Srednja kola elinac

elinac

Zavrni rad
OTO ETVEROTAKTNI SUS MOTOR

Mentor: Uenik:
Drako Antoni, prof. Nedjeljko Ruli

elinac, maj 2017

SADRAJ
 Oto etverotaktni sus motor

Strana
Uvod...........................................................................................................................................3
1.Klipni sus motor..................................................................................................................4-5
2. Teoretski rad oto motora.................................................................................................6-10
2.1. Objanjenje PV dijagrama......................................................................................10
2.2. Konstrukcija razlika od dvotaktnog motora............................................................11
2.3. Objanjenje rada motora kod automobila..........................................................12-13

Zakljuak.................................................................................................................................14

Literatura.................................................................................................................................15

3
 Oto etverotaktni sus motor

UVOD

Godine 1876. Nicolaus August Otto je ostvario proces u motorima s unutarnjim

izgaranjem kojeg danas nazivamo Otto proces. Otto proces je odredio dananje procese u
benzinskim motorima. Kod ovog procesa je znaajno da se goriva smjesa tada stvarala
izvan cilindra (rasplinja), pri temperaturama koje su sline temperaturi okoline. Pri tome se
za proces upotrebljavaju plinovita ili lako hlapljiva goriva, danas najee benzin. Danas je
mogue i stvaranje smjese u cilindru.

Goriva smjesa se ubacuje u cilindar pri atmosferskom tlaku (ili blizu atmosferskog tlaka),
komprimira se u njemu i zatim pali. Kako je u cilindru smjesa goriva i zraka, omjer
kompresije ne smije biti preveliki da se ne bi dogodilo samozapaljenje smjese.
Samozapaljenje kod Otto procesa se mora izbjei, a paljenje se vri pomou iskre koju
baca svjeica u tono odreenom trenutku. Omjer kompresije stoga ne smije biti velik, nego
je on razmjerno nizak i kree se od 6:1 do 10:1, u posebnim sluajevima danas do 15:1 (kod
posebnih izvedbi na plin).

3
 Oto etverotaktni sus motor

1. KLIPNI SUS MOTORI

Klipni motori sa unutranjim sagorevanjem su motori koji se koriste na

dananjim automobilima. Osim na motornim vozilima (putnikim
automobilima, kamionima,motociklima), radnim mainama (traktorima, kombajnima i dr.)
i mehanizaciji uopte, koriste se i na brodovima (veliki, sporohodni dizel motori), amcima,
a u manjoj meri i za pogon lokomotiva i letelica. Procenjuje se da se u ovim motorima
potroi preko 25% ukupne svetske potronje energije (industrija, transport, grejanje, ...).
Udrumskom transportu troe skoro 99% energije, u vodenom preko 75%, dok
u eleznikom i vazdunom i manje od 10%. Ovi motori ostvaruju mehaniki rad na
raunpotencijalne energije produkata sagorevanja.

Kod motornih vozila se u ogromnoj veini koriste "klasini" klipni motori (tj. oto i dizel
motori), mada stalno ima pokuaja za uvoenje vankelovog motora. Postoje i pokuaji
ugradnje gasne turbine (ameriki tenk M1 Abrams ima ovakav pogon), ali to je izvodljivo
samo kod tekih vozila. U poslednje vreme prisutni su u hibridni pogon, pa i elektrini.

Automobilski motori kao gorivo koriste (motorni) benzin, dizel gorivo ili teni naftni gas -
TNG (tzv. plin), eventualno Komprimovani prirodni gas - KPG. Zbog nedostatka nafte kao
osnovne sirovine, automobilska industrija pokuava da nae alternativnu vrstu goriva.

Meu klipnim SUS motorima apsolutnu dominaciju u primeni imaju translatorni (linijski)
klipni motori sa unutranjim sagorevanjem (SUS), tj. "klasini" klipni SUS motori. Tu
spadaju oto (Otto Nikolaus) - nazivani jo i benzinskimotori i dizel motori (Rudolf Diesel).
Oni se meusobno razlikuju po termodinamikom ciklusu po kojim rade (i po kojima su i
dobili imena), iz ega proizilazi i principijelna razlika u vrstama goriva koje koriste: oto
motori koristemotorne benzine, ali i alternativna goriva, kao to su TNG, KPG i TPG,
alkoholna goriva, eventualno i biogas, dokdizel motori koriste dizel gorivo i biodizel,
eventualno delimino i KPG i TPG. I jedni i drugi mogu biti dvotaktni ili etvorotaktni.

4
 Oto etverotaktni sus motor

Ostale razlike su sledee:

Oto motori: nakon sabijanja smee goriva i vazduha, do njenog upaljenja dolazi
varnicom, koja nastaje nasveici. Nema eksplozije, sagorevanje se vri po slojevima.
Smea se kod starijih modela motora formirala ukarburatoru, a danas ubrizgavanjem
goriva ("injection motori"), bilo ispred cilindra (jedna ili vie brizgaljki), bilo direktno u
cilindar (to je retko). Za ienje njihovih izduvnih gasova koristi se "katalizator".

Dizel motori: sabija se ist vazduh i nakon ubrizgavanja goriva dolazi do spontanog
paljenja i sagorevanja, usled poviene temperature i pritiska, nastalih sabijanjem
vazduha. Nema sveica (osim grejaa na nekim motorima, koji se nakad nazivaju i dizel
sveice). Sporodohniji su i vei/tei po jedinici snage (osim kod turbo motora), ali
efikasniji. Za filtriranje izduvnih gasova dizel motora se koristi DPM filter (Diesel
Particulate Matter, dizel estina materija tj. a).

Mogu se podeluti po vie kriterijuma, npr. po broju cilindara (jednocilindarski,

dvocilindarski, trocilindarski, etvorocinindarski, ...) i rasporedu cilindara (linijski, V, W,
boxer, zvezda...).

Motori s unutarnjim izgaranjem danas imaju vrlo iroku primjenu. Glavni su

pokretai automobila, broda, vlaka, zrakoplova, slue kao pogon za
mnoge sisaljke,generatore struje, i jo mnogo drugih stvari. Razliitih su izvedbi i veliina,
od vrlo malih za pogon maketa do vrlo velikih brodskih motora.

5
 Oto etverotaktni sus motor

2. TEORETSKI RAD OTO MOTORA

Na dijagramu je prikazan idealni p -V dijagram Otto procesa. U toki 1 na dijagramu

(klip u DMT) smjesa goriva i zraka se ubacuje u cilindar i tada poinje kompresija, gibanje
klipa prema GMT. Smjesa se komprimira, raste joj tlak i temperatura, a smanjuje se obujam.
Ovaj proces traje sve do GMT i toke 2 kada svjeica baca iskru i pali smjesu. Smjesa
trenutno izgara poveavajui tlak i temperaturu u cilindru, pri konstantnom obujmu, sve do
toke 3 kada je zavrilo izgaranje i kada klip zapoinje svoje gibanje ka DMT u procesu
ekspanzije. Ekspanzija traje do toke 4 kada klip stie u DMT. Tada nastupa ispuh, tlak i
temperatura u cilindru padaju sve do toke 1. U toci 1 zapoinje izmjena medija koja traje
od 1 preko 1' te natrag do 1, kada poinje novi ciklus.

Tijekom teoretskog procesa izgaranje i izmjena medija se deava trenutano u mrtvim

tokama, a kompletan proces je zamiljen bez izmjene topline s okolinom, tj.adijabatski.

6
 Oto etverotaktni sus motor

Slika 1. - Teoretski dijagram Otto procesa

Kratki opis dijagrama

1 - Poetak kompresije obujam jednak obujmu cilindra)
1-2 - Adijabatska kompresija
2 - Paljenje smjese svjeicom
2-3 - Izgaranje po izohori (obujam jednak obujmu kompresije)
3 - Kraj izgaranja, poetak ekspanzije
3-4 - Adijabatska ekspanzija
4 - Kraj ekspanzije, poetak ispuha
4-1 - Izohorni ispuh
1-1'-1- Izmjena medija u cilindru

Taktovi Oto ciklusa

1-2 -kompresija
2-4 -izgaranje i ekspanzija
4-1' -ispuh
1'-1 usis

Opis teoretskog rada etverotaktnog motora slijedi iz dijagrama:

1.Takt - klip se giba od GMT ka DMT i usisava zrak u cilindar. Ovaj takt zavrava
kada klip doe u DMT.
Toka 1 - teoretsko trenutno zatvaranje usisnog ventila
2.Takt - Klip se giba ka GMT i komprimira medij unutar cilindra (smjesu goriva i
zraka kod Ottova motora ili sami zrak kod Dizelskog motora)

7
 Oto etverotaktni sus motor

Toka 2 - trenutno paljenje smjese ili trenutno ubrizgavanje goriva

3.Takt - Izgaranje i ekspanzija, kod Ottova motora, izgaranje po izohori, a zatim
ekspanzija, a kod Dizelskog motora je izgaranje po izobari i traje jedan dio
ekspanzije.
Toka 3 - predstavlja kraj izgaranja i poetak ekspanzije kod Ottova, ili Kraj
izgaranja i poetak samo ekspanzije kod Dizela.
Toka 4 - otvara(ju) se ispuni ventil(i)
4.Takt - ispuh, od 4 do 1 je po izohori, nagli pad tlaka na atmosferski, , a zatim od 1
do 1' klip se giba od DMT ka GMT i gura plinove pred sobom i tako nastavlja ispuh.
Toka 1' - zatvara se ispuni ventil, a otvara usisni ventil

Stvarni rad prikazan na slikama

Prikazano na Ottovu motoru: usis, kompresija, paljenje smjese, kraj ekspanzije - slobodan
ispuh, ispuh.

Stvarni rad etverotaktnog motora je prikazan na dijagramima desno i na slijedu prikazanom

gore. Pomou njih moemo tono definirati taktove i njihovo trajanje, kao i preklapanje
taktova. Toke koje su vane u odvijanju procesa su oznaene na dijagramima.

Toke predstavljaju:

1-otvaranje usisnog ventila

2-zatvaranje ispunog ventila
3-zatvaranje usisnog ventila
4-poetak izgaranja
5-kraj izgaranja

8
 Oto etverotaktni sus motor

6-otvaranje ispunog ventila

Oznake na dijagramu su:

Pa-atmosferski tlak
Pk-tlak kompresije
Pmax- najvei tlak u cilindru
Q-dovoenje energije
Vc-volumen cilindra
VK-volumen kompresije

Slika 2 - Stvarni dijagram etverotaktnog motora

Taktove moemo odrediti kako slijedi:

1.takt-usis-traje od otvaranja usisnog ventila do zatvaranja usisnog ventila (od toke 1 do

toke 2)
2.takt-kompresija-traje od zatvaranja usisnog ventila pa do toke paljenja paljenja (od toke
3 do toke 4)
3.takt-izgaranje i ekspanzija-traje od toke paljenja (4) pa do trenutka otvaranja ispunog
ventila (6)

9
 Oto etverotaktni sus motor

4.takt-ispuh-traje od otvaranja ispunog ventila (6) pa sve do njegovog zatvaranja (2)

Slika 3- Razvodni dijagram etverotaktnog motora

Na razvodnom dijagramu se vidi podruje obojano crvenom bojom, kada se deava izgaranje
u cilindru. Taj dio je dio takta ekspanzije. Na posljednjoj slici se vidi tamnije obojano
podruje, koje je podruje preklapanja taktova, odnosno dio kada traju i usis i ispuh.

Postoje odreena razmimoilaenja kada poinje kompresija, s obzirom da se usisni ventil

zatvara iza GMT. Pojedinci tumae da kompresija poinje u trenutku kretanja klipa iz GMT
prema DMT, meutim, prevladavajue miljenje je prikazano ovdje, da kompresija poinje
trenutkom zatvaranja ventila.

Najprije emo odrediti omjer kompresije procesa, e , koji je omjer obujma cilindra u mrtvim
tokama:

Zatim emo odrediti dovedenu i odvedenu toplinu u mrtvim tokama, pri izohori:

Rad je jednak:

Stupanj djelovanja je:

gdje je:

10
 Oto etverotaktni sus motor

2.1. Objanjenje PV dijagrama

U toci 1 koja se nalazi neto prije DMT se otvara usisni ventil, te

zapoinje takt usisa. Klip se tada jo giba ka DMT. Tlak u cilindru je vei od atmosferskog
tlaka(Pa), uslijed gibanja klipa, a oko GMT postepeno pada zbog smanjivanja klipne brzine.
Nakon GMT klip u gibanju stvara podtlak i sie smjesu ili zrak u cilindar.Kako je tlak smjese
ili zraka vei od atmosferskog, to se koristi za dodatno punjenje cilindra, koje se deava iza
DMT, dakle, neto prije zatvaranja usisnog ventila u toci 3. Od toke 3 do toke 4 traje
kompresija. U toci 4, neto prije GMT, dolazi do paljenja smjese (ubrizgavanja goriva). Kut
pretpaljenja ovisi o izvedbi motora, broju okretaja, vrsti goriva,...Od toke 4 do toke 5 traje
izgaranje u cilindru, prvo praeno naglim porastom tlaka (klip jo komprimira, a
istovremeno se vri izgaranje), a zatim majim porastom, nakon ega nastupa ekspanzija u
cilindru, prilikom koje se klip giba prema DMT. U toci 6 otvaranjem ispunog ventila (ili
vie njih) prestaje ekspanzija, plinovi iz cilindra naglo izlaze iz cilindra i tlak pada.Nakon
DMT, klip se poinje gibati ka GMT, istiskujui zaostale plinove iz cilindra. Ispuh zavrava
nakon GMT kada se zatvara ispuni ventil (toka 2).

2.2. Konstrukcija razlike od dvotaktnog motora

etverotaktni motor ima dva okretaja koljeniaste osovine tijekom svog radnog ciklusa. To
znai da mu se tijekom dva kruga koljeniaste osovine samo jednom otvore ventili i samo
jednom se utrca gorivo (baci iskra). Time je odreena brzina okretanja bregaste osovine
(ukoliko je ima, jer novi motori nemaju bregastu osovinu), koja se okree upola sporije, tj. za
svaki okret bregaste osovine koljeniasta napravi dva. Druga i osnovna razlika
etverotaktnih i dvotaktnih motora su ventili. Dok dvotaktni nema ventile ili ima samo
ispuni ventil (ili vie njih), etverotaktni ventil obavezno ima i usisni i ispuni ventil.

11
 Oto etverotaktni sus motor

2.3. Objanjenje rada motora kod automobila

Kod automobilskog motora uglavnom se misli na etvorotaktni ciklus sagorevanja koji

obezbeuje da se sagorevanje goriva pretvori u kretnju. etvorotaktni ciklus je smislio
Nikolaus Otto 1867. god. pa je po njemu nazvan Otto ciklus. Ono sto razlikuje benzinske i
dizel motore je da smeu goriva i vazduha u cilindru koje je kompresovao klip kod
benzinskog motora pali sveica iskrom, dok se kod dizela smea pali usled visokog stepena

12
 Oto etverotaktni sus motor

kompresije koja usisava vazduh do take kad on sam ekplodira. pojedinano, radne faze
etvorotaktnog motora obavljaju sledee procese:

1. usisavanje

2. kompresovanje

3. ekspanzija

4. izduvavanje

Za sagorevanje potrebno je pomeati vazduh i gorivo. Za potpuno sagorevanje najpovljniji

odnos goriva i vazduha je stalan i iznosi (14,7:1 u korist vazduha kod benzinskih motora).
Za poveanje dobijene energije (tako i snage motora) potrebno je sagoreti vie smese. Zato
motori vee zapremine po pravilu razvijaju veu snagu jer im u cilindar stane vie
smee. Klip (koji sabija smesu odn. vazduh) u radu se kree izmeu dva poloaja-donje i
gornje mrtve take pri emu prelazi put koji nazivamo hod klipa. Ako uzmemo u obzir
njegov prenik (klipovi su po pravilu okruglog preseka), zapremina cilindra moe se
prestaviti kao prostor koji se nalazi izmeu ta dva krajnja poloaja klipa. pri tome zapreminu
nekog motora moemo predstavi kao proizvod zapremine jednog cilindra i broja cilindara.
Odnos najvee zapremine cilindra (kada je klip u donjoj mrtvoj taki) i prostora u koji je
smea sabijena dolaskom klipa u gornju mrtvu taku nazivamo stepenom kompresije.

Od stepena kompresije znatno zavisi energija koju dobijamo sagorevanjem smese, a

njegovim poveanjem (do izvesne granice) raste i snaga motora. Posledica sagorevanja
smese je poveanje zapremine gasova unutar cilindra. Ova ekspanzija pokree klip prema
dole, a on posredstvom klipnjae okree kolenasto vratilo (radilicu). Ovo pravolinisko

13
 Oto etverotaktni sus motor

kretanje klipa pretvara se u kruno koje se potom predaje prenosnom mehanizmu, a na kraju
tokovima.

Da bi motor mogao pravilno disati, tj. usisavati smesu u cilindar i izbacivati iz njega
produkte sagorevanja, brinu se ventili. Postoje dve vrste ventila: usisni i izduvni, a ritam
njihovog otvaranja i zatvaranja diktira broj obrtaja motora koji se menja obzirom na to
koliko je pritisnuta papuica gasa. Moderni motori radi bolje razmene gasova imaju vie
ventila po cilindru. Tako dva usisna i dva izduvna ventila jednom (etverocilindrinom) 16-
ventilskom motoru omoguavaju znatno bolje disanje, a time i ostvarivanje vee snage u
poredjenju s klasinom (dvoventilskom) verzijom.

Zakljuak

14
 Oto etverotaktni sus motor

etverotaktni motor ima danas vrlo iroku primjenu. Izrauje se u raznim veliinama od vrlo
malih motora (za modalarstvo), pa do motora od nekoliko tisua kW. Najpoznatija i
vjerojatno najrairenija primjena je u automobilskoj industriji, koja uz manje izuzetke
(npr. Mazda RX8) iskljuivo upotrebljava etverotaktne motore.

Takoer, velika primjena etverotaktnih motora je na brodovima i brodicama, kao porivni

motori ili kao agregati za elektrinu energiju. Vanbrodski motori , koji su nekada nili
veinom dvotaktni, danas se izrauju kao etverotaktni zbog manjeg utjecaja na okoli
(manje zagaivanje). Vei etverotaktni motori se upotrebljavaju na brodovima, gdje im jo
uvijek otru konkurenciju ine dvotaktni motori, koji jo uvijek imaju vei stupanj
iskoritenja.

Literatura

15
 Oto etverotaktni sus motor

1. P. Stankovi: Mainska obrada 1, Nauna knjiga, Beograd, 1967.

2. S. Arsovski: Proizvodni sistemi, Nauna knjiga, Beograd, 1984.

3. Animated Engines objanjenje vrsta SUS-motora;

4. Internet

16