Retainers direkt,

retainers indirekt,
dhe zevendesimet e
dhembeve

Lektor Cerciz Mingomataj

 Proteza e pjesshme e levizshme (PPL) duhet te
perfshije pjeset qe parandalojne zhvendosjen e
protezes nga goja
Pjeset e levizshme qe lidhin dhembet shtylle
dhe I rezistojne forcave zhvendosese quhen
ankorues (retainers) te drejtperdrejte
Sigurojne retensionin efektiv te protezave,
zvoglon transmetimin e forcave te demshme ne
dhembet shtylle te lidhur edhe ne indet
mbeshtetese
Kemi dy tipe retainers te drejperdrejte:
intrakoronal dhe ekstrakoronale
 Retainers direkt intrakoronal qendron brenda
kontureve normale te dhembit shtylle per te
stabilizuar protezen e pjesshme te levizshme
Ka dy pjese te vecanta: matrica dhe patrica
Kur dy a me shume atashmenete intrakoronale
perdoren ne nje proteze te pjesshme
paralelizmi preciz I te gjitha pjeseve eshte
thelbesor. Ky fenomen I lidhjes konsiderohet si
faktori madhor kontribues ne retension
Retainers direkt mund te nenndahen ne dy
kategori, bazuar ne metoden e prodhimit dhe
tolerancen ndermjet pjeseve
Retainers intrakoronale me atashmente
precize dhe gjysme precize
 Komponentet zakonisht me origjine modelesh
dylli apo plastike, te cilat me vone derdhen ne
metal
Ekstakoronal direct retainers perbehen nga
komponente qe qendtrojne plotesisht jashte
kontureve klinike normale te dhembeve shtylle
Mbajne dhe stabilizone protezat e pjesshme
kundrejt forcave zhvendosese
Ndahen ne atashmenet ekstrakoronale dhe
sisteme mberthyese retentive
Atashmentet ekstrakoronale perfitojne
retensionin nga komponentet matrice dhe
patrice
 Sistemet mberthyese retentive metoda me e
zakonshme per retensionin e drejtperdrejte
ekstrakoronal
Elementi retentiv I sistemit nje krah
mberthyes prej metali qe paraqet nje madhesi
te kufizuar te fleksibilitetit. Ky fleksibilitet lejon
cepin e kahut retentiv te kaloje mbi diametrin
me te madh te dhembit shtylle
Per te kuptuar mekanizmat e nje retainersi te
tille, mjeku duhet te kuptoje dy koncepte
kryesore menyren e vendosjes dhe heqjes per
protezen si dhe lartesine e konturit per cdo
dhemb shtylle
Mjeku duhet te marre parasysh menyren neper
te cilen proteza do te vendoset apo hiqet nga
pozicioni I saj plotesisht I vendosur
 Krahet mberthyes retentive do te perkulen
ndersa ata kalojne mbi konveksitetet me te
medha te dhembeve shtylle. Pasi arrihet vendi i
konveksitetit me te madh te dhembit, vendosja
e metejshme e protezes lejon cdo krah
mberthyes retentiv te kthehet te gjendja e tij e
vetvetishme ose pasive.
Kjo vendos kufirin retentiv ne zonen retentive
nen ekuatorin anatomik. Ne mungese te kesaj
situate sistemi mberthyes nuk do kontribuoje
ne retensionin optimal te protezes
 Forca te tilla si graviteti ose terheqja e
ushqimeve ngjitese qe veprojne duke
zhvendosur PPL ne menyre tipike ndeshen
pingul me planin okluzal paralel me planin
horizontal
Perdorimi I paralelometrit dentar eshte e
vetmja metode e sigurt e shqyrtimit me efekt te
dhembeve per kontributet e tyre te mundshme
ne retensionin e PPL
U pershkrua per here te pare me 1918, dhe u
komercializua me 1921 (paralelometri
Weinstein & Roth)
Roli I tij ne identifikimin e kontureve te
dhembit qe jane te favorshme per retensionin e
PPL
 Sipas shpjegimit te Prothero-s, konturet e kurores
klinike ngjajne me dy kone qe kane nje baze te
perbashket. Vija e formuar te bashkimi I ketyre koneve
perfaqeson diametrin me te madh te dhembit
Ky diameter referohet si lartesia e konturit, nje term I
perdorur per here te pare nga E Kennedy ne 1928
Rezistenca ndaj zhvendosjes takohet sepse krahu
mberthyes duhet te pesoje devijim ose perkulje per
te kaluar mbi lartesine e konturit
Retensioni I PPL eshte percaktuar pjeserisht nga
vendosja e fundit te krahut lidhur me lartesine e
konturit
De Van termat mbikonveksitet dhe nenkonveksitet
Pjesa e dhembit shtylle qe konvergon ne drejtim te
faqes okluzale/incizale konsiderohet aspekti mbi
konveksitetin e dhembit shtylle
Dy kategorite themelore te direct retainers direct
retainers mbi konveksitet dhe direct retainers nen
konveksitet
 Pjesa e kroshese qe siguron mbeshtetje vertikale mbi
protezen eshte quajtur krahu mbeshtetes (KM) qe
pranohet ne dhembin e pergatitur nga vendi I krahut
mbeshtetes
Keto vende sherbejne per:
Ti rezistuar zhvendosjes se protezes ne drejtim te indeve
mbeshtetese
Te transmetuar forcat funksionale paralel te akset e gjata te
dhembeve shtylle
Teresia strukturore e cdo KM eshte kritike. Cdo KM
duhet te jete I bashkuar ne menyre rigide tek pjesa e
mbetur e skeletit per ti rezistuar fraktures
Krahu retentiv e vetmja pjese e PPL qe kontakton
faqen e dhembit shtylle apikal deri te lartesia e konturit
Krahet retentive krahet e kroshese mbi konveksitet
dhe nen konveksitet
 Krahu I kroshese mbi konveksitet I afrohet regjionit te
zones retentive te dhembit shtylle nga drejtimi
okluzal/incizal
Krahu I kroshese nen konveksitet I afrohet regjionit te
zones retentive nga drejtimi apikal
Fundi I kroshese paraqet nje zone me te vogel te
prerjes terthore sesa pjesa e mezit, dhe si rezultat lejon
sasine me te madhe te perkuljes. Fundi I kroshese e
vetmja pjese e PPL qe konkakton me dhembin shtylle
kur eshte e vendosur ne vend.
Krahu I kroshese nen konveksitet perbehet nga dypjese
te vecanta: krahu afrues dhe fundi
Komponenti I sistemit te kroshese qe mberthen nje
dhemb eshte quajtur elementi I anasjellte (EA)
 Pavaresisht formes, EA duhet te takoje dhembin shtylle
ne ose okluzal deri te lartesia e konturit
Mekanizmi I veprimit te EA I panderlikuar
Kur krahu retentiv kalon mbi lartesine e konturit
paraqet nje perkulje te lehte
Kjo perkulje vendos tensionin lateral mbi dhembin
shtylle. Nese ky tension nuk neutralizohet, ai mund te
shkaktoje zhvendosje laterale te dhembit shtylle dhe
demtim domethenes ne periodontin mbajtes
Per te parandaluar keto efekte, duhet te perdoret EA
rigid. Ai duhet e vendoset mbi siperfaqen e dhembit
perkundrejt krahut retentiv (p sh nqs krahu retentiv
eshte pozicionuar ne faqen vestibulare te dhembit
shtylle, EA duhet te vendoset ne faqen linguale dhe
anasjelltas
 Gjate vendosjes se protezes, EA duhet te kontaktoje
lehtesisht dhembin shtylle perpara se elementi retentiv
te takoje dhembin shtylle
Siperfaqa e dhembit shtylle, e cila do te kontaktohet
nga EA duhet te jete paralel me drejtimin e vendosjes
dhe heqjes se PPL
Kur marrim ne konsiderate sistemin e kroshese, nuk
duhet te mos marrim parasysh rendesin e lidhjeve te
vogla. Keto bashkojne elementet e sistemit te kroshese
tek komponentet e tjere te PPL dhe duhet te jene rigide
Sistemet e kroshese duhet te sigurojne
njekohesisht: retensionin, mbeshtetjen,
stabilitetin, veprimin pergjegjes
(reciprocation), rrethimin, pasivitetin
 RETENSIONI cilesi e sistemit te kroshese qe I reziston
forcave te cilat veprojne per te zhvendosur
komponentet larg nga indet mbeshtetese. Cdo pjese
kontribuon disa tipare kritike:
Krahu retentiv duhet te percaktohet ne menyre qe vetem fundi I
kroshese ze zonen retentive te pershkruar
Krahu mbeshtetes shoqerues duhet te siguroje mbeshtetje
keshtu qe fundi I kroshese mbahet ne vendin optimal
Lidhja e vogel duhet te jete rigide mjaftueshem per te siguruar
stabilitetin e duhur dhe funksionin e pjeseve te sistemit te
kroshese
EA duhet te kontaktoje dhembin shtylle lehte perpara se
elementi retentiv kontakton dhembin, dhe duhet te mbaje
kontakt deri sa proteza te kete zene vendin perfundimtar per te
menjanuar efektin e forcave laterale me potencial shkaterrues
Komponentet duhet te sigurojne rrethimin e mjaftueshem per
te penguar levizjen e dhembit shtylle
Retainers direkt duhet ti rezistojne forcave qe tentojne
zhvendosjen e protezes nga pozicioni I fiksimit ne goje
 Per te pretenduar qe retensioni sigurohet
vetem nga krahu retentiv ose element tjeter,
eshte te keqkuptosh funksionin e koordinuar te
PPL
Retensioni varet nga shume faktore si lloji I
kroshese se perdorur, fleksibiliteti I krahut
retentiv, konvergjenca boshtore e faqeve te
dhembit apikal deri te lartesia e konturit
Si rregull I pergjithshem sasia e retensionit
duhet te jete gjithmone minimumi I nevojshem
per ti rezistuar forcave zhvendosese te matura
Fleksibiliteti maksimal ndodh kur materiali
tensionohet ne limitin e tij proporcional dhe
mund te percaktohet si sasia me e madhe e
zhvendosjes qe mund te ndodhe pa shkaktuar
deformimin permanent te krahut te kroshese
 Fleksibiliteti krahut retentiv te kroshese mund te
ndikohet nga gjatesia, forma e prerjes terthore,
diametri I prerjes terthore, trajta konike gjatesore,
perkulja e kroshese dhe karakteristikat metalurgjike te
aliazhit
Fleksibiliteti I kroshese rritet kur gjatesia e kroshese
rritet
D= Ewt3/4PL3 ku D devijim, P force e zbatuar, L
gjatesia, E modul elasticiteti, w gjeresi e krahut, t
trashesi e krahut
Kjo teori nuk shpjegon plotesisht sjelljen klinike te
krahut te kroshese; vleresimi I tij mund te lejoje
kuptimin me te mire te performances se kroshese
Nga perspektiva teorike, fleksibiliteti ose devijimi I
kroshese eshte ne perpjestim te drejte me fuqine e
trete te gjatesise se tij
Me rritjen e fleksibilitetit te kroshese tensionet
horizontale te ushtruara mbi dhembin shtylle gjate
vendosjes, terheqjes, dhe levizjes se protezes mund te
zvogelohen. Megjithate fleksibiliteti nuk duhet te jete
aq I madh sa te humbasin karakteristikat retentive
 Fleksibiliteti I kroshese rritet aq sa dimensionet
e prerjes terthore zvoglohen
Devijimi eshte ne perpjestim te zhdrejte me
fuqine e trete te trashesise se krahut, prandaj
kur trashesia e krahut rritet devijimi ne
ngarkese zvoglohet ne menyre domethenese
Po ashtu rritja ne gjeresi e krahut jep nje
zvoglim mesatar ne devijim
Eshte e qarte qe trashesia e krahut ka nje efekt
me te madh mbi devijimin se gjeresia e krahut
E rendesishme: ndryshimi I gjatesise se
kroshese eshte nje metode me eficiente per
rritjen e fleksibilitetit te kroshese sesa
ndryshimi I diametrit te kroshese
 Krosheja ne trajte konike uniforme eshte me fleksibel
se krosheja jo ne trajte konike me te njejtat dimensione
proksimale
Dimensionet e prerjes terthore te supit te kroshese
duhet te jene dy here me shume sesa dimensionet e
prerjes terthore ne fundin e kroshese
Krahu I kroshese ne trajte kronike eshte afersisht dy
here me shume fleksibel se krahu I kroshese qe nuk
paraqet nje konstruksion ne trajte konike
Forma e kroshese me prerje terthore rrethore jep
perkulje ne shume drejtime, ndersa forma gjysme-
rrethore jep perkulje vetem ne dy drejtime. Prandaj
krosheja me prerje terthore rrethore mund te lejoje
shperndarjen e forcave te demshme gjate levizjes
funksionale te protezes
 Metalet e derdhura paraqesin konfiguracione
mikroskopike polikristaline te qarta
Fotomikrografia e metalit te derdhur zbulon nje
strukture kokrrizore
Kur metali I derdhur eshte punuar ne te ftohte
dhe terhequr permes stampave per te formuar
telin, struktura kokrrizore zgjatet dhe
orientohet ne drejtimin e procesit te punimit ne
te ftohte
Per menjanimin e efekteve te temperaturave te
larta kroshete me tel te rrahur duhet te ngjiten
te skeleti I derdhur sa me larg krahut retentiv
te jete e mundur per te minimizuar efektet e
pafavorshme te kristalizimit
 Aliazhet e krom-kobaltit dhe nikel-kromit kane
modul elastik me te larte sesa aliazhet e arit;
kroshete e bera nga aliazhet me permbajtje
kromi jane me shume rigide
Aliazhet e arit sigurojne fleksibilitet te tille, por
jane shume te shtrenjta
Teli I rrahur prodhohet nga terheqja e metalit
Fleksibiliteti I telit te rrahur mund te zvoglohet
nqs materiali lejohet te rikristalizohet si
rezultat I punimit ne te ftohte ose nxehjes se
struktures se rrahur
Vendosja e cdo fundi te krahut retentiv lidhur
me lartesine e konturit mund te pershkruhet ne
dy dimensione te vecanta: mediaolateral ose
horizontal dhe okluzoapikal ose vertikal
 Vendosja e kraheve retentive behet duke
perdorur paralelometrin
Kur boshti shenues analizues zevendesohet me
nje shenues karboni, vija qe percakton lartesine
e konturit mund te lere gjurme mbi siperfaqen e
modelit
Kjo quhet vija e studimit dhe ndan pjeset ne
konveksitetin dhe mbi konveksitetin e dhembit
shtylle
Hapesira kendore apikal deri te lartesia e
konturit paraqet nje zone retentive mekanike
Mjeti I perdorur per te identifikuar pozicionin e
perhtatshem per cdo fund krahu quhet pjata
matese e pikes retentive. Ato jane te
perdorshme ne madhesite 0.01-, 0.02-, dhe
0.03 inc
 Niveli I pikes retentive I perdorur ne terapine e
PPL ndikon ne menyre dramatike ne forcen
retentive rezultante
Pozicioni I fundit te krahut ne nje pike retentive
horizontale me te madhe do te rezultoje ne
rritjen e forces retentive
Kendi I formuar ndermjet boshtit shenues
analizues dhe siperfaqes se dhembit apikal deri
te lartesia e konturit quhet kendi I
konvergjences gingivale
Kur kendi ne fjale rritet, forca e kerkuar per te
levizur krahun retentiv nga dhembi shtylle
gjithashtu rritet. Kjo mund te siguroje
avantazhe/disavantazhe ne varesi te situates
klinike
 MBESHTETJA cilesi qe konsiston ne
rezistencen ndaj zhvendosjes te protezes ne
drejtimin apikal te siguruar nga krahu
mbeshtetes (KM)
Supi I krahut retentiv mund te ndikoje ne
funksionin mbeshtetes
Vendet e KM siperfaqet okluzale te molareve
e premolareve, cingulumet e kanineve
maksilare, buzet inciziale te inciziveve apo
kanineve mandibulare
Vendi I KM sherben per ti rezistuar zhvendosjes
se PPL ne drejtim te dhembeve mbeshtetes dhe
indeve te buta si dhe per te transmetuar forcat
funksionale paralel me boshtet gjatesore te
dhembeve shtylle
 STABILITETI cilesia rezistuese ndaj
zhvendosjes se PPL ne drejtimin horizontal
Kontributet me te medha vijne nga supet e
kroshese se derdhur retentive periferike dhe
lidhjeve te vogla te orientuara vertikalisht
Veprimi pergjegjes (reciprocation) cilesi
e sistemit te kroshese qe neutralizon
zhvendosjen laterale te dhembit shtylle kur
fundi I krahut retentiv gjate perkuljes kalon
mbi lartesine e konturit
Neutralizimin e realizon komponenti rigid I EA
EA duhet te kontaktoje dhembin shtylle ne ose
okluzal deri te lartesia e konturit si dhe ne
bashkimin e 1/3 gingivale me ate te mesme te
kontureve te kurores
 Nqs fundi retentiv kontakton dhembin shtylle
perpara se EA ta kontaktoje ate, reciprocation
do te jete I paefektshem
Kontakti I drejperdrejte - te pakten mbi 180
grade I perimetrit te dhembit per parandalimin
e levizjes se dhembit shtylle larg nga sistemi I
kroshese
Rrethimi sigurohet ne formen e kontaktit te
vazhdueshem apo te nderprere
 PASIVITETI cilesi e parandalimit te forcave te
pafavorshme mbi frotezen e fiksuar ne goje
Kur proteza ka zene vend ne goje sistemi I
kroshese duhet te jete pasiv
Nje nga shkaqet e medha te diskomfortit ne
terapine e PPL vendosja jo e plote e sistemit
te kroshese mbi dhembin shtylle te lidhur
 Pozicioni perfundimtar I kroshese
retentive
Vendosja e kroshese retentive mbi faqen
linguale te premolarit e kunderindikuar ne te
shumte e rasteve
Premolaret dimensione mesiodistale te
kufizuara
Molaret me dimensione mesiodistale te
rritura, per pasoje me te indikuar si dhembe
shtylle per elemente retentive linguale
Nqs krosheja retentive ne njeren ane te harkut
pozicionohet mbi faqen vestibulare te dhembit
shtylle, te pakten nje kroshe retentive ne anen
kontralaterale te harkut duhet te pozicionohet
ne faqen vestibulare te dhembit shtylle
 Ne menyre te ngjashme, nqs retensioni lingual
perdoret mbi njeren ane te harkut, ai duhet te
jete I kundert nga retensioni lingual ne anen
kontralaterale te harkut
Kjo gjeometri nje sistem me efektiv
retensioni
E rendesishme: vetem nje kroshe retentive
mund te perdoret ne nje dhemb shtylle dhe ajo
duhet te antagonizohet nga EA ne anen e
kundert te tij
Nqs krahu retentiv I vendosur mbi faqet
linguale te dhembit, EA pozicionohet ne faqen
vestibulare te tij
 Krahasimi I retensionit
PPL duhet te siguroje rezistence daj forcave
zhvendosese si graviteti ose terheqja e
ushqimeve ngjitese
Krahu retentiv I kroshese nen konveksitet ne
menyre domethenese me I gjate se krahu
retentiv I sistemit te kroshese mbi konveksitet
Arritja e retensionit optimal ne konstruktimin e
PPL e varur nga diagnoza e kujdesshme dhe
aplikimi I sakte I principeve te konstruksionit
 Krosheja e derdhur periferike
Shquhet per thjeshtesi dhe lehtesi konstruksioni
Konstruksion I zgjedhur per PPL qe mbeshteten mbi
dhembe, per arsye te mbeshtetjes perfekte, lidhjes dhe
vetive retentive
Ka disa dizavantazhe
Sasi e madhe e siperfaqes se dhembit qe mbulohet nga
sistemi I kroshese
Ne mungese te higjienes se duhur orale zmalti nen te
me risk te larte dekalcifikimi
Rregullat e konstruksionit
Krahu retentiv duhet te zgjatet cervikalisht dhe
periferikisht
Nje e treta e fundit e kroshese retentive duhet te kaloje
mbi lartesine e konturit ne faqen e kundert dhe fillon
pjesa nen konveksitetin e dhembit shtylle
 EA duhet te lokalizohet ne ose lehte mbi
lartesine mbi konturin ne faqen e kundert te
dhembit
Fundi retentiv duhet te drejtohet okluzal,
asnjehere ne drejtim te gingives. Krahu I gjate
I konturit lejon fleksibilitetin
Krahu I kroshese periferike duhet te mbaroje te
kendi I vijes meziale ose te kendi I vijes distale
te dhembit, asnjehere te mesi I faqeve
vestibulare ose linguale
 Konstuksioni I thjeshte ne trajte rrethi
Konstruksioni i kroshese se thjeshte rrethore
I gjithanshem dhe I perdorur gjeresisht
Krosheja rrethore e parapelqyer
Permbush kerkesen e mbeshtetjes, stabilitetit,
veprimit pergjegjes, rrethimit dhe pasivitetit
 Konstuksioni I kroshese rrethore te
kundert (KRK)
Ne aplikimet e klases I dhe klases II
projektimi mezial-distal I KRK mund te
ndihmoje ne kontrollin e tensioneve te
transmetuara te dhembi shtylle gjate levizjeve
funksionale te PPL
Tensionet rrotulluese mbi dhembin shtylle te
zvogluara
Parapelqehet ne menyre tipike kur dhembi
shtylle kryesor (premolari I pare) eshte I
kompromentuar perriodontalisht
KRK nuk parapelqehet per dhembet shtylle
kanine dhe premolare
 Konstruksioni - Rreth i shumfishte
I indikuar kur dhembi shtylle eshte I kompromentuar
periodontalisht dhe tensionet qe fillojne nga retensioni
I protezes mund te shperndahen ne menyre te
favorshme ndermjet dhembeve shtylle te shumte
Konstruksioni I kroshese se dyfishte
Zakonisht I perdorur ne anen e harkut ku nuk ka asnje
hapesire pa dhembe
Krahet e kroshese fillojne nga lidhja e vogel qe kalon
neper kreshtat marginale ndermjet dhembeve
Demtimi nga lodhja e metalit jo I pazakonshem
Perdorimi duhet te menjanohet po te mos arrihet
pergatitja e mjaftueshme e dhembit
 Konstruksioni I kroshese unaze
E indikuar kryesisht ne molaret mandibulare te
anuar
I percaktuar per dhembe shtylle molare te pare
dhe te dyte
Filon nga nje krah mbeshtetes mezial
Qendron okluzal te lartesia e konturit
I kunderindikuar kur krahu lidhes duhet te
zgjatet mbi nje zone retentive te indit te bute
Nuk duhet te mendohet si krosheja e zgjedhur
kur nje konstruksion alternativ eshte I
mundshem
Kerkohet me teper kujdes per dhembet
posteriore mandibulare
 Skeleti I PPL mandibulare I destinuar te
inkorporoje stistemin e kroshese onlej
ekstensiv. Ana okluzale e onlej-it rivendos nje
plan okluzal qe shtrihet nga premolari I pare
deri te molari I dyte
Konstruksioni I Kroshese C
I pershkruar si krosheja karfice ose grepi I
peshkimit
Pjesa okluzale e krahut retentiv duhet te
konsiderohet nje lidhje e vogel dhe duhet te
jete rigide
Pjesa apikale e krahut retentiv lidh zonen
retentive te deshiruar. Kjo pjese e kroshese
duhet te jete fleksibel