ni William P.

Nucasa
KOLEHIYO NG SAN LUIS
Saint Andrew Publishing
House
Mindshapers Publishing,
Co.
Victorious Publications, Inc.
 ORTOGRAPI
YA
sining ng pagsulat ng
mga salita na may
tumpak na titik
alinsunod sa wastong
gamit at/o wastong
bahagi ng balarila
pagbabaybay.
tungkol sa pagtitik at
sa pagbaybay.
The New Illustrated
Filipino-Filipino Dictionary
ng ISP International,
 ORTOGRAPIYANG FILIPINO
sining ng pagsulat ng
mga salita sa FILIPINO
na may tumpak na titik
alinsunod sa wastong
gamit at/o wastong
pagbabaybay.
bahagi ng balarilang
FILIPINO tungkol sa
pagtitik at sa pagbaybay.
 R ASYONA
L
1. Bahagi ng pagpapaunlad
saGintong
wika. Panahon ng Wikang
193
5 Pambansa
Tagalog,
1937 Tagalog
Sebuano,
Iloko,
1959Hiligaynon,
Pilipino
Bikol, Waray,
Filipino
1987Kapampanga
n at
TAGALOG
vs.
PILIPINO
vs .
FILIPINO
TAGALOG:
Ang tagapagturo ay pumasok
sa silid-aralan upang isulat sa
kahoy sa dingding ang
takdang-aralin.
PILIPINO:
Ang guro ay pumasok sa
silid-aralan para isulat sa
pisara ang takdang-aralin.
FILIPINO:
Pumasok sa klasrum ang
titser upang isulat sa
 RASYON
2. PagsunodA sa
L pagbabago
ng panahon at kahingian sa
pagbabago ng wika.
 Mahalaga ang
estandardisasyon sa
usaping teknikal at
edukasyong pangwika.
Pagbawas sa kalituhan
ng mga gumagamit ng
wika.
 “Kaniya” ba o
“kanya”?
Wala talagang kanya sa simula. Baryedad o
varyant lamang ito ng kaniya, na isang panaong paari.
Ayon sa Diksiyonaryo-Tesauro Filipino-Ingles
(1972) ni Jose Villa Panganiban, ang kaniya ay
pinagsamang ka at niya.
Sa pahina 245 ng kaniyang diksiyonayo-tesauro ay
ganito ang nakasulat:
The variant spelling kanya became
commonly used in journalistic economics
that lessened the work and time load in
typesetting by omitting the letter i.
Literary forms and school lessons,
however, still take kaniya as standard.
Bilang karagdagan, ayon kay Dr.
Michael M. Coroza ng Ateneo, ang
panghalip na tuwirang pantugon sa
tanong na kanino (kay + nino) ay
kaniya (kay + niya) at kapag
maramihan ay kanila at hindi
kanla.
“Kaniya” ba o
“kanya”?
 RASYON
3. Sa pagbabagong ito,
AL
naipakikita ang tamang
paggamit ng Filipino sa
iba’t ibang larang o
disiplina. Mula sa maunlad
na gabay sa ortograpiya,
magagamit nang maluwag
at tama ang Filipino sa
iba’t ibang usapin.
Pinakaliberal na varayti ng
wika.
Umaayon ito ayon sa
personal o indibidwal na
gamit ng wika.
“Inday, bago ka umalis, i-
lock mo ang pinto, ha?”
(Boss, paano pa
makalalabas si Inday?)
“Yaya, salubungin mo ang
school bus ni Junior.”
(Diyos ko, pasasagasa po
ba si Yaya?)
Sosyolek:
Wikang ginagamit
ng mga pangkat o
grupo sa
sosyedad/lipunan.
Rejister vs. Jargon
Dayalek
Diyalekto o wikain.

Wika
Ginagamit ng
nakararami at nang
malawakan;
nahahati sa mga
Ang Iloko/Ilokano
ba
ay wika o
diyalekto?
rehiyunal na varayti
panlipunang varayti-
media, isports,

relihiyon
Gamitvs
subukan ng si
subukan- to spy;
at sina ng
subukin
tiktikan
media (TV)
subukin- to try;
 USAPIN SA ISPELING

Kadikit nito ang usapin sa

alpabeto
—1940 - 20
letra
-Lope K.
Santos
“Ama ng
Balarilang
Tagalog”
1976–
sinimulan ang serye ng
mga pagbabago sa
Alpabetong Filipino sa
pamamagitan ng “Mga
Tuntunin sa
Ortograpiyang Filipino”
ng Surian ng Wikang
Pambansa (SWP).
Mula 20 letra naging 31
1987 –
 binago ang alpabeto nang
ilabas ang “Alpabeto at
Patnubay sa Ispeling ng
Wikang Filipino” ng Linangan
ng mga Wika sa Pilipinas
(LWP).
 Mula 31 naging 28. Tinanggal
ang mga digrapo o kambal-
Atkatinig na itong
tinawag ch,ll,rr dahil may
Pinasimpleng
letrang c, h, l, r na. Maaari
Wikang Filipino ang
“Revisyon sa Alfabeto at
Patnubay sa Ispeling”
28 letra pa rin – malaking
ambag nito ay ang
paghahati ng gamit ng
8 bagong letra (c, f, j, ñ, q,
v, x, z)

Hiram na
letra
f,j,v,z, may ponemikong
katangian o isang tunog
lamang (faktor,forum,
sabjek, volyum, varayti)

c, ñ,q, x na may
kinakatawang higit pa sa
isang tunog
 Panghihir ?
Pag-ampon ng salita/mga salitang banyaga upang
am
ikapit sa ganito o ganoong banyagang bagay.
-HULIP III by Nucasa et. al.

Suliranin sa
Panghihiram
Cell
phone?
Selpon
?
Selfon?
Kung ano ang sulat ay siya
ang basa at kung ano ang
 Ang Panghihiram at
Paghihiraman
Filipino patungong Ingles
1.Abaca

2.Papaya

3.Boondocks
Webster’s Collegiate
Dictionary 1977
A N G B A G O N G F I L I P I N O

Estandardizacion naging
estandardisasyon o
istandardiseysiyon
hindi istandardisasyon
Objetivo naging obhetibo o objectiv
hindi obhektibo
Prioridad naging priyoridad o
prayoriti
hindi prayoridad
Sujetivo naging suhetibo o sabjektiv
hindi subhektibo
 Ang ganitong kalagayan
ay nagpapakita sa
reyalidad na malayo na sa
kaalaman ng gumagamit
ng wika ang kamalayang
Espanyol. Dahil dito
malayang napagsasama
ng gumagamit ang 2
1987 SB, Art. XIV, sek. 6:
Ang wikang pambansa ng
Pilipinas ay Filipino.
Samantalang nililinang, ito ay
dapat payabungin at
pagyamanin pa salig sa umiiiral
na wika sa Pilipinas at sa iba
pang mga wika (diin namin) .
• salitang Cebuano na
Suroy-Suroy
nangangahulugang “pagala-gala”
• maaaring birtwal o aktwal na
paglalakbay-lakbay sa loob ng
kampus at/o hinangluwasan
Lalolalo Rar
-salitang Maranao na nangangahulugang
“matinding hamon o pagsubok”
Vochong
-salitang Kalinga para sa “kasunduang
pangkapayapaan”
 RABAW
- referring to the surface of the Earth.
Estasyon/istasyon
Estilo/istilo
Desgrasya/disgras
ya
Estorbo/istorbo
Espiritu/ispiritu
Estrikto/istrikto
Eskandalo/iskand
 Kompleto/kumpleto
Tornilyo/turnilyo
Kompetensiya/kumpete
nsiya
Koryente/kuryente
Ngunit tama ang
diskriminasyon, hindi
deskriminasyon
Maaaring nasanay tayo
. sa
ikalawa ngunit ang una
ang tama.
 GAMIT NG GITLING
 Sa pag-uulit ng salita
(barong-barong, pulong-
pulong, bukong-bukong)
 Hiram na salitang nilalapian
tulad ng :
i-salvage ; i-delete ; mag-
email ; mang-snatch ; nag-
hot oil ; pang-cable ; pang-
jogging; pang-recital
 Ngunit kapag ginawang
pandiwa at hindi
maiwasang lagyan ng
gitlapi
(dinelit, hinat-oyl,
inimeyl)
ay hindi na gigitlingan.
Makikita rito ang ganap
na pagpasok ng hiram
Mga nilapiang hiram na
salita
 Nilalagyan ng gitling ang
mga nilalapiang hiram na
salita kapag hindi pa ganap
na naglalangkap ang
panlapi at ang salita (nasa
orihinal pang anyo)
pang-cable
pang-jackpot
 Ginagamit din ang gitling
kapag ang salitang- ugat
ay hiniram nang walang
binabago sa baybay nito.
magpa- computer
(magpakompyuter)
ipa- microfilm
paki- average
 Kapag pangngalang
pantangi ang salitang-
ugat, gumamit ng gitling.
pa- Europa
taga- Cebu
maka- Cory
maka- Sarah
 Ginagamit ang gitling
kapag idinurugtong ang
panlaping nagtatapos sa g
o ng sa salitang- ugat na
nagsisimula sa patinig.
mag- aklas
pang- ekonomiya
pag- iisa
 Mahalaga ang gitling
upang bigyang kaibhan ang
panlaping ma- sa panlaping
mag-.
magalis vs. mag-alis
nagalit vs nag-alit
nagilit vs. nag- ilit
nagisa vs. nag- isa
Panlaping de-
 Nilalagyan ng gitling ang
mga salitang may
unlaping de-
de- kolor
de- kampanilya
de- bote
de- kahon
de- kalidad
 Ang kay ay pang- abay at
hindi panlapi.
Sa gayon, hindi ginagamit
ang gitling para idugtong
ang salita sa kay.
kay sigla (sa halip na
kay- sigla)
kay bagal (sa halip na
Kailan “D” at
kailan “R”?
 Lahat ng nagtatapos sa
patinig o malapatinig na w/y,
 Lahat ng nagtatapos sa
patinig o malapatinig na w/y,
Tama ba o
Kapag ang naunang
salita ay nagtatapos sa
pantig na ri, ra, raw, o
ray, ang din o daw ay
hindi magbabago.
Maaari din ; pari
daw ; para daw;
aray daw
M
l r l t l t l t t r l
r l

NOPQRSTUVW
X
t l l l r t l r t l
r
Mga salitang nagiging u ang
o kapag hinuhulapian.
Kapag “o” ang huling
pantig ng salita at
hinulapian, ang o ay
nagiging u.
Pintó > pintuan
Hangò > hanguan
 Sa pag- uulit ng salitang-
ugat, ang “o” sa huling
pantig ng orihinal na
salitang- ugat ay hindi
pinapalitan kahit ito ay
nasa gitna na ng bagong
salita. Gumagamit din ng
ano- ano (sa halip na
anu- ano)
sino- sino (sa halip na
sinu- sino)
pito- pito (sa halip na
pitu- pito)
milyon-milyon
(sa halip na milyun-milyon)
 halo-halo
haluhalo
Pagkaing
halu-
may
halo
kinaskas na
yelo
halo-
magkakasa
halo
ma
ang iba-
 salus
alo
piging o
handaan
salu-
salo
salo-
salo

salo-salo
magkakas
ama
Iba ang kaso ng paruparo
at ng gamugamo. Walang
mga salitang paru o paro
at gamu o gamo kaya
hindi ito ginagamitan ng
Batay sa tradisyon, ang unang
pantig ng salitang- ugat at
hindi ang ikalawang pantig ng
unlaping maka- o naka- ang
inuulit sa pagbuo ng pandiwa
sa aspektong kontemplatibo o
progresibo (sa kaso ng maka-)
o pang- uri (sa kaso ng naka-).
Kapansin- pansin na
Pag- uulit ng unang pantig ng SU Pag-
uulit ng –ka-
Makauunawa
makakaunawa
Makagagaling
makakagaling
Nakatutuwa
nakakatuwa
Nakaiinis nakakainis
Maaaring gamitin ang
alinman sa dalawang
paraan. Piliin ang angkop na
paraan ayon sa
At higit sa lahat, maging
pangagailangan.
konsistent.
Ang hindi marunong
lumingon sa pinanggalingan
ay hindi makakarating sa
paroroonan.
 magtratraysi
kel
magtatray
sikel
Kapag kasama sa pag- uulit
ang pantig na nagsisimula sa
kambal katinig, karaniwang
tinatanggal ang ikalawang
 magba- brown out
(sa halip na magbra-brown
out)
magbo- blow out
(sa halip na magblo- blow
out)
magdidribol
(sa halip na magdridribol)
 magsa-
shampoo
magsha-
shampoo
magsha-shopping
(sa halip na magsa- shopping)
magtsotsokolate
(sa halip na
magtotsokolate) .
Kung ang dalawang
katinig ay digrapo o
dalawang katinig na
may iisang tunog
lamang, karaniwang
inuulit ang digrapo at
unang patinig sa
pagbigkas ng salitang-
ugat.
Sa iba pang pangkat ng
katinig na dumaraan sa pag-
uulit, karaniwang inuulit ang
tunog ng unang katinig at
unang pantig na maririnig sa
pagbigkas ng salitang- ugat.
Crystallize- ano ang tunog ng
unang katinig?
Magki- crystallize
Magda- dry cleaning
Sa pagbabaybay naman ng
kambal katinig na
nagsisimula sa s at
dumaraan sa pag-uulit,
karaniwang inuulit ang
tunog ng unang patinig sa
pagbigkas ng salitang- ugat.
Scan- ano ang unang tunog?
Mag-i-scan
Mag-iiskedyul
Opsiyonal na pangmaramihang anyo
sa pang- uri at pandiwa
Ang pang- uri ay maaring
magkaroon ng opsiyonal na
pangmaramihang anyo sa
pamamagitan ng pag- uulit ng unang
pantig ng salitang- ugat. Kapag
ginamit ang pangmaramihang anyo
ng pang- uri, maaari nang tanggalin
ang katagang MGA sa tinutukoy na
pangngalan.
 Masisigla ang (mga) atleta sa
palaro.

Masisikhay ang (mga)

manggagawa sa Pilipinas.

Mahuhusay ang (mga) delegado

sa seminar.
 Samantala,kapag ginamit
ang pangmaramihang anyo
ng pandiwa, hindi maaring
tanggalin ang katagang
MGA.
Nagsipag-alisan ang mga
bisita.
Nagsipagtakbuhan ang mga
bata.
 Sa pagsulat ng
pangmaramihang anyo ng
salitang hiram, gamitin ang
pang- isahang anyo ng
salita. mga cell
phone
mga painting
mga
 Maaari ding gamitin ang
pangmaramihang anyo ng
salitang hiram ngunit hindi
na kailangan pang
pangunahan ng mga.
 Ang mga painting o ang
paintings
hindi “ang mga
paintings”

 Gamitin lang ang panlaping
pambuo ng pang- uri sa
salitang- ugat na hindi taal na
pang- uri.
 Pangrehiyon o rehiyonal
hindi pangrehiyonal
  Pangkultura o kultural
hindi pangkultural
 Pampolitika o politika,
hindi pampolitikal
Pangngalang Pantangi at Pang-
angkop
 Iwasang lapian ng g o ng
ang mga pangngalang
pantangi. Sa halip, gamitin
ang buong pang- angkop
na na at ng upang
Halimbawa:
Pinagmasdan ni Abdulla na
lumalakad silang
papalayo; dumampi ang
sinag ng araw sa kaniyang
hubad na ulo.
Sa halip na
Pinagmasdan ni Abdullang
lumalakad silang
 Hindi na nilalagyan ng
pantukoy na ng ang mga
pangngalang pantangi na
tumutukoy sa mga pook,
tulad ng barangay,
 Lungsod Baguio
(sa halip na
Lungsod ng
Baguio)
Barangay Lingsat
(sa halip na Barangay ng
Lingsat)
Rehiyon NCR
Gayunpaman, mayroon pa ring
mga pangngalang pantangi na
nilalagyan ng pantukoy na ng
kapag ikinakabit sa mga salitang
pampook tulad ng lalawigan at
munisipalidad.
Lalawigan ng La Union
(sa halip na lalawigan La Union)
Munisipalidad ng Naguilian
(sa halip na Munisipalidad Naguilian)
Pagbaybay ng mga bilang mula isa
hanggang siyam
 Binabaybay nang buo ang bilang
mula isa hanggang siyam.
Ginagamit ang numeral kapag 10
pataas.
Halimbawa:
Kami ay may limang ektaryang
bukirin.
Sila ay may 19 na sasakyan.
Pagbaybay ng bilang sa
unahan ng pangungusap
Binabaybay nang buo ang
bilang kapag nasa unahan
ng pangungusap.
Tatlong medalyang ginto
ang kaniyang natanggap.
Labinlimang taong
gulang lamang siya.
Pinagkalooban ng Kagawaran ng
21 o 211
Agrikultura ang ____________
1 na
pamilya ng mga titulo sa lupa.
 Kapag ginagamit ang numeral,
karaniwang hindi na lumilitaw ang pang-
angkop na ng sa mga bilang na
nagtatapos sa patinig.
Iba pang halimbawa:
May 10 kandidato para sa
pagkaalkalde.
Tatlo sa 25 mag- aaral ang nakapasa sa
BAR.
 Karaniwan namang ginagamit
ang pang- angkop na na sa
mga bilang na nagtatapos sa
apat, anim, at siyam.
Nasugatan ang 44 na katao sa
kilos-protesta.
Sumali ang 26 na koponan sa
paligsahan sa basketbol.
May 29 na bundok sa Occidental
Mindoro.
 Sa pagpapahayag ng
malalaking bilang (milyon
o mahigit pa), maaaring
gamitin ang simbolong
numeriko kasama ng
pamilang na binaybay nang
buo (milyon, bilyon, at iba
Mga Halimbawa:

Tinatayang 79.9 milyon na

ang populasyon ng
Filipinas.

Halos P30 bilyon ang

salaping nawawala sa
kaban ng taumbayan
 Kapag ang mga bilang ay nasa
isang serye, higit na mainam
na gumamit ng simbolong
numeriko.

Ang edad ng kanyang mga anak

ay 27, 24, 21, 16, 11, 5, at 2.
 Iniiwasan na ang ibang
bilang ay binaybay nang
buo samantalang ginamit
ang simbolong numeriko
para sa iba.
 May 98 mag- aaral mula
sa kolehiyo ng Arte at
Literatura, 125 mula sa
Kolehiyo ng Inhenyerya,
76 mula sa Kolehiyo ng
Agham, 197 mula sa
Kolehiyo ng Agham
Panlipunan at Pilosopiya,
at 9 mula sa Ekonomiks na
 Mga
Karagdagan
isang
isang sandadaan
daan an

dalawanda Dalawang
an daan
 Mga lalaki
tatlong lalaki
kalalakihan
hindi tatlong
kalalakihan
o mga kalalakihan
Mga babae/pitong
babae/kababaihan
hindi pitong kababaihan o
mga kababaihan
Sa usaping digrapo,
pinapalitan ng “k” ang
“ct” (abstrak, adik,
impak, korek)
Katwiran
Raso
reason Katuwiran–
n?
katwiran
mali ang
katuwiran
katuwiran –
straightness
 Hen. Aguinaldo?
Heneral
Aguinaldo?

Pang. Aquino?
Pangulong
Aquino?
Daglat ng titulo ang
gamitin kung buo ang
pangalan
Hen. Emilio Aguinaldo
Pang. Benigno Aquino, Jr.
Buo ang titulo kung
apelyido lang
Heneral Aguinaldo
Pangulong Aquino
May mga pagkakaltas na
itinuturing na balbal kayȃ’t
hindi ginagamit sa pagsulat
na akademiko at
propesyonal, maliban kung
ginagamit sa diyalogo at iba
pang layuning
Mayroon (var. Meron)
pampanitikan.
Huwag (var.
wag, h’wag)
Hayaan (var.
Wika mo (var. kamo,
ika mo)
Wika niya (var.
aniya)
Nakita mo (var. kitam)
Kaunti (var.
Konti)
Kabiyak (var.
Kabyak)
 Kailan ginagamit ang DI
at HINDI?
Sa tanong na: Sasama daw
ba siya?
“Di sasama .“ o “Hindi
sasama.”

Sa tanong na: Maputi ba

siya?
“Di maputi.” o “Hindi
maputi.”
DI – kapag sinusundan
ng pang-uri (di maganda,
di masaya)
Sa tanong
HINDI – na: Maputi hindi
kapag ba
siya?
sinusundan ng pang-uri
Sagot:
(hindi “Di tatakbo,
ako, hindi
maputi.”
hindi bukas, hindi talaga)
Sa tanong na: Sasama
daw ba siya?
Sagot: “Hindi
 Kung dadaglatin—
Linggo: “Ling.” o
“Lin.”?
Ang daglat sa araw at
Oktubre: “Okt.” o
buwan ay laging ang
“Oktu”?
unang tatlong letra
(Lun., Mar., Sab., ; Ene.,
Peb., Mar., Hun., Hul.,
Ago., Dis.)
Sampung Bagong Salitang
Filipino noong 2010
AMPATUAN
LOAD TARPO EMO

ONDOY NAMUMUTBOL
JEJEMON SPAM SOLB

UNLI KORKOR
ampatuan- karumal-
dumal na
pagpaslang
jejemon- wikang hindi
binibigkas,
ginagamit lamang sa
pagti-text
ondoy- labis-labis
Dapat tandaan na ang
estandardisasyon ng wika
ay dapat magmula sa
gumagamit nito
kaalinsabay ang kakayahan
ng lahat na umunawa sa
kawastuan ng paggamit ng
salita.
Iangat ang kalidad ng wika
sa pamamagitan ng
pagsasaayos ng mga gamit