KABANATA 4:

EREHE AT
PILIBUSTERO
BUWAN ng oktubre. Maraming paupahang kalesang nag
sasalubungan sa kalsada tulad din ng mga pilipino at mga
dayuhan. Naglalakad si crisostomo ng walang direksiyon.
Nakarating siya ng Liwasang Binondo. Wala parang
pinagbago ang nasabing lugar. Gaya parin ng dati ang daan
at bahay na may pinturang puti at bughaw. Maging ang
lumang orasan at kampanaryo ng simbahan ay nanatili
paring ganoon sa kanyang paningin. Naroon parin ang
mga tindahan ng Intsik may may maruruming tabing at
tukod na bakal.
• Isang kamay ang ang pumatong sa kanyang balikat at
nang lingunin ay ang tiyente ba nakangiti sa kanya.
• “Sana’y hindi mo sapitin ang nangyari sa iyong ama. Mag-
iingat ka at sana’y maging aral sa iyo ang kanyang
sinapit”anang tinyente ng mga guwardiya sibil.
• “Sa palagay ko ay naging malapit kayo sa aking ama.
Maari po ba ninyong ikuwento ang nangyari sa kanya?
Pakiusap ni ibarra.
• “Batid ng lahat ang pagkamatay ng iyong ama sa loob ng
bilangguan. Namatay sa bilangguan ang aking ama? Hindi
makapaniwalang reaksiyon ni crisostomo. Kilala po ba ninyo ang
aking ama?
• “Nasisiguro ko sa inyong kilala ko ang iyong ama.
Nakapagtatakang hindi pala ninyo alam ang sinapit niya sa
bilangguan.
• “Masasabi ba ninyo sa akin kung bakit siya nabilanggo?
• Ikukuwento ko sa inyo subalit ako’y sabayan ninyo sa pag lalakad
patungo sa kuwartel.
• “Mabait na tao si Don Rafael subalit marami rin ang nagagalit at may kimkim na
pagkainggit. Karamihan sa mga ito ay mga kastilang nag tataglay ng mssamag ugali. Ang mga
mabubuting tao ay hindi nag tatagal at nagkakaroon ng maraming kaaway tulad ng iyong
ama.
• Saglit na huminto sa paglalakadang tinyente at sandaling tumigil sa pagsasalaysay.
• Ilang buwan pa lamang kayong nakaalis nang magkasira ang inyong ama at si padre
Damaso. Pinag bintangan ni padre Damaso ang iyong ama nang hindi pangungumpisal na
dati na naman niyang Hindi ginagawa kahit noong sila’y magkaibigan pa.
• Mula noon ay madalas pasaringan ni padre Damaso ang iyong ama sa tuwing siya’y
nagsesermon sa pulpito. Masasabi kong higit parin siyang marangal kaysa sa kanila….
• Patuloy lamang ang sa pakkikinig si crisostomo sa mga inilalahad ng tinyente. May isang
dating artilyero na nawala sabserbisyo dahil sa kamang mangan at kasamaan ng ugali.
Pumasok siya bilang kolektor ng buwis subalit nililibak siya ng mga indio bago
magsipagbayad ng buwis.
• Minsang nagbabasa ng mga papeles ang kolektor ay napansin bg isang grupo ng mga bata.
Na pabaliktad niya itong binabasa. Tinukso siya ng mga bata at sumigaw ng ba-be-bi-bo-bu.
• Sa galit ay pinukol ng kolektor ang mga bata. Nang tamaan ang isang bata ay pinagsisipa ito
ng kolektor. Wala ni isa mang nangahas makialam sa mga nakakita.
• Noon dumating si Don Rafael at sinugod ang kolektor para awatin. Nag labanan sila ng
lakas hanggang sa nawalan ng panimbang ang kolektor at bumuwal sa kalye. Hindi
sinasadyang nabagok ang ulo ng kolektor sa isang bato nang bumagsak ito.
• Nabilanggo ang iyong ama at noon siya pinaratangan na isang erehe at filibustero. Higit na
mabigat ang paratang na filibustero na masahol pa sa pumatay ng tatlong mangmang na
kolektor ng buwis.
• Ang iyong ama ay pinag bintangang bumasa ng mga babasahing tulad ng El Coreo de
Ultramar at pahayagang Galing sa madrid. Nag-iingat din daw siya ng larawan at mga sulat
ng isang pilipinong pari na binitay dahil sa pagkakasangkot sa rebelsyon. At pati pagsusuot
niya ng Barong tagalog ay ginawang malaking kasalanan ng iyong ama dahil apo siya ng
isang kastila.
• Marahil kung hindi lamang sa kanyang mga kaaway ay napawalang sala na ang iyong ama.
Pinatunayan ng isnag doktor na ang naging sanhi ng kamatayan ng kolektor ay alta presyon
at tunay na walang kinalaman ang inyong ama.
“Ginawa ko ang lahat upang matulungang makalaya si Don Rafael. Lumapit ako sa dating
kapitan Heneral, sa mga abogadong pilipino at sa kastila subalit tumanggi silang tumulong
dahil takot madamay sa demanda. Dumating ang panahon ng katarungan subalit huli na.
Nagkasakit na ang iyong ama sa loob ng kulungan hanggang sa namatay. Saktong sinapit nila
ang kuwsrtel nang matapos mag kuwento ang tinyente. “Malalaman mo ang iba pang
nangyari mula kay kapitan tiago.Mahigpit na nagkamay ang dalawa bago tuluyang tinalukuran
ang isa’t isa.
KABANATA 5
ANG TALA SA KARIMLAN
DUMATING si crisostomo sa kanyang tinutuluyan sa Fonda
de Lalabna pag aari ng isang Lala Aie, isang mestisang indio
na may lahing Ingles. Agad siyang pumasok sa silid upang
mamintana. Bakas sa mukha ng binata ang matinding
pagod at kalungkutan. Kung hindi sana labis ang kanyang
pagod at kalungkutan, ay mapapansin niya ang saya sa ng
nagaganap na kasayahan sa kabilang ibayo ng ilog.
Maririning sana ni ibarra ang malamyos na awitin ng
okestra at mamamalas ang malamlam na ilaw sa kabilang
ibayo.Tanaw mula sa kanyang silid ang bahay ni kapitan
tiago. Hiniling niya sa sariling sana ay naroon siya subalit
masyado siyang abala sa mga bagay na kailangan niyang
gawin. Sa knyang guniguni ay nag lalaro ang isang diwata na
nakatayo sa gitna ng bulwagan na walang iba kung di si
Maria clara, ang buhay at pag-ibig ni crisostomo.
Kadarating palamang ni Maria clara mula sa kumbento.
Nasisisyahang nakikipag usap si Padre Sybila sa dalaga
bakas sa mga ngiti ni Padre Damaso nag pagiging mapalad.
Panay naman ang pag aayos ni Donina Victorina ng mga
palamuting perlas at brilyante sa buhok ni maria clara. Sa
ayos, kilos at pananamitbni maria clara mababakas
pagiging mayumi na puspos ng kalinisan ng kalooban at
budhi. Sa lahat ng panauhin ay mahahalatang isang batang
pransiskano lamang, payat at tila masasakitin ang hindi nag
papakita bg labis na paghanga o pagkabighani kay Maria
Clara.Saglit lamang ang kaligayahan ng pagmumuni muning
iyon ng binata ang kanyangbmagandang gunita’y napalitan
ng isang madilim na eksena. Nakita niya ang isang madilim
na silid na napapaligiran ng pader, may isang-
Gulanit na banig na naka latag at nakahiga ang isnag matandang
lalaking gusgusin. Ang lalaki ay walang iba kundi ang kanyang amang
si Don Rafael. Sa gunita niya ay nasa isang sulok ng nakaririmarim na
piitan ang kanyang ama at naka baluktot sa pagkakahiga. Kaawa-awa
ang sinapit nito. Nauulinig pa ni crisostomo ang tinig ng kanyang ama,
ang mga daing at kapos na pahinga na bumabalot sa kanyang diwa.
“Crisostomo! Crisostomo! Malali na ang gabi nang datnan ng antok si
crisostomo at napahimbing sa pagtulog. Lumaganap na ang
katahimikan sa buong ka maynilaan maliban sa batang pransiskanong
tila ayaw dalawin ng antok sa labis na pag-iisip. Inabotan na ito ng
tilaukan ng manok at pakikipag-agawan ng dilim sa palikiwanag ng
langit.
KABANATA 6
KAPITAN TIAGO
• Si kapitan tiago ay isanglalaking bilugan ang mukha, kayumanggi ang kulay at
hindi kataasan kung titignan sa pisikal na anyo. Ngunit kung susumahin sa
kabuuang pagtingin ng bayan ng San Diego, isa siya sa pinakamayaman,
malapit sa simbahan at sa pamahalaan. Mahusay siyang makisama sa lahat ng
tao, mahirap man o mayaman, mang mang o edukado, ordinaryong
mamamayan o maging may tungkulit sa lipunan at simbahan. Kilala bilang
isang mabuting tao si kapitan tiago.
• Bagamat hindi nakapag-aral dahil sa kakuriputang taglay ng ama, natuto siya
sa pamamasukan sa isang paring Dominiko.
• Pinagtiyagaan siyang turuan upang matuto kapalit ay ang paninilbihan sa pari. Lahit nasa
pisikal ay maliit ang kanyang ulo, ang paniniwala naman ng marami ay may angkin siyang
husay at talino
• Napatunayan ito nang mapangasawa si Donya Pia Alba, isang mayamang dalaga.sa silag at
tiyaga sa pangangalakal, napayabong nilang mag-asawa ang kanilang kabuhayan. Ngunit sa
kanilang pag sasama na umabot na anim na taon hindi sila nabiyayaang mag kaanak. Mula sa
payo ng kaibigan at kapalig sa pananampalataya ni Padre Damaso, nanalig silang mag asawa
sa Birhen ng obando upang sila’y mabiyayaan ng supling.
• Hindi nag laon ay nag lihi ang babae. Nag bunga ang kanilang pananampalataya ng isang
napakarikit na sanggol na pinangalalanang Maria clara. Naging malaking palaisipan ang
pananamlay ni Donya Pia Alba nang ito’y magdalang tao. Naging malulungkutin ito at nang
hina ang pangangatawan hanggang sa damuan ng malubhang maramdaman.
• Iyon ang naging dahilan ng pagkasawi. Isang mestisang babae si maria Clara, maganda at
mayuming binibini na hinahangan ng kapwa babae at lalaki.
• Tunay ngang malapit si kapitan tiago sa simbahan at mga kaparian dahil nagagawa nitong
tumbasan ng salapi ang kabanalan. Nakabibili ang kanyang pera ng panobena at tamisa.
Nagagamit rin niya ang kanyang salapi upang ipag dasal siya ng mga mahihirap kung wala
siyang oras na magdasal. Siya ay deboto rin ng halos lahat ng mga santo at ang bahay niya
ay puno ng mga imahe. Hindi niya nalilimutan na magpasalamat sa mga pari sa paraan ng
pagbibigay ng regalo at donasyon sa tuwing may okasyon.
• Maalahanin din siya sa mga opisyales sa pagbibigay ng regalo sa lahat ng okasyon. Ang
kaniyang pagiging malapit na pamahalaan at pakikipag mabutihan sa mga opisyales ang nag
dulot ng usapin ang mga taong bayan tungol sa pagkakaluklok niya bilang kapitan ng
kapisanan ng mga mestiso gayong hindi naman siya mestiso. Maraming ang tulutol ngunit
dahil sa kanyang katayuan sa lugar at impluwensiya ay nakuha niya ang posisyon.
• Mula pagka sanggol ay pinalaki si Maria Clara ng kanyang tiya Isabel at sa pangangalaga ng
amang si kapitang tiago at amain na si Padre Damaso.
• Nakasanayan na siyang maging anghel, birhen o sagala sa tuwing may prusisyon dahil sa
taglay na katangian at kagandahan.mamula mula ang knayang buhok, matangos ang ilong,
may biloy sa pisngi at taglay ng pagiging mestisa ni Maria Clara ay dahil sa ipinag lihi ito
kay San Antonio.
• Nag mag katorse anyos si Maria Clara ay ipinadaa diya sa Baeteryo ng Sta. Catalina.Tutol
man ang kalooba ni Marianm Clara ay hindi niya nagawang suwayin ang kagustuhan ng
amaing si Padre Damaso na ipasok siya ng kumbento.
• Napahiwalay si Maria sa kanyang ama at tiyahin, mga kaibigan at kababatang si crisostomo
ibarra. Ilan taon palamang ang nakalipas mula nang mapagsiyahan ng matalik na kaibigang
kapitan tiago at Don Rafael ibarra ang kani kanilang mga anak ay ipakasal sa takdang
panahon. Naniniwala ang dalawa na wagas ang pag mamahalan bina crisostomo Ibarra at
Maria Clara.
KABANATA 7
SUYUAN SA ASOTEA
Hindi mapalagay si Maria Clara buhat nang makagaling sa simbahan kasama ang kanynag tiya
Isabel. Pag katapos ng misa ay agad itong nagyaya na umuwi agad ng bahay. Naramdaman ni
Maria Clara ang pagdaramdam ni tiya Isabel sapagkat naniwala ito sa kanyang
pagkamadasalin. Sinadya niyang iparinig dito huling panalangin, “patawarin ako ng Diyos na
higit na nakakaunawa ng aking kalooban bilang babae.
• Hinintay ni maria clara ang pagdating ni ibarra at ang lagdalaw nito sa kanilang bahay, sa
pag asam na ito na ang kanyang hinihintay. Si tiya Isabel ay abala sa pag-iimis ng kalat na
dulot nang nagdaang kasiyahan samantalang panay ang buklat ni kapitan tiago sa kanyang
mga papeles. Napansin ni kapitan tiago ang ang pamumutla ng ng mukha ng anak, mas mas
makakabuti nga sigurong mag bakasyon ka muna para makalanghap ka ng sariwang hangin.
• Ang mabuti pa siguro’y bumalik ng kayo ng tiya Isabel mo sa Beateryo at kunin na ang
lahat ng iyong damit. Hindi kana babalik doon kaya mag paalam ka nang tuluyan sa mga
kaibigan mo, ani pa ng ama.
• “Sa San diego na lamang dahil mas malaki ang bahay doon at isa pa’y malapit na ang pista,
sabad ni tiya Isabel.
• Ikaw pala, Don crissostomo! Bulalas ni kapitan tiago. Napatda si Maria Clara lalo nang
marinig ng binatang bagong dating. Patakbo siyang patungo sa silid dasalan. Napangiti na
lamang sina kapitan tiago at tiya Isabel dahil iginawi ng dalaga.
• Nabigla si Maria Clara nang bumungad sa kanyang harapan ang tiyahin habang sinisilip niya
si ibarra at ang ama habang papa akyat sa hagdan mula sa maliit na butas ng susian ng
kanyang silid.
• Sa tuwa ay nahalikan niya at niyakap ang matandang babe. Labis na galak ang kanyang
naramdaman at namamalas ito ng matandang babae. Pinag ayos siya nito ng bihisan upang
maharap na ang bisitang binata.
• Sa asotea napadpad ang mg kasuyo at doon nag usap. Sa umpisa’y Tahimik abg dalawang at
nagpapakiramdaman dahil sa matagal na hindi pagkikita. Ng lumaon nag simula silnag mag
balik tanaw ng kanilang isip at damdamin ang iniwang kamusmusan bago pa sila nag
kahiwalay.
• Ang kanilang suyuan ang tanging baon nila sa pag hihiwalay nang ipadala si Maria Clara sa
Baeteryo at ng mag tungo naman si ibarra sa ibang bansa upang mag-aral.
• Isang liham pamamaalam ang iniwan ni ibarra kay Maria Clara. Tuyong dahon naman ng
sambong ang inilagagay ng dalaga sa loob ng sombrero ng binata nang hindi ito sakitan bg
ulo. Ang biro ni ibarra ay iyon lamang ang tanging naibigay sa kanya ng dalaga.
• Sa Astotea rin binasa ni Maria clara ang lihim ng binata, ayon kay Maria Clara ay pulos
kasinubgalingan ang laman kaya nais laktawan ang sa palagay niya bahagi ngbliham hinidi
totoo. Sa asotea ring iyon ipinagtapat ni ibarra kay Maria Clara ang naing usapan nila ng
kanyang ama tungkol sa pa aaral niya sa ibang bansa.
• Tutol ang kalooban ni ibarra at ipinanahiwatig niya ang tungkol na mangibang bayan. Napaiyak
pa siya sa harapan ng ama. Doon din niya ioinagtapat sa ama na iniibig si Maeia Clara. Sinagot
siya ng ama na ang dahilan ng plano nitong pag papa-aral sa kanya sa ibang bansa ay para sa
kanyang kabutihan.
• “Lagi mo ba akong naaalala? O sadyang naging makakalimutin kana dahil sa mga magagandang
dilag na nakikilala mo saniyong pag lalakbay?
• Paano kita mallikimutan gayong ang yinig mo’y naririrnig ko maging sa gubat ng Alemanya?
• Ilang parusa na ang tinanggap ko mula sa sa aking kompesor na nag sabing kalimutan na kita,
ngunit hindi ko parin magawa, sabi niya.
• Nalimot ako ako sanaking tungkulin.
• Sinnabi ni crisostomo sa kasintahan na kailangan niyang mag balik sa San Diego upang
gampanan ang tungkulin sa ama bilang pag-alala sa araw ng patay. Man si Maria Clara ay
hindi na niya pinigilan ang pag-alis ni ibarra.Muling nagbalik sa silid dalanginan si Maria
Clara at doon siya dinatnan ni kapitan tiagobhabang lumuluha.
GROUP 1
PREPARED BY:

ANGELINE BALIGAD
RAYMOND SALAZAR
HARRY ORDONES