Şizofreni spektrumu ve

Diğer Psikotik Bozukluklar

Halil İbrahim Taş

ÇOMÜ Tıp Fakültesi
Psikiyatri Anabilim Dalı
 Şizofreni Spektrumu ve Diğer
Psikotik Bozukluklar
• Şizofreni

• Sanrılı Bozukluk

• Kısa Psikotik Bozukluk

• Şizofreniform Bozukluk

• Şizoaffektif Bozukluk
• Maddenin/İlaçla Tedavinin Yol açtığı Psikotik Bozukluk
• GenelTıbbi Duruma Bağlı Psikotik Bozukluk
• Diğer Bir Belirlenmiş Şizofreni Spektrumu ya da Diğer Psikotik Bozukluk
 Şizofreni ve Diğer Psikotik
Bozukluklar

• Şizofreni

• Sanrılı Bozukluk

• Kısa Psikotik Bozukluk

• Şizofreniform Bozukluk
• Şizoaffektif Bozukluk
Tom Harrell-Jazz Muzisyeni
Meera Popkin-Broadway yıldızı
John Nash-Nobel ödüllü matematikçi
Albert Einstein’ın oğlu Eduard Einstein
Dr. James Watson’ın oğlu
Andy Goram – İskoç Kaleci
Lionel Aldridge – Futbolcu
Syd Barrett-Pink Floyd’un gitaristi
Antoin Artaud – Sanatçı, oyuncu
Mary Todd Lincoln-Abraham Lincoln’in eşi
Vaclav Nijinsky-Ünlü Rus Dansçı
Jack Kerouac-Yazar
• Eski dönemlerden bu yana akıl hastalıkları tanımlanmaya çalışılmıştır.
Orta çağların skolastik anlayışı içerisinde, akıl hastalarına şeytan
girmiş varlıklar olarak görülerek toplum dışına itilmiş, diri diri
yakılmış, zincirlere vurulmuş ve işkencelere maruz kalmışlardır
• 17.ci yüzyılda Willis ve daha sonra Pinel’in çalışmaları sayesinde artık
hastalık olarak görülmeye başlanmıştır.
• 1860 yılında Morel ilk defa erken bunama “Dementia precocce”
terimini,
• 1871 de Hecker “Hebefreni formunu”,
• 1874 de Kahlbaum “Katatonik formunu”,
• 1896 da Kraepelin “Paranoid ve Basit formlarını” tanımlayarak
hepsini aynı terim altında (“dementia precoxe”) toplamıştır
• İsviçreli psikiyatrist Eugene Bleuler, erken bunama diye tanımlanan
bu hastalarda bunamanın olmadığı,”akıl yarıklığı” anlamına gelen
şizofreni terimini ilk defa ortaya attı.
• Eugene Bleuler, erken bunama diye tanımlanan bu hastalarda
bunamanın olmadığı,”akıl yarıklığı” anlamına gelen şizofreni terimini
ilk defa ortaya attı
• E.Bleuler şizofreninin dört temel belirtisinin olduğunu vurgulamıştır.
Bunlar A harfi ile başladıklarıiçin 4A belirtisi olarak bilinmektedir.
• Assosiasyon bozuklukları(düşünce ve çağrışımda bozukluklar)
• Affeksiyonda bozukluklar (afektte bozukluk)
• Ambivalans (zıt duygu ve düşüncelerin bir arada bulunması)
• Autism (otizm – içe kapanma)
Epidemiyoloji

Yaşam boyu yaygınlık

% 1-1.5
 Epidemiyoloji
Erkek
Kadın Kadın/Erkek∼1

Başlangıç yaşı
 Başlangıç Yaşı
Beyin Gelişimi Şizofreni Riski

Yaş
 Klinik

ŞİZOFRENİ

Negatif Belirtiler
Pozitif belirtiler

İŞLEVSELLİK
Bilişsel belirtiler Duygudurum
Belirtileri
Pozitif belirtiler

• Sanrılar
• Varsanılar
• Dağınık düşünceler
• Dağınık davranışlar
 Negatif belirtiler
• İlgi-İstek kaybı (apati, eylemi
başlatma-sürdürme zorluğu )

• Duygulanımda sığlaşma

• Konuşma fakirliği (aloji,düşünce fakirliği,

bellek bozukluğu)

• Zevk alamama (Anhedoni)

• Kendine bakamama
• Sosyal geri çekilme
(Kendi fikir ve fantezileriyle daha çok meşgul olma)
• Sanrılar: Tersi kanıtlarla değiştirilemeyen yerleşik düşüncelerdir.
Kötülük görme, üzerine alınma(referans), bedensel(somatik),
dinsel, büyüklük(grandiyöz)erotomanik sanrılar, en sık ise kötülük
förecek olma sanrıları görülür(perseküsyon) olabilirliği olmayan
sanrılar (bizar)
• Varsanılar: Bir dış uyaran olmadan ortaya çıkan algı benzeri
yaşantılardır. Olağan algılar gibi güçlü etki gösterirler, açık seçik
algılardır. İstemli denetim altında değillerdir. Her duyusal alanda
ortaya çıksa da en sık işitsel varsanılar vardır.
• Darmadağın düşünme(konuşma) çağırışımda dağınıklık, teğetsellik,
sözcük salatası( konuşmada aşırı dağınık ve anlaşılamayan cümleler)
(enkoherans)
• Dağınık davranış çocuksu davranıştan öngörülemeyen
ajitasyona(kışkırma) dek olan davranışlardır. Katatoni davranışı
çevreye tepki gösterme düzeyinde belirgin azalmadır. Katı uygunsuz
ya da alışılmamış bir duruştan sözel veya devinimsel tam
hareketsizlik durumuna değişen davranışları içerir. (konuşmazlık ve
stupor) Bazen ise ortada bir neden yokken amaçsız ve aşırı motor
hareketlilik olabilir. (katatonik eksitasyon) stereotipik hareketler,
yüz buruşturma, konuşmazlık, konuşmada yankılanma…
• Duygulanımda sığlaşma;
afektte küntlük
• Avolisyon; kalkışamama
• Aloji: konuşamazlık
• Anhedoni: tadalmazlık-
zevk alamama
• Asosyallik:
toplumsallaşamama
 Bilişsel Belirtiler

Hiç Hafif Orta Ağır

Bozukluğun Derecesi

Sözcük Algısal Gecikmiş Seri öğrenme

tanıma hatırlama
Beceriler Yürütücü işlevler
Dikkatin
Gecikmiş çelinebilirliği Uyanıklılık
Uzun süreli tanıma belleği Motor hız
Kısa süreli bellek
olay belleği İsimleri Görsel-motor Sözel akıcılık
karşılaştırma beceriler
İşlem belleği

Harvey ve ark. Am J Psychiatry. 1997;154:205-210.

 Şizofrenide bilişsel belirtiler
• Şizofreninin bilişsel semptomları daha çok amaca yönelik davranışları
ortaya koyma ve idame ettirmede problemler, dikkati yönlendirme,
performansı değerlendirme ve izleme, nihayetinde bu yetenekleri
problem çözmede kullanma gibi alanları ifade eden ‘’ yönetici işlev
kaybın’’ na yöneliktir.
• Hedefleri ortaya koyma ve ulaşmaya çalışmada problemler
• Dikkati toplama, yönlendirme, performansı takip etme sorunları,
öncelikleri saptamada problemler, sosyal ipuçlarına göre davranış
düzenleme, seri öğrenme, sözel akıcılıkta ve problem çözmede
güçlükler.
• Bilişsel semptomları takip etmek önemlidir. Çünkü bilişsel
semptomalar tek başına gerçek dünyaya ait işlevselliği, negatif
semptomlardan da güçlü bir şekilde gösteren en önemli belirtidir.
 Duygudurum Belirtileri
• Sosyal içe çekilme
• Motivasyon kaybı
• Moral bozukluğu
• Hareketsizlik
• Özkıyım davranışları
 Klinik Belirtiler
Duygulanım Benlik sınırları
• Ambivalans ya da apati • Kendilik duygusunun
bozulması
• Korkmuş bir görünüm
• Kontrol yitimi
• Sığ, acayip ya da
• İstem kaybı
uygunsuz duygulanım
• İç dünyaya çekilme
 Klinik Belirtiler

Düşünce Davranış
• Kendiliğinden • Bakımsız bir görünüm
konuşmanın olmaması ya
da aşırı olması • Deprese görünüm
• Kendi mantığını içermesi • Ekopraksi
(paranoid tip) • Dağınık motor davranış
• Çağrışım sorunları • Parkinsonizm belirtileri
 teğet
 fikir uçuşması
 sözcük salatası
 Ekolali
 neolojizm
 DSM-5 Tanı Ölçütleri
A. Karakteristik Belirtiler
1 aylık bir sürenin önemli bir bölümünde
aşağıdakilerden en az 2 belirtinin bulunması ve
bu belirtilerden en az birisi (1), (2) ya da (3)
olmalı:
1. Sanrılar
2. Varsanılar
3. Dezorganize (dağınık- amaçsız) konuşma
4. İleri derecede dezorganize ya da katatonik davranış
5. Negatif belirtiler
 DSM-5 Tanı Ölçütleri

B.Toplumsal/Mesleki işlevsellikte bozulma:

İş, kişiler arası ilişkiler, kendine bakım gibi önemli

işlevsellik alanlarından birinde ya da daha
fazlasında, hastalık öncesine göre belirgin bozulma.
 DSM-5 Tanı Ölçütleri
C. Süre: Belirtiler en az 6 aydır sürüyor olmalıdır. Bu
6 aylık sürenin en az 1 aylık döneminde A tanı
ölçütünü karşılayan belirtiler bulunmalıdır.

D. Dışlama Ölçütleri:
Diğer psikiyatrik ve tıbbi hastalıklara bağlı olmaması
Madde Kullanımının doğrudan etkilerine bağlı
olmamalı
 Gidiş ve sonlanış için
öngördürücüler
İyi gidiş: Kötü gidiş
Kadın Erkek
Evli Bekar
Akut başlangıç Ailede öykü
Yaşam olayı ile tetiklenme Sinsi başlangıç
Duygudurum belirtileri Yaşam olayı olmaması
Erken tedavi Uzun süren tedavisiz dönem
Tedaviye iyi yanıt Tedaviye kötü yanıt
Hastalık öncesi uyumun iyi olması Negatif belirtiler
Alkol madde kullanımı
 Etyoloji
Anormal davranış anormal beyin işlevini yansıtır

Psikiyatrik
Bozukluk

Davranış
Genler Hücreler Devreler
Karmaşık işlevsel
Genotip ilişkili risk Moleküler biyoloji Anormal bilgi
etkileşimler ve
işleme
klinik belirtiler
 Etyoloji
• Nörobiyoloji

• Genetik

• Çevresel etkenler
 Nörobiyoloji

• Nörogelişimsel-nörodejeneratif model

• Dopamin hipotezi

• Nöropatoloji

• Nörogörüntüleme

• Elektrofizyoloji

• Psikoimmünoloji
Nörodejeneratif/Nörogelişimsel Model
Dopamin Yolakları
 Dopamin Yolakları
• Nigrostriatal yolak: Substantia nigradan bazal ganglionlara ve striatuma
uzanan nigrostriatal yolak ekstrapiramidal sinir sisteminin bir parçasıdır ve
motor işlevler ile hareketi kontrol eder. Bazal ganglionlarda DA eksikliği
akatizi ve distoniye neden olur. Nigrostriatal yolakta DA eksikliği ise rijidite,
bradikinezi, tremor(parkinson) ile karakterizedir.
• Mezolimbik yolak Ventral tegmental alandan nükleus akümbense uzanan
mezolimbik yolak limbik sistemin bir parçasıdır ve haz duygusunda,
bağımlılık yapıcı maddeleri öforisinde, sanrı ve varsanılarda rol oynar.
(Motivasyon, haz, dürtü, sanrı ve varsanı)
• Mezokortikal yolak: Ventral tegmental alandan çıkıp prefrontal kortekse
aksonlar yollar. Bilişsel (dorsolateral prefrontala korteks) ve afektif
(ventromedial prefrontal korteks) semptomlarda rol oynar.
• Tuberoinfindubuler yolak: İhipotalamustan önhipofize uzanan ve prolaktin
salınımında rol oynar.
 Dopamin Hipotezi

Mezolimbik yolakta Mezokortikal yolakta

artmış etkinlik azalmış etkinlik

Negatif ve Bilişsel
Pozitif Belirtiler
Belirtiler
 Nörogörüntüleme
44 y, Erkek, Tek Yumurta İkiz

Ventrikül çaplarında artış ve kortikal atrofi

 Nörogörüntüleme

Amigdala-Hipokampüs yapılarında
hacim ve işlev değişiklikleri
Genetik
 Seyir
İyi işlevsellik

İşlevsellik

Psikopatoloji

Premorbid Prodromal
Dönem Akut Progresif Dönem Kronik/Kalıntı
Dönem
Dönemi

Kötü işlevselik
Yaş (yıllar) 40 50 60 70
 Seyir
• İlk psikotik döneminin başlangıç yaşı erkeklerde 15-25 yaş,
kadınlarda 25-35 yaş arasıdır.
• Başlangıç genelde sinsi, başlangıç erken olursa prognoz kötüdür.
• Şizofrenide %20 iyi gidiş gösterir. Bireylerin az kesimi tam iyileşir.
• Şizofreni tanısı olan birçok birey belirtilerin işlevselliklerine göre
günlük yaşam desteğine ihtiyaç duyabilirler
• Birçok hasta ise alevlenme ve remisyonla seyreder. Az bir kısım
hasta ise gittikçe kötüleşir.
• Yaş ilerledikçe psikoz belirtileri azalma eğilimi gösterebilir
• Geç başlangıçlı olgular (40 yaş üzeri) sıklıkla kadınlardır.
 Seyir

%22-25

%35

% 43
 Haberci Belirtiler

• Aileden ve arkadaşlardan uzaklaşma

• Huy değişiklikleri
• Dinle aşırı ilgilenmeye başlama
• Soyut konularla uğraş
• Kendine bakımda gerileme
• Başkalarına ya da kendine zarar verme düşüncesi
• Alınganlık
 Tedavi
• İlaç tedavisi

• Psikososyal tedaviler

• Somatik tedaviler
 Hastanede yatan hasta sayısı (bin kişi)

Yıl
Antipsikotik Tedavi
Psikososyal Tedaviler
 Şizofreni’ye İlişkin Mitler

 Şizofreni tanılı bireyler tehlikeli ve saldırgandır

 Entellektüel olarak yetersizdirler

 İlaç bağımlısıdırlar

 Bölünmüş kişilikleri ve kişilik zaafiyetleri vardır

 Şizofreni’ye İlişkin Mitler

 Kara sevdadan,

 Cinden ve büyüden

 Çok zeki olmaktan

 Çok kitap okumaktan

 Aşırı mastürbasyondan

 İnançsızlıktan kaynaklanır
 Şizofreni’ye İlişkin Mitler

 Saldırgan ve tehlikelidir

 Çalışmamalıdırlar, çalışamazlar

 Hastalıkları yaşam boyunca ağırlaşır

 Hastaneye kapatılmalıdırlar
 Mitlerin sonuçları…

 Sosyal izolasyon

 İş verilmemesi

 Benlik saygılarında düşme ve depresyon

 Prognozun kötü etkilenmesi

 İyileşmede yavaşlama

 Aile: suçluluk, utanma, paylaşamama

 Şizofreni ve Diğer Psikotik
Bozukluklar

• Şizofreni

• Sanrılı Bozukluk

• Kısa Psikotik Bozukluk

• Şizofreniform Bozukluk
• Şizoaffektif Bozukluk
 Şizofreni ve Diğer Psikotik
Bozukluklar

• Şizofreni

• Sanrılı Bozukluk

• Kısa Psikotik Bozukluk

• Şizofreniform Bozukluk
• Şizoaffektif Bozukluk
 Sanrılı Bozukluk
• Kalıcı ve ısrarlı bir ya da daha fazla sayıda sanrının klinik
görünüme egemen olduğu bir bozukluktur. Daha çok orta ve geç
hayat dönemlerinde ortaya çıkar. Sanrılar uzun seyirli, inatçı ve
değişmeyen niteliktedir. İşitsel ve görsel varsanılar olsa da, baskın
nitelikte değildir. Tipik başlangıç zamanı orta ve geç yetişkinlik
çağıdır. Ortalama başlangıç yaşı 40 civarıdır. Kadınlarda biraz daha
fazla görülür (%45-55)
• Düşmanlık görme sanrılarının baskın olduğu tip erkeklerde,
somatik ve erotomani tipleri kadınlarda daha fazladır. Kıskançlık
tipi kadınlarda 2-4 kat daha fazladır. Genel nüfusa göre evlilik
oranları düşüktür ve yalnız yaşayanların oranı daha fazladır.
• Şizofreniye oranla işlevsellik görece olarak daha korunmuştur
 Şizofreni ve Diğer Psikotik
Bozukluklar

• Şizofreni

• Sanrılı Bozukluk

• Kısa Psikotik Bozukluk

• Şizofreniform Bozukluk
• Şizoaffektif Bozukluk
 Şizofreni ve Diğer Psikotik
Bozukluklar

• Şizofreni

• Sanrılı Bozukluk

• Kısa Psikotik Bozukluk

• Şizofreniform Bozukluk
• Şizoaffektif Bozukluk
• Kısa psikotik bozukluk; Psikotik belirtilerinin 30
güne kadar sürdüğü durumlarda konulan bir
ara tanıdır.
• Psikotik belirtilerin süresi 1 ay ile 6 ay arasında
olduğunda ‘Kısa Psikotik Bozukluk’ tanısı
yerine ‘Şizofreniform Bozukluk’ tanısı
konmaktadır.
 Şizofreni ve Diğer Psikotik
Bozukluklar

• Şizofreni

• Sanrılı Bozukluk

• Kısa Psikotik Bozukluk

• Şizofreniform Bozukluk
• Şizoaffektif Bozukluk
 Şizoafektif Bozukluk
• Temel özellik; şizofreninin A tanı ölçütleri ile beraber
majör depresif, manik ya da mikst atakların bir arada
görüldüğü kesintisiz bir hastalık dönemi olması.
• Aynı hastalık döneminde belirgin affektif belirtilerin
olmadığı en az 2 haftalık bir sürede varsanı ve
sanrıların bulunması gerekmektedir.
• Affektif belirtiler hastalığın toplam süresinin önemli bir
bölümünde yer almalıdır.
• Gidişi şizofreniden daha iyi, affektif bozukluklardan
daha kötüdür.
 Louis Wain
5 Ağustos 1860 – 4 Temmuz 1939