ADYÜ İSLAMİ İLİMLER FAKÜLTESİ İSLAMİ İLİMLER

BÖLÜMÜ
İSİF105 KUR'AN İLİMLERİ VE TEFSİR USULÜ-I
III. Hafta
DOÇ. DR. NAİF YAŞAR

VAHİY KAVRAMI

Not: Bu ders asenkron video sunum yoluyla anlatılacaktır.

© Adıyaman Üniversitesi Uzaktan Eğitim ve Araştırma Merkezi

 VAHİY KAVRAMI
VAHİY
Sözlük anlamı: Vahy kelimesi (‫ )وح ي‬fiilinin mastarı ‫ي‬ ( ُ ْ‫ )ا ل َوح‬olup «gizli ve süratli
konuşmak, emretmek, ilham etmek, ima ve işaret etmek, acele etmek, seslenmek,
fısıldamak, mektup yazmak» gibi anlamlara gelmektedir. Bu kök bazılarının iddia ettiği
gibi Süryaniceden gelmişse (‫ܚܘܐ‬ ܳ ) «görünmek, ortaya çıkmak» anlamına gelmektedir.
Vahiy kelimesinin temel manası iletişimdir. Bu kök Kur’an’da 78 defa (72 defa 6 ,‫أَ ْو َحى‬
defa‫ ) َوحْ ى‬geçmektedir.
Terim anlamı: “Yüce Allah’ın genel olarak varlıklara hareket tarzlarını bildirmesi, özel
olarak da insanlara ulaştırmak istediği ilahî emir, yasak ve haberlerin tümünü vasıtalı
veya vasıtasız bir tarzda, gizli ve süratli bir yolla peygamberlerine iletmesi” şeklinde
tanımlanabilir. Bununla beraber bu, mutlak ve standart bir tanım değil, farklı tanımlar da
yapılabilir.
Kur’an’daki kullanımına bağlı olarak vahyi üçe ayırabiliriz:
1. Gayr-i İlahî Vahiy: Allah dışındaki varlıkların birbiriyle iletişimi, fısıldaşması, ima
ve işaretlerle istedikleri şeyleri ifade etmesi.
Örneğin: 19:11 → ‫فَ َخ َر َج َعلَىقَ ْو ِم ِه ِم َنا ْل ِمحْ َر ِابفَ أَ ْو َحىإِ َلْي ِه ْم أَ ْن َس بِّحُوا بُ ْك َرةً َو َع ِشيًّا‬
En’am 112→ ‫ُف ْلقَ ْو ِل ُغرُورًا‬
‫ْض ُز ْخر َ ا‬ ٍ ‫ضه ُْم إِ َلىبَ ع‬ ُ ‫س َوا ْل ِج ِّنيُ و ِحيبَ ْع‬ ِ َ‫َو َك َذلِ َك َج َع ْلنَا لِ ُك ِّلنَ بِ ٍّي َع ُد ًّوا َش ي‬
ِ ‫اط َينا ِ ْنإل‬
En’am 121 → ‫ُونإِ َلىأَ ْولِيَائِ ِه ْم لِ يُ َجا ِدلُو ُك ْم‬
َ ‫َوإِ َّنا ل َّشيَا ِط َينلَ يُوح‬
 VAHİY KAVRAMI
2. İlahî Vahiy: Bu vahiy çeşidinin birkaç türü vardır:
a) Cansız varlıklara yapılan vahiy: Allah, Kur’an’da Yer ve göklere vahiy
etmektedir. Zilzâl 5 → ‫بِأ َ َّن َرب ََّك أَ ْو َحىلَ هَ ا‬
Fussilet 12 → ‫َوأَ ْو َحىفِ ي ُك ِّل َس َما ٍء أَ ْم َرهَا‬
b) Canlılardan bal arısına yapılan vahiy
Nahl 68 →‫ون‬ َ ‫َوأَ ْو َحى َرب َُّك إِ َلىا لنَّحْ ِلأَ ِناتَّ ِخ ِذي ِم َنا ْل ِجبَا ِ بلُ يُوتًا َو ِم َنا ل َّش َج ِر َو ِم َّما يَ ْع ِر ُش‬
c) Meleklere yapılan vahiy:
Enfal 12 → ‫وحي َرب َُّك إِ َلىا ْل َمالئِ َك ِة‬
ِ ُ‫إِ ْذ ي‬
d) İnsanlardan Hz. İsa’nın havarilerine ve Hz. Musa’nın anasına yapılan
vahiy:
Maide 111 →‫اريِّ َينأَ ْنآ ِمنُوا بِ ي َوبِ َرسُولِي‬ ِ ‫ْت َلىا ْل َح َو‬
ِ‫َوإِ ْذ أَ ْو َحي ُ إ‬
Kasas 7 → ‫يه فِ يا ْليَ ِّم‬
ِ ِ‫يه فَ إِ َذا ِخ ْف ِت َعلَي ِْه فَ أ َ ْلق‬ ِ ْ‫َوأَ ْو َح ْينَا إِ َلىأُ ِّم ُمو َسىأَ ْنأَر‬
ِ ‫ض ِع‬
 ‫‪VAHİY KAVRAMI‬‬

‫‪3. Hakiki Vahiy: Allah tarafından peygamberlere ulaştırılan vahiydir. Vahyin‬‬

‫‪dini terim olarak asıl ifade ettiği anlam budur. Kur’an’da vahiy kelimesi en‬‬
‫‪çok bu manada kullanılır. Bu vahiy türü, dini anlamda insanların hidayete‬‬
‫‪erdirilmesi, Allah’ın emir ve nehiylerinin bağlayıcı bir mahiyette ifade‬‬
‫‪edildiği en genel formdur.‬‬
‫يم → ‪Nisa 163‬‬ ‫وح َوا لنَّبِيِّ َين ِم ْن بَ ْع ِد ِه َوأَ ْو َح ْينَ ا إِ َلىإِ ْب َرا ِه َ‬
‫إِنَّ ا أَ ْو َح ْينَ ا إِ َلي َْك َك َم ا أَ ْو َح ْينَ ا إِ َلىنُ ٍ‬
‫ُون َو ُسلَ ْي َم َان َوآتَ ْينَا َدا ُو َد َزبُو ًرا‬ ‫ُّوب َويُونُ َس َوهَار َ‬ ‫اط َو ِعي َسى َوأَي َ‬‫وب َوا َأل ْسبَ ِ‬ ‫اع َيل َوإِ ْس َح َاق َويَعْقُ َ‬
‫َوإِ ْس َم ِ‬
‫َواصْ نَ ِع ا ْلفُ ْل َك بِ أ َ ْعيُ ِننَا َو َوحْ يِنَا → ‪Hud 37‬‬
‫ُوح َي→ ‪Şura 51‬‬ ‫اء ِح َج ٍابأَ ْو يُ رْ ِس َل َرسُوال فَ ي ِ‬ ‫َو َم ا َك َانلِ بَ َش ٍر أَ ْنيُ َكلِّ َمهُ هَّللا ُ إِ ال َوحْ يًا أَ ْو ِم ْن َو َر ِ‬
‫بِ إِ ْذنِ ِه َما يَ َشا ُء إِنَّهُ َعلِ ٌّي َح ِكيمٌ‬
‫َوأَ ْو َح ْينَا إِ َلى ُمو َسى→ ‪Şuara 52‬‬
‫يم → ‪Şura 13‬‬ ‫ص ْينَا بِ ِه إِ ْب َرا ِه َ‬ ‫صىبِ ِه نُ و ًحا َوا َّل ِذيأَ ْو َح ْينَا إِ َلي َْك َو َما َو َّ‬ ‫َش َر َع لَ ُك ْم ِم َنا ل ِّد ِين َما َو َّ‬
‫َو ُمو َسى َو ِعي َسى‬
 VAHİY KAVRAMI
VAHYİN KEYFİYETİ

Peygamberler vahyi alırken fıtrat mı değiştiriyorlar?

Bazı alimlere göre Peygamberler vahyi alırken kendilerine vahyi getiren
melekle aynı varlık boyutuna geçerler, yani melekleşirler veya tam tersi
olarak melek insan boyutuna geçer. Böylece aralarında iletişim sağlanır. Zira
iletişim aynı boyuttaki varlıklar arasında mümkündür.
Fakat bu görüşün Kur’an ve Sünnet çerçevesinde herhangi bir delili
olmadığı gibi, şöyle bir soruyu da cevaplaması gerekmektedir: O halde vahyi
Allah’tan alan melek de ilahlaşıyor mu veya Allah bu durumda melekleşiyor
mu?
Vahiy almanın mahiyeti meçhuldür. Zira bu, tamamen peygamberlere özel
sübjektif bir tecrübedir. Burada vahyin mahiyetini kendimizce tanımlamaya
çalışmak fikir yürütmenin ötesinde bir şey ifade etmeyeceği kanaatindeyiz.
 VAHİY KAVRAMI
VAHYİN GELİŞ ŞEKİLLERİ

Vahyin Geliş Şekilleri: Vahyin gelişindeki özellikleri dikkate alarak vahiy iki
kısımda incelenebilir:
1. Vasıtalı Vahiy: Bu tarz bir vahiy, Allah’ın dilediği vahiy muhtevalarını aracı
melek vasıtasıyla peygamberlerine bildirmesidir. Buna, “el-vahyu’l-celî/açık
vahiy” de denir. İki şekilde meydana gelmiştir.
a. Melek aracılığıyla yapılan vahiy,
b. Ses aracılığıyla alınan vahiy (çıngırak / zil sesi).
2. Vasıtasız Vahiy: Bu tarz vahiyleri şöyle sıralamak mümkündür:
c. Sâdık rüyalar (Hz. Muhammed’de ilk vahiy dönemi),
d. Nebevî ilham yoluyla yapılan vahiy (Nisa 105:‫إِنَّا أَ ْن َز ْلنَا إِ َلي َْك ا ْل ِكتَ َاببِ ا ْل َح ِّقلِ تَحْ ُك َم بَ ي َْن‬
ِ َّ‫ ا لن‬ayetinin vahyin bu kısmına delalet ettiği iddia edilir),
‫اس‬
e. Perde arkasından konuşmak (Hz. Musa’nın Sina dağında ateşten gelen sesle;
Hz. Muhammed’in Miraç olayında böyle bir tecrübe yaşadığı iddia edilir).
Vahiy, ayrıca Vahy-i Metlüv (okunan vahiy: Kur’an) ve Vahyi Gayr-i Metlüv
(okunmayan vahiy: Sünnet / hadis) olarak da sınıflandırılmıştır.
 VAHİY KAVRAMI
VAHYİN GELİŞ ŞEKİLLERİ: ÖZET

1. Sadık rüyalar (Vahyin başlangıcı)

2. Nebevî ilham

3. Cebrail’in insan suretinde gelmesi (Dıhye suretinde gelmesi)

4. Cebrail’in aslî suretiyle gelmesi (2 defa vaki olmuş)

5. Çıngırak / zil sesine benzer bir sesle vahyin gelmesi

6. Hz. Peygamber’in uyanık iken Allah ile konuşması (Miraç’ta

namazın farziyeti ve Bakara’nın son 3 ayetinin böyle geldiği iddia
edilir)

7. Hz. Peygamber uykudayken Cebrail’in vahiy getirmesi (Kevser

suresinin bu şekilde gediği iddia edilir)
 VAHİY KAVRAMI
VAHİY ESNASINDA GÖRÜLEN HALLER

1. Hz. Peygamber’in vücudu titrer.

2. Hz. Peygamber’in yüzü değişirdi.

3. Vahiy esnasında en soğuk kış gününde bile alnı terlerdi.

4. Eğer vahiy deve üstündeyken gelirse deve çökerdi.

5. Hz. Peygamber’i hafif uyuklamaya benzer bir hal alırdı.

6. Vahiy esnasında etrafında bulunan insanlar arı uğultusu gibi

bir ses duyardı.

7. Hz. Peygamber’in üstü örtülürdü.

 VAHİY KAVRAMI
VAHYİN GELDİĞİ ZAMAN VE MEKANA BAĞLI BAZI TERİMLER

1. Hadarî: Rasulullah’a, ikamet halinde iken gelen vahiydir. Vahyin

çoğunluğu bu şekilde gelmiştir.

2. Seferî: Rasulullah’a yolculuk veya savaşta iken inen vahiylerdir.

3. Neharî: Gündüz inen ayetlerdir. Kur’ân’ın büyük bölümü gündüz inmiştir.

4. Leylî: Geceleyin vahyedilen ayetlerdir.

5. Sayfî: Yaz mevsiminde nazil olan ayetler.

6. Şitaî: Kış mevsiminde nazil olan ayetler.

7. Firaşî: Rasulullah yatağında iken nazil olan ayetler.

8. Nevmî: Rasulullah uykuda iken nazil olan ayetler

 VAHİY KAVRAMI

Kur’an Miladi 610-632 yılları arasında yaklaşık 23 yılda Hz.

Peygamber’e peyderpey nazil olmuştur. Kur’an’ın, Peygamberimize
aşamalı olarak nazil olmasının bazı faydaları şöyle sıralanabilir:

1. Kur’ân metnin öğrenilmesini ve ezberlenmesini kolaylaştırmak.

2. Kur’ân’ın manasını kavramak için belli bir süre vermek.

3. Kur’ân’ın hükümlerinin kolayca hayata geçirilmesini sağlamak.

4. Muhatapların sorularına cevap vermek.

5. Hz. Peygamber ve müminlerin kalplerini pekiştirmek.