Пресметувања врз основа на хемиска равенка

- Стехиометриски пресметувања

1. Пресметувања врз основа на хемиска формула

- Важно е формулите точно да се напишат и да се знае значењето на стехиометриските
индекси

2. Пресметувања врз основа на хемиска равенка

- Важно е равенките точно да се напишат и точно да се израмнат и да се знае

значењето на стехиометриските коефициенти
 Пресметувања од количество
супстанца и моларни величини
Поврзаност меѓу количество супстанца и бројот на честичките

Пр. 1
Пресметај го бројот на молекули во 3 мола сулфурна
киселина и бројот на водородните атоми
а. N(H2SO4) = ? n= => N = n*NA
б. N(H) = ?

n(H2SO4) = 3 mol а. N(H2SO4) = n(H2SO4) *NA

NA = 6,022* 1023 N(H2SO4) = 3 mol * 6,022* 1023
N(H2SO4) = 18,066 * 1023 молекули
Во една молекула H2SO4 има 2 атоми од Н
= > N(H) = 2* N(H2SO4) = 2* 18,066 * 1023 = 36,132 * 1023 атоми
Пр.2
Колкаво е количеството на јаглерод диоксид кое содржи
Авогадров број атои од кислород?

N(O) = 6,022* 1023 n= n(CO2) =

n(CO2) = ?
Во една молекула на CO2 има 2 атоми од О => бројот
на молекулите од CO2 е половина од бројот на О атомите

N(CO2) = = = 3,011* 1023 молекули

n(CO2) = = = 0,5 mol

 Поврзаност меѓу количество супстанца и
моларна маса
Пр. 1
Колкаво е количество на 2 килограми калциум карбонат?
n(CaCO3) = ? n=
m(CaCO3) = 2kg = 2000 g M(CaCO3) = Mr (CaCO3)*

M(CaCO3) = 100 (g* mol-1 )

Бидејќи моларната маса е изразена во грами, мора

килограмите да ги претвориме во грами за да можат да се
скратат

n(CaCO3) = = = 20 mol
Пр. 2
Колкава е масата на 1,6 мола готварска сол изразена во
милиграми?
m(NaCl) = ? n= => m = n*M

n(NaCl) = 1,6 mol m(NaCl) = n(NaCl) *M(NaCl)

M(NaCl) = 60 g * mol-1
m(NaCl) = 1,6 mol *60 g* mol-1
m(NaCl) = 96 g = 96 *103 mg
 Поврзаност меѓу количество супстанца и
моларен волумен
Константа (стандарден) моларен волумен важи само
за гасовити супстанци. Авогадрова супстанца важи
за сите супстанци
Пр. 1
Колкав волумен зафаќаат 2,5 мола јаглерод моноксид при
стандардни услови?
V(CO) = ? V(CO) = n(CO)*NA

n(CO) = 2,5 mol V(CO) = 2,5mol*6,022* 1023

V(CO) = 15,055 dm3

Пр. 2
Колкаво е количеството на гас кој зафаќа 33,6 dm3 при
стандардни услови?

V(гас) = 33,6 dm3 n(гас) = =

n(гас) = ?
n(гас) = 1,5 mol
 Комбинирани пресметувања

Пр. 1
Колку молекули од амонијак има во сад од
10dm3 ?

V(NH3) = 10 dm3 N(NH3) = n(NH3)*Na

N(NH3) = ? N(NH3) = 0,45 mol * 6,022* 1023 mol-1

N(NH3) =2,7099 1023

n(NH3) = = = 0,45 mol
Пр. 2
Колкава маса имаат 7* 1024 молекули од вода?

N(H2O) = 7* 1024 n(H2O) = =

m(H2O) = ? n(H2O) = 11,624 mol

m(H2O) = n(H2O) * M(H2O) = 11,624 mol * 18 = 209,232 g

1kg = 1000 g 1kg * 209,232 g = x kg * 1000g

x kg = 209,232 g x kg = = 0,209 kg
Хемиски равенки
- Видовме дека хемиски промени се промени при кои од
една или повеќе супстанци настануваат нови супстанци
- Хемиските промени уште се викаат хемиски реакции
- Хемиски реакции се случуваат во колба, епрувета, чаша,
ерленмаер
- На табла (или во тетратка) запишуваме што се случува со
хемиски равенки
Ако сакаме да запишеме дека
Натриум хидроксид реагира со хлороводородна киселина и
се добива натриум хлорид и вода
Нормално нели, хемиските равенки ги запишуваме со
јазикот на хемијата (сега кога го знаеме)
NaOH + HCl -> NaCl + H2O
еве уште една хемиска равенка H2 + N2 -> NH3
- Најчесто не можеме да видиме дека нешто се случува,
освен ако не настане промена на боја, или ослободување
на некој гас и сл.
Знаеме дека се случува, ако ги измериме количествата на
супстанците
- Количествата на реактантите се намалуваат, количествата
на продуктите се зголемуваат при протекување на
хемиски реакции
Деф. Реактанти се супстанци чии количества се намалуваат
при протекување на хемиска реакција. Тие во равенката се
запишуваат лево
Деф. Продукти се супстанци чии количества се зголемуваат
при хемиска реакција. Тие се запишуваат десно од
стрелката (равенството)
Деф. Реактантите и продуктите со заедничко име се викаат
учесници во реакција
Деф. Стрелката ја означува насоката на протекување на
хемиската реакција
Пр. H+ + CH3COO- ← CH3COOH

- Имајќи го в предвид законот на Лавоазје за запазување на

маса бројот на честичките од секој од елементите во
реактантите и во продуктите мора да виде ист. Впрочем и
за да стане равенка, потребно е бројот од атомите од секој
елемент од левата и десната страна да биде ист
- Равенката МОРА да ја израмниме. Стрелката може да ја
замениме со =, но и кога е стрелка, равенката мора да е
израмнета
Пр.
стехиометриски коефициенти
2Н2 + O2 = 2H2O
N2 + 3H2 = 2NH3
стехиометриски коефициенти

- Броевите кои се наоѓаат пред хемиските формули на

соединенијата се викаат стехиометриски коефициенти
 Какви се информации ни дава хемиската равенка

- Квалитативни информации
Знаеме кои се учесниците во реакцијата
- Квантитативни информации
N2 + 3H2 = 2NH3
1 + 3 = 2 молекули
Молекула молекули

N2 + 3H2 = 2NH3
можеме да ги пресметаме и масите
1 mol + 3 mol = 2 mol =>
1* М(N2) + 3*M(H2) = 2*M(NH3) (масите се во грами)

- Кога учесниците се гасови како во овој пример

N2 + 3H2 = 2NH3
1*22,4 dm3 + 3*22,4 dm3 = 2*22,4 dm3
За дома !!!

Побарај од учебници или online што претставува

“eлементарен акт на хемиска трансформација”
Хемиски симболи, хемиски
формули и валентност
 Хемиски симболи
• Јазикот на хемијата
Деф. Хемиски симболи се куси, меѓународно договорени
ознаки за хемиските елементи
- Симболите се скратени ознаки земени од нивните
латински имиња
Име на елементот Латински име на Симбол
елементот
Азот Nitrogenium N
Натриум Natrium Na
Неон Neon Ne
Никел Niccolum Ni
Неодимиум Neodymium Nd
Ниобиум Niobium Nb
Нептуниум Neptunium Np
- Некои со една буква, некои со две, некои дури со три!

Имињата на елементите кријат тајни

- Како ги добиле?
Задача: Побарај на интернет како водородот и кислородот ги
добиле своите имиња

Според последниот договор (сепак научниците се договараат на

конференции ) на “Интенационалната унија за чиста и
применета хемија” на овој начин

- Унунквадиум на латински значи 114 - Uuq

1. Како се читаат кратенките? – по абецедата
- Si се чита “ес – и”, никако! “си”
- Само смееш калциум карбонатот и натриум карбонатот да
ги читаш на шега – цацотри и нацотри (секако да не ти
стане навика, па да го читаш така и кога не треба

2. Што смееш да означиш со кратенка за елемент, на пример

Са О

Елементот калциум Елементот кислород

Еден атом од калциум Еден атом од кислород
Елементарна супстанца калциум Елементарна супстнца
ббббббббббббббббббббббббббббббкислород НЕ
 Со сибол можеш да ги означуваш елементарните
супстанци изградени од атоми, поточно, изградени од
едноатоски молекули, или од едноатомски јони (како
металите на пример). Елементарни супстанци изградени
од молекули – не се означуваат само со симбол!!!!

Симболи на хемиски елементи кои често ќе ги

употребуваме треба да ги знаеш без да гледаш во
периоден систем. Некои веќе ги знаеш, а некои ќе ги
научиш . Тоа се
H
Li Be C N O F
Na Mg Al P S Cl
K Ca Fe Ni Cu Zn Br
I
 Хемиски формули
Симболите се азбука формулите се зборови
Пр.
Готварска сол – Натриум хлорид NaCl
Варовник - калциум карбонат CaCO3
Сода бикарбона - натриум хидрогенкарбонат NaHCO3
Шеќер – сахароза C12H22O11

Со хемиси формули се означуваат и елементарни цупстанци

Пр.
Водород H2
Кислород O2
Хлор Cl2
И формулите се интернационални како и симболите и важат
секаде во светот

Симболите ни даваат информации од кои елементи е

состаавено соединението (ни го даваат квалитативниот состав)

Покрај симболи во формулите имаме и броеви!

Малите броеви до симболите се викаат стехиометриски
индекси или само индекси
H2O индекс 1 не се пишува
индексот 2 означува 2 атоми на водород во молекулата на вода
Индексите ни даваат информации од колку од секој од
елементите се изградени соединенијата (ни го даваат
квантитативниот состав)
 Кога супстанците не се изградени од јони тогаш:
Na2Cl еден јон од хлор
2 јони од натриум

Стехиометриските индекси се многу важни бидејќи ни

покажуваат дека соединенијата имаат постојан состав
(Пруст!!!)

Индексите даваат информација и за бројот на атомски

групации во молекула или друга формулна единка (кога
супстанцата не е изградена од молекули)
Пр.
Al(OH)3 бројот на ОН групите во алуиниум хидроксид
ббббббббббизнесува 3
 Во неорганска хемија индексите во формулите ни го даваат
составот на молекулата и претставуваат најмал целоброен
однос на количествата
H2O n(H) : n(O) = 2 : 1
Ваквите формули уште се викаат и емпириски
Во неорганска хемија молекулски и емпириски формули
се исти
Во органска хемија не е баш така

Глукоза (гроздов шеќер)

Молекулска формула
С6Н12О6 n(C) : n(O) : n(H) = 6 : 12 : 6 / : 6
1 : 2 : 3
Емпириската формула која го дава најмалиот целоброен
однос е С1Н2О1 или поправилно СН2О
Fe2(SO4)3 бројот на SO42- јони е 3
(или можеме да кажеме дека бројот на
атомски групации SO4 е 3)
К2[Fe(CN)6] - > пробај сам

Како се читаат формулите

Fe2(SO4)3 еф-е-2, ес-о-4, трипати
Al(OH)3 а-ел-о-ха-трипати
Што се може да се бележи со хемиска формула
- Елементарна супстанца , една молекула од елементарна
супстанца изградена од молекули
Што се може да се бележи со хемиска формула
- Молекули, супстанци изградени од молекули
Пр. Молекула од вода, или супстанца вода – Н2О
Молекула од јаглерод диоксид, или супстанца
јаглерод диоксид СО2
Молекула од јод или елементарна супстанца јод I2
- Формулни единки за супстанци кои не се издрадени од
молекули и самите супстанци
Пр. Градбена единка на натриум хлорид, или супстанца
натриум хлорид
Градбена единка на калиум хексацијаноферат, или
супстанцата калиум хексацијаноферат К2[Fe(CN)6]
- Атомски групации без полнеж или со полнеж
Пр. Една единка од јонот SO42-
 Какви се формули постојат
- Ги спомнавме молекулските формули
- Спомнавме дека за неоргански соединенија се исти со
емпириски формули
- Од основно училиште ги знаеш Луизовите формули со точки.

- Ковалентните врски можат да се прикажат и со цртички

давајќи структурни формули
Н – О – Н , Н – Cl , O = O

- Да ги спомнеме моделите
- Постојат и други видови формули за кои ќе учиш во трета
година
 Валентност
- Поимот датира од XIX век и низ текот на времето ја
менува дефиницијата

Деф: Способност на некој атом да се сврзе со точно

Определен број на атоми, или да замени точно оределен
број на водородни атоми во соединение
Пр.
HCl H2O NH3 CH4
Од дефиницијата =>
I II III IV
HCl H2O NH3 CH4
Од дефиницијата = > Na е I-валентен, Ca е II-валентен
Al е III - валентен, Sn (калај) е IV - валентен
- Постојат соединеија кои не содржат водород

Повеќето елементи градат оксиди кои содржат кислород

Прва промена на дефиниција – валентноста може да се
определува во однос на кислород
I II III IV V
Е2О ЕО Е2О3 ЕО2 Е2О5 ....

Повторно проблем
Јаглерод во органски соединенија
IV 2,67 !!!!
СН4 С3Н8
 ? ?
H2 O H2O2
H-O-H H–O–O–H структурни формули

Повторно промена на дефиниција

Деф: Валентност е број на хемиски врски што ги образува
еден атом
Во Н2О2 водородот си е I-валентен, а кислородот II-валентен

Правило бр. 1 Водород е секогаш едновалентен

Правило бр. 2 Кислородот е секоагаш двовалентен
Правило бр. 3 Флуор се секогаш едновалентен
Некои елекменти имаат една можна валентност, некои
повеќе од една
II IV
Јаглерод гради два оксиди СО и СО2
Јаглерод во органски соединенија е секогаш IV-валентен
- Како се определува валентност?

На елементи кои имаат една можна валентност , нема

потреба да им определуваме валентност. Тоа се елементите
од правилата 1, 2 и 3 (повтори ги!).... Еве уште правила
Правило бр. 4 Алкални метали (металите од првата група)
секогаш се едновалентни
Земноалкалните метали (металите од втората
група секогаш се двовалентни
На останатите им се определува валентност на следниот
начин
 x y
AmBn
  x*m = y*n => па сега барај што ти треба

Пр. ? II
Колкувалентен е хлор во Cl2O3
2*x = 3*2 => x = 3
Колкувалентен е Fe во FeCl3?
Ако знаеме дека Cl потекнува од HCl =>
Cl – едновалентен
x I
FeCl3 1*x = 3*1 => x=3