Jerzy Jochem

METABOLIZM

Mianem metabolizmu określane są wszystkie reakcje chemiczne i związane z nimi

Przemiany energii, które zachodzą w organizmie i umożliwiają jego funkcjonowanie.
O natężeniu przemian metabolicznych świadczyilośćenergii wydzielanej w trakcie reakcji
chernicznychtoczących się w organizmie w jednostce czasu.

Calkolvita przemiana materii (CPM) obejrnuje podstawową (PPM) i ponadpodstawową

przemianę materii (PPPM):

CPM=PPM+PPPM
Podstawowa przemiana materii jest to najniższe natęzenie przemian metabolicznych,
warurrkujące dostarczenie energii niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania układu
nęrwowego, krążenia, oddechowego, termoregulacji oraz wzrostu i regeneracji komórek
i tkarrek u człowieka w stanie czuwania, w spoczynku.

Na wańośc PPM ma wpływ wiele czynników, a mianowicie:

wzrost i masa ciała,
stan odzy,lvienia,
płec,
wiek,
u kobiet rniesiączkujących - faza cyklu,
czYnno Ś Ć gru cz ołó w układu wewnątrzw y dzi elnicze go (zwł aszcza tar czy cy i prz ys adki),
wYstęPowanie chorób (w tym przebiegających z podwyzszoną temperaturą ciała).

Na Ponadpodstawową przemianę materii składa się energia powstająca w trakcie

wYkonywania wszystkich rodzajów dodatkowych aktyr,vności (energia dodatkowych
aktYlvnoŚci, EDA), przekraczających podstawową przemianę materii, tj. wysiłek ftzyczny,
intelektualny, reakcje związane ze stresem itp., a takze energia określanamianem swoiście
dynamicznego działania pokannu (SDDP):

PPPM=EDA+SDDP
SwoiŚcie dynamiczne działanie pokarmu to zwiększenie przemiany materii wynikające
z trawienia, wchłaniania, a przede wszystkim rnetabolizowania w wątrobie wchłonięiych
składników pokarmowych.

Badanie przemiany materii

Do badania przerniany matęrii uz}nvane są metody mierzące iloścwydzielorrego ciepła,

PrzY załoŻeniu, ze energia w}twarzana w organizmie jest ostatecznie przekształcana w ciepło.
 Wyrózniane są dwa rodzaje stosowanych w tyrn celu metod:
1. kalorymetria bezpośrednia polega na pomiarue ilościwytworzonego i przek azanęgo
do otoczenia ciepła; badanie przeprowadzane jest w komorze kalorymetrycznej, ktora
jest izolowanym pomieszczeniem o stałej temperaturze powietrza; wyĄworzone ciepło
jest odbierane przez system przewodów wypełnionych wodą oplatających komórę;
znając objętoŚĆ wody wypełniającej przewody i jej temperaturę, atakże objętość,masę
i temPeraturę wydalin osoby badanej można obliczyc ilośćwydzielanej przeznią energii
wjednostce czasu (np.w ciągu doby),
2, kolorYmetria pośrednia opiera się na pomiarze objętości zużyĄego tlenu przez osobę
badaną; biorąc pod uwagę, iz około 950ń energii wlworzonej w oiganizrnie człowieka
Powstaje podczas przemian tlenowych, a takżę znając skład diety, mozna dość
dokładni e obliczy c i l o śćwytworzonego ci epła.

Badanie podstawowej przemiany materii

Badanie PPM rralezy przeprowadzic u osoby będącej w warunkach starrdardowych, tj.:

w pozycjt|eżącej,
w optymalnych warunk ach klimaty czny ch (ternperatu r a 22 o C),
lekko ubrarrej i okrYej kocetn,
w spokoju ftzycznym i psychicznymprzęz 30 minut przedbadaniem,
12 godzin na Qzczo, a wcześniej 3 doby na diecie bezbiałkowej,
nie stosującej uzyłvek (papierosy, alkohol i in.) od co najrnniej 3 dni,
po przespaIlej nocy.
bez niepokojów emocjonalnych.

Badanie PrzeProwadzanę jest rnetodą kaloryrnetrii pośredniej, przy uzyciu aparatu

Stolberga (RYc.l). Przęd rczpoczęciem badania należy sprawdzic ,u*irtose pojernnika
do
Pochłaniania dwutlenku węgla i pary wodnej, atakżestan wody w szczelinie między ściankami
aParatu a zbiornikieln na tlen. Nalezy ustawic zawór ustnika w pozycji otwańej i
opróznić
sPirograf z Powietrza, naciskając na dźwignię w częścibocznej ściany-aparatu orazod góry
na
dzwon sPirografu do momentu, aż znajdzie się on w dolnym, Śtral,rim połozeniu. Za
{omocą
Przewodu naleŻY PołączYc aparat w miejscu oznaczonq 0z z workiem zawierającyn czysty
tlen, otworzYckran Przy worku i stopniowo wypełniać Śpirograf tlenem do
momentu połozenia
Pisaka na dolnej krawędzi papierowej taśrny rejestracyjn"j. ro odłączeniu worka z tlenem
naleŻY zamknąc otwór wejścia.Następnie należy.p.Ńarle szczelnośćaparatu,
naciskając
lękko na PokrYwę dzwonu wypełrrionego tlenem, co pozwala wyczuc elaityczny opór. Jeśli
aparat jest szczelny, dzwon powraca do pierwotnej pozycji.
Ryc.1 . Aparat Stolberga

Wykonanie badania:

l. należy poprosic osobę badana, aby położyłasię na kozetce (na około 30 min),
2. jednorazowY ustnik połączony z aparatetn Stolberga należy włożyc przedsionka
do
jamY ustnej osoby badanej i zacisnąc jej nozdrza zaciskaczem; widółti podtrzymujące
ustnik należY ustawiĆ na odpowiedniej wysokości, aby utrzlłny*uni" ustnika nie
ztnuszało do wysiłku,
J. P|ZęZ 2-3 minutY Zawot przy ustniku powinien być otwańy, tzn, w połozeniułączącym
ustnik z atlnosferą, aby osoba badana zaadaptowała się do warunków badania; następnie
należy zmienic pozycję zaworu w tęn sposób, aby połączyć ustnik z przewodem
dostarczającytn tlen,
4. naleŻY nastęPnie włączyc przesuw taśrnyz szybkością 6 crn/rnin; w
trakcie pomiaru
osoba badana Pobiera czysty tlen, a powietrze wydechowe przechod zi przez spirometr,
w którlłrr Pochłaniane są dwutlenek węgla i para wodna; na taśrnierejesiracyjnej
zaPisYłvarre są wdechy i wydechy badanego w postaci wykresu w kształcie zęuow
piły;
zaPis zmian załamków przebiegaukośrrie do góry, co wynika z ubyku tlenu w aparacie,
5. badanie Powinno trwaĆ około l5 min, po czym należy otworzyć
zawor i wyjąc ustnik;
koniecznie należY odnotować wzrost i masę ciała osoby badanej, temperatuię otoczenia
oraz ciśnienie atrnosfe ry c,zne.

Analiza zapisu:

1.należy wybrać regularny fraEnent zapisu krzywej o długościokoło 30 cm,

2. dolne punkty załarnków należy połączyc linią prosĘ, będącą przeciwprostokątną
trójkąta prostokątrrego, w któryłn przyprostokąinu .*u'' (poziorna) obiazuje czas
pomiatu, a przyprostokątna .,b" (pionowa) objętość zuż5Ąego tlenu,
-
3. na Podstawie długoŚci przyprostokątnej poziornej należy
obliczyć czas trwania badania,
wiedząc ze szybkośćprzesuwu taśmywynosi ó crn/miri,
 4.
na Podstawie długoŚci przyprostokątnej pionowej należy obliczyc objętośćzuż5Ą.ego
tlęnu w trakcię wybranego czasu badania, wiedząc ze l cm odpowiada zużyciutlenu
równemu 0,3 1,
5. znając czas trwania badania oraz objętośc zuż7Ąego wówczas tlenu nalezy obliczyc,
jakie byłoby zużycie tlenu, gdyby badanie trwało 1 h,
6. obliczona objętośćzużlĄego tlenu w ciągu godztny odpowiada warunkom
atmosferycznE panującym w trakcie badania, aby jednak porównać objętośćtlenu
w róznYch warunkach temperatury i ciśrrienia atmosferycznęgo, naleŹy objętość
zuŻlĄego gazu sprowadzic do warlości porównyłvalnych, tj. standardowej temperatury
0"C i 101,3 kPa (760 mmHg), ponieważ dla takich warunków określonowartość
równowaznika kalorycznęgo tlenu; z tego względu należy obliczoną objętośctlenu
pomnozyć przez współczynnik redukcji odczytany z Tabeli I,
7 , na Podstawie obliczonej objętościtlenu w warunkach
starrdardowych należy następnie
obliczYc iloŚĆ energii, jaka została wy,tworzon a przy wykorzystaniu tej objętości tienu;
w tlłn celu nalezy potnnozyć objętośćtlenu przez równowaznik kaloryczny tlenu;
równowaŻnik kaloryczny tlenu jest to taka ilośćenergii, jaka powsiaje podczas
metabolizowania określonego rodzaju pokannu zwykorzystaniem tlenu zajmują".go *
warunkach standardowych (temperatura OoC i ciśnienię 760 mmHg; Óu;ęiose 1 t;
PrzYjrnując, ze osoba badana przebywałana diecie bezbiałkow ej, wowĆzas energia przy
rnętabolizowaniu pokarmów pochodzi z 50Yo z węglowodanów t w 50Yo z tłuŚzcŻów;
w takirn Przypadku równowaznik kaloryczrry tlenu wynosi 20,34 kJ (4,86 kcal)/l tlenu,
8. obliczoną iloŚĆ energii należy porównać z norTną zawańą w Tabeli II; w tyn celu
Z nomogramu (RYc, 2) należy odczyĄac powierzchnię ciała osoby badanej (na podstawie
jej wzrostu i masy ciała), a następnie obliczoną ilośćenergii podzielic
Wzęz odcz1Ąaną
powierzchnię ciała,
9. uzYskanY wynik należy porównac z wartościąnależną(zuwzględnieniem wieku i płci),
przyjęto, ze dopuszczalny zakres odclryleń od normy wynosi ! 1syo.

Tabela I.
l§Ispółczy'nnik przellczarria olrjętości
""r"r:urti3 tfif§;i?*if;,COz do warmkóx,-stanrcla*dorł;yc}r o"C

Prężność
w torach 1A' la,
}grp§:lpiur_a 1 :Cl

,:_
D?r 24" źa
l_ _-.---1 ) n 78 ,10 ?l.:
11 12'
0,ro?3 9t]41 !010 B9E9 §95ż 8918 źi85fi §ii28
L.1
EEEE iiis§* 8769 87§§
731 0,9035 §054 9a22 8991 E964 §930 8900 §8?ó 8§40 E810 8T81 87§1
?,).2 0,909? 90s6 903li 90ł4 §§7? 5943 8882 §85!
głlfi 89łi9
E9lż B?93 8763
0,911{j 9078 9047 89;i E9ż4 889,1 8§64 8603 8?75
q]2,) c,)o] §ł:)9 902§ §l_]0i
8834
?34 i-l
E96? 6936 .!91_]6 §3?6 8§46 8817 8787
0,9],35 910J 9073 9041 9ti13 ql)Ę(. io.,ó E9lB Es58 cą35§ 8§39 6799
i36 óQld? a],A §084 90n:] 902ij s§9], 8961 t9§c 890a e3i 884t E6] 1
9096 §065 90iE
|s
a.{}159 9).28 §ij0ii 89.j3
8§73 E914 38Eż E353 E82]"
?38 ,i nlĘtr
1JlJr,L :ll{U §lC9 90?8 $03C ( iot
()n: <
§9;5 89ż.1 8894 8865 853§
ó.9184 91,21 90:ji} 9ł§5 {j0ż.t .-a§37 &967
973?.
gi0t 3075
Eaj37 890? 8877 §8łl5
0,9.],97 9j.65 9]34 !rł{! 90 ] 0 §EEg 8E59
Q.li:(l (rl ?:
9i46 s1l,j 3c§3 "cr7|t 89,19 8§19
9052 gaż!, ].
l'}
89!i 8061 6!}C}1 EE71
a,{,2ź2 9i90 § 15E 9].ż7 9n§.).ł gil{ł llO:j.' j
!00ij 8r? l{l !'| §9lj] E883
743 0,923.1 92a2 9171 9739 91C8 ,ii77 904E §łlij 89E5 ,§9!j; §895
i},§247 :i2i5 9 83 ,151 §1!0 głt|} §C.;8
7+4 ]
902,! §r9 7 8967 3,]3i 89ai
0,32§9 9227 9195 9161 913l !-l01 93;t] §l.],i(l 9{)09
,tB 0,9żiź 9ż"l0 §206 jr'i $ 91,1li
((): r}
|ł$49 §9la)
9111 9l],3§ |){J;ż 90ż ] §a}§1
0.9263
8{-r"ł,9 ,§{);]1
f}'J.\ż q?,),l ll]Ęt ń1,:a
il ljD
J\ l.).
',, Jij,, iitr6{ !r|]3§ l],j|)3 81.);:j E§"1:,
 Lz 1ł
-.ci,$ §ń-
§
i;'
U ]l Li 1,]
l,gige i}264 9232 92ł1 91ti$ §lss 9lc7 9t}76 9ł45
7 Ą9
130
0.9309
0,9;_:l ź1
ót]i-
,}ll i(l
92d5
9t57
9?1ij
9ż25
§1,!1 §150 911s §Ob6 90§.3
9194 91€ż 9131 §l0t} 90?0
'i'i'
9a21 899? lj:ić)?
.r]Oi39 9009 8ci9
T51 0.9334 93iJ1 996§ 9ż:J8 920{i 9l1ii, 9]..{i 911i] 9ł8? §O51 9011 E*gi
?5, {J.9346 ot 1 /
9282 92J0 9?1' §187 9i§5 91ż5 |_tl]|}4 9c€3 9033 9łł3
75:J $,935§ ,,32{a 9ż9ą 9żóż s230 9199 91fi6 913? 91c6 9t7§ !i]45 §óii
?§4 0.§371 l],) '? ó 9306 92?ń 9ż13 921! 9180 91.4!, 91iB §ł8? 90§T 9ł2"i
?5§ 0.93s3 93;]. §319 92E9 9255 9223 919ż 91f] 1 aJ130 5099 3069 ,il39
75§ 0,9§§ti ł -j,l-i o i,J] o,]{in ł261 §ż3§ ,*1 91?3 9!Ą2 9 1 ż galft ,i §,li 1
737
1_

0,§408 9:irf1 9343 !];l ] ; 9ź?!) 9ź,lE ,!]źlŁ; 9t8j 915'i !}13;i iigll]_i 90{:,:l
758 *,.cł423" §;]..l{j !l?,'ł,i :l':r'ś l]lfid 9łli
?§9 0,p.133 9.102 9368 93iij 9§01 ']2f)!) ')2||
'|}żi2 !:],1 '19,1 i}lT§
1 ijźali '1]t{i
9].4łi 'i]i}i
9117 .r}O§?
7tj0 rJ,l]4,1il 941-? 93s0 9!48 ł31"6 l-]rl_ą; lt2l]:l \ !) 1!} !].{;0 §],29 9093
T§] *.94n8 n/.)i 9328 9ż63 'i?ż
9ż?4 .c:2a3 91i2 9i1.1 9].10
7$2 C].94?0 943.1 s405 ł373 §}3,11 '2§T
33119 9!?7 924s $215 9,163 3i3l] ?J1l'ż
T63 0,94Bn 9450 9417 93,!11 ł§53 9321 92E9 gżi,}s 92ż? 919ii Bi{;5 §134
?l]4 0.9495 §d62 g4ij9 §3§7 9l]6j 9333 9302 9,178 §2i]9
765 0.9508 o/li 94Ąż s4l t) !} 78 §3.16 931,Ą 9232 §251 a')ł;'t ói (0 01<,
7$§ 0.$§20 !}45:, 9122 §390 9358 $326 *żi5 926i] 9ż,.1ż§201 917{i
,ia? 9.1{i? 94§2 9370 §33§ 93i}7 9375
0,95 j]2 9§0{-} 9,134 92.!4 921:] 9]ś:
:śi n ó(.. &,, 1 ,)
9479 plĄ7 9.114 {ł382 §,3n0 9319 łż*i 92,:i; 3żż5 a.i1|1,t
Tij9 ł.gss; 94§ 1 94,i9 9126 §39.1 93§ź §3:]1 929c gt{is 9,ł,"; tl;!{}{i
;T0 0.9§?{,} 9504 !}Ąli IJ:łJU Jąu i Y,) , ]j :,.J.1., 3.,,: iżtł |'l2Ą{l' |]2J.._ą

p
,)
__ę _1 _,s 1,. l1
0.§58ź §5.19 9516 9,451 9419 ?ljsi
*ifi ss2a ,ciż92 l'}2#i
0.9r-l95 956i 9528 §i465 li431 9:199
3367 93*.i
923C
0,9i]OT 9ó74
133€, §ż?i lJząż
!}54] 94 l,€, s4.1a] 9411
9380 §j] {;
t].3§19 9;,ł6
,?lj"ls 1 9ż83 9ż54
95n3 _c,.l.q' 9.156 9433
|,3§2 giiiiO $:]lt] 9297 9ż66
0.s63ż 9i§* §;§6 95,".10 §J6§ 9Ą3a
9{r4
0,§§44 ,611
3.1i2 9311 93C9 9l?8
95?E 9i1, 9.180 §,i4E
*416 .!jj§4 *i]i;3 93żi
l}.:j(j5? 9623 15ż5 :tł|,,,) }i42?
§2§0
9,59aj
!,3slj 9363 §3:]:]
95§: ,ł583 §47ż
i],9669 !1636 9;]ł2
s§Olj 'łfiU 9Ą4ł 94tis §37? 9:]4;
0.968i 9618 961i §5,1B 1il"T 9484 |,l4u:2
§3i.1
g.12{}
91169 935;
tł§s1 9a{j | .qi]z!i 95€:! *i!ri_Ł _ 9:{?6 t)ą61, $4il3 9ł§1 9:Jij9
333§
9i]t8

Tabela IL
Wlrtoóci potlstau,owej przerrriarry mirt.t:r,ii (PPr\[) w zalr:żnościorl
wicku i p}ci u osó}r złirowycir w. kJ rra l nletr2 porł,icrzctrrri ciala rra
godzinę, sltrżącc.ilrko ntrrrrl:r 1ludxtlrrłowtj przerrriarry nratcrii we rllug
l3cadlrly, Ilerks*rra i f)rłrrrra

Nlężczyź,ni Kcbic|.y
wi*k (lllta) l<Jlnl2lh rł r,.k tllrtlt) k,I/nŻ/h
1

6 zil,.a Il 21]-,8
l] 2 l().7 lt 196,7
]0 2{)l],0 10 192,t
12 l95,łi 1B5,3
14 194,C} l4 l, 1,rti)

ln l f} ],4 1ti 1.62,6

18 18]",0 18 156,§
2a-2L !7 4,j 2{) -2Ą .1§ 1,4
żż-2:1 170,9 25-Ą4 149,.,
,}4-ż7
168,4 4§-_-{§ L46,2
ż&*s0 166,6 50*54 1Ą2,1
30*_*:l4 1§4,,,l 5§-59 ],38,9
35*j]9 161,CI 60*64 ].36,§
Ąa-,,L4 15[},1 65*6§ 735,2
4§*49 ] §6,4
§0-54 153,?
§§**§9 ]51,1
60*64 148,5
{;§*69 145,7

l'rz r§6 t Ponłlgrzcbnis ex c la -

1,1a
I".'' cia ła ["q ła Lkq]
:ea {ło-r -
ął
t§
18o Ł,1
8o
2§
,l8
o
Ąa

,{8
4lo

6g
160
1§

A.a

4t
ttł0

Ryc. 2. Nomogram do obliczania powierzchni ciała