SISTEMI MONETAR

NDERKOMBETAR
Mungesa e nje monedhe globale
(rajonale) kerkon nje sistem
dy/shumepalesh te:

TRANSFERIMIT TE FUQISE BLERESE

NGA NJE VEND NE TJETRIN

Sistemi Monetar Nderkombetar

Fondi Monetar Nderkombetar (FMN)
Sistemi Monetar Europian (SME)
 Sistemi Monetar Nderkombetar
• Kuptimi dhe periodizimi i Sistemit Monetar Nderkombetar
• Evolucioni i Sistemit Monetar Nderkombetar
– Sistemi Monetar Nderkombetar para Luftes se Pare
Boterore
– SMN ne vitet 1920 – 1944
– SMN ne vitet 1944 – 1973
– SMN pas vitit 1973
• Reformimi i Sistemit monetar nderkombetar. (Kurse
luhatese apo fikse kembimi?)
• Sistemi i kurseve luhatese te kembimit. (Kerkese – oferta)
• Sistemi Kurseve fikse te kembimit (Nderhyrjet shteterore,
marrveshjet nderkombetare, Institucionet nderkombetare,
rajonale dhe globale
 1. Kuptimi dhe periodizimi i SMN
• KUPTIMI,
• SMN, rrjet i rregullave dhe procedurave te vendeve per kryerjen e
pagesave nderkombetare. Rezultat i marrveshjeve dy e shume paleshe.
• SMN, domosdoshmeri sepse egzistojne monedha te ndryshme qe duhet
te kembehen me njera tjetren dhe te depozitohen. Ari, sterlina, dollari
jane pranuar si ekuivalente
• Mungesa e nje monedhe globale - GLOBO (rajonale - EVRO)
kerkon nje sistem te transferimit te fuqise blerese nga nje
vend ne tjetrin (SMN)
 1. Kuptimi dhe Periodizimi i SMN

• PERIODIZIMI,
• Peridizimi bazohet ne shkallen e pranueshmerise se
ekuivalentit
– Ar, Kartmonedhe, Sterlina, Dollari, Euro

♦Pranueshmeria varet nga:

– Fuqia dhe siguria ekonomike e vendit qe ka monedhen -
ekuivalent
– Ngjarjet si luftrat boterore, kriza e naftes, Lufta e ftohte,
Pengjet iraniane, 9/11 etj Teshtima e Bushit!!!!!
 2. Evolucioni i SMN
• SMN para Luftes se Pare Boterore
– Funksionimi pa tensione ne raport me
masen e pranueshmerise se mjetit te
kembimit
– Kembimet tregtare nderkombetare te
kufizuara, dhe jo aq te diversifikuara
gjeografikisht
 Standarti i arit Deri 1800.
• Napoleon Flori!
– Mjet pagese qe ne kohen e faraoneve
(I rralle i ndashem, ….)
– Ari monedhe universale, transferohej dhe matej
edhe per transaksionet me te vogla
 Standarti i modifikuar i arit (pas 1800)

– Per te lehtesuar tregtine nderkombetare

– Para leter ne vend te arit, cdo vend deklaron
paritetin, sasia e arit qe perfaqeson njesi e
karmonedhes.
– Shembuj: Sterlina 7.3 sterlina = 1 onc ar. 1
onc=28,3 gr ar, 35 USD i onc ar etj. Poseduesit e
kartmonedhave perkatese mund ti kthenin ato ne
ar lirshem
 Sistemi i modifikuar i arit, sistem kursesh
fikse.

• Sistemi modifikuar efektiv ne masen qe

autoritetet monetare sherbejne
kartmonedhat me ar
• Para luftes Londra - qender e transaksioneve
nderkombetare. Sterlina dhe ari kishin
atributet e pranueshmerise.
 2. Evolucioni i SMN
• Pse ra standarti i modifikuar i arit gjate luftes se pare boterore?

– Ra oferta e arit krahasuar me tregftine boterore qe rritej

– Britania garantonte 2-3 %, deficit bilanc pagesash, financimi i luftes
– Ra pranueshmeria e sterlines, per pasoje rrjedhje e arit nga Londra
– Tregtia ne prag te luftes me shume direkt me ar, apo countertrade.
– Transporti i arit i rrezikshem dhe i kushtueshem

Nga fundi i vitit 1914 u braktis Standardi i Modifikuar i Arit

 Evolucioni i SMN
• SMN 1944-1973
– Para 1944, SMN jo marrveshje formale shumepaleshe por
aplikim i praktikave te caktuara vend pas vendi dy nga dy e me
shume
– Nuk ka pasur nje autoritet nderkombetar te orkestronte
mekanizmin e pagesave nderkombetare
– Pas Luftes, New Hampshire, Bretton Woods mbledhje formale e
vendeve udheheqes te tregtise boterore. Rezultati:
• Krijimi i FMN-se
• Krijimi i IBRD-se
 Fondi Monetar Ndrkombetar
• Autoriteti i pare Nderkombetar me nje pushtet te
caktuar mbi autoritetet monetare nacionale
• Synimet e FMN ne krijimin e tij
• Nxitja e kooperimit monetar nderkombetar
• Nxitjen e tregtise dhe investimeve nderkombetare
• Stabilizimi i kurseve te kembimit
• Kufizimi i pengesave per pagesat nderkombetare
• Kreditime per te lehtesuar mbajtjen stabel te kurseve te kembimit
ne raste te zhbalancimit te perkohshem te Bilancit te Pagesave
• Ngushtimi i deficitit te BP te vendeve antare
 FMN disa karakteristika
• Antaresim i hapur
• Antaret paguajne kuota ne perputhje me permasen
ekonomike te tyre (tregtia me partneret)
• Kuota rezerve nderkombetare, i jep te drejten vendit
te marre hua
• Kuota pjeserisht ne monedhen e vendit pjeserisht ne
monedhe te konvertueshme.
• Kuota perfaqeson peshen e vendit ne vendimmarrje
• SHBA 20 %, bashke me Gjermani, France, Angli 50 %.
 Objektiv kryesor i FMN-se, Stabiliteti I
kurseve te kembimit
• Çdo vend duhet te caktoje Par value, monedhe nacionale/ar
• Te mbaje vleren e monedhes ne intervalin +/- 1 % te par value
• POR vetem SHBA ka te drejte te kembeje monedhat me ar.
• Pariteti monedhe/ar dhe ar/dollare percaktojne kursin e kembimit te cdo
monedhe kundrejt dollarit
• Per te mbajtur kurset e kembimit ne kufijte e paritetit, autoritetet nacionale
blejne ose shesin monedha qe u nevojiten. (Bllokim i monedhes)
• POR, pariteti mund te ndryshoje deri 10 % pa miratim te FMN-se dhe mbi 10
% me miratim te FMN. Kjo i zgjati jeten sistemit te Bretton Woods-it

• Kur FMN miraton mbi 10 %?

• Çekuilibre te zgjatura, te perseritura, dhe qe nuk mund te ballancohen me rruget e
tjera dhe pasi ezaurohen perpjekjet vendase.
 FMN krediton per te stabilizuar kurset
• Masa e huase varet nga kuota e çdo vendi
• Deri 125 % te kuotes jepet pa kushte
• Me shume se 125 % FMN dikton kushte (Shqiperia):
– Treg i lire
– Pergjegjesi fiskale dhe monetare
– Ulje e masave proteksioniste
– Ulja e taksave dhe shpenzimeve qeveritare
– Kontroll i inflacionit
– Lejon zhvleresimin e monedhes per ballancimin e BP.
Debate per kushtet, shpesh konsiderohen te ashpra!
 Problemet e FMN dhe SDR-te
• Breton Woods veproi pa probleme deri ne vitet ’50, por ne fund te ’60

• Franca, Britania, SHBA, zhvleresuan monedhat e tyre.

• Dyshohej ne se dollaret mbuloheshin me ar. De Goli.

• BP amerikan vazhdoi te keqesohet

• ’60 oferta e arit nuk perballonte rritjen e tregtise dhe investimeve Masat:
Marrveshje per krijimin e SDR, si rezerva
monetare
• U shperndahen vendeve ne perpjestim me kuotat
• Rriteshin ne perpjestim me rritjen e tregtise
nderkombetare
• Sherbenin se monedhe per transaksione vetem
midis bankave (Pakesonin kerkesen per
monedhat perkatese ne kete mase (i)
• Vlera e SDR mesatare e ponderuar e Dollar, Jen,
Pound, Franga franceze dhe Markes gjermane.
1 SDR 1.32 USD
 1971 Reagimi amerikan:

• Nderprerje e konvertimit te dollareve ne ar, 10

% takse importi, bllokim çmimesh (Nikson)
• Monedhat luhaten lirshem me njera tjetren te
“çliruara” nga dollari
• Por rrezik te perseriteshin vitet ’30. Prandaj:
Marrveshja e Smithsonit-New York.
• Konflikte SHBA, Japoni, Evrope
 Marrveshje e Smithsonit
• Synimi per te shpetuar Bretton Woodsin
• G10 u moren vesh per zhvleresimin e dollarit dhe zgjerimin e luhatjes
se monedhave por pa te drejte konvertimi me ar nga SHBA.
• POR, spekullimet vazhduan, deficiti i BP amerikan u thellua, kurset
percaktoheshin me shume nga kerkesa dhe oferta por me nje kontroll
te larte te shtetit.
• 1973 tregjet financiare u mbyllen per disa jave. Fundi i kurseve fikse te
kembimit
 SMN pas vitit 1973
Kriza e Naftes dhe Kriza e Borxheve
• Çmimi i larte i naftes preku vendet importuese, pa SHBA,
Britani, Norvegji qe kishin rezerva.
• Zhvleresimi i dollarit ne fund te ’70 rriti kerkesen per
produkte amerikane dhe permiresoi BP amerikan
• Joeksportuesit e naftes pesuan deme serioze nga rritja e
çmimit te naftes
• Vendet e OPEC-ut grumbulluan Petrodollare qe i
depozituan ne Londer e New York.
 SMN pas vitit 1973
Kriza e Naftes dhe Kriza e Borxheve
• Vendet e industrializuaara te “derrmuar” nga kriza e
naftes pakesuan kerkesat per kredi
• Petrodollaret u orientuan drejt VENDEVE ne ZHVILLIM te
deshiruara per kredi dhe per te paguar naften e
importuar tashme te shtrenjtuar
• 1973 kredi te bankave private drejt vendeve ne zhvillim,
me rritje mesatare vjetore 25 % qe siguruam me kredi
ato vende, por gjeneruan krizen e borxheve.
 Kriza e Borxheve
• Kredite nuk gjeneruan zhvillim dhe eksporte, i pamundur kthimi i
borxheve
• 1982 fillimi i krizes se borxheve: 20 vende deklaruan qe nuk mund t’I
kthenin
• Masat e momentit:
– Bankat krijuan rezervat per humbjet nga borxhi
– Filloi barterimi i borxheve me investime, por me çmim te lire
– Tregtimi i tyre (1986). Çmimi i tregut i ulet nga 5 cent per nje dollar
borxh deri ne 90 cent.
Por kishte efekte :
• Huadhenesi e mbart rriskun nga vendi borxhli
• Vendi çlirohet nga borxhi dhe merr investime
• Firmat investuese marrin perparesi dhe lehtesira
 SMN pas krizes se Naftes
XHAMAJKA

• 1976 u stabilizuan çmimet e naftes

• FMN ne Xhamajka vendosi qe te lejoheshin monedhat nen
presionin e tregut, u rriten kuotat dhe lejoheshin vendet e
varfera te merrnin hua per te financuar blerjet e naftes.
• PRA, nga perpjekjet per stabilizimin e kurseve te kembimit roli
i FMN u zhvendos ne:
• Sigurimin e kreditit per ballancimin e BP dhe
• U kthye ne forum per diskutimin e politikave
ekonomike, sidomos krizen e borxheve.
 Marreveshja e Plaza-s
• Zhvillime:
• Suficite te Gjermanise dhe Japonise
• Thellim i deficitit te SHBA-ve
• Karter rrit perqindjen e interesit per tu bere atraktiv
per investimet e huaja dhe lejon dollarin te bjere nen
presionin e tregut
• Pas renies se dollarit nafta e OPEC-ut terheq me pak
fuqi blerese.
• Kriza e pengjeve ne Iran zbrazi Bankat amerikane
 Marreveshja e Plaza-s
• Komuniteti Europian krijoi SME si
perpjekje per nje zone te
qendrueshme monetare ne EVROPE.
Luhatja 2.5, kredi per stabilizimin e
kurseve (ECU, Euro, BE)
• Marrveshja e PLAZA-s Ministrat e
financave te G5, bashkuan
perpjekjet per te shpetuar dollarin
por besimi dhe pranueshmeria e tij
mbeten te diskutueshme
Pakti i Parisit- Marrveshja e Luvrit
• G5 u moren vesh te bashkepunojne per te
stabilizuar kurset e kembimit dhe te frenojne
uljen e metejshme te dollarit
• U kerkuan perpjekje per te mbajtur monedhat ne
nivele te caktuara por qe nuk u percaktuan se ne
çfare nivelesh.
• Tetor 1987 Japonia dhe Gjermania shpenzuan 52
miliard dollare per ta çuar dollarin ne perputhje
me marrveshjen e Luvrit.
• Plane te tjera por eshte teper e veshtire te arrihet
njemendja-kohezioni ne G5, G7 apo G10 e me tej.
 Kurse luhatese apo fikse?
• Argumentet pro/kunder dhe historia e SMN
sygjeron:
As luhatese as fikse
Kurse kembimi te kontrolluara brenda intervalesh te
caktuara, qe sigurojne stabilitet te mjedisit monetar
nderkombetar, nepermjet perpjekjeve te
bashkerenduara te autoriteteve monetare nacionale,
dhe nderkombetare, njemendesia e te cileve eshte
veshtire te sigurohet gjate zbatimit te marreveshjes.