BAB - 3

PRINSIP
SUSUNAN
PENCAWANG

By: Suhaimi - FPTek

 Agenda

3.1 Jenis dan susunan pencawang

3.2 Fungsi bahagian-bahagian utama pencawang

3.3 Litar pencawang utama 33/11 kV

3.4 Peranan pencawang pengagihan

3.5 Litar pencawang pengagihan 11 kV/415 V

2
 Agenda

3.6 Kelebihan dan kekurangan pencawang di dalam

bangunan
3.7 Kelebihan dan kekurangan pencawang di luar
bangunan
3.8 Rajah berlabel garis tunggal bagi basbar tunggal,
pendua dan gelang
3.9 Kelebihan dan kekurangan basbar tunggal, basbar
pendua dan basbar gelang
3.10 Sistem pembumian pencawang agihan voltan
rendah

3
 Pencawang (substation)

Kumpulan alat-alat
elektrik:
Menerima

Mengubah

Mengendali

Membahagi

4
 3.1 Jenis dan susunan pencawang
Jenis-jenis

Step-up Transmission substation

Step-down Transmission substation

Distribution substation

Underground distribution
substation

5
 Step up
11kV to 275,
132, 66 kV

Step down Step down

275, 132, 66 kV to 11 kV to
33, 22, 11 kV 415 V

6
3.2 Fungsi bahagian-bahagian utama pencawang
Peralatan pencawang

Penangkap kilat (lightning Arrestor)

Pengasing
.

7
 3.2 Fungsi bahagian-bahagian utama pencawang
Peralatan pencawang

Pemutus Litar (Circuit Breaker)

.

Pengubah

8
 3.2 Fungsi bahagian-bahagian utama pencawang
Peralatan pencawang

Pengatur-Pengubah (Transformer
Tap Changer)

9
 3.2 Fungsi bahagian-bahagian utama pencawang
Peralatan pencawang

OLU (Oil Link Unit)

Pembumian (Earthing)
.

10
 3.2 Fungsi bahagian-bahagian utama pencawang
Substation equipment

Reaktor (Reactor) Penghad Arus.

Pengubah Peralatan (Potential

transformers)

11
 Kedudukan peralatan pada pencawang

12
Penangkap kilat (Lightning Arrestor)

menghadkan arus lebihan

daripada masuk menerusi
pengubah dan peralatan-
peralatan lain yang
terdapat dalam
pencawang
menyelamatkan
perantaramuka bagi litar
elektrik dan litar
elektronik dalam satu
sistem pencawang
13
Pemutus Litar (Circuit Breaker)

Dipasang di antara
pengasing dan
pengubah
Membawa arus
beban penuh yang
berterusan
Membuka dan
menutup litar pada
keadaan tanpa beban

14
Transformer

Menaik atau
menurunkan voltan

15
Pengatur-Pengubah (Transformer Tap Changer)
5

Mengawal voltan 4 Lengan

pada bahagian 3 Bergerak
2

keluaran Belitan
Utama
1
Sadap
Belitan
Pendua
Dengan melaraskan
lilitan bahagian
keluaran Skematik bagi pengubah pengatur
Sebuah pengubah pengatur

16
Pengasing /OLU (Oil Link Unit)
membuka litar kuasa
selepas litar beban di
putuskan oleh pemutus
litar
Sistem penghantaran atau
pengagihan voltan yang
melebihi 11 kV pengasing
jenis tendom digunakan
sistem pengagihan
dibawah 11 kV pengasing
jenis OLU kerap digunakan

17
Video - pengasing

18
Pembumian (Earthing)

sambungan di antara
peralatan elektrik dan
bumi menggunakan
dawai yang tidak
mempunyai rintangan

19
Reaktor (Reactor) Penghad Arus

gegelung yang
G1 G2 G3 Janakuasa
mempunyai regangan
induktif yang besar jika Reaktor Reaktor
Basbar

dibandingkan rintangan A B
Penyuap
C (Feeder

ohmnya Skematik reaktor basbar

)

menghadkan arus litar

pintas yang mengalir
dalam talian
biasanya dipasang pada
sistem penjana, penyuap
dan basbar
20
Pengubah Peralatan (Potential transformers)

membolehkan peralatan
pengukuran voltan rendah
sesuai bagi mengukur voltan
tinggi dan mengasingkan
peralatan ini daripada
voltan tinggi

21
Protection relay

Melindungi peralatan
pencawang
Mengukur voltan, frekuensi
dan ketidak seimbangan
dalam keadaan normal atau
terganggu
Microprocessor take
protection action

22
3.3 Pencawang Utama 33/11 KV

biasanya diletakkan berhampiran dengan

sumber tanaga

hendaklah sekurang-kurannya mempunyai

dua pengubah 33/11kV, penyuap 33kV,
penyuap 11kV dan peralatan-peralatan
lain

23
3.3 Pencawang Utama 33/11 KV
33 kV Suis
Pengasing
Gandingan
33 kV
Basbar

33 kV Pengasing 33 kV Pengasing
Gandingan Gandingan
Beserta Fius Beserta Fius
Unit.1 Unit.2
MVA, 33/11 kV
Pengubah

Pengubah Arus
C.T
Pemutus Litar
(C.B)
11 kV
Basbar

Pemutus Litar

Pengubah Arus

Keluaran ke Kepenyuap
(Feeders)

Litar garis tunggal pencawang utama 33 /11

KV

24
3.4 Pencawang Pengagihan 11kV/415 V

Pencawang pengagihan 11kV/415V merupakan

lanjutan daripada pencawang utama.

mempunyai peralatan suis 11kV, pengubah

penurun 11kV/415 dan peralatan fius atau
peralatan voltan rendah

25
3.4 Pencawang Pengagihan 11kV/415 V
No. 1 No. 2
11KV Basbar

Pemutus Litar

Pengubah Arus

11 KV / 415 V
Pengubah

SW

415 / 240 V

26 Litar garis tunggal pencawang pengagihan 11kV/415V

3.5 Pencawang Berbangunan dan Tanpa Bangunan

Pencawang berbangunan Pencawang tanpa

bangunan

27
Pencawang Berbangunan (Indoor sub-station)
Mempunyai keupayaan terhad kepada
1000kVA untuk nilai tiap-tiap bilik alatubah.

Pencawang ini biasa diletakkan dalam Bandar,

kilang-kilang, bangunan dan lain-lain lagi.

28
 Pencawang Tanpa Bangunan (outdoor sub-station)

Pencawang tanpa bangunan

Pencawang berpagar Pencawang atas tiang

Biasa diletakkan dalam Keupayaan terhad

kawasan lombong, kilang kepada 100kVA
& tempat yang jauh dari
bandar

29
 Pencawang penghantaran

Perkakasuis 275kV Perkakasuis 33kV

atau 66kV atau 11kV

Biasanya diletakkan di Biasanya diletakkan di

luar bangunan dalam bangunan

30
 Kebaikan dan Keburukan Pencawang
Berbangunan dan Tanpa Bangunan
1. Harga Pemasangan
Pencawang berbangunan Pencawang tanpa bangunan

Kos pembinaan tinggi Kos pembinaan lebih rendah

(bahan binaan sedikit) (kurang bahan binaan)
Kos pemasangan peralatan
Kos penyelenggaraan tinggi (rekabentuk khas yg
dan penambahan tahan habuk, perubahan
keupayaan tinggi kerana suhu, endapan kotoran)
kerja2 sukar dilakukan
31
 Kebaikan dan Keburukan Pencawang
Berbangunan dan Tanpa Bangunan
2. Kebisingan dan gangguan
Pencawang berbangunan Pencawang tanpa bangunan

Lebih senyap (bunyi Lebih bising (bunyi

pengubah terperangkap tersebar ke sekitaran)
dalam bangunan) Kurang selamat
Lebih selamat (tidak (terdedah kepada
terdedah kepada sambaran kilat, hujan,
sambaran kilat, hujan, ribut, salji)
ribut, salji)
32
 3.6 Basbar

Basbar digunakan sebagai alat

perantaraan yang menghubungkan
pelbagai peralatan elektrik yang
terdapat di dalam pencawang.

Penyusunan basbar dalam

pencawang pula bergantung
kepada keperluan pengagihan
tenaga elektrik di sesuatu kawasan

33
 Penyusunan basbar
Penyusunan basbar dalam pencawang bergantung
kepada keperluan pengagihan tenaga elektrik di
sesuatu kawasan

Jenis penyusunan

Basbar tunggal Basbar pendua

Basbar gelang
34
 Basbar tunggal
G1 Penjana G2

Basbar ini di sambung pada

kesemua penjana, pengubah
Basbar 11 KV
dan penyuap melalui pemutus
Pemutus
litar dan suis pengasing (suis Litar
pepisau dalam bentuk udara
atau minyak).
Pengubah

Hanya 1 basbar digunakan Pengasing

Sistem bekalan perlu ditutup Penyuap Penyuap

no. 1 no. 2
bila berlaku kerosakan pada
mana pemutus litar Basbar tunggal

35
 Basbar Pendua
G1 Penjana G2

Pemutus Basbar 11 KV
Litar

Utama
Basbar
Simpanan Gandingan

Pencawang tersebut Pengasing

hendaklah menggunakan Pengubah

dua basbar yang disambung
secara regu Penyuap Penyuap
no. 1 no. 2

Terdiri daripada dua basbar Basbar pendua

pendua yang mana ia
dipisahkan dengan
menggunakan pemutus litar
beserta suis pengasing.

36
 Basbar Pendua
G1 Penjana G2

Pemutus Basbar 11 KV
Litar

Utama
Basbar
Simpanan Gandingan

Apabila berlaku kerosakan Pengasing

pada salah satu basbar, Pengubah

bekalan kuasa masih lagi
dapat dibekalkan kepada Penyuap Penyuap
pengguna dengan no. 1 no. 2

menggunakan basbar yang Basbar pendua

satu lagi

37
 Basbar Pendua
G1 Penjana G2

Pemutus Basbar 11 KV
Litar

Utama
Basbar
Simpanan Gandingan

Pengasing
Dilakukan dengan membuka
pemutus litar basbar regu Pengubah

dan kemudian membuka

Penyuap Penyuap
suis pengasing yang no. 1 no. 2

menghubungkan talian ke Basbar pendua

penyuap dengan basbar

yang rosak setelah pemutus
litar ke penyuap di matikan

38
 Basbar Pendua
G1 Penjana G2

Pemutus Basbar 11 KV
Litar

Utama
Basbar
Simpanan Gandingan

Pemeriksaan kedua-dua basbar Pengasing

juga boleh dilakukan dengan

membuka pemutus litar basbar Pengubah

regu. jika kedua basbar atau suis

pengasing hendak diperiksa, Penyuap Penyuap
memutus litar basbar regu no. 1 no. 2

hendaklah di tutup terlebhi Basbar pendua

dahulu, kemudian kesemua suis
disebelah kanan ditutup dan
kesemua suis disebelah kiri
dibuka, dan akhirnya pemutus
litar basbar regu dibuka.

39
 Basbar gelang
Penjana
setiap penyuap Penyuap
G1
Penyuap

mendapat bekalan Pengasing

kuasa daripada dua
sumber yang
Pemutus Litar
berlainan, maka
apabila berlaku
kerosakan pada
Pengubah
mana-mana bahagian Penyuap
G2
Penyuap

basbar bekalan kuasa Rajah 5.6 Basbar gelang

tidak akan terganggu

40
 Basbar gelang
Penjana
Penyusunan basbar Penyuap
G1
Penyuap

sebegini memberikan
kemudahan yang banyak Pengasing

kepada keseluruhan
sistem, di samping kos Pemutus Litar

pemasang pemutus litar

yang diperlukan jumlahnya
adalah hampir sama Pengubah
seperti yang terdapat pada Penyuap
G2
Penyuap

basbar tunggal Rajah 5.6 Basbar gelang

41
 Kebaikan dan Keburukan Basbar

Basbar Tunggal
Kebaikan Keburukan
Penyusunan basbar bagi Penyusunan basbar
sistem ini adalah mudah sebegini, jika berlaku
terutama bagi kos kerosakan kesemua
penyelenggaraan, bekalan kuasa akan
operasinya mudah dan terganggu.
mempunyai sistem geganti
yang mudah

42
 Basbar Pendua (Gandingan)

Kebaikan

Menjamin bekalan kuasa berterusan, sekiranya

berlaku kerosakan pada salah satu basbar bekalan
kuasa boleh disalurkan melalui basbar simpanan.

Kerja-kerja penyelanggaran dan pembaikan basbar

dapat dilakukan tanpa perlu menganggu bekalan ke
pengguna, dengan menggunakan basbar simpanan.

43
 Basbar Pendua (Gandingan)

Kebaikan

Litar masukan dan beban boleh diasingkan kepada

dua kumpulan sekiranya diperlukan.

Pengujian pemutus litar pada setiap penyuap boleh

dilakukan dengan mengalirkannya kepada basbar
simpanan dan ini tidak menganggu basbar utama.

44
 Basbar Pendua (Gandingan)

Keburukan

Kos pembinaan sistem basbar ini adalah mahal.

45
 Basbar Gelang

Kebaikan

Penyuap boleh mendapat sumber kuasa daripada dua

bahagian yang berlainan.
Kerosakan pada mana- mana basbar tidak
menganggu aliran bekalan kuasa kepada mana-mana
penyuap.
Penyelenggaraan dan pembaikan basbar boleh
dilakukan bila-bila masa tampa menjejaskan
pengaliran kuasa elektrik ke penyuap

46
 Basbar gelang

Keburukan

Membuka mana-mana bahagian pemutus litar

boleh menyebabkan lebihan beban pada talian,
sebabnya kuasa boleh mengalir hanya pada satu
arah sahaja.

Bagi sistem ini penambahan talian baru adalah

sukar

47
 Sistem pembumian pencawang agihan
voltan rendah
Penyambung pembumian dijalankan bila semua
pemasangan perkakasuis unit penyambung minyak
(OLU) dan unit suis berkeupayaan tinggi (HFU), papan
agihan voltan rendah, pengubah dan penyambung
kabel telah diselesaikan

Tujuan pembumian ialah untuk mendapat keterusan

arus yang baik bila berlakunya kebocoran elektrik
pada pencawang.

48
 Sistem pembumian pencawang agihan
voltan rendah
Dawai Umbang Pembumian Berasingan bagi Neutral
(Galvani 7/10) Pengubah Pengawal

H Pengubah R
OLU OLU
F Penurun Y
U B

Papan Agihan
Voltan Rendah

Paip Keluli Jalur Tembaga

(10 -20 kaki) (1 x 1/8)

Pembumian di pencawang secara

ringkas

49
 Sistem pembumian pencawang agihan voltan
rendah
Pembumian ini dibuat pada
semua rangka logam seperti OLU
dan HFU, pengubah dan papan
agihan voltan rendah.
Semua rangka logam ini
dibumikan dengan menggunakan
jalinan tembaga (copper stripe)
berukuran 1 x 1/8 inci yang
diikatkan dengan nat disekeliling
bangunan pencawang dan
bahagian rangka logam

50
 Sistem pembumian pencawang agihan
voltan rendah
Di samping itu ia juga
menyambungkan perkakasuis,
alatubah, dan papan agihan voltan
rendah kepada pembumian utama.
Satu lagi pembumian pada punca
neutral di sesendal (bushing) voltan
rendah dalam alatubah tersebut

Jalinan tembaga yang diikat di

sekeliling bangunan pencawang itu
akan disambungkan ke paip keluli
melalui dawai umbang
(galvani 7/10 SWG).

51
 Sistem pembumian pencawang agihan
voltan rendah
Parit dikorek sedalam lebih
kurang 10 kaki (3.08m).
kemudian paip keluli di tanam
dengan cara menghentak tukul
penghentak kepada paip.
Jarak antara dua paip keluli yang
di tanam itu hedaklah dua kali
pajang paip keluli ynag
digunakan.

52
 Sistem pembumian pencawang agihan
voltan rendah
Contohnya jika panjang keluli yang
digunakan ialah 8 kaki (2.46m),
maka jarak antara dua paip keluli
ialah 16 kaki (4.92m).

Setelah pembumian selamat

dijalankan, ujian rintangan bumi
dilakukan dengan menggunakan
Megger Earth Tester.

Nilai dari jangka mestilah 3 ohm

kebawah. L

53
 SEKIAN
TERIMA KASIH

54