3as - TDS

UREĐAJI ZA PODMAZIVANJE MOTORA

Zadatak podmazivanja je da:

1. smanji trenje između dijelova koji su u međusobnom

zahvatu (kontaktu),
2. da hladi podmazane dijelove motora,
3. da zaptiva radni prostor motora i
4. da odstrani čestice koje nastanu trošenjem
(habanjem) dijelova u kontaktu.

2
UREĐAJI ZA PODMAZIVANJE MOTORA
Glavni elementi sistema za podmazivanje motora su:
1. pumpa za ulje,
2. redukcioni ventil,
3. grubi prečistač ulja,
4. fini prečistač – filter ulja i
5. hladnjak za ulje.

Potrebna količina motornog ulja drži se u koritu za ulje

(karteru) na donjoj strani kućišta motora. Odatle ga
izvlači pumpa kroz sito i potiskuje prema ležajima
koljenastog vratila.

3
UREĐAJI ZA PODMAZIVANJE MOTORA

4
UREĐAJI ZA PODMAZIVANJE MOTORA
PUMPA ZA ULJE
Pumpa za ulje kod motora SUS je najčešće zupčasta,
zbog niza svojih dobrih osobina, kao što su:
- jednostavna izrada,
- male dimenzije,
- visoka pouzdanost u funkcionisanju itd.

5
UREĐAJI ZA PODMAZIVANJE MOTORA
Zupčasta pumpa je pumpa koja radi na principu
pokretanja zupčanika. Sastoji se od dva zupčanika koja su
smještena u kućištu pumpe. Jedan zupčanik je pogonski, i
dobija pogon od pogonskog uređaja (najčešće
elektromotor), a drugi zupčanik je radni. Zupčanici su
međusobno spregnuti, te se okreću ovisno jedan o
drugom. Razmak između kućišta i vrha ozubljenja je tek
dovoljan da se zupčanici nesmetano okreću u kućištu, da
bi se spriječilo strujanje tekućine između kućišta i
ozubljenja. Ovo je jedna od najčešće upotrebljavanih
izvedbi pumpi, koja ima vrlo široku primjenu, posebno pri
prebacivanju viskoznijih tekućina.

6
UREĐAJI ZA PODMAZIVANJE MOTORA
Osim zupčanika, zupčastu pumpu čine i:
- osovina,
- kućište,
- zaptivači,
- donji poklopac,
- dovodni kanal za ulje i
- odvodni kanal za ulje.

7
UREĐAJI ZA PODMAZIVANJE MOTORA
Princip rada pumpe za ulje: vodeći zupčanik dobija
pogon od koljenastog vratila (neposredno ili
posredno). Oba zupčanika u pumpi imaju iste
dimenzije i zazor, kako među zupčanicima, tako i u
odnosu na kućište, koji moraju biti minimalni. Ulje
dolazi kroz ulazni kanal u pumpu i prenosi se između
međuzublja zupčanika i tijela pumpe do drugog
otvora, koji vodi u uljnu magistralu, odakle se neće
moći vratiti, jer su zupčanici u sredini u spregu i ulje
tuda neće moći prolaziti. Ne lijevoj strani će, uslijed
oduzimanja tečnosti, nastati potpritisak, a na desnoj
strani pumpe nadpritisak.

8
UREĐAJI ZA PODMAZIVANJE MOTORA
VRSTE ZUPČASTIH PUMPI
1. pumpe s vanjskim ozubljenjem i
2. pumpe s unutrašnjim ozubljenjem.

Prvi tip pumpe ima vanjsko ozubljenje na oba

zupčanika, a kod drugog tipa, jedan ima vanjsko, a
drugi unutrašnje ozubljenje. Osim po izvedbi, ova dva
tipa se razlikuju i po količini fluida za koju se izvode.
Tip zupčaste pumpe s vanjskim ozubljenjem se izvodi
za sve količine fluida i sve brzine obrtanja, od
najmanje, do najveće, dok se pumpa s unutrašnjim
ozubljenjem izvodi samo za manje količine i manji
broj okretaja.
9
UREĐAJI ZA PODMAZIVANJE MOTORA
PREDNOSTI ZUPČASTIH PUMPI
1. jednostavna izvedba i pouzdanost u radu
2. zbog malog broja dijelova nisu podložne kvarovima,
osim u slučajevima kada služe za crpljenje medija sa
abrazivnim nečistoćama. Tada može doći do
istrošenja kućišta i/ili zupčanika, te povećanja zazora
između njih. To dovodi do smanjenja kapaciteta
pumpe, te, na kraju, i do prestanka rada. Zbog toga se
uvijek na usisnoj strani zupčaste pumpe nalazi
ugrađen filter.
3. relativno su malih dimenzija

10
UREĐAJI ZA PODMAZIVANJE MOTORA
4. samousisne su,
5. mogu raditi na raznim okretajima i sa raznim
medijima,

NEDOSTATAK OVIH PUMPI JE pojava dinamičkog

opterećenja cjevovodausljed cikličnog dodavanja
ulja i velika zavisnost stepena dobave pumpe od
broja okretaja.

11
UREĐAJI ZA PODMAZIVANJE MOTORA

12
UREĐAJI ZA PODMAZIVANJE MOTORA
REGULACIONI VENTIL
Glavna uloga regulacionog ventila je da štiti od
preopterećenja glavnu magistralu tj. instalaciju,
održava pritisak u granicama dozvojenog, na koji je
podešen.

Kada se pritisak poveća iznad dozvoljenog, redukcioni-

prelivni ventil se mora otvoriti i omogućiti prelaz ulja
u karter motora.

13
UREĐAJI ZA PODMAZIVANJE MOTORA
GRUBI PREČISTAČ ULJA
Karakteristika grubog prečistača ulja je da se kroz njega
propušta cjelokupna količina ulja koja prolazi kroz
redukcioni ventil.

Prema tome, ovaj prečistač ulja mora biti vezan serijski

u instalaciju za podmazivanje.

14
UREĐAJI ZA PODMAZIVANJE MOTORA
FINI PREČISTAČ ULJA
Karakteristika finog prečistača ulja je da se kroz njega,
iz glavne magistrale-instalacije, odvodi 15÷20% ulja,
tako da se cijela količina ulja prečisti u toku dužeg
perioda.

Prema tome, ovaj filter vezan je paralelno u sistem

podmazivanja, a količina ulja koja protiče kroz
prečistač, reguliše se kalibrisanim otvorom.

15
UREĐAJI ZA PODMAZIVANJE MOTORA
HLADNJAK ZA ULJE
Kod jako opterećenih motora, ulje se zagrijava na
suviše visoke temperature, postaje rjeđe, gubi
viskozitet i ne ostvaruje dobro podmazivanje. Zbog
toga ga moramo hladiti. Prinudno hlađenje se vrši u
hladnjaku za ulje.
Način hlađenja ulja zavisi od načina hlađenja motora.
Kao i kod hlađenja motora, tako i hlađenje ulja može
da bude vodeno i vazdušno.
Kada je motor hladan, hladnjak je isključen.

16
UREĐAJI ZA PODMAZIVANJE MOTORA
Hlađenje ulja kod manje opterećenih motora se vrši u
donjem kućištu motora (karteru), tako što ulje
predaje toplotu zidovima kućišta, a odavde je odvodi
vazduh, koji u toku vožnje struji oko kućišta.
Hlađenje se može pospješiti orebrenjem kartera, tj.
povećanjem površine odvođenja toplote.

17
 MOTORNA ULJA
Motorno ulje je smješteno u karteru ispod radilice, na
donjoj strani motora. Ulje se ispumpava iz kartera
pumpom za ulje i dovodi do prečistača, gdje se
prečišćava prije nego što uđe u motor.
Ako je prečistač ulja toliko zaprljan da motorno ulje
ne može da prođe, otvara se obilazni ventil i motorno
ulje ide direktno ka radnim dijelovima motora.
Ovo je veoma važno, pošto u motoru mora da se
nalazi ulje, pa makar bilo i zaprljano.
Motorno ulje se potiskuje do vrha motora kroz uske
kanale.

18
 MOTORNA ULJA
Ulje prolazi kroz bregastu osovinu, zatim naviše do
podizača ventila i klackalice, a onda naniže do
radilice, klipova i sve do zidova cilindra.
Na kraju, gravitacija vraća motorno ulje u karter, gdje
proces kruženja ponovo započinje.
Na ovaj način, motorno ulje podmazuje sve dijelove
motora, hladi površine i smanjuje habanje.
Motorno ulje također djeluje kao tečni zaptivač na
klipovima, tako da sprječava prolaz smjese vazduha i
goriva. To povećava kompresiju u cilindru, a samim
time i snagu i doprinosi boljem učinku motora.

19
 MOTORNA ULJA
Dakle, funkcija ulja je da odnosi toplotu iz bloka
motora i podmazuje pokretne dijelove, kako u motoru
tako i na pomoćnim agregatima. U ulju se
nagomilavaju i produkti sagorjevanja u cilindru, koji
prodiru u ulje, npr. pored klipnih prstenova. S
vremenom dolazi do prljanja ulja, što direktno utiče
na njegova svojstva. Zato je vijek zamjene ulja znatno
kraći kod motora koji troše ulje. U svom toku ulje
nailazi na prečistač (filter), u kome se zadržavaju
otpadne čestice, ali treba znati da filteri nisu
svemoćni i da veliki broj mikročestica slobodno
prolazi kroz njih.

20
 MOTORNA ULJA
Redovna zamjena ulja omogućavaa nesmetano
funkcionisanje dijelova motora, čime sprječava
kvarove većih razmjera.
Interval zamene ulja zavisi od više faktora, kao
što su relacija i uslovi vožnje, kvalitet goriva, kao i
kvalitet ulja. Kao optimum se preporučuje
zamjena ulja na 10 000 pređenih km.
Pod potrošnjom motornog ulja smatra se
količina ulja koja se doliva u motor između dvije
zamjene na svakih pređenih 1000 kilometara.
Motor mora da troši ulje. Normalna potrošnja
motornog ulja kreće se od 0,2 do 0,5 litara na
pređenih 1000 kilometara.
21
 MOTORNA ULJA
Nivo ulja u motoru kontroliše se na svakih 500
kilometara. Ako koristite kvalitetno motorno
ulje, a motor vozila je u dobrom stanju,
potrošnja ulja je minimalna. Preporuka je da
se pri zamjeni ulja promijeni i filter za ulje.
Motor ne treba zagrijavati u mjestu, nego nakon
tridesetak sekundi krenuti i voziti lagano, dok se
motor ne zagrije do normalne - radne temperature, a
to je desetak minuta od starta.
Kvalitetno motorno ulje omogućava manji gubitak
mehaničke energije u motoru, da bi se dobila ista
snaga. Teoretski to je do 7,5%.
22
 MOTORNA ULJA
Motorna ulja moraju kod visokih temperatura
imati dovoljno visok viskozitet za postizanje
zadovoljavajućeg podmazivanja i za dobro
zaptivanje između klipa i cilindra. Naprotiv,
kod niskih temperatura viskoznost treba da
bude dovoljno nizak da omogući lagani i
siguran start motora. Inače, u zagrijanom
motoru vladaju vrlo visoke temperature i to u
zoni klipnih prstenova od 200 do 250 °C, a u
karteru motora od 100 do 150 °C.

23
MOTORNA ULJA

24
 MOTORNA ULJA
Danas su prihvaćena dva sistema klasifikacije
ulja i maziva prema njihovoj viskoznosti, a koji
imaju međunarodni značaj – ISO i SAE. Prvi se
sistem odnosi na tečna industrijska ulja i
maziva, drugi se odnosi na motorna ulja i ulja za
diferencijale i mjenjače automobila.
Viskozitet ulja predstavlja veličinu unutrašnjeg
trenja između molekula maziva, ili slikovitije
rečeno, predstavlja tečljivost ulja pri određenoj
temperaturi. Nastaje kao rezultat djelovanja
međumolekularnih sila u fluidu. Što su te sile
više izražene, to je i viskoznost veća.

25
 MOTORNA ULJA
Potrebno je naglasiti da viskozitet ne treba miješati sa
gustinom, jer su to dvije potpuno različite fizičke
karakteristike nekog fluida.
Viskozitet ulja se mijenja sa promjenom temperature
i to tako što sa povećanjem temperature viskozitet
opada, dok sa snižavanjem temperature ta vrijednost
raste.
Od motornih ulja se traži da te promjene viskoziteta,
u zavisnosti od promjene temperature, budu što
manje. Iz tih razloga su razvijena “monogradna” ulja
ili ulja za jednu sezonu, odnosno “multigradna” ulja ili
ulja za više sezona.
26
 MOTORNA ULJA
Monogradna ulja (imaju jednu brojnu oznaku, SAE
30, SAE 40 itd.) se koriste u automobilima koji prelaze
mnogo veći broj kilometara (recimo za godinu dana)
nego što je to uobičajeno, pa samim tim i češće
mijenjaju ulje.
Kod multigradnih ulja (imaju dvije brojčane
oznake: SAE 15W-40, SAE 5W-20 itd.) stvar je
nešto drugačija. Ova maziva se najčešće
koriste u vozilima koja prelaze “prosječan” ili
manji broj kilometara od “prosjeka”, pa je i
period zamjene ulja duži, odnosno rjeđi.

27