzaje drgań A X
Temat 20. analizuje przemiany energii w ruchu wahadła matematycznego, stosując zasadę zachowania
D X
Przemia- energii
ny energii wskazuje punkty toru, w których wahadło osiąga największą i najmniejszą (zerową) energię
w ruchu A X
potencjalną grawitacji
drgającym wskazuje punkty toru, w których wahadło osiąga największą i najmniejszą (zerową) energię
A X
kinetyczną
wyjaśnia, na jakich etapach ruchu wahadła energia potencjalna rośnie, a na jakich – maleje B X
wyjaśnia, na jakich etapach ruchu wahadła energia kinetyczna rośnie, a na jakich – maleje B X
analizuje przemiany energii w ruchu ciała pod wpływem siły sprężystości (wagonik poruszający
D X
się bez tarcia po poziomym torze)
wskazuje punkty toru, w których ciało osiąga największą i najmniejszą (zerową) energię poten-
Plan wynikowy

A X
cjalną sprężystości
wskazuje punkty toru, w których ciało osiąga największą i najmniejszą (zerową) energię kinetyczną A X
111
 112

Wymagania
Temat Kategoria
Cele operacyjne – uczeń: podstawowe ponadpodstawowe
lekcji celów
konieczne podstawowe rozszerzające dopełniające
Plan wynikowy

1 2 3 4 5 6 7
Temat 21. podaje przykłady fal A X
Fale opisuje mechanizm przekazywania drgań z jednego do drugiego punktu ośrodka w przypadku
B X
fal na napiętej linie
opisuje falę, posługując się pojęciami: amplitudy, okresu, częstotliwości, prędkości i długości fali B X
opisuje rozchodzenie się fali mechanicznej jako proces przekazywania energii bez przenoszenia
B X
materii
posługuje się pojęciem prędkości rozchodzenia się fali C X
stosuje do obliczeń zależność między długością fali, prędkością i okresem (wraz z jednostkami) C X
odczytuje z wykresu zależności x(t) amplitudę i okres drgań C X
odczytuje z wykresu zależności y(x) amplitudę i długość fali C X
Temat 22. podaje przykłady ciał, które są źródłami dźwięków A X
Dźwięk
wyjaśnia, dlaczego dźwięk nie może się rozchodzić w próżni B X
opisuje mechanizm przekazywania drgań z jednego do drugiego punktu ośrodka podczas
B X
rozchodzenia się fal dźwiękowych w powietrzu
opisuje sposoby wytwarzania dźwięku w instrumentach muzycznych, głośnikach itd. B X
stwierdza, że prędkość rozchodzenia się dźwięku zależy od rodzaju ośrodka A X
porównuje prędkości dźwięków w różnych ośrodkach C X
oblicza czas lub drogę pokonywaną przez dźwięk w różnych ośrodkach C X
samodzielnie przygotowuje komputer do obserwacji oscylogramów dźwięków D X
bada oscylogramy fal dźwiękowych (z wykorzystaniem różnych technik) D X
Temat 23. wymienia wielkości fizyczne, od których zależy wysokość dźwięku A X
Wysokość demonstruje dźwięki o różnych częstotliwościach (z wykorzystaniem drgającego przedmiotu
dźwięku C X
lub instrumentu muzycznego)
wytwarza dźwięki o częstotliwości większej i mniejszej od częstotliwości danego dźwięku za
C X
pomocą dowolnego ciała drgającego lub instrumentu muzycznego
rysuje wykresy fal dźwiękowych różniących się wysokością C X
wymienia wielkości fizyczne, od których zależy głośność dźwięku A X
wytwarza dźwięk głośniejszy i cichszy od danego dźwięku za pomocą dowolnego ciała drgającego
C X
lub instrumentu muzycznego
rysuje wykresy fal dźwiękowych różniących się amplitudą C X
porównuje dźwięki na podstawie wykresów zależności x(t) C X
rozróżnia: dźwięki słyszalne, ultradźwięki i infradźwięki B X
podaje przykłady źródeł: dźwięków słyszalnych, ultradźwięków i infradźwięków oraz ich zastosowań A X
wyjaśnia, na czym polega echolokacja B X
 Wymagania
Temat Kategoria
Cele operacyjne – uczeń: podstawowe ponadpodstawowe
lekcji celów
konieczne podstawowe rozszerzające dopełniające
1 2 3 4 5 6 7
Temat 24. stwierdza, że fala elektromagnetyczna może się rozchodzić w próżni A X
Fale elek-
wyjaśnia, że fale elektromagnetyczne różnią się częstotliwością (i długością) B X
tromagne-
tyczne stwierdza, że w próżni wszystkie rodzaje fal elektromagnetycznych rozchodzą się z jednakową
A X
prędkością
podaje przybliżoną prędkość fal elektromagnetycznych w próżni A X
nazywa rodzaje fal elektromagnetycznych (radiowe, mikrofale, promieniowanie podczerwone,
światło widzialne, promieniowanie nadfioletowe, promieniowanie rentgenowskie i promienio- A X
wanie gamma)
podaje przykłady zastosowania różnych rodzajów fal elektromagnetycznych A X
stosuje do obliczeń zależność między długością fali, prędkością i okresem C X
Temat 25. informuje, że każde ciało wysyła promieniowanie cieplne A X
Energia fal Informuje, że promieniowanie cieplne jest falą elektromagnetyczną A X
elektroma- informuje, że częstotliwość fali wysyłanej przez ciało zależy od jego temperatury A X
gnetycznych
stwierdza, że ciała ciemne pochłaniają więcej promieniowania niż ciała jasne A X
wyjaśnia, jakie ciała bardziej się nagrzewają: jasne czy ciemne B X
wyjaśnia zjawisko efektu cieplarnianego B X
Temat opisuje doświadczenie ilustrujące zjawisko ugięcia fali na wodzie B X
dodatkowy.
Dyfrakcja wyjaśnia zjawisko dyfrakcji fali B X
i interferen- opisuje doświadczenie ilustrujące zjawisko interferencji fal na wodzie B X
cja fal
wyjaśnia zjawisko interferencji fal B X
informuje, że zjawisko dyfrakcji i interferencji dotyczy zarówno fal dźwiękowych, jak i elektromagne-
A X
tycznych
wymienia cechy wspólne i różnice w rozchodzeniu się fal mechanicznych i elektromagnetycznych A X
Temat wyjaśnia zjawisko rezonansu mechanicznego B X
dodatkowy.
opisuje doświadczenie ilustrujące zjawisko rezonansu mechanicznego B X
Rezonans
podaje przykłady zjawiska rezonansu mechanicznego A X
wyjaśnia rolę rezonansu w konstrukcji i działaniu instrumentów muzycznych B X
podaje przykłady rezonansu fal elektromagnetycznych A X
ROZDZIAŁ IV. OPTYKA
Temat 26. wymienia przykłady ciał, które są źródłami światła A X
Światło
wyjaśnia, co to jest promień światła B X
i cień
wymienia rodzaje wiązek światła A X
Plan wynikowy
113
 114

Wymagania
Temat Kategoria
Cele operacyjne – uczeń: podstawowe ponadpodstawowe
lekcji celów
konieczne podstawowe rozszerzające dopełniające
Plan wynikowy

1 2 3 4 5 6 7
demonstruje zjawisko prostoliniowego rozchodzenia się światła B X
opisuje doświadczenie, w którym można otrzymać cień i półcień B X
przedstawia graficznie tworzenie cienia i półcienia (przy zastosowaniu jednego lub dwóch
C X
źródeł światła)
wyjaśnia powstawanie obszarów cienia i półcienia za pomocą prostoliniowego rozchodzenia się
B X
światła w ośrodku jednorodnym
Temat 27. wyjaśnia, dlaczego widzimy B X
Widzimy
opisuje budowę i zasadę działania kamery obskury B X
dzięki
światłu buduje kamerę obskurę i wyjaśnia, do czego ten wynalazek służył w przeszłości D X
rozwiązuje zadania, wykorzystując własności trójkątów podobnych C X
opisuje różnice między ciałem przezroczystym a ciałem nieprzezroczystym B X
wskazuje w otoczeniu ciała przezroczyste i nieprzezroczyste A X
wyjaśnia, dlaczego niektóre ciała wydają się jaśniejsze, a inne ciemniejsze B X
Temat 28. wyjaśnia, na czym polega zjawisko załamania światła B X
Załamanie
wskazuje kąt padania i kąt załamania światła A X
światła
wskazuje sytuacje, w jakich można obserwować załamanie światła A X
demonstruje zjawisko załamania światła na granicy ośrodków C X
opisuje jakościowo zjawisko załamania światła na granicy dwóch ośrodków różniących się pręd-
B X
kością rozchodzenia się światła
rysuje bieg promienia przechodzącego z jednego ośrodka przezroczystego do drugiego (jakościo-
C X
wo, znając prędkość rozchodzenia się światła w tych ośrodkach); wskazuje kierunek załamania
wyjaśnia, na czym polega zjawisko fatamorgany B X
Temat 29. wskazuje oś optyczną soczewki A X
Soczewki
posługuje się pojęciami: ogniska i ogniskowej soczewki A X
rozróżnia po kształcie soczewki skupiającą i rozpraszającą B X
oblicza zdolność skupiającą soczewki C X
opisuje bieg promieni równoległych do osi optycznej, przechodzących przez soczewki skupiającą
B X
i rozpraszającą
rysuje dalszy bieg promieni padających na soczewkę równolegle do jej osi optycznej C X
porównuje zdolności skupiające soczewek na podstawie znajomości ich ogniskowych (i odwrotnie) B X
wskazuje praktyczne zastosowania soczewek A X
rozróżnia soczewki skupiające i rozpraszające, znając ich zdolności skupiające B X
 Wymagania
Temat Kategoria
Cele operacyjne – uczeń: podstawowe ponadpodstawowe
lekcji celów
konieczne podstawowe rozszerzające dopełniające
1 2 3 4 5 6 7
Temat 30. tworzy na ekranie ostry obraz przedmiotu za pomocą soczewki skupiającej, odpowiednio
D X
Obrazy two- dobierając doświadczalnie położenie soczewki i przedmiotu
rzone przez opisuje doświadczenie, w którym za pomocą soczewki skupiającej otrzymujemy na ekranie
soczewkę B X
ostry obraz przedmiotu
skupiającą nazywa cechy obrazu wytworzonego przez soczewkę, gdy odległość przedmiotu od soczewki
A X
jest większa od jej ogniskowej
wyjaśnia zasadę działania lupy B X
posługuje się lupą A X
wyjaśnia pojęcia obrazu rzeczywistego i obrazu pozornego B X
Temat 31. rysuje symbol soczewki i oś optyczną, zaznacza ogniska C X
Konstru-
rysuje promienie konstrukcyjne (wychodzące z przedmiotu ustawionego przed soczewką) C X
owanie
obrazów nazywa cechy uzyskanego obrazu A X
tworzo- rysuje konstrukcyjnie obraz tworzony przez lupę C X
nych przez
soczewkę nazywa cechy obrazu wytworzonego przez lupę A X
skupiającą rysuje konstrukcyjnie obrazy wytworzone przez soczewkę w sytuacjach nietypowych (z zasto-
C X
sowaniem skali)
Temat 32.
wymienia cechy obrazu tworzonego przez soczewkę rozpraszającą A X
Obrazy two-
rzone przez
soczewkę rysuje konstrukcyjnie obraz tworzony przez soczewkę rozpraszającą C X
rozprasza- rozwiązuje zadania dotyczące tworzenia obrazu przez soczewkę rozpraszającą (metodą graficz-
jącą C X
ną, z zastosowaniem skali)
Temat 33. wymienia cechy obrazu wytworzonego przez soczewkę oka A X
Oko i aparat
wyjaśnia, dlaczego jest możliwe ostre widzenie przedmiotów dalekich i bliskich B X
fotograficzny
wyjaśnia rolę źrenicy oka B X
wyjaśnia, w jaki sposób w oczach różnych zwierząt powstaje ostry obraz B X
wyjaśnia pojęcia dalekowzroczności i krótkowzroczności B X
opisuje rolę soczewek w korygowaniu wad wzroku B X
opisuje budowę aparatu fotograficznego B X
wymienia cechy obrazu otrzymywanego w aparacie fotograficznym A X
porównuje działanie oka i aparatu fotograficznego B X
Plan wynikowy
115
 116

Wymagania
Temat Kategoria
Cele operacyjne – uczeń: podstawowe ponadpodstawowe
lekcji celów
konieczne podstawowe rozszerzające dopełniające
Plan wynikowy

1 2 3 4 5 6 7
Temat 34. bada doświadczalnie zjawisko odbicia światła C X
Zwierciadła
posługuje się pojęciami kąta padania i kąta odbicia światła B X
płaskie
rysuje dalszy bieg promieni świetlnych padających na zwierciadło, zaznacza kąt padania i kąt
C X
odbicia światła
analizuje bieg promieni wychodzących z punktu w różnych kierunkach, a następnie odbitych od
D X
zwierciadła płaskiego
opisuje zjawisko rozproszenia światła przy odbiciu od powierzchni chropowatej B X
wyjaśnia działanie światełka odblaskowego B X
rysuje konstrukcyjnie obrazy pozorne wytworzone w zwierciadle płaskim C X
nazywa cechy obrazu powstałego w zwierciadle płaskim A X
wyjaśnia powstawanie obrazu pozornego w zwierciadle płaskim (wykorzystując prawo odbicia) B X
wymienia zastosowania zwierciadeł płaskich A X
Temat 35. opisuje zwierciadło wklęsłe B X
Zwierciadła
posługuje się pojęciami ognisko i ogniskowej zwierciadła B X
wklęsłe
opisuje skupianie się promieni w zwierciadle wklęsłym B X
analizuje bieg promieni wychodzących z punktu w różnych kierunkach, a następnie odbitych od
D X
zwierciadła wklęsłego
rysuje konstrukcyjnie obrazy wytworzone przez zwierciadła wklęsłe C X
wymienia cechy obrazu wytworzonego przez zwierciadła wklęsłe A X
wymienia zastosowania zwierciadeł wklęsłych A X
Temat 36. opisuje zwierciadło wypukłe B X
Zwierciadła
posługuje się pojęciami ogniska pozornego i ogniskowej zwierciadła B X
wypukłe
opisuje bieg promieni odbitych od zwierciadła wypukłego B X
analizuje bieg promieni wychodzących z punktu w różnych kierunkach, a następnie odbitych od
D X
zwierciadła wypukłego
demonstruje powstawanie obrazów za pomocą zwierciadła wypukłego C X
rysuje konstrukcyjnie obrazy wytworzone przez zwierciadła wypukłe C X
wymienia cechy obrazu wytworzonego przez zwierciadła wypukle A X
wymienia zastosowania zwierciadeł wypukłych A X
Temat opisuje budowę lunety B X
dodatkowy.
wymienia zastosowania lunety A X
Luneta,
mikroskop opisuje powstawanie obrazu w lunecie B X
opisuje budowę mikroskopu B X
 Wymagania
Temat Kategoria
Cele operacyjne – uczeń: podstawowe ponadpodstawowe
lekcji celów
konieczne podstawowe rozszerzające dopełniające
1 2 3 4 5 6 7
wymienia zastosowania mikroskopu A X
opisuje powstawanie obrazu w mikroskopie B X
porównuje obrazy uzyskane w lunecie i mikroskopie B X
Temat 37. opisuje światło białe jako mieszaninę barw (fal o różnych częstotliwościach) B X
Barwy demonstruje rozszczepienie światła białego w pryzmacie (jako potwierdzenie, że światło białe
C X
jest mieszaniną barw)
opisuje światło lasera jako światło jednobarwne B X
demonstruje brak rozszczepienia światła lasera w pryzmacie (jako potwierdzenie, że światło
C X
lasera jest jednobarwne)
opisuje zjawisko rozszczepienia światła za pomocą pryzmatu B X
wymienia barwę światła, która po przejściu przez pryzmat najmniej odchyla się od pierwotnego
A X
kierunku, oraz barwę, która odchyla się najbardziej
wyjaśnia, z czego wynika barwa nieprzezroczystego przedmiotu B X
wyjaśnia, z czego wynika barwa ciała przezroczystego B X
wymienia zjawiska obserwowane w przyrodzie, a powstałe w wyniku rozszczepienia światła A X
Temat bada za pomocą pryzmatu, czy światło, które widzimy, powstało w wyniku zmieszania barw D X
dodatkowy.
wymienia podstawowe barwy światła A X
Składanie
barw informuje, że dodając trzy barwy: niebieską, czerwoną i zieloną, w różnych proporcjach, możemy
A X
otrzymać światło o dowolnej barwie
wyjaśnia mechanizm widzenia barw B X
informuje, że z połączenia światła niebieskiego i zielonego otrzymujemy cyjan, a z połączenia światła
A X
niebieskiego i czerwonego – magentę
odróżnia mieszanie farb od składania barw światła B X
wymienia podstawowe kolory farb A X
informuje, w jaki sposób uzyskuje się barwy w telewizji kolorowej i monitorach komputerowych A X
informuje, że z podstawowych kolorów farb uzyskuje się barwy w druku i drukarkach komputerowych A X
Plan wynikowy
117

7 Przedmiotowy system oceniania (propozycja)
Kursywą oznaczono treści dodatkowe.
konieczne
dopuszczający
1 2
Uczeń
• demonstruje zjawisko elektryzowania ciał
przez potarcie
• wymienia rodzaje ładunków elektrycznych
• wyjaśnia, jakie ładunki się odpychają, a jakie
przyciągają
• podaje jednostkę ładunku
• demonstruje zjawisko elektryzowania ciał
przez dotyk ciałem naelektryzowanym
• podaje jednostkę ładunku elektrycznego
• podaje przykłady przewodników i izolatorów
• rozróżnia materiały, dzieląc je na przewodniki
i izolatory
• wykazuje doświadczalnie, że ciało
naelektryzowane przyciąga drobne
przedmioty nienaelektryzowane
• wymienia źródła napięcia
• stwierdza, że prąd elektryczny płynie tylko
w obwodzie zamkniętym
• podaje przykłady praktycznego wykorzystania
przepływu prądu w cieczach
• podaje przykłady przepływu prądu
w zjonizowanych gazach, wykorzystywane
lub obserwowane w życiu codziennym
• wyjaśnia, jak należy się zachowywać w czasie
burzy
• wymienia jednostki napięcia i natężenia prądu
• rozróżnia wielkości dane i szukane
• wskazuje formy energii, na jakie jest
zamieniana energia elektryczna
• wyjaśnia, w jaki sposób oblicza się pracę
prądu elektrycznego
• wyjaśnia, w jaki sposób oblicza się moc
urządzeń elektrycznych
Wymagania na poszczególne oceny
podstawowe
dostateczny
ROZDZIAŁ I. ELEKTROSTATYKA I PRĄD ELEKTRYCZNY
Uczeń
• opisuje budowę atomu
• wyjaśnia, na czym polega zjawisko
elektryzowania ciał przez potarcie
• wyjaśnia, od czego zależy siła elektryczna
występująca między naelektryzowanymi
ciałami
• opisuje elektryzowanie ciał przez dotyk
ciałem naelektryzowanym
• wyjaśnia, na czym polega zjawisko
elektryzowania ciał
• wyjaśnia różnicę między przewodnikiem
a izolatorem
• opisuje przemieszczanie się ładunków
w przewodnikach pod wpływem
oddziaływania ładunku zewnętrznego
• stosuje pojęcie indukcji elektrostatycznej
• informuje, że siły działające między
cząsteczkami to siły elektryczne
• opisuje przepływ prądu w przewodnikach
jako ruch elektronów
• rysuje schematy obwodów elektrycznych,
stosując umowne symbole graficzne
• odróżnia kierunek przepływu prądu od
kierunku ruchu elektronów
• wyjaśnia, jak powstaje jon dodatni, a jak – jon
ujemny
• wyjaśnia, na czym polega przepływ prądu
elektrycznego w cieczach
• wyjaśnia, na czym polega jonizacja powietrza
• wyjaśnia, na czym polega przepływ prądu
elektrycznego w gazach
• definiuje napięcie elektryczne
• definiuje natężenie prądu elektrycznego
rozszerzające
dobry
3 4
Uczeń
• opisuje jakościowo oddziaływanie ładunków
jednoimiennych i różnoimiennych
• przelicza podwielokrotności jednostki
ładunku
• stosuje zasadę zachowania ładunku do
wyjaśniania zjawiska elektryzowania ciał przez
potarcie
• stosuje zasadę zachowania ładunku do
wyjaśniania zjawiska elektryzowania ciał przez
dotyk ciałem naelektryzowanym
• opisuje budowę elektroskopu
• wyjaśnia, do czego służy elektroskop
• opisuje budowę metalu (przewodnika)
• wykazuje doświadczalnie różnice między
elektryzowaniem metali i izolatorów
• wyjaśnia, w jaki sposób ciało naelektryzowane
przyciąga ciało obojętne
• wyjaśnia, na czym polega zwarcie
• buduje proste obwody elektryczne według
zadanego schematu
• opisuje doświadczenie wykazujące, że
niektóre ciecze przewodzą prąd elektryczny
• wyjaśnia, do czego służy piorunochron
• posługuje się pojęciem napięcia elektrycznego
jako wielkości określającej ilość energii
potrzebnej do przeniesienia jednostkowego
ładunku w obwodzie
• przelicza wielokrotności i podwielokrotności
jednostek napięcia elektrycznego i natężenia
prądu elektrycznego
• przelicza wielokrotności i podwielokrotności
jednostek pracy i mocy
• przelicza dżule na kilowatogodziny,
a kilowatogodziny na dżule
118
dopełniające
bardzo dobry
Przedmiotowy system oceniania
Uczeń
• analizuje kierunek przemieszczania się
elektronów podczas elektryzowania ciał
przez potarcie
• bada za pomocą próbnika napięcia znak ładunku
zgromadzonego na naelektryzowanym ciele
• analizuje kierunek przemieszczania się
elektronów podczas elektryzowania ciał
przez potarcie i dotyk
• posługuje się pojęciem ładunku elektrycznego
jako wielokrotności ładunku elementarnego
• opisuje przemieszczanie się ładunków
w izolatorach pod wpływem oddziaływania
ładunku zewnętrznego
• wyjaśnia, dlaczego ciała naelektryzowane
przyciągają nienaelektryzowane przewodniki
• wyjaśnia, dlaczego ciała naelektryzowane
przyciągają nienaelektryzowane izolatory
• wskazuje analogie między zjawiskami,
porównując przepływ prądu z przepływem
wody
• wykrywa doświadczalnie, czy dana substancja
jest izolatorem, czy przewodnikiem
• przewiduje wynik doświadczenia
wykazującego, że niektóre ciecze przewodzą
prąd elektryczny
• opisuje przesyłanie sygnałów z narządów
zmysłu do mózgu
• rozwiązuje zadania, wykorzystując pojęcie
pojemności akumulatora
• analizuje schemat przedstawiający wielkości
natężenia prądu elektrycznego oraz napięcia
elektrycznego spotykane w przyrodzie
i wykorzystywane w urządzeniach
elektrycznych

konieczne
dopuszczający
1 2
• wymienia jednostki pracy i mocy
• nazywa przyrządy służące do pomiaru
napięcia elektrycznego i natężenia prądu
elektrycznego
• określa zakres pomiarowy mierników
elektrycznych (woltomierza i amperomierza)
• podaje przykłady równoległego połączenia
odbiorników energii elektrycznej
Uczeń
• opisuje sposób obliczania oporu
elektrycznego
• podaje jednostkę oporu elektrycznego
• mierzy napięcie elektryczne i natężenie prądu
elektrycznego
• zapisuje wyniki pomiaru napięcia
elektrycznego i natężenia prądu
elektrycznego w tabeli
• odczytuje dane z wykresu zależności I(U)
Wymagania na poszczególne oceny
podstawowe
dostateczny
• posługuje się pojęciem mocy do obliczania
pracy wykonanej (przez urządzenie)
• oblicza koszt zużytej energii elektrycznej
• porównuje pracę wykonaną w tym samym
czasie przez urządzenia o różnej mocy
• określa dokładność mierników elektrycznych
(woltomierza i amperomierza)
• mierzy napięcie elektryczne i natężenie
prądu, elektrycznego, włączając odpowiednio
mierniki do obwodu
• podaje niepewność pomiaru napięcia
elektrycz­­nego i natężenia prądu elektrycznego
• wyjaśnia, jakie napięcie elektryczne uzyskujemy,
gdy baterie połączymy szeregowo
ROZDZIAŁ II. ELEKTRYCZNOŚĆ I MAGNETYZM
Uczeń
• informuje, że natężenie prądu płynącego
przez przewodnik (przy stałej temperaturze)
jest proporcjonalne do przyłożonego napięcia
• oblicza natężenie prądu elektrycznego
lub napięcie elektryczne, posługując się
proporcjonalnością prostą
• buduje obwód elektryczny
• oblicza opór elektryczny, wykorzystując
wyniki pomiaru napięcia elektrycznego
i natężenia prądu elektrycznego
rozszerzające
dobry
3 4
• stosuje do obliczeń związki między pracą
i mocą prądu elektrycznego
• rozwiązuje proste zadania, wykorzystując
wzory na pracę i moc prądu elektrycznego
• rysuje schemat obwodu służącego do
pomiaru napięcia elektrycznego i natężenia
prądu elektrycznego
• montuje obwód elektryczny według poda­
nego schematu
• stosuje do pomiarów miernik uniwersalny
• oblicza moc żarówki na podstawie pomiarów
• rysuje schemat szeregowego połączenia
odbiorników energii elektrycznej
• rysuje schemat równoległego połączenia
odbiorników energii elektrycznej
Uczeń
• posługuje się pojęciem oporu elektrycznego
jako własnością przewodnika
• przelicza wielokrotności i podwielokrotności
jednostki oporu elektrycznego
• stosuje do obliczeń związek między
napięciem elektrycznym a natężeniem prądu
i oporem elektrycznym
• rysuje schemat obwodu elektrycznego
• sporządza wykres zależności natężenia prądu
elektrycznego od napięcia elektrycznego
dopełniające
bardzo dobry
• analizuje schemat przedstawiający moc
urządzeń elektrycznych
• analizuje koszty eksploatacji urządzeń
elektrycznych o różnej mocy
• wymienia sposoby oszczędzania energii
elektrycznej
• wymienia korzyści dla środowiska
naturalnego wynikające ze zmniejszenia
zużycia energii elektrycznej
• planuje doświadczenie, którego celem jest
wyznaczenie mocy żarówki
• projektuje tabelę pomiarów
• zapisuje wynik pomiaru, uwzględniając
niepewność pomiaru
• uzasadnia, że przez odbiorniki połączone
szeregowo płynie prąd o takim samym
natężeniu
• wyjaśnia, że napięcia elektryczne na
odbiornikach połączonych szeregowo sumują się
• wyjaśnia, dlaczego przy równoległym łączeniu
odbiorników jest na nich jednakowe napięcie
elektryczne
• wyjaśnia, dlaczego przy równoległym łączeniu
odbiorników prąd z głównego przewodu
rozdziela się na poszczególne odbiorniki (np.
posługując się analogią hydrodynamiczną)
Uczeń
• wyjaśnia, co jest przyczyną istnienia oporu
elektrycznego
• wyjaśnia, co to jest opornik elektryczny;
posługuje się jego symbolem graficznym
• planuje doświadczenie, którego celem jest
wyznaczenie oporu elektrycznego
• projektuje tabelę pomiarów
• wyjaśnia, co to znaczy, że w domowej sieci
elektrycznej istnieje napięcie przemienne
Przedmiotowy system oceniania
119

konieczne
dopuszczający
1 2
• podaje wartość napięcia skutecznego
w domowej sieci elektrycznej
• wymienia rodzaje energii, na jakie zamieniana
jest energia elektryczna
• wymienia miejsca (obiekty), którym szczególnie
zagrażają przerwy w dostawie energii
• wyjaśnia, do czego służą bezpieczniki i co
należy zrobić, gdy bezpiecznik rozłączy
obwód elektryczny
• informuje, że każdy magnes ma dwa bieguny
• nazywa bieguny magnetyczne magnesów
stałych
• informuje, że w żelazie występują domeny
magnetyczne
• podaje przykłady zastosowania magnesów
• demonstruje zachowanie igły magnetycznej
w pobliżu magnesu
• opisuje budowę elektromagnesu
• podaje przykłady zastosowania
elektromagnesów
• informuje, że magnes działa na przewodnik
z prądem siłą magnetyczną
• podaje przykłady zastosowania silników
zasilanych prądem stałym
Uczeń
• wskazuje położenie równowagi ciała w ruchu
drgającym
• nazywa jednostki: amplitudy, okresu
i częstotliwości
• podaje przykłady drgań mechanicznych
• mierzy czas wahnięć wahadła (np. dziesięciu),
wykonując kilka pomiarów
• oblicza okres drgań wahadła, wykorzystując
wynik pomiaru czasu
• informuje, że z wykresu zależności położenia
wahadła od czasu można odczytać amplitudę
i okres drgań
• podaje przykłady fal
Wymagania na poszczególne oceny
podstawowe
dostateczny
• oblicza opór elektryczny na podstawie
wykresu zależności I(U)
• rozpoznaje proporcjonalność prostą na
podstawie wykresu zależności I(U)
• wyjaśnia, dlaczego nie wolno dotykać
przewodów elektrycznych pod napięciem
• zapisuje dane i szukane w rozwiązywanych
zadaniach
• wyjaśnia, do czego służą zasilacze awaryjne
• wskazuje skutki przerwania dostaw energii
elektrycznej do urządzeń o kluczowym
znaczeniu
• opisuje oddziaływanie magnesów
• wskazuje bieguny magnetyczne Ziemi
• opisuje działanie elektromagnesu
• wyjaśnia rolę rdzenia w elektromagnesie
• opisuje budowę silnika elektrycznego
ROZDZIAŁ III. DRGANIA I FALE
Uczeń
• definiuje: amplitudę, okres i częstotliwość
drgań
• oblicza średni czas ruchu wahadła na
podstawie pomiarów
• wyznacza okres i częstotliwość drgań
ciężarka zawieszonego na sprężynie
• wyznacza: amplitudę, okres i częstotliwość
drgań na podstawie wykresu zależności
położenia od czasu
• wymienia różne rodzaje drgań
• wskazuje punkty toru, w których wahadło
osiąga największą i najmniejszą (zerową)
energię potencjalną grawitacji
rozszerzające
dobry
3 4
• porównuje obliczone wartości oporu
elektrycznego
• wyjaśnia, do czego służy uziemienie
• opisuje zasady postępowania przy porażeniu
elektrycznym
• rozwiązuje zadania, w których konieczne jest
połączenie wiadomości o przepływie prądu
elektrycznego i o cieple
• przewiduje, czy przy danym obciążeniu
bezpiecznik rozłączy obwód elektryczny
• opisuje zasadę działania kompasu
• opisuje zachowanie igły magnetycznej
w pobliżu przewodnika z prądem
• opisuje wzajemne oddziaływanie magnesów
z elektromagnesami
• wyjaśnia działanie silnika elektrycznego prądu
stałego
Uczeń
• opisuje ruch okresowy wahadła
matematycznego
• zapisuje wynik obliczenia jako przybliżony
• oblicza częstotliwość drgań wahadła
• opisuje ruch ciężarka zawieszonego na
sprężynie
• analizuje siły działające na ciężarek
zawieszony na sprężynie w kolejnych fazach
jego ruchu
• wyjaśnia, dlaczego nie mierzymy czasu
jednego drgania, lecz 10, 20 lub 30 drgań
• odczytuje z wykresu położenie wahadła
w danej chwili (i odwrotnie)
120
dopełniające
bardzo dobry
• rozwiązuje zadania, w których konieczne
jest połączenie wiadomości o przepływie
Przedmiotowy system oceniania
prądu elektrycznego ze znajomością praw
mechaniki
• rozwiązuje zadania obliczeniowe, posługując
się pojęciem sprawności urządzenia
• wyjaśnia, do czego służą wyłączniki
różnicowoprądowe
• oblicza, czy dany bezpiecznik wyłączy prąd,
znając liczbę i moc włączonych urządzeń
elektrycznych
• wyjaśnia, dlaczego w pobliżu magnesu żelazo
też staje się magnesem
• wyjaśnia, dlaczego nie mogą istnieć
pojedyncze bieguny magnetyczne
• wyjaśnia przyczynę namagnesowania
magnesów trwałych
• opisuje doświadczenie, w którym energia
elektryczna zamienia się w energię
mechaniczną
Uczeń
• wyznacza doświadczalnie kształt wykresu
zależności położenia wahadła od czasu
• analizuje przemiany energii w ruchu wahadła
matematycznego, stosując zasadę zachowania
energii
• analizuje przemiany energii w ruchu ciała
pod wpływem siły sprężystości (wagonik
poruszający się bez tarcia po poziomym
torze)
• wskazuje punkty toru, w których ciało osiąga
największą i najmniejszą (zerową) energię
potencjalną sprężystości

konieczne
dopuszczający
1 2
• odczytuje z wykresu zależności x(t) amplitudę
i okres drgań
• odczytuje z wykresu zależności y(x) amplitudę
i długość fali
• podaje przykłady ciał, które są źródłami
dźwięków
• demonstruje dźwięki o różnych
częstotliwościach (z wykorzystaniem
drgającego przedmiotu lub instrumentu
muzycznego)
• wytwarza dźwięk głośniejszy i cichszy od
danego dźwięku za pomocą dowolnego ciała
drgającego lub instrumentu muzycznego
• rozróżnia: dźwięki słyszalne, ultradźwięki
i infradźwięki
• stwierdza, że fala elektromagnetyczna może
się rozchodzić w próżni
• stwierdza, że w próżni wszystkie rodzaje
fal elektromagnetycznych rozchodzą się
z jednakową prędkością
• podaje przykłady zjawiska rezonansu
mechanicznego
Wymagania na poszczególne oceny
podstawowe
dostateczny
• wskazuje punkty toru, w których wahadło
osiąga największą i najmniejszą (zerową)
energię kinetyczną
• opisuje falę, posługując się pojęciami:
amplitudy, okresu, częstotliwości, prędkości
i długości fali
• posługuje się pojęciem prędkości
rozchodzenia się fali
• stwierdza, że prędkość rozchodzenia się
dźwięku zależy od rodzaju ośrodka
• porównuje prędkości dźwięków w różnych
ośrodkach
• wymienia wielkości fizyczne, od których
zależy wysokość dźwięku
• wytwarza dźwięki o częstotliwości większej
i mniejszej od częstotliwości danego dźwięku
za pomocą dowolnego ciała drgającego lub
instrumentu muzycznego
• wymienia wielkości fizyczne, od których
zależy głośność dźwięku
• podaje przykłady źródeł: dźwięków
słyszalnych, ultradźwięków i infradźwięków
oraz ich zastosowań
• wyjaśnia, że fale elektromagnetyczne różnią
się częstotliwością (i długością)
• podaje przybliżoną prędkość fal
elektromagnetycznych w próżni
• informuje, że każde ciało wysyła
promieniowanie cieplne
• opisuje doświadczenie ilustrujące zjawisko
ugięcia fali na wodzie
• opisuje doświadczenie ilustrujące zjawisko
rezonansu mechanicznego
rozszerzające
dobry
3 4
• wyjaśnia, na jakich etapach ruchu wahadła
energia potencjalna rośnie, a na jakich –
maleje
• wyjaśnia, na jakich etapach ruchu wahadła
energia kinetyczna rośnie, a na jakich – maleje
• wskazuje punkty toru, w których ciało osiąga
największą i najmniejszą (zerową) energię
kinetyczną
• stosuje do obliczeń zależność między
długością fali, prędkością i okresem (wraz
z jednostkami)
• wyjaśnia, dlaczego dźwięk nie może się
rozchodzić w próżni
• oblicza czas lub drogę pokonywaną przez
dźwięk w różnych ośrodkach
• bada oscylogramy fal dźwiękowych
(z wykorzystaniem różnych technik)
• porównuje dźwięki na podstawie wykresów
zależności x(t)
• wyjaśnia, na czym polega echolokacja
• stosuje do obliczeń zależność między
długością fali, prędkością i okresem
• informuje, że promieniowanie cieplne jest falą
elektromagnetyczną
• stwierdza, że ciała ciemne pochłaniają więcej
promieniowania niż ciała jasne
• opisuje doświadczenie ilustrujące zjawisko
interferencji fal na wodzie
• wyjaśnia zjawisko interferencji fal
• informuje, że zjawisko dyfrakcji i interferencji
dotyczy zarówno fal dźwiękowych, jak
i elektromagnetycznych
• wyjaśnia zjawisko rezonansu mechanicznego
dopełniające
bardzo dobry
• opisuje mechanizm przekazywania drgań
z jednego do drugiego punktu ośrodka
w przypadku fal na napiętej linie
• opisuje rozchodzenie się fali mechanicznej
jako proces przekazywania energii bez
przenoszenia materii
• opisuje mechanizm przekazywania drgań
z jednego do drugiego punktu ośrodka
podczas rozchodzenia się fal dźwiękowych
w powietrzu
• opisuje sposoby wytwarzania dźwięku
w instrumentach muzycznych, głośnikach itd.
• samodzielnie przygotowuje komputer do
obserwacji oscylogramów dźwięków
• rysuje wykresy fal dźwiękowych różniących
się wysokością
• nazywa rodzaje fal elektromagnetycznych
(radiowe, mikrofale, promieniowanie
podczerwone, światło widzialne,
promieniowanie nadfioletowe,
promieniowanie rentgenowskie
i promieniowanie gamma)
• podaje przykłady zastosowania różnych
rodzajów fal elektromagnetycznych
• informuje, że częstotliwość fali wysyłanej
przez ciało zależy od jego temperatury
• wyjaśnia, jakie ciała bardziej się nagrzewają,
jasne czy ciemne
• wyjaśnia zjawisko efektu cieplarnianego
• wyjaśnia zjawisko dyfrakcji fali
• wymienia cechy wspólne i różnice
w rozchodzeniu się fal mechanicznych
i elektromagnetycznych
• wyjaśnia rolę rezonansu w konstrukcji i działaniu
instrumentów muzycznych
• podaje przykłady rezonansu fal
elektromagnetycznych
Przedmiotowy system oceniania
121

konieczne
dopuszczający
1 2
Uczeń
• wymienia przykłady ciał, które są źródłami
światła
• wyjaśnia, co to jest promień światła
• wymienia rodzaje wiązek światła
• wyjaśnia, dlaczego widzimy
• wskazuje w otoczeniu ciała przezroczyste
i nieprzezroczyste
• wskazuje kąt padania i kąt załamania światła
• wskazuje sytuacje, w jakich można
obserwować załamanie światła
• wskazuje oś optyczną soczewki
• rozróżnia po kształcie soczewki skupiającą
i rozpraszającą
• wskazuje praktyczne zastosowania soczewek
• posługuje się lupą
• rysuje symbol soczewki i oś optyczną,
zaznacza ogniska
• wymienia cechy obrazu wytworzonego przez
soczewkę oka
• opisuje budowę aparatu fotograficznego
• wymienia cechy obrazu otrzymywanego
w aparacie fotograficznym
• posługuje się pojęciami kąta padania i kąta
odbicia światła
• rysuje dalszy bieg promieni świetlnych
padających na zwierciadło, zaznacza kąt
padania i kąt odbicia światła
• wymienia zastosowania zwierciadeł płaskich
• opisuje zwierciadło wklęsłe
• wymienia zastosowania zwierciadeł wklęsłych
• opisuje zwierciadło wypukłe
• wymienia zastosowania zwierciadeł wypukłych
• opisuje światło białe jako mieszaninę barw (fal
o różnych częstotliwościach)
• wymienia podstawowe barwy światła
• informuje, w jaki sposób uzyskuje się
barwy w telewizji kolorowej i monitorach
komputerowych
Wymagania na poszczególne oceny
podstawowe
dostateczny
ROZDZIAŁ IV. OPTYKA
Uczeń
• demonstruje zjawisko prostoliniowego
rozchodzenia się światła
• opisuje doświadczenie, w którym można
otrzymać cień i półcień
• opisuje budowę i zasadę działania kamery
obskury
• opisuje różnice między ciałem
przezroczystym a ciałem nieprzezroczystym
• wyjaśnia, na czym polega zjawisko załamania
światła
• demonstruje zjawisko załamania światła na
granicy ośrodków
• posługuje się pojęciami: ogniska i ogniskowej
soczewki
• oblicza zdolność skupiającą soczewki
• tworzy na ekranie ostry obraz przedmiotu za
pomocą soczewki skupiającej, odpowiednio
dobierając doświadczalnie położenie
soczewki i przedmiotu
• nazywa cechy obrazu wytworzonego przez
soczewkę, gdy odległość przedmiotu od
soczewki jest większa od jej ogniskowej
• rysuje promienie konstrukcyjne (wychodzące
z przedmiotu ustawionego przed soczewką)
• nazywa cechy uzyskanego obrazu
• wymienia cechy obrazu tworzonego przez
soczewkę rozpraszającą
• wyjaśnia, dlaczego jest możliwe ostre
widzenie przedmiotów dalekich i bliskich
• wyjaśnia rolę źrenicy oka
• bada doświadczalnie zjawisko odbicia światła
• nazywa cechy obrazu powstałego
w zwierciadle płaskim
• posługuje się pojęciami ogniska i ogniskowej
zwierciadła
• opisuje skupianie się promieni w zwierciadle
wklęsłym
• posługuje się pojęciami ogniska pozornego
i ogniskowej zwierciadła
rozszerzające
dobry
3 4
Uczeń
• przedstawia graficznie tworzenie cienia
i półcienia (przy zastosowaniu jednego lub
dwóch źródeł światła)
• rozwiązuje zadania, wykorzystując własności
trójkątów podobnych
• opisuje jakościowo zjawisko załamania światła
na granicy dwóch ośrodków różniących się
prędkością rozchodzenia się światła
• rysuje dalszy bieg promieni padających na
soczewkę równolegle do jej osi optycznej
• porównuje zdolności skupiające soczewek
na podstawie znajomości ich ogniskowych
(i odwrotnie)
• opisuje doświadczenie, w którym za pomocą
soczewki skupiającej otrzymujemy na ekranie
ostry obraz przedmiotu
• wyjaśnia zasadę działania lupy
• rysuje konstrukcyjnie obraz tworzony przez
lupę
• nazywa cechy obrazu wytworzonego przez
lupę
• rysuje konstrukcyjnie obraz tworzony przez
soczewkę rozpraszającą
• wyjaśnia pojęcia dalekowzroczności
i krótkowzroczności
• porównuje działanie oka i aparatu
fotograficznego
• wyjaśnia działanie światełka odblaskowego
• rysuje konstrukcyjnie obrazy pozorne
wytworzone w zwierciadle płaskim
• rysuje konstrukcyjnie obrazy wytworzone
przez zwierciadła wklęsłe
• wymienia cechy obrazu wytworzonego przez
zwierciadła wklęsłe
• opisuje bieg promieni odbitych od zwierciadła
wypukłego
• demonstruje powstawanie obrazów za
pomocą zwierciadła wypukłego
122
dopełniające
bardzo dobry
Przedmiotowy system oceniania
Uczeń
• wyjaśnia powstawanie obszarów cienia
i półcienia za pomocą prostoliniowego
rozchodzenia się światła w ośrodku
jednorodnym
• buduje kamerę obskurę i wyjaśnia, do czego
ten wynalazek służył w przeszłości
• wyjaśnia, dlaczego niektóre ciała wydają się
jaśniejsze, a inne ciemniejsze
• rysuje bieg promienia przechodzącego
z jednego ośrodka przezroczystego do
drugiego (jakościowo, znając prędkość
rozchodzenia się światła w tych ośrodkach);
wskazuje kierunek załamania
• wyjaśnia, na czym polega zjawisko
fatamorgany
• opisuje bieg promieni równoległych do osi
optycznej, przechodzących przez soczewki
skupiającą i rozpraszającą
• rozróżnia soczewki skupiające
i rozpraszające, znając ich zdolności
skupiające
• wyjaśnia pojęcia obrazu rzeczywistego
i obrazu pozornego
• rysuje konstrukcyjnie obrazy wytworzone
przez soczewkę w sytuacjach nietypowych
(z zastosowaniem skali)
• rozwiązuje zadania dotyczące tworzenia
obrazu przez soczewkę rozpraszającą
(metodą graficzną, z zastosowaniem skali)
• wyjaśnia, w jaki sposób w oczach różnych
zwierząt powstaje ostry obraz
• opisuje rolę soczewek w korygowaniu wad
wzroku
• analizuje bieg promieni wychodzących
z punktu w różnych kierunkach, a następnie
odbitych od zwierciadła płaskiego
• opisuje zjawisko rozproszenia światła przy
odbiciu od powierzchni chropowatej
 Wymagania na poszczególne oceny
konieczne podstawowe
dopuszczający dostateczny
1 2
• wymienia zastosowania lunety
• wymienia zastosowania mikroskopu
• demonstruje rozszczepienie światła białego
w pryzmacie (jako potwierdzenie, że światło
białe jest mieszaniną barw)
• opisuje światło lasera jako światło
jednobarwne
• demonstruje brak rozszczepienia światła
lasera w pryzmacie (jako potwierdzenie, że
światło lasera jest jednobarwne)
• informuje, że dodając trzy barwy: niebieską,
czerwoną i zieloną, w różnych proporcjach,
możemy otrzymać światło o dowolnej barwie
• informuje, że z podstawowych kolorów farb
uzyskuje się barwy w druku i drukarkach
komputerowych
rozszerzające
dobry
3 4
• rysuje konstrukcyjnie obrazy wytworzone
przez zwierciadła wypukłe
• wymienia cechy obrazu wytworzonego przez
zwierciadła wypukle
• opisuje budowę lunety
• opisuje budowę mikroskopu
• opisuje zjawisko rozszczepienia światła za
pomocą pryzmatu
• wymienia barwę światła, która po przejściu
przez pryzmat najmniej odchyla się od
pierwotnego kierunku, oraz barwę, która
odchyla się najbardziej
• wymienia zjawiska obserwowane
w przyrodzie, a powstałe w wyniku
rozszczepienia światła
• bada za pomocą pryzmatu, czy światło, które
widzimy, powstało w wyniku zmieszania barw
• informuje, że z połączenia światła niebieskiego
i zielonego otrzymujemy cyjan, a z połączenia
światła niebieskiego i czerwonego – magentę
• wymienia podstawowe kolory farb
dopełniające
bardzo dobry
• wyjaśnia powstawanie obrazu pozornego
w zwierciadle płaskim (wykorzystując prawo
odbicia)
• analizuje bieg promieni wychodzących
z punktu w różnych kierunkach, a następnie
odbitych od zwierciadła wklęsłego
• analizuje bieg promieni wychodzących
z punktu w różnych kierunkach, a następnie
odbitych od zwierciadła wypukłego
• opisuje powstawanie obrazu w lunecie
• opisuje powstawanie obrazu w mikroskopie
• porównuje obrazy uzyskane w lunecie
i mikroskopie
• wyjaśnia, z czego wynika barwa
nieprzezroczystego przedmiotu
• wyjaśnia, z czego wynika barwa ciała
przezroczystego
• wyjaśnia mechanizm widzenia barw
• odróżnia mieszanie farb od składania barw
światła
Przedmiotowy system oceniania
123
124 Multiteka

8 Materiały prezentacyjne Multiteka

Multiteka to aplikacja dostępna do pobrania na portalu W Multitece znajdują się filmy, animacje lub pokazy
dlanauczyciela.pl. Zawiera cyfrowe materiały prezenta- slajdów uzupełniające doświadczenia opisane w pod-
cyjne, stanowiące doskonałą pomoc na każdej lekcji fizyki. ręczniku To jest fizyka. dla klasy 8
Atrakcyjne filmy, animacje i symulacje umożliwiają nauczy-
cielom wizualizacje omawianych treści i pomagają w zainte-
resowaniu fizyką większej liczby uczniów.

Lista materiałów dostępnych w Multitece To jest fizyka

dla klasy 8
W tabeli zostały wyróżnione filmy z doświadczeń zalecanych
do realizacji w szkole podstawowej.

Dział w podręczniku Tytuł Typ

Dział I. Elektrostatyka Elektryzowanie włosów pokaz slajdów

i prąd elektryczny Elektryzowanie przez potarcie film – doświadczenie fizyczne
Odpychanie się naelektryzowanych baloników animacja
Ładunek elektryczny film
Siły działające między ładunkami animacja
Budowa atomu animacja
Schematy budowy różnych atomów pokaz slajdów
Elektryzowanie przez pocieranie animacja
Elektryzowanie przez dotyk film – doświadczenie fizyczne
Ciało naładowane dodatnio animacja
Kiedy wychylenie listków się zwiększa film
Kiedy wychylenie listków się zmniejsza film
Model przewodnika animacja
Przepływ ładunku film
Właściwości metali animacja
Model izolatora animacja
Przewodniki i izolatory film – doświadczenie fizyczne
Zasada działania kserokopiarki pokaz slajdów
Elektryzowanie przez indukcję film – doświadczenie fizyczne
Indukcja elektrostatyczna animacja
Wyjaśnienie zjawiska indukcji elektrostatycznej animacja
Prosty obwód elektryczny film
Przewodnik czy izolator? film – doświadczenie fizyczne
Akumulator animacja
Warunki przepływu prądu film
Włączanie odbiorników pokaz slajdów
Schemat obwodu elektrycznego animacja
Praca w ogrodzie pokaz slajdów
Jony animacja
Dysocjacja NaCl animacja
Przewodzenie prądu elektrycznego przez ciecze film – doświadczenie fizyczne
Zastosowania elektrolizy pokaz slajdów
Galwanizacja animacja
Galwanizacja film – doświadczenie fizyczne
Jonizacja gazu animacja
Żarówki pokaz slajdów
Piorunochron animacja
Zjonizowany gaz animacja
Generator Van de Graaffa pokaz slajdów
Napięcie elektryczne animacja
 Multiteka 125

Dział w podręczniku Tytuł Typ

Natężenie ruchu ulicznego film

Natężenie prądu elektrycznego animacja
Praca prądu elektrycznego pokaz slajdów
Obliczanie pracy prądu elektrycznego animacja
Moc prądu elektrycznego animacja
Pomiar napięcia film
Pomiar natężenia prądu film
Wyznaczanie mocy żarówki film – doświadczenie fizyczne
Połączenie równoległe film
Szeregowe i równoległe połączenia źródeł napięcia film – doświadczenie fizyczne
Łączenie równoległe – napięcie film
Łączenie równoległe – prąd film
Przesyłanie energii elektrycznej film
Owoce jako źródło napięcia film – doświadczenie fizyczne
Ogniwo elektryczne animacja
Tabliczka znamionowa animacja
Dział II. Elektryczność Wyznaczanie oporu grzałki elektrycznej film – doświadczenie fizyczne
i magnetyzm Wtyczki animacja
Efekty cieplne slajd
Bezpieczniki pokaz slajdów
Naprawy urządzeń elektrycznych animacja
Bieguny magnetyczne film
Badanie oddziaływania magnesu na igłę magnetyczną film – doświadczenie fizyczne
Ferromagnetyki animacja
Ziemia jako magnes animacja
Magnesowanie nietrwałe film
Magnesowanie igły film – doświadczenie fizyczne
Magnesujemy żelazo film
Zorze magnetyczne pokaz slajdów
Rozdzielanie biegunów magnetycznych film
Magnesowanie metali film
Oddziaływanie magnetyczne przewodnika z prądem film – doświadczenie fizyczne
Prąd w zwojnicy animacja
Oddziaływanie elektromagnesu na igłę magnetyczną film – doświadczenie fizyczne
Jak silny jest elektromagnes? film – doświadczenie fizyczne
Prąd w zwojnicy animacja
Zastosowanie elektromagnesów animacja
Zastosowanie magnesów pokaz slajdów
Siła elektrodynamiczna film – doświadczenie fizyczne
Siła elektrodynamiczna film
Reguła lewej dłoni animacja
Model silnika elektrycznego film – doświadczenie fizyczne
Zasada działania silnika elektrycznego animacja
Zastosowanie silnika elektrycznego pokaz slajdów
Elementy silnika slajd
Dział III. Drgania i fale Siły działające na wahadło film
Drgania ciężarka na sprężynie animacja
Ruch drgający animacja
Okres drgań film
Badanie wahadła matematycznego film – doświadczenie fizyczne
Badanie wahadła sprężynowego film – doświadczenie fizyczne
Wykres ruchu drgającego film – doświadczenie fizyczne
Fala na powierzchni wody film – doświadczenie fizyczne
Ruch falowy animacja
Przemieszczanie się zaburzenia animacja
Rodzaje fal film
Zaburzenia w ośrodkach film
126 Multiteka

Dział w podręczniku Tytuł Typ

Owad animacja
Fale akustyczne animacja
Oscylogramy film – doświadczenie fizyczne
Prędkość dźwięku animacja
Częstotliwość dźwięku film
Infradźwięki animacja
Echolokacja animacja
Ultrasonograf animacja
Instrumenty muzyczne pokaz slajdów
Gitara film
Fale radiowe i mikrofale pokaz slajdów
Podczerwień film
Mikrofale i fale radiowe film
Promieniowanie podczerwone film
Promieniowanie X pokaz slajdów
Promieniowanie widzialne pokaz slajdów
Promieniowanie ultrafioletowe film
Promieniowanie X film
Promieniowanie gamma film
Zmienne pole magnetyczne animacja
Pole magnetyczne wokół przewodu animacja
Ekranowanie fal radiowych film – doświadczenie fizyczne
Termowizja film
Energia światła słonecznego pokaz slajdów
Pochłanianie promieniowania a barwa ciała film – doświadczenie fizyczne
Fala płaska na wodzie film
Interferencja fal animacja
Odbicie fal dźwiękowych film
Zjawisko rezonansu film
Rezonans animacja
Dział IV. Optyka Słońce pokaz slajdów
Świeca pokaz slajdów
Żarówka pokaz slajdów
Prostoliniowy bieg promieni światła film – doświadczenie fizyczne
Światło odbite pokaz slajdów
Neon pokaz slajdów
Robaczek świętojański pokaz slajdów
Laser pokaz slajdów
Cień i półcień film – doświadczenie fizyczne
Cień animacja
Teatrzyk cieni film
Zaćmienie Księżyca animacja
Świeca film
Wykorzystanie energii światła pokaz slajdów
Proces fotosyntezy pokaz slajdów
Termoskop animacja
Przejście światła do ośrodka gęstszego optycznie animacja
Przejście światła do ośrodka rzadszego optycznie animacja
Obraz pozorny animacja
Nieliniowe rozchodzenie się światła pokaz slajdów
Załamanie światła film – doświadczenie fizyczne
Załamanie światła – znikająca moneta film – doświadczenie fizyczne
Łyżeczka w wodzie film
Soczewka skupiająca animacja
Ognisko soczewki skupiającej film – doświadczenie fizyczne
Soczewka rozpraszająca animacja
Ognisko soczewki rozpraszającej film – doświadczenie fizyczne
 Multiteka 127

Dział w podręczniku Tytuł Typ

Rozpalanie ogniska za pomocą soczewki film

Promienie równoległe w soczewce skupiającej animacja
Soczewki różnej grubości animacja
Obrazy tworzone przez soczewkę skupiającą film – doświadczenie fizyczne
Pół soczewki – cały obraz film – doświadczenie fizyczne
Obrazy tworzone przez soczewkę rozpraszającą film – doświadczenie fizyczne
Obraz zapalonej świecy film
Od czego zależy wielkość obrazu film
Lupa pokaz slajdów
Powstawanie obrazów w soczewce skupiającej animacja
Przedmiot w odległości x < f animacja
Przedmiot w odległości x = 2f od soczewki animacja
Przedmiot w odległości f < x < 2f od soczewki animacja
Przedmiot w odległości x > 2f od soczewki animacja
Powstawanie obrazu na siatkówce oka animacja
Oko owada pokaz slajdów
Wady wzroku i ich korekta pokaz slajdów
Kąt padania i kąt odbicia animacja
Odbicie światła animacja
Odbicie i rozproszenie światła film – doświadczenie fizyczne
Obraz pozorny animacja
Bieg promieni odbitych animacja
Zjawisko odbicia światła film
Skupianie wiązki światła film
Ognisko zwierciadła wklęsłego film – doświadczenie fizyczne
Ognisko zwierciadła wklęsłego animacja
Zwierciadło wklęsłe animacja
Zastosowanie zwierciadeł kulistych pokaz slajdów
Promień równoległy do osi optycznej zwierciadła pokaz slajdów
Promień biegnący przez ognisko zwierciadła pokaz slajdów
Promień biegnący przez środek krzywizny zwierciadła pokaz slajdów
Promień padający na wierzchołek zwierciadła pokaz slajdów
Promienie nierównoległe pokaz slajdów
Zwierciadło wypukłe animacja
Mikroskop animacja
Krążek Newtona slajd
Promieniowanie widzialne pokaz slajdów
Rozszczepienie światła w pryzmacie film
Załamanie światła w kropli wody pokaz slajdów
Powstawanie tęczy pokaz slajdów
Pochłanianie barw animacja
Magia barw pokaz slajdów
Bieg promieni w przyrządach optycznych film
Składanie barw światła film – doświadczenie fizyczne
Mieszanie barw film
V. Fizyka i my Temperatura wrzenia film
Jak wynaleziono lodówkę film
Jak zrobić lody w 30 sekund film
128 Materiały dodatkowe

9 Lista dodatkowych materiałów do zeszytu ćwiczeń

Kody dostępu zamieszczone w zeszytach ćwiczeń dla kla-
sy ósmej To jest fizyka umożliwiają pobranie zadań lub
wzorów matematycznych, które ułatwią rozwiązanie
zadania. Dodatkowe materiały są dostępne na stronie
docwiczenia.pl.

Numer strony
Tytuł Typ Kod dostępu
w zeszycie ćwiczeń
TO BYŁO W KLASIE 7 PDF T839XE s. 3

DZIAŁ III. DRGANIA I FALE

Temat dodatkowy. Dyfrakcja i interferencja PDF T88922 s. 3

Temat dodatkowy. Rezonans PDF T8FCBR s. 3

DZIAŁ IV. OPTYKA

Temat dodatkowy. Luneta i mikroskop PDF T83J3A s. 4

Temat dodatkowy. Składanie barw PDF T87Y76 s. 4

DZIAŁ V. FIZYKA I MY

Fizyka i my PDF T8YQEH s. 4

DODATEK MATEMATYCZNY

Dodatek matematyczny PDF T8GSBT s. 4

 Twoja baza materiałów dydaktycznych
w jednym miejscu!

sprawdź

Ponad 50 tysięcy materiałów

gotowych do wykorzystania, w tym:

dokumentacja prowadzenie sprawdzanie materiały

nauczyciela lekcji wiedzy prezentacyjne
np. programy nauczania, np. scenariusze, np. testy, kartkówki, np. multibooki,
plany wynikowe, karty pracy, dodatkowe sprawdziany, diagnoza, klucze filmy, plansze
rozkłady materiału zadania odpowiedzi
Ceniona seria w nowej odsłonie
Doskonała dla nauczycieli preferujących klasyczny układ treści, rozpoczynający się mechaniką.
Zawiera bogaty wybór materiałów dydaktycznych skorelowanych z podręcznikiem.

Dla nauczyciela

Portal dlanauczyciela.pl, a w nim: Generator testów i sprawdzianów Multiteka to doskonała

• filmy przedstawiające przebieg
doświadczeń, w tym obowiązkowych
z nowej podstawy programowej
• testy i sprawdziany
• praktyczne wskazówki do lekcji
• klucze odpowiedzi
• rozkłady materiału, plany wynikowe
przedmiotowe systemy oceniania
i wiele innych materiałów
to niezbędne narzędzie
w pracy nauczyciela:
• ponad 500 zadań (każde w dwóch
grupach)
• tworzenie własnych testów,
sprawdzianów i kartkówek
• możliwość edytowania zadań
oraz dodawania własnych
• gotowe arkusze zadań
pomoc w prowadzeniu lekcji:
• liczne filmy z doświadczeniami,
w tym obowiązkowymi
• animacje i symulacje
przedstawiające zagadnienia
w przystępnej i atrakcyjnej formie
• inne zasoby ukazujące fizykę jako
przedmiot bliski codziennemu
doświadczeniu

dlanauczyciela.pl generator.dlanauczyciela.pl dlanauczyciela.pl

Dla ucznia

Zeszyt ćwiczeń Zbiór zadań

uczy planowania pozwala utrwalić
i wykonywania prostych i poszerzyć wiedzę ze
doświadczeń oraz wszystkich zagadnień
rozwiązywania różnych realizowanych
typów zadań, zawiera w klasach 7–8
kody QR odsyłające do
dodatkowych materiałów
na stronie docwiczenia.pl

www.nowaera.pl fizyka@nowaera.pl

infolinia: 801 88 10 10, 58 721 48 00