ПРЕТСТАВУВАЊЕ НА

ОРГАНСКИТЕ СОЕДИНЕНИЈА
(формули и модели)

REPRÉSENTATION DES COMPOSÉS

ORGANIQUES
(les formules et les modèles)
 1. Емпириски формули
Les formules empiriques
се такви формули во кои индексите претставуваат
најмал целоброен однос на количествата на
елементите.
Пример: СН

Со оваа емпириска формула ќе го претставиме

соединението етин C2H2 или бензен C6H6?
Во органската хемија употребата на
емпириските формули не е погодна, бидејќи
иста емпириска формула можат да имаат
голем број соединенија
 2. Молекулски (вистински) формули
Les formules moleculaires
го даваат точниот број на атоми од секој елемент
што влегува во состав на молекулата на
соединението.
Пример: C2H2 , C6H6

поради појавата на изомерија кај органските

соединенија, молекулските формули неможат да ги
задоволат потребите за претставување на органските
соединенија
 3. Структурни формули
Les formules développées
го покажуваат распоредот и начинот на поврзување
на атомите во молекулата
H H H H H
Пример:

H Ñ Ñ Ñ H Ñ Ñ

H H H H H

Се користат, но честопати се гломазни и непогодни за претставување

 4. Рационални структурни формули
Formules semi-développées

се структурни формули во кои врските помеѓу

јаглеродните и водородните атоми не се
прикажуваат со валентна црта.

Пример:
CH3 – CH2 – CH2 – CH3 H2C = CH2
 Рационалните формули можат да се поедностават на
тој начин што ќе се изостават и валентните црти
помеѓу јаглеродните атоми од јаглеродната низа, но
ќе се пишуваат само валентните црти кај
функционалните групи и разгранувањето.

Пример: CH3CH2CH=CH2 CH3CHCH=CH2

СН3
 Во долгите јаглеродни низи некои структурни делови
можат да се повторуваат повеќе пати во молекулата
(пр: метиленскатa -СН2- група), па затоа истите можат
да се стават во мали загради, а како индекс да се
запише бројот на последователните повторувања.

Пример: CH3(CH2)7CH3
 Вежба 1.

Напиши три рационални формули за

соединението со следната структурна
формула:
H H H H H H
H С С С С С С H
H H H H H
H С H

H
Решение:
H3C СН СН 2 СН 2 СН 2 CH3
CH3

C H 3C H C H 2C H 2C H 2C H 3

CH 3

C H 3C H (C H 2)3C H 3

C H 3
 Вежба 2.

Напиши структурна формула за соединението

претставено со рационалната формула

CH3(CH2)5CH3

Решение:

H H H H H H H

H С С С С С С С H

H H H H H H H
 5. Скелетни формули
Les formules du squelette

го претставуваат скелетот на молекулата;

јаглеродните и водородните атоми не се пишуваат
(освен ако треба да се нагласат), двојните и
тројните врски се пишуваат со цртички, на
краевите на низата се подразбира дека има
јаглеродни и водородни атоми.
CH3
H3C
Пример:
 6. Стерео формули
Stereoformules
се користат за претставување на геометријата на органските
молекули. Со нивна помош претставуваме на хартија
тродимензионален облик на молекулите со помош на цели,
испрекинати и клинести цртички.
- со испрекинати цртички се претставуваат врските што
се насочени зад рамнината на хартијата
- со цели цртички се претставуваат врските што лежат во
рамнината на хартијата
- со клинести цртички се претставуваат оние врски кои
се насочени од хартијата кон нас (читателот)
Вака претставените стереоформули се нарекуваат
ПЕРСПЕКТИВНИ ФОРМУЛИ
Пример за проекциони формули е Клинестата
формула H

H CH3
CH3
За поедноставување на тродимензионалната
слика на молекулата се користат т.н. ПРОЕКЦИОНИ
ФОРМУЛИ, кои всушност претставуваат
ортогонална проекција на тродимензионалната
молекула.
Пример за проекциони формули е Њумановата
проекциона формула
H H CH CH3
H H 3

H
H H H
H
H
H H HH
HH
 7. Луисови формули
Lewis formules
во нив, заедничките електронски парови како и
неподелените електронски парови се запишуваат
со две точки (наместо со цртичка), а неспарените
електрони се претставуваат со една точка. Се
користат за претставување на мехамизмите на
органските реакции или други нивни
карактеристики.
O
C
H H
 8. Кратенки со букви
Abreviation
се користат за големи молекули и некои
биомолекули (најчесто во биохемијата)

Пример:
PVC – поливинилхлорид
DNA – деоксирибонуклеинска киселина
RNA – рибонуклеинска киселина
Hb – хемоглобин
 8. Модели
Modèles
Најчесто користени модели се моделите со
топчиња и стапчиња
- со стапчиња со различна должина (во зависност
од врските) се претставуваат врските помеѓу
атомите
- со топчиња во различна боја и големина се
претставуваат атомите на различните елементи
Модели со килоти (пресечени топки)
Овие модели се доста важни кога се сака да се
прикаже препокривањето на електронските облаци
во молекулата
9. Компјутерски програми
За претставување на молекулите и хемиските
реакции во органската хемија постојат и
најразлични копјутерски програми
B. Видови на јаглеродни атоми
1. Примарни С-атоми (се бележат со 1о); се оние С-атоми за
кои е сврзан само еден С-атом (се наоѓаат на краевите од
јаглеродната низа); 1о Carbon primaire
2. Секундарни С-атоми (се бележат со 2о); се оние С-атоми за
кои се сврзани два С-атоми; 2о Carbon secondaire
3. Терцијарни С-атоми (се бележат со 3о); се оние С-атоми за
кои се сврзани три С-атоми; 3о Carbon tertiaire
4. Кватерни С-атоми (се бележат со 4о); се оние С-атоми за
кои се сврзани четири С-атоми; 4о Carbon quaterne
Пример:
 Вежба 3

Колку примарни, секундарни, терцијарни и

кватерни С-атоми содржи соединението со
следната рационална структурна формула

CH3

Н2С

H3C С СН 2 СН СН 2 CH3

CH3 CH3
Решение:
1о
CH3
2о
Н2С
1о 4о 2о 3о 2о 1о
H3C С СН 2 СН СН 2 CH3
1о 1о
CH3 CH3

примарни С-атоми 5
секундарни С-атоми 3
терцијарни С-атоми 1
кватерни С-атоми 1
за дома:

стр.25 од учебникот, зад. 5, 6 и 7