Институт за хемија

Природно-математички факултет
Скопје

Зоран Здравковски

Медицинска хемија

потсетник по
органска хемија
според Улет: Краток вовед во органската хемија

Fortunately science, like that nature to which it belongs, is neither

limited by time nor by space. It belongs to the world, and is of no
country and of no age. The more we know, the more we feel our
ignorance; the more we feel how much remains unknown; and in
philosophy, the sentiment of the Macedonian hero can never apply, –
there are always new worlds to conquer.

За среќа науката, како и природата на која и припаѓа, не е

ограничена со време или со простор. Припаѓа на целиот свет, а не
на една земја или временски период. Колку повеќе сознаваме,
толку сме посвесни за нашето незнаење и уште повеќе
чувствуваме колку останува непознато. Од филозофиски аспект,
чувството на македонскот херој не може да се примени – секогаш
има нови светови за освојување.

Sir Humphrey Davy, 30th November, 1825

2005
 1. ВРСКИ И СТРУКТУРА НА ОРГАНСКИТЕ
СОЕДИНЕНИЈА

1.1. НЕОРГАНСКИ И ОРГАНСКИ СОЕДИНЕНИЈА

1.2. СТРУКТУРА НА АТОМИТЕ

• Атомски орбитали
• Валентни електрони

1.3. СВОЈСТВА НА АТОМИТЕ

• Атомски радиус
• Електронегативност

1.4. ТИПОВИ НА ВРСКИ

• Јонски
• Ковалентни
o Повеќекратни
o Поларни
o Координативни

1.5. ПРАВИЛА ЗА ПИШУВАЊЕ НА ЛУИСОВИ ФОРМУЛИ

1. Се одредува вкупниот број на валентни електрони во молекулата.

2. Се пишува основната структура поврзувајќи ги атомите со единечна
врска.
3. За секоја врска се одземаат по два електрони од вкупниот број.
4. Се одредува бројот на електрони неопходни да се комплетира октет
окoлу секој атом (Н – дублет). Ако овој број е еднаков на валентните
електрони што останале по чекорот 3, се внесуваат за да се
комплетира структурата. (NH3)
5. Ако нема доволно електрони за октети (дублети), се пишуваат
повеќекратни врски.
6. Останатите електрони се несврзувачки и се пишуваат како слободни
електронски парови.

Нитрозометан: CH3NO
1
1. Σе–(валентни) = 4 + (1·3) + 5 + 6 = 18

H
2. H C N O
H

3. Вкупно електрони за единечните врски = 5 · 2 = 10

Остануваат 18 – 10 = 8

4.
Атом Присутни електрони Потребни електрони
H 2 за секој Н 0
С 4·2=8 0
N 2+2=4 4
O 2 6
10

H
5. H C N O
H

Атом Присутни електрони Потребни електрони

H 2 за секој Н 0
С 4·2=8 0
N 2+2+2=6 2
O 4 4
12

H
.. ..
6. H C N O:
H

2
1.6. ФОРМАЛЕН ПОЛНЕЖ
..+
H O H .. -
H H O:
..

⎛ број на валентни ⎞ ⎛ број на валентни ⎞

⎜ ⎟ ⎜ ⎟
формален полнеж = ⎜ електрони во ⎟ − ⎜ електрони во ⎟
⎜ слободен атом ⎟ ⎜ сврзан атом ⎟
⎝ ⎠ ⎝ ⎠

⎛ број на ⎞ ⎛ број на ⎞ ⎛ број на ⎞

⎜ ⎟ ⎜ ⎟ 1⎜ ⎟
формален полнеж = ⎜ валентни ⎟ − ⎜ несврзувач ки ⎟ − ⎜ сврзувачки ⎟
⎜ електрони ⎟ ⎜ електрони ⎟ 2 ⎜ електрони ⎟
⎝ ⎠ ⎝ ⎠ ⎝ ⎠

H – N ≡ C:

ф.п.(Н) = 1 – 0 – ½(2) = 0
ф.п.(С) = 4 – 2 – ½(6) = –1
ф.п.(N) = 5 – 0 – ½(8) = +1

1.7. РЕЗОНАНТНИ СТРУКТУРИ

H H H H

H H H H

H H H H

1.8. ПРЕДВИДУВАЊЕ НА ОБЛИКОТ НА ЕДНОСТАВНИ

СТРУКТУРИ

• Теорија за одбивање на електроните од валентната обвивка (VSERP)

3
1.9. ОБЛИЦИ НА ОРБИТАЛИТЕ И МОЛЕКУЛИТЕ

1.10. ФУНКЦИОНАЛНИ ГРУПИ

Дел од поголема молекула, може да биде атом или атомска група,

што има карактеристични хемиски својства (реагира на определен начин)

H H
C C
H H

HO

Br2 Br2

H H
H C C H
Br Br
HO
Br
Br

4
¾ Групи со јаглерод–јаглерод повеќекратни врски (алкени, алкини,
арени)

¾ Групи што содржат јаглерод поврзан со единечна врска со

електронегативен атом (халиди, алкохоли, етери, амини, нитрили,
нитро соединенија, сулфиди, сулфоксиди, сулфони, тиоли)

¾ Карбонилни групи (алдехиди, кетони, карбоксилни киселини,

естери, амиди, ацил халиди, анхидриди)

• Алкени
H2C = CH2
етилен (етен)

• Алкини
HC ≡ CH
ацетилен (етин)

• Арени

бензен
• Алкохоли
H
..
C O
.. H H C O H
H
метанол

• Етери
H H
..
C O
.. C H C O C H
H H
диметил етер

5
• Карбонилна група

o Алдехиди
.. H
O: O
H C C
C C H
H H

ацеталдехид

o Кетони
.. H O H
O:
H C C C H
C C C
H H
ацетон

o Карбоксилни киселини
H O
..
O: H C C O H
C O H H
оцетна киселина

o Естери
.. H O H
O:
H C C O C H
C O C
H H
метил ацетат

• Амини
H
.. H C N H
C N H
H H
метиламин

6
• Имини
:N H H N H
C C H H C C H
H
етилимин

• Нитрили (цијаниди)
H
H C C N
C C N:
H
ацетонитрил

• Амиди
.. H O
:O
.. H C C N H
C N
H H
ацетамид

• Тиоли
H
.. H C S H
C S
.. H
H
метантиол

• Тиоетери (сулфиди)
H H
..
C S
.. C H C S C H
H H
диметил сулфид

7
 • Алкил халиди (халогениди)
H
.. H C Br
C X :
..
H
X = F, Cl, Br, I
бромометан

• Ацил халиди
.. H O
:O H C C Cl
..
C X :
.. H
X = F, Cl, Br, I
ацетил хлорид

• Анхидриди на карбоксилни киселини

O O O O
C O C H3C C O C CH3
анхидрид на оцетна киселина

1.11. ХЕМИСКИ ФОРМУЛИ

• Емпириски CH

• Молекулски C6H6

H
H C H
C C
• Структурни
C C
H C H
H

8
• Рационални структурни CH3–CH2–CH2–CH3
CH3CH2CH2CH3
CH3(CH2)2CH3
CH3C(O)CH3

• Линиски (скелетни)
бензен толуен бутан

• Тродимензионални
o Перспективни (клинести)
H H
C C H
H
H H

o Њуманови (Newman)
H
H H

H H
H

o Фишерови (Fisher)
A A
E B E C B
D D

• Модели

o Скелетни

o Кори-Полинг-Колтун (Corey-Pauling-Koltun), CPK

топчиња и стапчиња

o Модел со калоти, исечок од топка

o Дизерови (Dieser) ленти

9
 CPK модел модел со калоти

1.12. ИЗОМЕРИ
Соединенија со исти молекулски формули а различна структура (својства)

• Структурна (конституционална)

o Скелетна

CH3
CH3 CH2 CH2 CH3 CH3 CH CH3
бутан (n-бутан) 2-метилпропан (изобутан)

C10H22 75
C40H82 62.491.178.805.831

o Функционална
CH3-CH2-OH CH3-O-CH3
етанол диметил етер

тавтомерија (кето-енолна изомерија)

O H H
O
CH3 C CH2 CH3 C CH2

10
 o Положбена
Cl Cl
CH3 CH2 CH2 CH2 CH3 CH2 CH CH3
1-хлоробутан 2-хлоробутан

CH3 CH2 CH CH2 CH3 CH CH CH3

бут-1-ен бут-2-ен

• Стереоизомерија

o Геометриска или цис-транс

H3C CH3 H CH3
C C C C
H H H3C H
cis-бут-2-ен trans-бут-2-ен

Cl
Cl Cl
Cl
cis-1,2-дихлороциклопентан trans-1,2- дихлороциклопентан

o Хиралност – оптичка активност

1.13. НОМЕНКЛАТУРА

• International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC)

• International Union of Biochemistry (IUB)

11
 2. СВОЈСТВА НА ОРГАНСКИТЕ СОЕДИНЕНИЈА

2.1. СТРУКТУРА И ФИЗИЧКИ СВОЈСТВА

• Регистрирани се над 75 милиони супстанци (Chemical Abstracs):

19. 11. 01 27. 10. 03 18. 11. 04

organic and inorganic substances 18 942 901 22 297 777 24 736 601
sequences 15 380 927 25 818 488 50 731 551

• Својствата се директна последица на структурата

Постои посебна дисциплина посебно важна во фармацијата:
Quantitative Structure Activity Relationship – QSAR

• Меѓумолекулски врски
o Дипол–дипол интеракции
o Лондонови сили

CH3–CH2–I CH3–CH2–Br CH3–CH2–Cl

µ = 1,91 D µ = 2,03 D µ = 2,05 D
M = 156 g/mol M = 109 g/mol M = 64,5 g/mol
Tb = 72 ºC Tb = 38 ºC Tb = 12 ºC

CH3CH2CH2CH2CH3 CH3CH2CH2CH2CH2CH3
Tb = 36 ºC Tb = 69 ºC

CH3
CH3
CH3 C CH3
CH3CH2CH2CH2CH2CH3 CH3 CH2 CH CH3
CH3
Tb = 36 ºC Tb = 28 ºC Tb = 10 ºC

13
 o Водородна врска
соединенија што содржат H поврзан за F, O, N
H H H H
.. ..
H ..F: H ..F: H O:
.. H O: .. H N: H N:
H H

CH3CH2CH2CH2–OH CH3CH2–O–CH2CH3
Tb = 118 ºC Tb = 35 ºC

• Растворливост
„Сличното се раствора во слично”

OH
O
O CH CH2OH
OH
HO OH
витамин С витамин А (ретинол)

o Витамините растворливи во вода мора секојдневно да се

земаат, нерастворливите се складираат во масното ткиво

2.2. СТРУКТУРА И ХЕМИСКИ ПРОМЕНИ

Предвидувањето на хемиските реакции е уште поголем проблем од

предвидувањето на физичките својства

• Објаснување на хемиските реакции

Кинетика Î механизам (редослед на раскинување и формирање на
нови врски)

2.3. КИСЕЛИНСКО–БАЗНИ РЕАКЦИИ

2.4. ОКСИДАЦИОНО–РЕДУКЦИОНИ РЕАКЦИИ

14
2.5. КЛАСИФИКАЦИЈА НА ОРГАНСКИТЕ РЕАКЦИИ

• Адиција A + B ⎯⎯→ C

H Br
H Br
+
H H H C C H
C C
H H
H H

• Елиминација A ⎯⎯→ B + C

H OH H H
H2SO4
H C C C H H C C C H + H2O
H H H H H H

• Супституција A–X + Y ⎯⎯→ A–Y + X

CH3–Br + OH– ⎯⎯→ CH3–OH + Br–

• Хидролиза A–B + H2O ⎯⎯→ A–H + HO–B

H OH

H O H O
CH3 N C CH3 CH3 N H + HO C CH3

• Кондензација A–H + H–O–B ⎯⎯→ A–B + H2O

O O
CH3 C O H + H O CH3 CH3 C O CH3 + H2O

• Преместување
Br Br
CH3 CH CH CH2 CH3 CH CH CH2
15
2.6. ХЕМИСКА РАМНОТЕЖА

2.7. РАМНОТЕЖА ВО КИСЕЛИНСКО–БАЗНИ РЕАКЦИИ

2.8. МЕХАНИЗМИ НА ОРГАНСКИТЕ РЕАКЦИИ

• Усогласени (концентрирани)1 реакции

врските се раскинуваат и образуваат истовремено

А (реактант) ⎯⎯→ В(продукт)

• Реакции во повеќе чекори

Чекор 1 А (реактант) ⎯⎯→ М(меѓупродукт)

Чекор 2 М(меѓупродукт) ⎯⎯→ В(продукт)

• Раскинување на хемиската врска

o Хомолитичко раскинување на врска

X–Y ⎯⎯→ X· + Y·

hν
CH3 Cl CH3· + ·Cl
метил радикал

o Хетеролитичко раскинување на врска

X–Y ⎯⎯→ X+ + Y–

CH3–Br ⎯⎯→ CH3+ + :Br–

карбокатјон

1
Изразите што се прешкртани се погрешно преведени од англискиот јазик – пред нив е даден точниот израз. На
пример, англискиот израз concerted го преведуваме со усогласен (concentrated е концентриран).
16
 CH3–Li ⎯⎯→ CH3:– + Li+
карбанјон (карбањон)
• Образување на нова хемиска врска

o Хомогено образување на врска X· + Y· ⎯⎯→ X–Y

o Хетерогено образување на врска X+ + Y:– ⎯⎯→ X–Y

+ + - E Nu
E :Nu
електрофил нуклeофил

• Нуклеофилна супституција

? CH3–Cl + NaOH ⎯⎯→ CH3–OH + NaCl

CH3 H CH3 CH3

HO + H C Br HO C Br HO C H + Br
CH2CH3 CH2CH3 CH2CH3
(S)-2-бромобутан (R)-бутан-2-ол

• Хлорирање на алкани

? CH3–H + Cl2 ⎯⎯→ CH3–Cl + H–Cl

1. Cl Cl Cl· + Cl·
иницијација
H H
2. H C H + Cl· H C· + H Cl
H H
пропагација

17
 H H
3. H C· + Cl Cl H C Cl + Cl·
H H

2.9. ФАКТОРИ КОИ ВЛИЈААТ НА БРЗИНАТА НА ХЕМИСКИТЕ

РЕАКЦИИ

• Природа на реактантите
• Температура
• Концентрација
• Катализатори

2.10. ТЕОРИЈА ЗА БРЗИНАТА НА РЕАКЦИИТЕ

CH3 H CH3 CH3

HO + H C Br HO C Br HO C H + Br
CH2CH3 CH2CH3 CH2CH3
преодна состојба

18
 H H H H
H+ + C C H C C+
H H H H

H H H H
.. −
H C C+ + :Br
..
: H C C Br
H H H H

19
20
 3. АЛКАНИ И ЦИКЛОАЛКАНИ
3.1. КЛАСИ НА ЈАГЛЕВОДОРОДИ

Jaglevodorodi

Alifati~ni Aromati~ni

Alkani Alkeni Alkini

Acikli~ni Cikli~ni Acikli~ni Cikli~ni

3.2. АЛКАНИ (парафини)

H H H H H
H C C C C C H
H H H H H
CnH2n

CnH2n+2

H + C5H10 + H = C5H12

Секој С-атом: 4 sp3 хибридни орбитали

• Нормални и разгранети низи

• Класификација на С-атомите:

H H R R
R C H R C H R C H R C R
H R R R
primaren sekundaren tercijaren kvaterneren
(терциерен) (квартерен)
1º 2º 3º 4º
sec tert

21
 CH3
CH3 C CH2 CH CH3
CH3 CH3
2,2,4-триметилпентан

3.3. НОМЕНКЛАТУРА НА АЛКАНИТЕ

Формула Изомери Формула Изомери

C4H10 2 C10H22 75
C6H14 5 C15H32 4.347
C7H16 9 C20H42 366.319
C8H18 18 C30H62 4.111.846.763
C9H20 35 C40H82 62.491.178.805.831

префикс ––– основа ––– суфикс

• Нормални
n Име Формула
1 метан CH4
2 етан C2H6
3 пропан C3H8
4 бутан C4H10
5 пентан C5H12
6 хексан C6H14
7 хептан C7H16
8 октан C8H18
9 нонан C9H20
10 декан C10H22
11 ундекан C11H24
12 додекан C12H26
13 тридекан C13H28
14 тетрадекан C14H30
15 пентадекан C15H32
16 хексадекан C16H34
17 хептадекан C17H36
18 октадекан C18H38
19 нонадекан C19H40
20 икосан (еикосан) C20H42

22
• Разгранети
H H
H C H H C H
H
metan + il = metil
CnH2n+1

1. Се определува основната јаглеродна низа

2. Страничните низи се именуваат со префикс како алкил супституенти
3. Се нумерираат атомите во основната низа
4. Се пишува името слеано како еден збор; супституентите со
локантите се подредуваат по азбучен ред (притоа умножувачките
префикси не се земаат предвид)
8
7
CH2 CH3
6 CH2
5 CH2
CH3 CH2 CH2 CH CH3
1 2 3 4
4-метилоктан

CH3 CH3 CH3

CH3 CH2 CH CH2 CH2 CH2 CH CH2 CH CH2 CH3
11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1
3,5,9-триметилундекан

CH3
CH3 CH2
CH3 CH2 CH CH CH2 CH3
6 5 4 3 2 1
3-етил-4-метилхексан

23
 CH3
CH2
CH3 CH2
1 2 3 5 6 7
CH3 CH2 C CH CH CH2 CH3
4
CH3 CH3
3,3,5-триметил-4-пропилхептан

• Имиња на алкил групите

CH3
CH3 CH2 CH2 CH3 CH
1º 2º
пропил изопропил

CH3
CH3 CH2 CH2 CH2 CH3 CH2 CH
1º 2º
бутил sec-бутил

CH3
CH3 CH3 C 3º
CH3 CH CH2 CH3
1º
изобутил tert-бутил

CH3 CH3
CH3 CH CH3 CH CH2
2 1 3 2 1
1-метилетил 2-метилпропил

24
3.4. КОНФОРМАЦИИ НА АЛКАНИТЕ

• Просторниот распоред на атомите во молекулата добиен со ротација

околу единечните врски

перспективни формули:
H
H H
H HH H
H
H H H H
скалеста или наизменична еклипсна
(ѕвездеста)

H
H H
H H
C C H
H H H
H H H
клинеста Њуманова (Newman)

torzionen agol
H H
C H
H
C

• Спречена ротација

еклипсна скалеста еклипсна

25
 CH3 CH3
H H CH3

H H H
CH3 H H H
антиперипланарна синперипланарна
(антиконформација) (незгодна конформација)

еклипсна конформација на бутанот

целосна антиперипланарна конформација на хексанот

26
3.5. ЦИКЛОАЛКАНИ
CnH2n

циклопропан циклобутан циклопентан

циклохексан циклохептан циклооктан

спиро фузирани бициклично

• Геометриска изомерија
CH3

CH3
CH3 CH3
cis-1,2-диметилциклохексан trans-1,2-диметилциклохексан

• Номенклатура на циклоалканите

3.6. КОНФОРМАЦИИ НА ЦИКЛОАЛКАНИТЕ

• Циклопентан

плик
27
 • Циклохексан

чун или када

a a
e e
e
a
e a e
e
a a
столица
H H H H
H CH2 H H CH2 H

H CH2 H H CH2 H
H H H H

CH3 H
H CH3

H CH3
'
CH3 H
trans-1,2-диметилциклохексан

3.7. СТЕРОИДИ
12 17
11 13
C 14 D15 16
1 9
2 10 8

3
A 5
B 7
4 6

метил: 10 и 13
карбонилна или хидроксилна: 3, 11, 17
други алкил: 17
незаситени: 4–5, 5–6, 6–7
28
trans

A,B trans
циклопентаноперхидрофенантрен

13 17

10
3
HO
холестерол

• Кортикостероиди (кора на надбубрежна жлезда)

o Глукокортикоиди: ниво на глукоза во крвта

CH2OH
C O
HO OH

O
кортизол

29
 o Минералокортикоиди: електролитна рамнотежа
CH2OH
O
C O
CH
HO

O
алдостерон

• Сексуални хормони
o Андрогени

OH

O
тестостерон

o Естрогени (естрон, естрадиол) + прогестерон

CH3
OH C O

HO O
естрадиол прогестерон

30
3.8. ФИЗИЧКИ СВОЈСТВА НА ЗАСИТЕНИТЕ ЈАГЛЕВОДОРОДИ

последица на структурата
• Густина: 0,6 – 0,8 g/mL
• Растворливост: слабо во поларни, добро во неполарни

Do not use oil-based lubricants (such as mineral oil, creams, or

petroleum jelly) with latex condoms as this can result in deterioration
and subsequent failure of the product.

• Температури на топење и вриење

400
300
200
100
0
-100
-200
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19

CH3
CH3
CH3 C CH3
CH3CH2CH2CH2CH3 CH3 CH2 CH CH3
CH3
пентан 2-метилбутан 2,2,-диметилпропан
изопентан неопентан
Тb = 36 ºC Тb = 28 ºC Тb = 10 ºC

31
3.9. ОКСИДАЦИЈА НА АЛКАНИТЕ И ЦИКЛОАЛКАНИТЕ

• Една од основните функции на алканите: горива

CH4 + 2O2 ⎯⎯→ 2H2O + CO2 ∆H = –890 kJ/mol

• Ослободената топлина расте со моларната маса (бројот на С атоми)

~ 658,6 kJ/mol за секој С атом

• Октански броеви
CH3
CH3 C CH2 CH CH3
CH3 CH3
CH3–(CH2)5–CH3
100 0

3.10. ХАЛОГЕНИРАЊЕ НА ЗАСИТЕНИТЕ ЈАГЛЕВОДОРОДИ

CH4 + Cl2 ⎯→ CH3Cl + HCl

toplina ili svetlina

• Радикалски механизам

CH3Cl + Cl2 ⎯→ CH2Cl2 + HCl

CH2Cl2 + Cl2 ⎯→ CHCl3 + HCl

CHCl3 + Cl2 ⎯→ CCl4 + HCl

32
 4. АЛКЕНИ И АЛКИНИ

4.1. НЕЗАСИТЕНИ ЈАГЛЕВОДОРОДИ

• Алкени CnH2n со една двојна врска

Алкадиени CnH2n–2 со две двојни врски sp2 хибридизација

• Алкини CnH2n-2 со една тројна врска sp хибридизација

• Класификација

o Моносупституирани RCH = CH2

o Дисупституирани RCH = CHR или R2C = CH2
o Трисупституирани R2C = CHR
o Тетрасупституирани R2C = CR2

• Физички својства

Етан Етилен Ацетилен

H–C–H агол 109,3 º 116,6 º
H–C–C агол 109,6 º 121,7 º 180 º
C–C должина 1,54 Å 1,33 Å
C–C енергија 368 kJ/mol 636 kJ/mol 837 kJ/mol

–C≡C– ⎯⎯→ –C=C– ∆Hº = (837 - 636) kJ/mol = 201 kJ/mol

–C=C– ⎯⎯→ –C–C– ∆Hº = (636 - 368) kJ/mol = 268 kJ/mol
–C–C– ⎯⎯→ –C C– ∆Hº = 368 kJ/mol

Алкан Тb / ºC Алкeн Тb / ºC Алкин Тb / ºC

пентан 36 пент-1-ен 30 пент-1-ин 40
хексан 69 хекс-1-ен 63 хекс-1-ин 71
хептан 98 хепт-1-ен 94 хепт-1-ин 100
октан 126 окт-1-ен 121 окт-1-ин 125

33
Проценка на ∆H од енергиите на врските

H H H H H H
+ C C + C C + C C +
H H H H H H

H H H H H H
C C C C C C
H H H H H H

Ако замислиме дека реакцијата се одвива преку кинење на С=С

двојната врска и образување на единечна С–С врска. За долга низа, нето
резултатот е дека за секоја раскината С=С врска се образуваат две нови
С–С врски:

∆H = [636 – (2 · 368)] = –100 kJ

34
4.2. ГЕОМЕТРИСКА ИЗОМЕРИЈА

Се јавува кај алкени заради спречена ротација околу двојната врска

60 kcal/mol

H H H R
R R R H
cis-алкен trans-алкен

Имаат различни физички својства

H H H Cl
C C C C
Cl Cl Cl H
cis-1,2-дихлоробутан trans-1,2-дихлоробутан

4.3. E,Z ОЗНАЧУВАЊЕ НА ГЕОМЕТРИСКИТЕ ИЗОМЕРИ

Br H Cl H
C C C C
Cl F Br F

• Секвенциони правила (правила на редослед, последователни

правила) на Кан, Инголд и Прелог (Cahn, Ingold & Prelog)

1. Приоритетот опаѓа со атомскиот број на атомите директно сврзани

за С од двојните врски.
(Br има предимство пред Cl, а овој има предимство пред S)

35
 2. Ако два атоми се еднакви, приоритетот го определуваат атомите
сврзани за нив.
(–CH2CH3 има предимство пред –CH3)

3. Атомите сврзани со двојни или тројни врски се сметаат како да се

еквивалентен број единечно сврзани атоми.

–CH=CH2 > –CH(CH3)2

H H H H
CH CH2 = C C H > C C H
(C) (C) H C H
H H

–COOH > –CHO > –CH2OH

• Ако групите со повисок ранг се од иста страна се користи

дескрипторот Z (zusammen – заедно)
• Ако групите со повисок ранг се од спротивна страна се користи
дескрипторот Е (entgegen – спротивно)

Br H Cl H
C C C C
Cl F Br F
Br > Cl :: F > H
Br и F се на спротивнa странa Br и F се на иста страна
Е изомер Z изомер
(Е)-1-бромо-2-флуоро-1-хлороетен (Z)-1-бромо-2-флуоро-1-хлороетен

Br Br
Cl H
C C2 3

CH3 C C
CH2CH2CH2
6 5 4 1 Br Cl
(Z)-2,3-дибромохекс-2-ен (Z)-1-бромо-1,2-дихлороетен
според Cl би бил транс!

36
4.4. НОМЕНКЛАТУРА НА АЛКЕНИТЕ И АЛКИНИТЕ

• Алкени

1. За основна низа се одбира низата што содржи најголем број двојни

врски.

CH3 CH2
CH2 CH
CH2 C CH2 CH2 CH3 CH2 C CH2 CH2 CH3
се именува како пентен се именува како бутадиен

2. Страничните низи се именуваат како алкил супституенти.

3. Се нумерираат атомите во основната низа.

Двојните врски имаат предимство за најниски локанти пред сите
останати супституенти.

CH3
CH2
4 CH2
CH2 C CH2 CH2 CH3 3 CH
1 2 3 4 5 CH2 C CH2 CH2 CH3
a ne 5 4 3 2 1 1 2

4. Присуството на двојната врска се означува со замена на наставката –ан

кај алканите со наставката –ен. Присуството на повеќе двојни врски се
означува соодветно со наставките –адиен, –атриен итн. Положбата на
двојните врски се означува со локант непосредно пред наставката.

5. По потреба, пред името со коси букви се пишуваат соодветните

структурни модификатори cis- или trans-, односно во загради се пишуваат
(E)- или (Z)-.

6. Се составува името слично како кај алканите:

2-етилпент-1-ен 2-пропилбута-1,3-диен

37
 • Алкините

Се именуваат аналогно со употреба на суфиксите –ин, –диин, –триин

итн.. При определување на основната низа, ако има и двојни и тројни
врски, предимство за избор на основна низа имаат двојните врски.

7 6 5 4 3 2 1

CH2 CH CH CH CH CH CH2
C CH
5-етинилхепта-1,3,6-триен

CH≡CCH2CH2CH2CH=CH2
хепт-1-ен-6-ин

Структура Тривијално име Системско име

CH2=CH2 етилен етен

CH2=C=CH2 ален пропа-1,2-диен
CH3
CH2 CH C CH2 изопрен 2-метилбута-1,3-диен
HC≡CH ацетилен етин

4.5. КИСЕЛОСТ НА АЛКЕНИТЕ И АЛКИНИТЕ

− −
R H + B R: + BH

CH3–CH3 H2C=CH2 HC≡CH

Ka = 10–49 Ka = 10–44 Ka = 10–25

sp3 < sp2 < sp

удел на s орбиталата: 25 % 33 % 50 %

-
R C C: + H2O R C C H + HO-

R C C H + NH2- R C C:
-
+ NH3
38
4.6. ХИДРОГЕНИРАЊЕ НА АЛКЕНИТЕ И АЛКИНИТЕ

• Алкените се редуцираат до алкани

Pt/C
CH3(CH2)5CH CH2 + H H CH3(CH2)5CH2 CH3
окт-1-ен октан

Pt/C
+ H H

циклохексен циклохексан
O

2H2, Pd/C
O

• Редукција на алкини

Pd/C
CH3(CH2)7C CH + 2H H CH3(CH2)8CH3

Региоселективни адиции:
• Линдлар (Lindlar) катализатор до цис алкен: Pd обвиткан со CaCO3

H2
CH3(CH2)2CH2 CH2(CH2)2CH3
CH3(CH2)3C C(CH2)3CH3 C C
Lindlar
H H
дек-5-ин cis-дек-5-ен

• Редукција со Li во амонијак до транс алкен

CH3(CH2)2CH2 H
1. Li/NH3
CH3(CH2)3C C(CH2)3CH3 C C
2. H2O
H CH2(CH2)2CH3
дек-5-ин trans-дек-5-ен
39
4.7. ОКСИДАЦИЈА НА АЛКЕНИТЕ И АЛКИНИТЕ

• Хидроксилација на алкени
CH3(CH2)3CH CH2 + KMnO4 NaOH/H2O CH3(CH2)3CH CH2
OH OH
• Озонолиза на алкени и алкини
O O O C O
O3 O O Zn
C C C C +
CH2Cl2, -78 Cº C C CH3COOH / H2O
O
O C

озонид (ознит) формалдехид

алдехид
кетон

Според продуктите се суди за положбата (супституција) на двојната врска

Алкини:
Внатрешна тројна врска:
1. O3
R C C R' RCOOH + R'COOH
2. Zn/H3O+

Терминална тројна врска:

1. O3
R C C H RCOOH + CO2
2. Zn/H3O+

4.8. РЕАКЦИИ НА АДИЦИЈА НА АЛКЕНИ И АЛКИНИ

• Симетрични реагенси (F2, Cl2, Br2):

H2C = CH2 + Br2 ⎯⎯→ BrH2C – CH2Br

безбојно црвено безбојно

o кај алкини анти адиција до транс алкен (молски однос = 1 : 1)

Br2
CH3CH2 Br
CH3CH2C CH C C
CCl4
Br H
40
Несиметрични реагенси

H2C = CH2 + HCl ⎯⎯→ H3C – CH2Cl

o Марковниково правило
2-бромопропан
Br H
CH3 CH CH2

CH3 CH CH2 + HBr

H Br
/
CH3 CH CH2
1-бромопропан

CH3 CH3
+ HBr
Br
H
1-метилциклохексен 1-бромо-1-метилциклохексан

4.9. ОСНОВА НА МЕХАНИЗМОТ НА МАРКОВНИКОВОТО

ПРАВИЛО

1. Алкенот реагира како Луисова база:

H CH3 H CH3
C .. C+ .. -
H Br:
.. + :Br:
..
C H C H
H H H

изопропил карбо катјон

41
2. Изопропил катјонот реагира како Луисова киселина:

H CH3 CH3
C+ .. - H C Br
+ :Br:
..
H C H H C H
H H
2-бромопропан
Марковников продукт

Кога првиот чекор би бил поинаков:

CH3
H CH3
C .. H C H .. −
H Br:
.. + :Br:
..
C C+
H H H H
пропил карбо катјон

Тип Реакција ∆Hº / kJ/mol

+ –
метил CH3Cl ⎯→ CH3 + Cl 950
+ –
1º CH3CH2Cl ⎯→ CH3CH2 + Cl 816
+ –
2º (CH3)2CHCl ⎯→ (CH3)2CH + Cl 724
+ –
3º (CH3)3CCl ⎯→ (CH3)3C + Cl 657

R R R H
+ + + +
R C > R C > H C > H C
R H H H
3º > 2º > 1º > метил

постабилни понестабилни

42
4.10. ХИДРАТАЦИЈА НА АЛКЕНИ И АЛКИНИ

• Алкени
OH H
+
H
CH3 CH CH2 + HOH CH3 CH CH2
пропан-2-ол
(не пропан-1-ол)

H C C OH C C + H2O

по принцип на Лe Шателје

• Алкини
OH O
H2O, H2SO4
R C C H R C CH2 R C CH3
HgSO4
енол кетон

важи Марковниковото правило:

H2O, H2SO4 O
C C H C CH3
HgSO4

4.11. СИН-АНТИ АДИЦИОНИ РЕАКЦИИ

X Y X

C C C C

Y
син адиција анти адиција

43
страна (лице)

H H cis
sin
X Y
+ X Y

anti
H H H Y trans

X H

Pt/C H H
+ H2

H3C CH3
CH3 CH3
1,2-диметилциклопентен cis-1,2-диметилциклопентан

H2 HH C C HH C C

C
H H C
C C +
H H

44
 .. −
: Br
.. :

H H H Br

H H Br H
: Br :
δ
+ −
δ +
Br Br
циклопентен бромониум јон trans-1,2-дибромоциклопентан
интермедијер

4.12. ПОЛИМЕРИЗАЦИЈА НА АЛКЕНИ

H Cl H Cl H Cl
H Cl
C C C C C C C C
H H
H H H H H H

CH2 CH
Cl n
поливинил хлорид (PVC)

Мономер Полимер Употреба

Пропилен Влакна за килими,
Полипропилен
CH2=CHCH3 шишиња
Винил хлорид Прекривки за подови,
Поливинил хлорид
CH2=CHCl музички плочи
Дихлороетилен Пластични вреќи за
Полидихлороетилен
CH2=CCl2 храна
Тетрафлуороетилен
Политетрафлуороетилен Тефлон
CF2=CF2
Акрилонитрил
Полиакрилонитрил Орлон, акрилен
CH2=CHCN
Стирен
Полистирен Играчки, стиропор
CH2=CHC6H5
Метил метакрилат
H3C O Полиметил метакрилат Плексиглас, луцит
CH2 C COCH3
45
 • Радикалски механизам (полиетилен)
Се иницира (поттикнува) со пероксиди R–O–O–R ⎯→ 2R–O·

H H
H H
R O· + C C R O C C·
H H
H H
CH2CH2
ROCH2CH2· ROCH2CH2CH2CH2·
CH2CH2
ROCH2CH2CH2CH2CH2CH2·

CH2 CH2
n
полиетилен

• Катјонски механизам (2-метилпропен, изобутилен)

Се иницира со Луисови киселини: BF3, Al(CH2CH3)3, TiCl4, SnCl4

H CH3
+ H CH3 +
E + C C E C C
H CH3
H CH3
карбокатјон

H CH3 CH3 CH3

+ H CH3 +
E C C + C C E CH2 C CH2 C
H CH3
H CH3 CH3 CH3

CH3
CH2 C
CH3 n
полиметилпропен или полиизобутилен

46
 • Анјонски механизам (акрилонитрил)
Се иницира со карбанјон

H CN
δ− δ +
H CN -
Bu Li + C C Bu C C:
H H
H H
се стабилизира со резонанција:
..- .. -
Bu CH2 CH C N: Bu CH2 CH C N:

H CN CN CN
- H CN -
Bu C C: + C C Bu CH2 C CH2 C:
H H
H H H H
CN
CH2 CH
n
полиакрилонитрил

4.13. ДОБИВАЊЕ НА АЛКЕНИ И АЛКИНИ

Реакции на елиминација:
• Дехидратација на алкохоли (алкени)

H OH H H
+
H
H C C C H H C C C H + H2O
H H H H H H

Зајцево (Заитсево) правило – посупституиран алкен:

H OH H H H OH H H
H C C C C H H C C C C H
H H H H H H H H

47
 OH CH3CH2 CH3 CH3CH2 H
H2SO 4
CH3CH2CHCH2CH3 C C + C C
H H H CH3
cis-пент-2-ен trans-пент-2-ен
25 % 75 %

• Дехидрохалогенирање на алкил халиди (алкени)

B:
H H
H R H +
R C C C C + B H + X-
H X H H

Cl
H H
CH3CH2O- Na+
CH3CH2OH
H H
H
хлороциклохексан циклохексен

Cl CH3 CH3 H CH2CH3

CH3CH2O-
CH3CCH2CH3 C C + C C
CH3CH2OH
CH3 CH3 H H CH3

2-метилбут-2-ен 2-метилбут-1-ен
70 % 30 %

• Дехидрохалогенирање на вицинални дихалиди (алкини)

Cl Cl
NH2- Na+
CH3(CH2)3 C C H CH3(CH2)3 C C H
NH3
H H
1,2-дихлорохексан хекс-1-ин

48
4.14. АЛКАДИЕНИ

• Конјугирани
• Изолирани или неконјугирани
• Кумулирани

CH3–CH=CH–CH=CH2 CH2=CH–CH2–CH=CH2 CH2=C=CH–CH2–CH3

конјугиран изолиран кумулиран
пента-1,3-диен пента-1,4-диен пента-1,2-диен

• Електрофилна конјугирана адиција

H Br H Br
CH2 CH CH CH2 HBr
CH2 CH CH CH2 + CH2 CH CH CH2
3-бромобут-1-ен 1-бромобут-2-ен
1,2-адиција (70 %) 1,4-адиција (30 %)

алил карбокатјон:
CH2=CH–CH2+ ←⎯→ +CH2–CH=CH2

H H
+ +
H
CH2 CH CH CH2 CH2 CH CH CH2 CH2 CH CH CH2

C C C C C C C C
+ +
H H

H H
+ +
CH2 CH CH CH2 CH2 CH CH CH2
Br-
H Br H Br
CH2 CH CH CH2 + CH2 CH CH CH2

49
4.15. ТЕРПЕНИ

повеќе изопренски единици:

opa{ka
opa{ka

glava glava

OH
фарнезол карвон

Класа Број на С-атоми Број на изопрени

Монотерпени 10 2
Сесквитерпени 15 3
Дитерпени 20 4
Тритерпени 30 6
Тетратерпени 40 8

Монотерпени:

α-феландрен
(еукалиптус)

50
Сесквитерпени:

α-селинен
(целер)

Дитерпени:

OH

витамин А
(рибино масло)

Тритерпени:

сквален
(масло од црн дроб на ајкула, прекурсор на сите стероиди)

Тетратерпени:
α

β-каротен
(моркови и други зеленчуци)

51
 5. АРОМАТИЧНИ СОЕДИНЕНИЈА

5.1. СОЕДИНЕНИЈА НА БЕНЗЕНОТ

• Миризливи (ароматични) супстанци:

H O
C

OH O
CH3
O OCH3
OH
метил салицилат ванилин
(масло од Gaultheria procumbens) (ванила)

• Денеска не само миризливи:

O
C
HN CH3

COOH O
O C CH3

OH
аспирин ацетаминофен

CH3
CH3 CHCH2 CHCOOH
CH3
ибупрофен

OH O H
O2N CH CH NH C C Cl
CH2OH Cl
хлорамфеникол (хлоранфеникол)
51
5.2. АРОМАТИЧНОСТ
• Иако незаситени, не стапуваат лесно во адициони реакции

Br2 Br
Производ на адиција – не се
образува
Br

Br
Br2 Производ на супституција
FeBr3

• Коцептот на Кекуле (Kekulé) за бензенот

H H
H C H H C H
C C C C
или
C C C C
H C H H C H
H H

• Резонантна теорија за бензенот

делокализација

H H
H H H H

H H H H
H H

скратено се пишува и како: или

52
 • Хикелово (Хекелово) (Hückel) правило

За едно соединение да е ароматично треба:

1. Да е циклично и планарно
2. Да има систем од sp2 хибридизирани С–атоми
3. Бројот на π–електрони = 4n+2 (или 6, 10, 14, 18 ... )

циклобутадиен циклоктатетраен
π–електрони = 4 π–електрони = 8

=> иако се циклични конјугирани системи – не се ароматични!

5.3. ПОЛИЦИКЛИЧНИ И ХЕТЕРОЦИКЛИЧНИ АРОМАТИЧНИ

СОЕДИНЕНИЈА

8 1

7 2
нема водородни атоми
6 3
5 4

π–електрони = 10
нафтален

3
4 2
8 9 1 5
2 6 1
7

6 3 7 10
5 10 4 8 9

антрацен фенантрен
π–електрони = 14 π–електрони = 14

53
• Карциногени ароматични соединенија

1,2-бензантрацен бензопирен
цигари!!!

• Хетероциклични
По потреба, се делокализираат и неспарените електронски парови –
влегуваат при броење на π–електроните

4 4 3
5 3 4 3 4 3
5 .. 2

6
N1 5 .. 2 5 .. 2
2
N
.. 1 H O.. 1 S.. 1
пиридин пирол фуран тиофен
кај сите овие соединенија, бројот на делокализирани електрони = 6

o Витамини
O CH2OH
C HO CH2OH
OH

N H3C N
ниацин (B3) пиридоксин (B6)
никотинска киселина
54
 H3C N NH2
S
CH2CH2OH
N N
+
CH3
тиамин (B1)

o Лекови

5.4. НОМЕНКЛАТУРА НА СОЕДИНЕНИЈАТА НА БЕНЗЕНОТ

CH3 CH CH2 CH3CHCH3 OH OCH3 NH2

толуен стирен кумен фенол анизол анилин

O H O OH O CH3
C C C CN

бензалдехид бензоева киселина ацетофенон бензонитрил

NO2 CH2CH3 Br

нитробензен етилбензен бромобензен

Br
Br

Br
55
 Cl

Cl Cl

Cl

Cl Cl
o-дихлоробензен m-дихлоробензен p-дихлоробензен
1,2-дихлоробензен 1,3-дихлоробензен 1,4-дихлоробензен

Cl 6
Cl
5 1
Cl 6 4 2
1 5 3
2 4
3
Cl Cl Cl
1,2,4-трихлоробензен 1,3,5-трихлоробензен

• Многу дисупституирани имаат тривијални имиња

NH2
OH
CH3
CH3

CH3 CH3
o-ксилен m-крезол p-толуидин

• Како основа тривијалното име на моносупституираниот дериват:

OCH3
CH3CH2 3
F 1
CH3
4 2 2
5 1 3
6
NH2 CH2CH3
4-етил-2-флуороанилин 3-етил-2-метиланизол

Ar – арил група или арил радикал (арени)

56
 C6H5– или C6H5CH2– или CH2

фенил група бензил група

5.5. ЕЛЕКТРОФИЛНА АРОМАТИЧНА СУПСТИТУЦИЈА

+ −
δ δ
H + E Nu E + H Nu

• Механизам на реакцијата

I чекор
H E E E
+
+ E+ H H H
+ +

арениум катјон

II чекор
E E
−
H :Nu + H Nu
+

• Типични електрофилни супституциони реакции

o Хлорирање и бромирање

FeBr3 + Br2 ⎯⎯→ FeBr4– + Br+

Br
FeBr3
+ Br2 + HBr

бромобензен
57
o Нитрирање

HO–NO2 + H–OSO3H ⎯⎯→ NO2+ + HSO4– + H2O

NO2
H2SO4
+ HNO3 + H2O

нитробензен

o Сулфонирање

SO3 + H2SO4 ⎯⎯→ +SO3H + HSO4–

SO3H
H2SO4
+ SO3

бензенсулфонска киселина

o Фридл–Крафтсово (Friedel–Crafts) алкилирање

(CH3)2CHCl + AlCl3 ⎯⎯→ (CH3)2CH+ + AlCl4–

CH(CH3)2
AlCl3
+ (CH3)2CHCl

изопропилбензен

o Фридл–Крафтсово ацилирање
O
O C CH3
AlCl3
+ CH3C Cl + HCl

ацетофенон

58
 • Ограничувања на Фридл-Крафтсовите реакции

o Да нема –NO2, –SO3H, –CN, или карбонилни групи

o Настанува прегрупирање

CH(CH3)2 CH2CH2CH3
AlCl3
+ CH3CH2CH2 Cl +

главен продукт спореден продукт

R R R
+ + +
R C > R C > H C
R H H
3º > 2º > 1º

H H
+
CH3 CH CH2+ CH3 CH CH2

При ацилирање нема прегрупирања; со редукција до алкил деривати:

O
O
AlCl3 Zn/HCl
+ CH3CH2C Cl

етил фенил кетон пропилбензен

o При алкилирање, продуктот е активиран и реакцијата

продолжува
C(CH3)3 C(CH3)3

AlCl3
+ (CH3)3Cl +

C(CH3)3
главен продукт спореден продукт
59
5.6. СТРУКТУРНИ ЕФЕКТИ КАЈ ЕЛЕКТРОФИЛНАТА
АРОМАТИЧНА СУПСТИТУЦИЈА

• Ефекти на брзината на реакција

Релативна брзина на нитрирање:

OH CH3 H Cl NO2

фенол толуен бензен хлоробензен нитробензен

1000 25 1 0,03 0,0000001

o Активирачки групи
силни
–NH2, –NHR, –NR2, –OH, –OCH3

слаби
–CH3, –CH2CH3, –R

o Деактивирачки групи
силни
–NO2, –C≡N, –CF3, –CCl3, –C(O)R, –C(O)–OH

слаби
–F, –Cl, –Br

• Насочувачки ефекти на супституентите

o Орто–пара

CH3 CH3 CH3 CH3

NO2
HNO3
+ +
NO2
NO2
спореден производ
60
 o Мета

CF3 CF3 CF3 CF3

NO2
HNO3
+ +
H2SO4
NO2
NO2
главен производ

NO2 NO2 NO2 NO2

NO2
HNO3
+ +
H2SO4
NO2
NO2
7% 91 % 2%

X X

HNO3
H2SO4, 25 ºC
NO2

Принос Принос
/% /%
X -o -m -p X -o -m -p
Деактиватори Деактиватори
мета ориентација орто-пара
–+N(CH3)3 2 89 11 –F 13 1 86
–NO2 7 91 2 –Cl 25 1 64
–COOH 22 77 2 –Br 43 1 56
–CN 17 81 2 –I 45 1 54
–COOCH2CH3 28 66 6
–COCH3 26 72 2 Активатори
орто-пара
–CHO 19 72 9 –CH3 63 3 34
–OH 50 0 50
–NHCOCH3 19 2 79
61
5.7. ИНТЕРПРЕТАЦИЈА НА ЕФЕКТИТЕ НА БРЗИНАТА

G G

донатор акцептор
на електрони

• Индуктивни ефекти на супституентите

o Позитивен индуктивен ефект
CH3

o Негативен индуктивен ефект

− .. − .. −
F δ : O δ :O δ + −
+ −
.. δ δ
δ δ Ar N+ O: Ar C+ R Ar C N:
Ar C F ..
− δ δ
Fδ

• Резонантни ефекти на супституентите

o Негативен резонантен ефект

.. ..
:O :O : −
N + .. − +
N .. −
O:
.. O:
..
+

.. ..
:O :O:−
C C
CH3 CH3
+

62
 o Позитивен резонантен ефект
.. +
O
.. R O
.. R

− ..

.. +
NR2 NR2

− ..

5.8. ИНТЕРПРЕТАЦИЈА НА ЕФЕКТИТЕ НА НАСОЧУВАЊЕ

CH3 CH3 CH3

H H H
+ +
NO2
NO2 NO2 NO2
+ +
CH3 o
!

CH3 CH3 CH3

+ +
NO2
p + +

H NO2 H NO2 H NO2

!

CH3 CH3 CH3 CH3

+
NO2 + +
m H H H
+
NO2 NO2 NO2

63
 .. .. ..
: OH + OH :OH : OH
H H H H
+ +
Br Br Br Br Br
OH o + +

!
.. .. .. ..
:OH :OH + OH :OH

+ +
Br
p + +

H Br H Br H Br H Br
!

.. .. .. ..
:OH :OH :OH : OH

+
Br + +
H H H
m +
Br Br Br

− − −
O +
O O +
O O + O
N N N
H H H
− + +
O + O NO2
N o NO2 NO2 NO2
+ +

! −
O +
O− O +
O− O + O
N N N

+ +
NO2
p + +

H NO2 H NO2 H NO2

!

64
 − − − −
O + O O +
O O +
O O + O
N N N N

+
NO2 + +
m H H H
+
NO2 NO2 NO2

.. .. + .. ..−
X:
.. X
.. X
.. X

.. − − ..

5.9. РЕАКЦИИ НА СТРАНИЧНИТЕ НИЗИ

H H H + H
+
C C + C C
+
H H H H
резонантни форми на бензил карбокатјонот

H постабилен
меѓупродукт
+ H (секундарен бензил
H H Br карбокатјон)
H

H понестабилен
H меѓупродукт
H
(секундарен
+ H карбокатјон)

инден
Br
+
+ Br−

65
 CH2CH2CH2CH3 COOH
KMnO4

5.10. ТРАНСФОРМИРАЊЕ НА ФУНКЦИОНАЛНИТЕ ГРУПИ

CH3 COOH
KMnO4

толуен бензоева киселина

O
C CH3 CH2CH3

Zn (Hg) / HCl

CH3 CH3
4-метилфенил метил кетон 1-етил-4-метилбензен

Sn / HCl

NO2 NH2
CH3 CH3
1-метил-2-нитробензен 1-амино-2-метилбензен

• Диазотирање
HNO2 +
Ar NH2 Ar N N
диазониум јон

+ −
Ar N N + :Nu Ar Nu + N2
66
 o Сандмајерова (Sandmeyer) реакција
NH2 N2+ Br
CH3 CH3 CH3
HNO2 Cu2Br2

1-бромо-2-метилбензен

Cu2(CN)2
Ar N N+ Ar C N + N2

NH2 N2+ CN

HNO2 Cu2(CN)2

CH3 CH3 CH3

4-метилбензонитрил

+
+ H3O
Ar N N Ar OH + N2
NH2 N2+ OH

+
HNO2 H3O

C(CH3)3 C(CH3)3 C(CH3)3

Ar N N+ H3PO2 Ar H + N2
NH2 N2+
Br Br Br
HNO2 H3PO2

CH3 CH3 CH3

67
5.11. СИНТЕЗА НА СУПСТИТУИРАНИ АРОМАТИЧНИ
СОЕДИНЕНИЈА

Cl Cl Cl
NO2
Cl2 HNO3
+
FeCl3 H2SO4

NO2

NO2 NO2

HNO3 Cl2
H2SO4 FeCl3
Cl

Br Br Br
Br
Br2 Br2
+
FeBr3 FeBr3

Br

NO2 NO2

HNO3 Br2
H2SO4 FeBr3
Br

NO2 NH2 N2+ Br

Sn / HCl HNO2 Cu2Br2

Br Br Br Br

68
 6. СТЕРЕОХЕМИЈА

6.1. КОНФИГУРАЦИЈА НА МОЛЕКУЛИТЕ

• Стереоизомерија
o Геометриска или цис-транс изомерија
o Хиралност – оптичка активност

6.2. ХИРАЛНОСТ

– Предмет и лик во огледало

– Хирални се ако немаат рамнина на симетрија

• Молекулите можат да бидат хирални

• Енантиомерите се изомери од типот предмет и лик во огледало

OH OH
CH3 CH2 C CH3 CH3 C CH3
H H
хирален С-атом ахирален С-атом

• Физички особини на енантиомерите

Имаат исти d, Tm, Tb, растворливост во ахирални растворувачи и
исти хемиски особини во симетрична средина.

– Кај ензимите има стереоспецифични центри

OH OH

HO CH2 HO CH2
C CH2
H COOH
NH2 NH2
леводопа допамин
Паркинсонова болест невротрансмитер
стереоспецифична декарбоксилаза
69
6.3. ОПТИЧКА АКТИВНОСТ

Jean Baptist Biot - 1815

Поларизирана светлина низ камфор, шеќер

Louis Pasteur - 1849

- +
COO Na
HO C H
HO C H
- +
COO NH4
Соли на винска киселина

• Поларизирана светлина во една рамнина

• Полариметар

• Специфична ротација [α]D

γ = 1 g/mL, 25 ºC, жолта светлина (D линија, 589 nm) на Na лампа

десногири – десноротирачки (+) d

левогири – леворотирачки (–) l
70
 Соединение [α]D
Кодеин –136
Хероин –107
Холестерол –31,5
Кокаин –16
Леводопа (L-допа) –13,1
Адреналин (епинефрин) –5
Мононатриум глутаминат (MSG) +25,5
Цефотаксин +55
Сахароза +66,5
Азидотимидин (АZТ) +99
Тестостерон +109
Прогестерон +172
Оксацилин (пеницилин) +201

[α]D – Зависи од распоредот, видот на групите и број на хирални центри

6.4. ФИШЕРОВИ ПРОЕКЦИОНИ ФОРМУЛИ

енантиомерни структури
клинести формули
CHO OHC
H C OH HO C H
HOH2C CH2OH
ogledalo

проекциони формули
CHO CHO
H C OH HO C H
CH2OH CH2OH
CHO CHO
H OH HO H
CH2OH CH2OH
(+)-глицералдехид (–)-глицералдехид
[α]D = +13,5 [α]D = –13,5
71
6.5. АПСОЛУТНА КОНФИГУРАЦИЈА
Се определува со кристалографија со X зраци

• R и S конфигурации

• Секвенциони правила
Истите како кај E, Z изомерите на алкените – Кан, Инголд и Прелог

1. Приоритетот опаѓа со атомскиот број на атомите директно сврзани

за хиралниот С атом.

2. Ако два атоми се еднакви, приоритетот го определуваат атомите

сврзани за нив.

3. Атомите сврзани со двојни или тројни врски се сметаат како да се

еквивалентен број единечно сврзани атоми.

4. Четирите групи сврзани за асиметричниот центар се рангираат од 1

до 4 (од највисок кон најнизок ранг) и се поставувааат како на
следнава слика (групата со најнизок ранг е од спротивна страна на
набљудувачот):

• Ако рангот опаѓа во смерот на движење на стрелките на часовникот,

енантиомерот се означува како R изомер
• Ако рангот опаѓа во смерот обратен на движењето на стрелките на
часовникот, енантиомерот се означува како S изомер

O OH
oko C

H3C C H
NH2
аланин
72
6.6. СОЕДИНЕНИЈА СО ПОВЕЌЕ ХИРАЛНИ ЦЕНТРИ

HO
холестерол

број на оптички изомери со n нееквивалентни хирални С атоми = 2n

4 3 2 1
CH2 CH CH CHO
OH OH OH

• Номенклатура на диjастереомерите

I II III IV
CHO CHO CHO CHO
H OH HO H H OH HO H
H OH HO H HO H H OH
CH2OH CH2OH CH2OH CH2OH

енантиомери енантиомери
D-еритроза L-еритроза L-треоза D-треоза
конфиг. (2R,3R) (2S,3S) (2S,3R) (2R,3S)
[α]D –21,5 +21,5 –29,1 +29,1
Тm течност течност 130 ºC 130 ºC
р-р (EtOH) многу многу слабо слабо
(–)-еритроза (+)-еритроза (–)-треоза (+)-треоза

Î дијастереомерите имаат различни физички својства

• Некои молекули со хирални центри се ахирални

o Вински (тартаратни) киселини

73
6.7. СИНТЕЗА НА СТЕРЕОИЗОМЕРИ

COOH COOH COOH

NaBH4
C O H C OH + HO C H
CH3 CH3 CH3
пирогроздова (R)-млечна киселина (S)-млечна киселина
киселина 50 % 50 %
рацемска смеса на млечни киселини

COOH COOH
NADH
C O enzim HO C H
CH3 CH3
пирогроздова (S)-млечна киселина
киселина

NADH – редуцирана фoрма на никотинамид аденин динуклеотид

6.8. РЕАКЦИИ НА ХИРАЛНИТЕ СОЕДИНЕНИЈА

NH2
CH2 C COOH
NH2 triptofan
H
sintetaza
+ HOCH2 C COOH
N N
H
H H
индол (S)-серин (S)-триптофан

74
• Лабораториски реакции

1. Реакции што не вклучуваат хирален С-атом

2. Реакции што создаваат нов хирален центар
3. Реакции што се одвиваат на хиралниот центар

COOH COOCH3
CH3OH
H C OH H C OH + H2O
CH3 CH3
(R)-млечна киселина (R)-метил лактат
[α]D = –3,8 [α]D = +7,5

75
 7. АЛКИЛ ХАЛИДИ

7.1. УПОТРЕБА НА АЛКИЛ ХАЛИДИТЕ

• Фреони
F F F
Cl C Cl Cl C Cl Cl C H
Cl F F
CFC-11 CFC-12 CFC-22

• Пестициди (Persistent Organic Pollutants – РОР)

Cl
Cl Cl

Cl Cl Cl CH Cl
Cl CCl3
линдан ДДТ [1,1-бис(р-хлорофенил)-2,2,2-трихлороетан]

7.2. НОМЕНКЛАТУРА НА АЛКИЛ ХАЛИДИТЕ

1. Супститутивни имиња - халоалкани

локант-(флуоро-, хлоро-, бромо- или јодо-) + основа

по потреба и умножувачки префикси: ди-, три- итн.
Името се пишува слеано, како еден збор

CH3CH2CH2Cl
F
8 7 6 5 4 3 2 1

a ne 1 2 3 4 5 6 7 8
хлоропропан 3-јодо-6-флуорооктан

77
2. Адитивни имиња – алкил халиди (за поедноставни структури)

основа(-ил) + (флуорид, хлорид, бромид или јодид)

името се пишува како два збора

CH2F

CH3CH2CH2Cl

пропил хлорид бензил флуорид

а не пропилхлорид

Геминални, вицинални, терминални

Br
1
1 2
2
3
3 4
CH3
CH3 Cl
1-бромо-3,3-диметилциклопентан 4-хлороциклохексен

7.3. СТРУКТУРА И ОСОБИНИ НА АЛКИЛ ХАЛИДИТЕ

+ −
δ δ
C X X = F, Cl, Br, I

• Атомски радиус:

CH3–F CH3–Cl CH3–Br CH3–I

l (C–X) / Å 1,39 1,78 1,93 2,14

• Тb зависи од поларизабилноста и Ar

CH3CH2–F CH3CH2–Cl CH3CH2–Br CH3CH2–I

Tb / ºC –37,7 12,2 38,4 72

78
 • Поголема густина од алкани:

Соединение Tb / ºC d / (g/mL)
CH3F –78
CH3Cl –24
CH3Br 4
CH3I 42 2,28

CH2Cl2 40 1,34
CHCl3 61 1,50
CCl4 77 1,60

CH3CH2F –38
CH3CH2Cl 12
CH3CH2Br 38 1,46
CH3CH2I 72 1,94

CH3CH2CH2F 3
CH3CH2CH2Cl 47
CH3CH2CH2Br 71 1,35
CH3CH2CH2I 102 1,75

7.4. ОБРАЗУВАЊЕ НА ОРГАНОМЕТАЛНИ РЕАГЕНСИ

• Грињарови (Grignard) реагенси

Mg
R X eter R Mg X

− +
δ δ
C MgX

Mg H2O
R X eter R Mg X R H + HOMgX

79
7.5. РЕАКТИВНОСТ НА АЛКИЛ ХАЛИДИТЕ

+ −
δ δ
C C X
+
δ H
• Супституција
.. − .. .. −
H O:
.. + C C Br:
.. C C O H + :Br:
..
H H

• Елиминација
.. − .. .. −
H O:
.. + C C Br:
.. C C H O
+ 2 + :Br:
..
H

7.6. РЕАКЦИИ НА НУКЛЕОФИЛНА СУПСТИТУЦИЈА

Се образува врска јаглерод–нуклеофил

Јони: ОН– (Nu:–)

Nu:– + R–X ⎯→ R–Nu + X:–

Неутрални: NH3 (Nu:)

Nu: + R–X ⎯→ R–Nu+ + X:–

.. − .. .. .. −
:I:
.. + CH Br:
3 .. CH3 I: + :Br:
.. ..

.. − .. .. .. −
H O:
.. + CH Br:
3 .. CH3 O.. H + :Br:
..
алкохол

80
 .. − .. .. .. −
CH3CH2 O:
.. + CH3 Br:
.. CH3CH2 O
.. CH3 + :Br:
..
етер

.. − .. .. .. −
H S:
.. + CH Br:
3 .. CH3 S
.. H + :Br:
..
тиол

.. − .. .. .. −
CH3CH2 S:
.. + CH3 Br:
.. CH3CH2 S.. CH3 + :Br:
..
тиоетер (сулфид)

−
.. .. −
:N C: + CH3 Br:
.. CH3 C N + :Br: ..
нитрил (цијанид)

−
.. .. −
R C C: + CH3 Br:
.. R C C CH3 + :Br:
..
алкинид јон алкин

7.7. НУКЛЕОФИЛНОСТ НАСПОРТИ БАЗНОСТ

Нуклеофилност – афинитет према С (влијае на супституција)

Базност – афинитет према Н (влијае на елиминација)

Nu: + CH3I ⎯→ CH3Nu:+ + I–

Нуклеофил Релативна брзина
CH3OH 1
–
F 5 · 102
Cl– 2 · 104
NH3 3 · 105
Br– 6 · 105
CH3O– 2 · 106
CN– 5 · 106
I– 3 · 107
CH3S– 1 · 108
81
 • Тренд во периода
−
.. − .. − ..
−
R3C: R2N: RO:
.. :F:
..
карбанјон амиден јон алкоксиден јон флуориден јон
најбазен ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯→ најмалку базен
најнуклеофилен ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯→ најмалку нуклеофилен

• Ефект на полнежот
H
.. − .. .. −
R O:.. > R O: R N: > R N:
H H H
подобар послаб подобар послаб
нуклеофил нуклеофил

• Тренд во група
.. − .. −
R S:
.. R O:..
понуклеофилен помалку нуклеофилен
помалку базен побазен

I– Br– Cl– F–
најмалку базен ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯→ најбазен
најнуклеофилен ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯→ најмалку нуклеофилен

82
7.8. МЕХАНИЗМИ НА СУПСТИТУЦИОНИТЕ РЕАКЦИИ

• SN2 механизам
Усогласена, бимолекуларна реакција

H − H − H
.. δ.. + ..δ .. .. −
.. − δ :Cl:
HO: C Cl:
.. HO
.. C Cl:
.. HO
.. C + ..
.. H H
H H H H

o Брзина на SN2: 1º > 2º > 3º

o Стереохемија: инверзија на конфигурацијата

CH3 CH3
− −
HO + C Br HO C + Br
CH3CH2 CH2CH3
H H
(S)-2-бромобутан (R)-бутан-2-ол

83
• SN1 механизам
sporo −
C L C + + :L

супстрат карбокатјон

+ brzo
C + :Nu− C
Nu
карбокатјон нуклеофил

o Брзина на SN1: 3º > 2º > 1º

84
 o Стереохемија: рацемска смеса

H . CH3CH2CH2 H
. ..
O.. C
+ ..O
H H3C CH2CH3 H
planaren karbokatjon

CH3CH2CH2 .. CH3CH2CH2 CH3CH2CH2

H2O
C Br:
.. HO C CH + C OH
H3C aceton 3 H3C
CH2CH3 CH2CH3 CH2CH3
(S)-3-бромо-3-метилхексан (S)-3-метилхексан-3-ол
(R)-3-метилхексан-3-ол

7.9. SN2 НАСПРОТИ SN1 РЕАКЦИИ

• Структура на супстратот
Релативна брзина за SN2: примарни > секундарни > терцијарни
Релативна брзина за SN1: терцијарни > секундарни > примарни

• Влијание на нукелофилот
Ако се поларизира лесно, SN2 (RS–)
Ако не се поларизира лесно и ако нема полнеж, SN1 (H2O, CH3OH)

• Влијание на растворувачот
Поларни р-рувачи, стабилизираат карбокатјон, SN1
Апротични р-рувачи, SN2

H3C O O
CH3 N C H H3C S
.. CH3
диметилформамид диметил сулфоксид

85
7.10. МЕХАНИЗМИ НА ЕЛИМИНАЦИОНИТЕ РЕАКЦИИ

Дехидрохалогенирање

• Е2 механизам
−
Nu:
H
E2 −
C C C C + Nu H + :L
L

• Е1 механизам

H H
sporo −
C C X C C+ + X

H
brzo
− C C Nu
H Nu

C C+
brzo
− C C + H Nu
Nu

E1 и Е2 се конкурентни на SN1 и SN2

86
7.11. ВЛИЈАНИЕ НА СТРУКТУРАТА ВРЗ КОНКУРЕНТНИТЕ
РЕАКЦИИ

• Терцијарни халоалкани
Супституција само по SN1 механизам (стерни пречки за SN2)
Елиминација, зависи од базноста на нуклеофилот и поларноста на
р-рувачот

CH3 CH3 CH3 CH3

CH3CH2OH CH3CH2CCH3
CH3CH2CCH3 + CH3CH CCH3 + CH3CH2C CH2
Br OCH2CH3
2-бромо-2-метилбутан 64 % 30 % 6%
продукт на SN1 продукти на Е1

CH3 CH3 CH3 CH3

CH3CH2OH CH3CH2CCH3
CH3CH2CCH3 − + CH3CH CCH3 + CH3CH2C CH2
CH3CH2O
Br OCH2CH3
2-бромо-2-метилбутан 7% 93 %
продукт на SN1 продукти на Е2

• Примарни халоалкани
Стапуваат само во SN2 или Е2 реакции
−
CH3CH2S
CH3CH2CH2CH2 Br CH3CH2CH2CH2 S CH2CH3
1-бромобутан единствен производ
SN2 механизам
−
CH3CH2O
CH3CH2CH2CH2 Br CH3CH2CH2CH2 O CH2CH3 + CH3CH2CH CH2
1-бромобутан 90 % 10 %
SN2 Е2

−
(CH3)3CO
CH3CH2CH2CH2 Br CH3CH2CH2CH2 O C(CH3)3 + CH3CH2CH CH2
1-бромобутан 15 % 85 %
SN2 Е2

87
 • Секундарни халоалкани
Стапуваат во SN2, Е2, SN1 и Е1 реакции. Понекогаш е тешко да се
предвиди според кој механизам ќе се одвива реакцијата.

Br −
SCH3
CH3S
CH3CH2CHCH3 CH3CH2CHCH3
2-бромобутан SN2 продукт

Br CN
−
CN
CH3(CH2)5CHCH3 CH3(CH2)5CHCH3
2-бромооктан SN2 продукт

CH3CH2OH
CH3CH2CHCH3 CH3CH2CHCH3 + CH3CH CHCH3 + CH3CH2CH CH2
Br OCH2CH3
95 % 4% 1%
SN1 продукт > E1 продукти

−
CH CH O
CH3CH2CHCH3 CH 3CH 2OH CH3CH2CHCH3 + CH3CH CHCH3 + CH3CH2CH CH2
3 2
Br OCH2CH3
18 % 66 % 16 %
SN1 продукт < E1 продукти

88
 8. АЛКОХОЛИ И ФЕНОЛИ

8.1. ХИДРОКСИЛНА ГРУПА

H O H H O
O C C H C C
R C O H H H H H
карбоксилна киселина енол алдехид

H O O H

фенол алкохол

) Оксианјони
2Na + 2H2O ⎯→ H2 + 2OH– + 2Na+
хидроксид

2Na + 2ROH ⎯→ H2 + 2RO– + 2Na+

алкоксид

2Na + 2ArOH ⎯→ H2 + 2ArO– + 2Na+

феноксид

) Повеќехидроксилни алкохоли

CH2 CH2 CH2 CH CH2

OH OH OH OH OH
етилен гликол глицерол

89
8.2. КЛАСИФИКАЦИЈА И НОМЕНКЛАТУРА НА АЛКОХОЛИТЕ

• Класификација
OH
OH CH3 C CH3
CH3CH2CHCH3 CH3
CH3CH2CH2CH2OH
примарен 1º секундарен 2º терцијарен 3º

• IUPAC имиња
o Адитивни имиња
Име на радикалот + алкохол

CH2 OH
CH3CH2OH CH2=CH–CH2–OH
етил алкохол алил алкохол бензил алкохол

o Супститутивни имиња
Основа–локант–ол

2 3 4
CH3 CH2 CH CH2 CH3 CH3
CH2 OH CH3 CH CH2 CH2 OH
1 4 3 2 1
2-етилбутан-1-ол 3-метилбутанол

H3C H
4 3 2 1
CH3 C C CH3
H OH
3-метилбутан-2-ол (не 2-метилбутан-3-ол)

CH3 H3C CH3

3 2
3
4 2

4 1 5 1
6
OH OH
trans-2-метилциклобутанол 3,3-диметилциклохексанол
90
 1 2 3 4
HO CH2 CH2 CH2 CH CH3
OH
пентан-1,4-диол (не пентан-2,5-диол)

6 5 4 3 2 1
CH3 C C CH2 CH CH2 OH
5 4 3 2 1
CH2 CH CH2 CH2 CH2 OH OH
пент-4-ен-1-ол хекс-4-ин-1,2-диол

8.3. ФИЗИЧКИ ОСОБИНИ НА АЛКОХОЛИТЕ

• Температури на вриење

H H
C O
H
H H H
O C
H
H

91
• Раствроливост на алкохолите во вода

Формула Tb / ºC Р-рливост
/ g/100 mL H2O
CH3OH 65 р-рлив
CH3CH2OH 78 р-рлив
CH3CH2CH2OH 97 р-рлив
CH3(CH2)2CH2OH 117 7,9
CH3(CH2)3CH2OH 137 2,7
CH3(CH2)4CH2OH 158 0,59
CH3(CH2)5CH2OH 176 0,09
CH3(CH2)6CH2OH 194 нер-рлив
CH3(CH2)7CH2OH 213 нер-рлив
CH3(CH2)8CH2OH 229 нер-рлив

• Алкохолите како растворувачи

Поларни супстанци добро се р-раат, но силни бази реагираат
(тинктури и шпиритуси)

R–Mg–Br + R′–O–H ⎯→ R–H + R′–O–Mg–Br

92
8.4. РЕАКЦИИ НА АЛКОХОЛИТЕ

H H
..
1. C C O: се раскинува во киселинско-базни реакции
H
H H се раскинува во супституциони реакции со Nu
..
2. C C O:
H
се раскинуваат во реакции на елиминација
H H
3. ..
C C O:
H
H H
.. се раскинуваат во ракции на оксидација
4. C C O:
H

8.5. КИСЕЛОСТ И БАЗНОСТ НА АЛКОХОЛИТЕ

Соединение Ка рКа
CH3OH 3,2 · 10–16 15,5
CH3CH2OH 1,3 · 10–16 15,9
(CH3)2CHOH 1,0 · 10–18 18,0
(CH3)3COH 1,0 · 10–19 19,0
ClCH2CH2OH 5,0 · 10–15 14,3
CF3CH2OH 4,0 · 10–13 12,4
CF3CH2CH2OH 2,5 · 10–15 14,6
CF3CH2CH2CH2OH 4,0 · 10–16 15,4

CH3CH2OH + H2O ' CH3CH2O– + H3O+ Ka = 1,3 · 10–16

етоксиден јон

H2O + H2O ' HO– + H3O+ Ka = 1,8 · 10–16

2Na + 2CH3OH ⎯→ H2 + 2CH3O– + 2Na+

2K + 2(CH3)3COH ⎯→ H2 + 2(CH3)3CO – + 2K+

93
 CH3CH2OH + HA ' CH3CH2OH2+ + A–
оксониум јон

H2O + HA ' H3O+ + A–

хидрониум јон

8.6. РЕАКЦИИ НА СУПСТИТУЦИЈА КАЈ АЛКОХОЛИТЕ

SN2 или SN1

CH3CH2CH2CH2OH + HBr ⎯→ CH3CH2CH2CH2Br + H2O

ZnCl2
CH3CH2CH2OH + HCl CH3CH2CH2Cl + H2O

−
++ Nu:
R H2O R Nu
SN1
.. H
+ ..
+
R O: R O H −
Nu:
H H SN2
R Nu + H2O

O
R OH + Cl S Cl R Cl + HCl(g) + SO2(g)
тионил хлорид

O
O CH2OH + Cl S Cl O CH2Cl + HCl(g) + SO2(g)

3R–OH + PBr3 ⎯→ 3R–Br + H3PO3

CH2OH CH2Br
PBr3

94
8.7. ДЕХИДРАТАЦИЈА НА АЛКОХОЛИ

H OH H H
H2SO4
H C C H C C + H2O
H H H H

• Механизам на дехидратацијата

o Терцијарни (Е1)

H CH3 H CH3 H
.. −
H C C O.. H + H A H C C O.. + + :A
H CH3 H CH3 H
оксониум јон

H CH3 H H CH3
H C C O.. + H C C+ + H2O
H CH3 H H CH3
терцијарен карбокатјон

H CH3 H CH3
H C C+ C C + H+
H CH3 H CH3

o Примарни (Е2)

A:− H H H H H
H C C O
.. + C C + H2O + H A
H H H
H H

95
 • Многукратни продукти на дехидратацијата

H OH H H H OH H H
H C C C C H H C C C C H
H H H H H H H H
Зајцев продукт (посупституиран алкен)

OH
CH3CH2 CH3 CH3CH2 H
H2SO4
CH3CH2CHCH2CH3 C C + C C
H H H CH3
пентан-3-ол cis-пент-2-ен trans-пент-2-ен
(25 %) (75 %)

8.8. ОКСИДАЦИЈА НА АЛКОХОЛИ

2CH3OH + 3O2 ⎯→ 2CO2 + 4H2O

CH3CH2OH + 3O2 ⎯→ 2CO2 + 3H2O

H O O
[O] [O]
R C OH R C H R C OH
H
алдехид карбоксилна киселина

OH O
[O]
R C R R C R
H
секундарен алкохол кетон

R
[O]
R C OH X
R
терцијарен алкохол
96
 • Оксидациски средства

o Џонсов (Џонсонов) (Jones) реагенс

O
CrO3
CH2OH H SO C OH
2 4

OH O
CrO3
H2SO4

o Пиридиниум хлорохромат (РCС)

+ −
CrO3 + HCl + N: N H CrO3Cl

пиридин пиридиниум хлорохромат

O
PCC
CH2OH C H

8.9. СИНТЕЗА НА АЛКОХОЛИ

• Супституција на алкил халиди со хидроксиден јон (мал принос)

• Хидратација на алкени (мал принос)

• Редукција на карбонилни соединенија

O OH
Ni
R C H + H2 R C H
H
алдехид примарен алкохол

97
 O OH
Ni
R C R + H2 R C R
H
кетон секундарен алкохол

O
C H CH2 OH
H2
Ni

O H
NaBH4
C H C O H
CH3CH2OH
H
бензалдехид бензил алкохол

−
H3B H + .. + H OCH2CH3
C O: H C O H + CH3CH2OBH3−

етоксиборохидрид

O HO H

1. LiAlH4 (eter)
+
2. H3O
циклохексанон циклохексанол

.. − −
:O AlH3 O AlH3
C H C H

алкоксиалуминат

−
(H C O)4Al Li+ + 4H2O 4H C OH + Al(OH)3 + LiOH

98
• Индиректна хидратација на алкените

o Оксимеркурирање–демеркурирање

OH H
1. Hg(OAc)2
CH3(CH2)3CH CH2 CH3(CH2)3CH CH2
2. NaBH4
Марковников продукт

OH
+ H2O
C C + HgOAc C C + H+
AcOHg

OH OH
NaBH4 −
C C C C + Hg + OAc
AcOHg

o Хидроборирање-оксидација
H OH
1. B2H6
CH3(CH2)3CH CH2 − CH3(CH2)3CH CH2
2. H2O2, OH
анти-Марковников продукт

H H BH2 H
C C + B H C C ( C C)3B
H

H H OH
H2O2
( C C)3B − 3 C C
OH

99
 CH3 CH3
CH3 H H
−
H2O2, OH

BH2 OH
H H

H C C CH3 H C C CH3
H2B H H2B H

8.10. ФЕНОЛИ

..+
O H X + + H2O
H

• Киселост
.. .. − +
R O.. H + H2O R O:
.. + H3O pKa = 17

.. .. − +
Ar .. H + H2O
O Ar O:
.. + H3O pKa = 10

OH OH OH OH OH

+H -H

O O O O O

100
 OH OH OH

Br CH3
р-бромофенол фенол р-метилфенол
pKa = 9,35 pKa = 10,00 pKa = 10,26

• Оксидација

Се образуваат хинони (квинони)

OH O

Na2Cr2O7
H2SO4
CH3 CH3
O
2-метил-1,4-бензохинон (бензоквинони)

OH O

+ 2AgBr + 2Ag + 2HBr

OH O
хидрохинон 1,4-бензохинон

O OH
CH3O CH3 CH3O CH3
+
H
+ NADH + NAD+
CH3O R CH3O R
O OH
коензим Q коензим Q
оксидирана форма редуцирана форма
101
8.11. СУЛФУРНИ СОЕДИНЕНИЈА

ЅН – сулфхидрилна група RSH – меркаптани или тиоли

SH CH3
CH3 CH2 CH CH2 CH3 CH3CHCH2CH2SH
пентан-3-тиол 3-метилбутан-1-тиол

CH3CH2CH2CH2–SH CH3CH2CH2CH2–OH
Tb = 98 ºC Tb = 117 ºC

− pKa = 8
R S H + H2O R S + H3O+
.. .. − +
.. H + H2O
R O R O:
.. + H3O pKa = 17

R S H + NaOH − + Na+ + H2O

R S
тиолатен анјон

R–Br + HS– ⎯→ R–SH + Br–

R–Br + R′–S– ⎯→ R′–S–R + Br–

тиоетер

[O]
2R S H R S S R
дисулфид

COOH COOH COOH COOH

[O]
H2N C H + H2N C H H2N C H H2N C H
CH2 S H H S CH2 CH2 S S CH2
цистеин цистин

+
2E S H + Hg2 + E S Hg S E + 2H
102
• Baumann (najgolemo otkritie deka vo tiroideata ima jod) i Fromm
rabotele so tioaceton, no gra|anite na Freiburg se pobunile na
smredeata

• smrdlivec, puve`, hor, tvor

• se vikaat merkaptani ba{ zaradi toa {to lesno reagiraat so `ivata

SH S
+ HgCl2 Hg + HCl
SH S

kako antidot se upotrebuva 2,3-disulfanilpropan-1-ol:

CH2OH CH2OH
S HS C H SH S C H
Hg + + Hg
S HS C H SH S C H
H H

103
 9. ЕТЕРИ И ЕПОКСИДИ

9.1. ЕТЕРИ

O
CH3CH2–O–CH2CH3 CH3CH2CH2–O–C6H5
диетил етер пропил фенил етер дифенил етер
симетричен несиметричен симетричен

I I

HO O CH2 CH COOH
NH2
I I
тироксин
хормон на штитната (тироидна) жлезда

9.2. НОМЕНКЛАТУРА НА ЕТЕРИТЕ

• IUPAC номенклатура

o Адитивни имиња
Алкил (арил) алкил (арил) етер
CH3 CH3

CH3CH2CH2CH2–O–CH3 CH3 CH O CH CH3

бутил метил етер диизопропил етер

o Супститутивни имиња
Алкилокси (алкокси) алкан

CH3CH2CH2CHCH3
OCH3
2-метоксипентан

103
 • Циклични етери
епоксиди
H
O
O
H C C H
H H H
етилен оксид циклохексен оксид

O O O O O
фуран тетрахидрофуран пиран тетрахидропиран 1,4-диоксан

Cl
1 OCH3 4
4 1
O O 4 3
5 3
CH3
3 2 5 2 6 2
3 2
CH3 CH2CH3 O1 O1
2,2,-диметилоксиран 2-етилоксетан 3-метоксиоксолан 4-хлороксан

9.3. ФИЗИЧКИ ОСОБИНИ НА ЕТЕРИТЕ

структура на диметил етер

104
 најстабилна конфромација на диетил етер

конформација на столица на тетрахидропиран

CH3CH2CH2CH2CH3 CH3CH2–O–CH2CH3 CH3CH2CH2CH2–OH

пентан диетил етер 1-бутанол
µ = 0,1 D µ = 1,2 D µ = 1,7 D
Tb = 35 ºC Tb = 36 ºC Tb = 117 ºC

• Растворливост во вода

• Етерите како растворувачи

o Грињарови реагенси
H
+ −
O B H

o Комплекс на боран–THF H

9.4. СИНТЕЗА НА ЕТЕРИ

• Вилијамсонова (Williamson) синтеза

−
O H + NaH O: Na+ + H2

105
 .. − + ..
.. Na + CH3 Br
O: O
.. CH3 + NaBr

CH3 CH3
.. − .. SN2 .. .. −
CH3 C O:
.. + CH3 ..I CH3 C O.. CH3 + :I:
..
CH3 CH3
примарен халид

H CH3
.. − .. CH3 .. .. −
CH3 O: E2
.. + CH2 C Cl:
.. H2C C + CH3OH
.. + :Cl:
..
CH3 CH3
терцијарен халид

9.5. РЕАКЦИИ НА ЕТЕРИТЕ

HX HX
R O R' R X + R' OH R X + R' X

CH3 CH3 ..+

.. brzo .. −
CH O
.. CH2CH2CH3 + H I CH O CH2CH2CH3 + :I:
..
CH3 CH3 H

CH3 ..+
.. − ..
CH O CH2CH2CH3 + :I:
..
brzo
(CH3)2CHOH
.. + CH3CH2CH2I
SN2
CH3 H

106
9.6. СИНТЕЗА НА ЕПОКСИДИ

• Оксидација на алкени со перокси киселини

O O
H Cl C OOH H Cl COH
CH2Cl2
+ 25 ºC
O +
H H
m-хлоропероксибензоева киселина
(MCPBA)

H3C CH3 H3C O CH3

MCPBA
C C CH2Cl2
H H H H

• Интрамолекуларна варијанта на Вилијамсоновата синтеза

H
..
.. .. ..
H O: + + H :OH
:Cl H H H2O: −H
.. :
.. Cl +
H
H H :Cl
.. : :Cl
.. : H :Cl
.. : H

.. .. − :O:
H O
.. H
−
OH H :O:
.. .. −
+ :Cl:
..
:Cl
.. : H :Cl
.. : H H H

9.7. РЕАКЦИИ НА ЕПОКСИДИ

• Киселинско-катализирано отворање на прстенот

O HO H
H3O
+ H
H C C H H C C
H H H OH
оксиран етан-1,2-диол
(етилен оксид) (етилен гликол)
107
 .. H
O
.. +
+ O
..
H C C H + H
H H H C C H
H H

H
+
H O
.. H
SN2
.. + H C C H
H O: H O CH2 CH2 OH HOCH2CH2OH + H+
+
H H

H H H
OH
.. +
H ..+ H2O
O
.. O H + H+
H
H H H

• Отворање на прстенот со нуклеофили

H2C CH2 + NH3 H2N CH2 CH2 OH

O

eter
R Br + Mg R MgBr

R MgBr + H2C CH2 R CH2 CH2 O MgBr

O
R–CH2–CH2–O–MgBr + H2O ⎯→ R–CH2–CH2–O–H + HOMgBr

108
 • Насока на отворање на прстенот
−
OH
CH3O 1-метокси-2-
CH3OH
CH3 C CH2 метилпропан-2-ол
O CH3 O CH3
H3C C CH2
CH3 CH3 OH
CH3OH 2-метокси-2-
+ CH3 C CH2 метилпропан-1-ол
H
CH3 O
..
:O : :O−:
− ..
H3C C CH2 + :O
.. CH3 CH3 C CH2
CH3 CH3 O CH3

..
:O−: H OH
..
−
CH3 C CH2 + O CH3 CH3 C CH2 :
+ O .. CH3
CH3 O CH3 CH3 O CH3
H H H
:O + :O : :O:
+ +
H3C C CH2 H3C C CH2 H3C C CH2
CH3 CH3 CH3

H
:O + CH3 OH
..
CH3 O : H3C C CH2 CH3 C CH2
+
H CH3 CH3 O
.. H

CH3 OH H CH3 OH
CH3 C CH2 + :O
.. CH3 CH3 C CH2 + CH3 OH2+
+
CH3 O
.. H .. :
CH3 O

109
 10. АЛДЕХИДИ И КЕТОНИ

10.1 КАРБОНИЛНА ГРУПА

.. + .. −
C O: .. :
C O

• Карбонилни соединенија

H .. H ..
o Алдехииди: C O : или C O:
R Ar

R ..
o Кетони: C O:
R

• Наоѓање на алдехидите и кетоните

CH3

CH3
H3C CH CH
C CH
H3C CH CH
C CH
H3C C O
H
ретинал

терпени (ретинал, α-јонoн); стероиди (норетиндрон, метандростенолон)

111
10.2 НОМЕНКЛАТУРА НА АЛДЕХИДИТЕ И КЕТОНИТЕ
• Алдехиди:
o Супститутивни имиња

1. За основна се избира најдолгата низа што го содржи карбонилниот

С-атом. На основниот јаглеводород му се додава наставката –ал.

CH3 O
CH3 CH CH2 C H
основа е бутан, Î супституиран бутанал

2. Нумерирањето почнува од карбонилниот С-атом.

CH3 CH3 O
CH3 CH CH C H
4 3 2 1
2,3-диметилбутанал (не 2,3-диметилбутан-1-ал)

3. Алдехидната група има предимство пред алкил, халоген, хидрокси и

алкокси групите.

OH CH3 O
CH3 CH CH C H
4 3 2 1
2-метил-3-хидроксибутанал

4. Алдехидната група има предимство и пред двојните и тројните

врски. Наставката –ал се пишува после наставките –ен или –ин.

CH3 O
CH3 CH C C C H
5 4 3 2 1
4-метилпент-2-инал

5. Ако се присутни групи со повисок ранг (карбоксилна), или ако има

други карбонилни групи тогаш таа се именува со префиксот оксо–.

O CH3 O
CH3 C CH C H
4 3 2 1
2-метил-3-оксобутанал

112
6. Ако карбонилната гурпа е поврзана за прстен се користи суфиксот
-карбалдехид.
O
C
O H
C
H Br
циклохексанкарбалдехид cis-2-бромоциклопентанкарбалдехид

o Тривијални имиња (формалдехид, ацеталдехид)

• Кетони
o Супститутивни имиња

1. За основа се избира најдолгата низа што го содржи карбонилниот С-

атом. На името на основниот јаглеводород се додава суфикост –он.

2. Нумерирањето започнува од оној крај за карбонилниот С-атом добие

понизок локант. Локантот се пишува непосредно пред суфикост –он.

CH3 O
CH3 CH CH2 C CH3
5 4 3 2 1
4-метилпентан-2-он (не 2-метилпентан-4-он)

3. Цикличните кетони се именуваат како циклоалканони.

O
1
O
2
3
Br 1
2
CH3
3-метилциклохексанон 2-бромоциклопентанон

4. Халоген, хидрокси, алкокси и повеќекратните врски имаат понизок

ранг од кето групата.

o Адитивни имиња

o Тривијални имиња (ацетон)

113
10.3 ФИЗИЧКИ СВОЈСТВА НА АЛДЕХИДИТЕ И КЕТОНИТЕ

H3C .. H3C δ+ .. δ−
C O: или C O:
H3C H3C

• Температури на вриење

Име Формула Mr Tb / ºC
Етан CH3CH3 30 –89
Метанол CH3OH 32 65
Метанал HCHO 30 –21
Пропан CH3CH2CH3 44 –42
Етанол CH3CH2OH 46 78
Етанал CH3CHO 44 20
Бутан CH3CH2CH2CH3 58 –1
Пропан-1-ол CH3CH2CH2OH 60 97
Пропанал CH3CH2CHO 58 49
Метилпропан CH3CH(CH3)2 58 –12
Пропан-2-ол CH3CH(OH)CH3 60 82
Пропанон CH3COCH3 58 56

114
 • Растворливост во вода
.. .. .. ..
O O
H H H H
O
C
H3C CH3

• Карактерисики како растворувачи

.. .. .. ..
O O
R H H R
O
C
H3C CH3

10.4 РЕДОКС РЕАКЦИИ НА КАРБОНИЛНИТЕ СОЕДИНЕНИЈА

OH O O
redukcija oksidacija
C C C OH

• Оксидациски реакции

O O
−
R C H + 2Ag(NH3)2+ + 3OH− R C O + 2Ag(s) + 4NH3 + 2H2O

CH3 CH3
O Ag(NH3)2
+
−
CH C CH COO + Ag(s)
H

O +
Ag(NH3)2
C CH2 CH3 X не реагира

115
• Редукција до алкохоли

NaBH4
CH3CH2CH2CHO CH3CH2CH2CH2OH
C2H5OH

O OH
1. LiAlH4
CH3CCH2CH3 + CH3CHCH2CH3
2. H3O

O
C CH2OH
H 1. NaBH4
+
2. H3O

• Редукција до метиленска група

o Клеменсенова (Clemmensen) редукција (Zn/Hg + HCl)

O
Zn/Hg
HCl

циклохексанон циклохексан

o Волф-Кишнерова (Wolff-Kishner) редукција (H2N–NH2)

H2NNH2
KOH

пропиофенон пропилбензен

116
10.5 РЕАКЦИИ НА АДИЦИЈА

H3C H H Cl H
.. + .. −
C C + H Cl:
.. CH3 C C H + :Cl:
.. CH3 C C H
H H H H H H
изопропил карбокатјон

+ −
δ
.. δ
C O:
нуклеофилен напад електрофилен напад

δ
+
.. δ− +
δ δ
− OX
C O: + X Y C
Y

o Катализирана со киселина
.. +
:O: :O H :O H
+
1. R C H + H R C H R C H
+
карбокатјон оксониум јон

.. ..
:O H :O H
2. R C H + H Nu: R C H
+
+
Nu H
.. ..
:O H :O H
.. ..
+
3. R C H + Sol O
.. H R C H + Sol O H
+ Nu H Nu H

117
 o Катализирана со база
..
:O : :O :−
−
1. R C H + :Nu R C Nu
H

.. ..
:O :− :O H
.. .. −
2. R C Nu + Sol O
.. H R C Nu + Sol .. :
O
H H

.. − .. −
.. + H Nu:
3. Sol O: .. H + :Nu
Sol O

• Рамнотежа во реакции на адиција

• Релативна реактивност на алдехиди и кетони

10.6 СИНТЕЗА НА АЛКОХОЛИ ОД КАРБОНИЛНИ

СОЕДИНЕНИЈА

• Грињарови (Grignard) реагенси

Mg
R X eter R Mg X
− +
δ δ
C MgX

H2O
R' Mg Cl + C O R' C OMgCl R' C OH + ClMgOH

118
 магнезиум алкоксид

H H H
eter H2O
R' Mg X + H C O R' C OMgX R' C OH
H H
магнезиум алкоксид примарен алкохол

MgCl CH2OH
1. eter
+ C O
2. H2O

H H H
eter H2O
R' MgX + R C O R C OMgX R C OH
R' R'
секундарен алкохол

H OH
1. eter
CH3 MgBr + O C CH3 CH
2. H2O

R R R
eter H2O
R' MgX + R C O R C OMgX R C OH
R' R'
терцијарен алкохол

CH3
O HO CH CH3
CH3
CH3CH MgI + 1. eter
2. H2O

R–OH + R′–MgBr ⎯→ R–O–MgBr+ + R′–H

119
10.7 АДИЦИЈА НА КИСЛОРОДНИ СОЕДИНЕНИЈА

• Адиција на вода
O H O H
C + O H H C O H
H H H
99 % (формалин)

.. ..
:O :O : −
.. −
CH3 C H + H O:
.. CH3 C H
:O
.. H

.. ..
:O : − :O H
.. .. −
CH3 C H + H O : CH3 C H + H O:
..
:O
.. H H :O
.. H

• Адиција на алкохоли

O H O H
C + O R' R C O R'
R H
H
хемиацетал (полуацетал)

O H O H
C + O R' R C O R'
R R
R
хемикетал (полукетал)

120
Алдози и кетози
потекнува од ОН групата
H ..
..
CH2 O
.. H O
.. H
.. :
C O ..
OH
..
потекнува од С=О
групата

• Механизам на адицијата на алкохолите

.. ..
O: :O H
R C H + H+ R C+ H
карбокатјон

.. ..
:O H :O H
+ ..
R C :
H + O R' R C H
H :O+ R'
H

O H
O H R'
R C H R'
+ + R C H + :O+ H
:O R' :O
.. H :O
.. R' H
H

10.8 ФОРМИРАЊЕ НА АЦЕТАЛИ И КЕТАЛИ

H O H OR'
R C OR' + O R' R C OR' + H OH
H H
ацетал

121
 H O H OR'
R C OR' + O R' R C OR' + H OH
R R
кетал

OCH3
O +
H
CH3CH2CH2 C + 2CH3OH CH3CH2CH2 C H + H2O
H OCH3

H OH H OR'
C C
+
H2C O H H2C O
+ R'OH + H2O
H2C CH2 H2C CH2
C C
H2 H2
цикличен хемиацетал цикличен ацетал

• Реактивност на ацеталите и кеталите

полуацетал + алкохол ' ацетал + вода

Додавањето алкохол ја „турка” Отстранувањето вода ја

рамнотежата на десно „влече” рамнотежата на десно

OCH2CH3 O
+
H
CH3CH2 C CH3 + H2O CH3CH2 C CH3 + 2CH3CH2OH
OCH2CH3

122
 • Механизам на формирање на ацетали и кетали

I чекор:
.. ..
R' O: R' O: H
.. + +
.. H + H
R C O R C O
.. H
R R
II чекор:
.. ..
R' O: H R' O: H
+ +
R C O
.. H R C + :O
.. H
R R
III чекор:
.. ..
R' O: H R' O: H
+ +
R C + :O
.. R' R C O
.. R'
R R
IV чекор:
.. ..
R' O: H R' O:
+ .. +
R C O
.. R' .. R' + H
R C O
R R

10.9 АДИЦИЈА НА АЗОТНИ СОЕДИНЕНИЈА

O OH H
adicija
CH + CH3NH2 CH NCH3

eliminacija
CH NCH3 + H2O

123
 O NG
GNH2 + RCR' RCR' + H2O
(G = некоја група)

NO2 NO2
O
O2N NHNH2 + CH3CCH3 O2N NHN + H2O
CH3CCH3
2,4-динитрофенилхидразин 2,4-динитрофенилхидразон

10.10 РЕАКТИВНОСТ НА α-ЈАГЛЕРОДНИОТ АТОМ

O H α-водороден атом
α-јаглероден атом
C C C α-јаглероден атом

• Киселост на α-водородните атоми

CH3CH3 + H2O ' CH3CH2– + H3O+ Ka = 10–50

O O
−
CH3CCH3 + H2O CH3CCH2 + H3O− Ka = 10–20
.. ..
:O : O−:
−
RCH
.. CR' RCH CR'

• Кето–енолна рамнотежа
O OH
CH3 C CH3 CH2 C CH3
ацетон пропен-2-ол
(кето форма) (енол форма)

Појавата е позната како тавтомерија (тафтомерија), а изомерите

тавтомери (тафтомери).
124
 CH2OH H C OH 1 CHO
2
C O C OH H C OH
3
CH2OPO3H2 CH2OPO3H2 CH2OPO3H2
дихидрокси ацетон ендиол D-глицералдехид
фосфат меѓупродукт 3-фосфат

10.11 АЛДОЛНА КОНДЕНЗАЦИЈА

се формира оваа
O O OH O С–С врска
baza
RCH2CH + CH2CH RCH2CH CHCH
R R

O O OH O
−
OH
CH3CH + CH3CH CH3CH CH2CH

.. ..
O: O:
− −
1. CH3 C H + OH :CH2 C H + HOH
.. .. .. ..
O: O: :O: − O:
−
2. CH3 C H + :CH2 C H CH3 CH CH2CH

нуклеофил алкоксид јон

.. .. .. ..
:O: − O: :OH O:
−
3. CH3 CH CH2CH + HOH CH3 CH CH2CH + OH
алдол

OH O O
+
H H2
CH3 CH CH2CH CH3 CH CHCH CH3CH2CH2CH2OH
−H2O katalizator

125
• Мешовита алдолна кондензација

O O OH O
−
OH
CH + CH3CH CH CH2CH

мешовит алдол

дихидроксиацетон фосфат
2−
CH2OPO3 2−
CH2OPO3
C O
C O
CH2OH
aldolaza HO C H
H O H C OH
C H C OH
H C OH 2−
CH2OPO3
2−
CH2OP3
D-глицералдехид 3-фосфат D-фруктоза 1,6-дифосфат

126
 12. КАРБОКСИЛНИ КИСЕЛИНИ И ЕСТЕРИ

12.1. АЦИЛ ДЕРИВАТИ

O O O
R C R C O H R C O R
ацил група карбоксилна киселина естер

O
C OH или –СООН или –СО2Н

π врска формирана од 2р
орбиталите на С и О-атомите
σ врска од sp3 хибридната орбитала
на С-атомот од R групата и sp2
хибридната орбитала на
карбонилниот С-атом

σ врска формирана од sp2

хибридизираната орбитала на
карбонилниот С атом и sp3
хибридната орбитала на О-атомот

O O O
R C NH2 R C NHR R C NR2
примарен амид секундарен амид терцијарен амид

O O O O
R C Cl R C O C R R C S R
ацил хлорид ацил анхидрид тиоестер

141
 O

NH
O O
лактон лактам
(цикличен естер) (цикличен амид)

12.2. НОМЕНКЛАТУРА НА ДЕРИВАТИТЕ НА КАРБОКСИЛНИТЕ

КИСЕЛИНИ

• Тривијални имиња

бр. на Системско име Тривијално име Формула

С-атоми
1 метанска к. мравска к. HCOOH
2 етанска к. оцетна к. CH3COOH
3 пропанска к. пропионска к. CH3CH2COOH
4 бутанска к. бутерна к. CH3(CH2)2COOH
12 додеканска к. лауринска к. CH3(CH2)10COOH
14 тетрадеканска к. миристинска к. CH3(CH2)12COOH
16 хексадеканска к. палмитинска к. CH3(CH2)14COOH
18 октадеканска к. стеаринска к. CH3(CH2)16COOH

дикарбоксилни киселини:

O O O O
HO C C OH HO C (CH2)2 C OH
оксална киселина килибарна киселина
(оксалати) (сукцинати)

O O O O
HO C (CH2)3 C OH HO C (CH2)4 C OH
глутарна киселина адипинска киселина

142
• IUPAC-ови имиња за киселините

o За основа се избира најдолгата низа што го содржи С-атомот од

-СООН. На името на основниот јаглеводород се додава наставката
–ска киселина.
CH3 O
CH3 CH CH2 C OH
супституирана бутанска киселина

o Нумерирањето започнува од карбоксилниот С-атом.

Br H O
CH3 4C 3C CH2 C OH
5 2 1
H CH3
4-бромо-3-метилпентанска киселина

o Карбоксилната група е со повисок приоритет во однос на сите

други групи (освен радикалите и јоните).

HO H O
CH C 2C C OH
4 3 3 1
H CH3
2-метил-3-хидроксибутанска киселина

o Карбоксилната група има повисок приоритет и од двојните и од

тројните врски.

CH3 O
CH3 CH C C C OH
5 4 3 2 1

4-метилпент-2-инска киселина

143
 o Ако во соединението има и алдехидна или кето група тие се
именуваат со префиксот оксо–.

O H O
CH3 C C C OH
4 3 2 1
CH3
2-метил-3-оксобутанска киселина

o Соединенијата што имаат –СООН група поврзана во прстен, се

именуваат со употреба на суфиксот –карбоксилна киселина.

COOH

Cl

O COOH
3-оксоциклопентан- cis-2-хлороциклохексан-
карбоксилна киселина карбоксилна киселина

• Имиња на карбоксилатите
O
O −
CH2 CH2 C O K+
−
CH3 C O Na+ 3
β
2
α
1

натриум етаноат калиум 3-фенилпропаноат

(натриум ацетат) (калиум β-фенилпропионат)

• Имиња на естерите

O
O O
CH3 C
C O C
O CH3 O CH3
метил бензоат циклохексил етаноат метил циклохексил-
карбоксилат
144
 O O CH3
CH3 C O CH2 CH3 H C O CH CH3
етил ацетат изопропил формат
етил естер на оцетна к. изопропил естер на мравска к.

• Имиња на ацил халидите

-ска киселина Æ -оил халид

-карбоксилна киселина Æ -карбонил халид

O O

CH2 CH2 CH2 C Br C Cl

4-фенилбутаноил бромид циклопентанкарбонил хлорид

• Имиња на ацил анхидридите

O O
O O
C O C
CH3CH2CH2C O CCH2CH2CH3
анхидрид на бутанска к. анхидрид на бензоева к.
(бутански анхидрид) (бензоев анхидрид)

• Имиња на амидите

-ска киселина Æ -амид

-карбоксилна киселина Æ -карбоксамид

O O
CH2CH2C NH2 C NH2

3-циклохексилпропанамид циклохеканкарбоксамид
145
12.3. ФИЗИЧКИ СВОЈСТВА НА КАРБОКСИЛНИТЕ КИСЕЛИНИ И
ЕСТЕРИТЕ

• Карбоксилни киселини: Tb и растворливост

O H O
R C C R
O H O

H
O
H H O
O H
H
C O
CH3
H
O
H

Име Тm Tb Р-рливост
(/ºC) (/ºC) (g/100 g H2O, 20 ºC)
метанска к. 8 101 ∞
етанска к. 17 118 ∞
пропанска к. –21 141 ∞
бутанска к. –5 164 ∞
пентанска к. –34 186 4,97
хексанска к. –3 205 0,96
октанска к. 17 239 0,068
деканска к. 32 270 0,015
додеканска к. 44 299 0,0055

• Естери: Tb и растворливост
O O
CH3CH2CH2C OH CH3C O CH2CH3
CH3CH2CH2CH2CH2OH
пентан-1-ол бутанска киселина етил ацетат
Tb = 138 ºC Tb = 164 ºC Tb = 77 ºC

146
Тривијално име Формула Tb Р-рливост
(/ºC) (g/100 g H2O, 20 ºC)
метил формат HCOOCH3 32 ∞
метил ацетат CH3COOCH3 57 24,4
метил пропионат CH3CH2COOCH3 80 1,8
метил бутират CH3(CH2)2COOCH3 102 0,5
метил валерат CH3(CH2)3COOCH3 126 0,2
метил капроат CH3(CH2)4COOCH3 151 0,06
метил каприлат CH3(CH2)6COOCH3 208 0,007
етил ацетат CH3COOCH2CH3 77 7,4
пропил ацетат CH3COOCH2CH2CH3 102 1,9
бутил ацетат CH3COOCH2CH2CH2CH3 125 0,9

• Мирис на киселините и естерите

Име Формула Мирис

O
етил бутират ананас
CH3CH2 O C CH2CH2CH3
O
пентил ацетат банана
CH3(CH2)4 O C CH3
O
метил бутират јаболко
CH3 O C CH2CH2CH3
O
пентил бутират кајсија
CH3(CH2)4 O C CH2CH2CH3
CH3 O
изобутил формат малина
CH3CHCH2 O C H
O
октил ацетат портокал
CH3(CH2)7 O C CH3
O
етил формат рум
CH3CH2 O C H

147
12.4. КИСЕЛОСТ НА КАРБОКСИЛНИТЕ КИСЕЛИНИ

CH3CH2OH + H2O ' CH3CH2O– + H3O+ Ka = 1,3 · 10–16

CH3CОOH + H2O ' CH3CОO– + H3O+ Ka = 1,8 · 10–5

• Резонантна стабилизација на карбоксилатниот јон

−
O O
CH3 C CH3 C
−
O O

• Индуктивни ефекти и киселост на киселините

Име Формула Ка рКа

оцетна CH3COOH 1,8 · 10–5 4,7
бутерна CH3CH2CH2CH2COOH 1,3 · 10–5 4,9
изобутерна (CH3)2CHCOOH 1,6 · 10–5 4,8
флуорооцетна FCH2COOH 2,5 · 10–3 2,6
хлорооцетна ClCH2COOH 1,4 · 10–3 2,9
дихлорооцетна Cl2CHCOOH 5,0 · 10–2 1,3
трихлорооцетна CCl3COOH 2,5 · 10–1 0,6

• Соли на карбоксилните киселини

−
COO COOH
+
+ H3O + H2O

циклобутанкарбоксилат циклобутанкарбоксилна киселина

CH3(CH2)8CH2OH + OH– ⎯→ нема реакција

CH3(CH2)8CОOH + OH– ⎯→ CH3(CH2)8COO– + H2O

(не р-рлива во вода) (р-рлив во вода)

CH3(CH2)8CОO– + H3O+ ⎯→ CH3(CH2)8COOH + H2O

(р-рлив во вода) (не р-рлива во вода)
148
12.5. СИНТЕЗА НА КАРБОКСИЛНИ КИСЕЛИНИ

• Оксидација на алкохоли или алдехиди со Џонсов (Џонсонов)

реагенс
O
C COOH
H CrO3
H2SO4

3-циклохексанкарбалдехид 3-циклохексанкарбоксилна
киселина

CrO3
CH3(CH2)8CH2OH CH3(CH2)8COOH
H2SO4
1-деканол деканска киселина
(деканолска киселина)

• Оксидација на алкил бензени со KMnO4

COOH
KMnO4

COOH
тетралин фтална киселина
(фталична киселина)

• Грињаров реагенс со СО2

O O O
+
R C O Mg H3O R C OH
R MgBr + C
O

Mg 1. CO2
R X eter R Mg X +
R COOH
2. H3O

1. Mg, eter
CH3 Br CH3 COOH
2. CO2
3. H3O +
149
 • Хидролиза на нитрили

−
R X + :C N: R C N: + X−

O
+
H3O
R C N: R C OH + NH4+

CH2 Br CH2 CN CH2 COOH

− +
CN H3O

бензил бромид фенилоцетна киселина

(фенилацетатна киселина)

12.6. НУКЛЕОФИЛНА АЦИЛ СУПСТИТУЦИЈА

• Aлкил халидите со нуклеофили Æ супституциони реацкции

Nu:– + R–L ⎯→ R–Nu + L:–

• Карбонилни соединенија со нуклеофили Æ адициони реацкции

O OH
−
1. Nu:
C +
C
2. H3O R
R R R Nu

• Ацил дериватите со нуклеофили Æ супституциони реацкции

..
:O : : O:− :O :
−
Nu: −
C C C + :L
R
R L L Nu R Nu
тетраедарски
меѓупродукт

150
 ..
:O : :O : − :O :
−
R C R + Nu:− R C R x R C Nu + R
Nu

• Релативна реактивност на ацил дериватите

ацил хлориди > ацил анхидриди > естери = киселини > амиди
.. ..
:O : :O : − :O :−
−
R C L R C L + Nu:
R C L
Nu
резонантно стабилизиран нема резонантна
реактант стабилизација

O O
R' C OH + R OH R' C O R + H2O
151
• Ацил хлориди
O O
C OH C Cl
SOCl2

циклопентанкарбоксилна циклопентанкарбонил
киселина хлорид

O
H O H
R C OH + HCl

O O
H O R'
R C Cl R C O R' + HCl
O
H NH R'
R C NH R' + HCl

O O
SOCl2
C OH C Cl

O O
piridin
C Cl + HO C O

• Ацил анхидриди
O O
H O H
R C OH + H O C R

O O O O
H O R'
R C O C R R C O R' + H O C R
O O
H NH R'
R C NH R' + H O C R

152
 O
OH O O OCCH3
+ CH3C O CCH3 + CH3COOH
COOH COOH
салицилна анхидрид на оцетна ацетилсалицилна
киселина киселина киселина

12.7. РЕДУКЦИЈА НА АЦИЛ ДЕРИВАТИТЕ

• Редукција на естери

COOCH3 CH2OH

1. LiAlH4
+ + CH3OH
2. H3O

.. ..
:O : : O :− :O : :O:−
− −
H: − H:
R C O R C R'O + R C H C
R R
R'O H H H

• Редукција на киселини

1. LiAlH4
CH2CH2 COOH + CH2CH2CH2OH
2. H3O

O O
LiAlH4 −
R C OH R C O + H2

153
 • Редукција на ацил хлориди

O
LiAlH4
CH2 C Cl CH2 CH2 OH

O O
LiAlH(O t Bu)3
CH2 C Cl CH2 C H

12.8. СИНТЕЗА НА ЕСТЕРИ

o Преку ацил хлориди

O O O
SOCl2 R'OH
R C OH R C Cl R C O R'

o Фишерова (Fisher) реакција на естерификација

A O H + H O R A O R + H2O
киселина алкохол естер

O2N O H H O CH2 O2N O CH2

O2N O H + H O CH O2N O CH + 3H2O
O2N O H H O CH2 O2N O CH2
азотна киселина глицерол глицерол тринитрат
(нитроглицерин)

O O
R C O H + H O R' R C O R' + H2O
киселина алкохол естер

154
За да се зголеми приносот:
1. се додава вишок алкохол
O O
CH3 C O H + CH3CH2OH CH3 C O CH2CH3 + H2O

2. се отстранува водата

• Механизам на естерификацијата
..
: O: :O H
.. + 1 ..
.. H + H
R C O R C O
+ .. H
.. ..
:O H H :O H
.. 2 ..
R C O .. H + : O
.. R' R C O .. H
+
R' O.. H
+

.. ..
:O H :O H
.. 3 .. +
R C O .. H R C O .. H + H
R' O.. H +
R' O.. :

.. ..
:OH :OH H
.. + 4
R C O .. H + H R C O ..+ H
.. :
R' O .. :
R' O

.. +
..
:OH H OH
5 ..
R C O ..+ H R C O
.. R' + H2O
.. :
R' O

+ .. ..
:OH :O
.. 6 .. +
R C O
.. R' .. R' + H
R C O

155
 O O
C OH + CH3 OH
18 C 18 O CH3 + H2O

12.9. ХИДРОЛИЗА НА ЕСТЕРИ

се раскинува оваа С–О врска О–Н групата се поврзува за С од С=О

H O H H O H
H C C O C H + H OH H C C O H + H O C H
H H H H

се формира оваа Н–О врска

O O
+
H
R C O R' + H2O R C OH + R'OH

• Сапунификација на естери
O O
−
R C O R' + OH− R C O + R'OH
O O
−
CH3 C O CH3 + OH− CH3 C O + CH3OH

12.10. САПУНИ И ДЕТЕРГЕНТИ

CH3(CH2)16COO–Na+

O
CH2 O C (CH2)16 CH3
O
CH O C (CH2)16 CH3
O
CH2 O C (CH2)16 CH3
тристеарин (маст)
156
 CH3
− +
CH3(CH2)9 CH SO3 Na
CH3(CH2)11–О–SО3–Na+

натриум додецилсулфат натриум р-(2-додецил)бензенсулфонат

12.11 КЛАЈЗЕНОВА КОНДЕНЗАЦИЈА

Клајзенова Клаисен (Claisen) кондензација

:O: : O: : O:
.. NaOCH2CH3 ..
2CH3 C OCH
.. 2CH3 HOCH CH CH3 C CH2 C OCH
.. 2CH3 + CH3CH2OH
2 3

етил ацетат етилацетоацетат

:O: :O:
.. − .. .. ..
− :CH CH CH O
CH3CH2O
.. : + H CH2 C OCH
.. 2CH3 2 C OCH
.. 2CH3 + 3 2 .. H
послаба база послаба киселина појака база појака киселина

..
:O: :O : :O: − : O:
.. − .. ..
CH3 C OCH
.. 2CH3 + :CH2 C OCH
.. 2CH3 CH3 C CH2 C OCH
.. 2CH3
: OCH
.. 2CH3

157
 ..
:O: − : O: : O: :O:
.. .. .. −
CH3 C CH2 C OCH
.. 2CH3 CH3 C CH2 C OCH
.. 2 CH3 + CH3 CH2 .. :
O
: OCH
.. 2CH3

: O: :O: : O: :O:
.. − .. .. − ..
CH3 C CH C OCH CH + :OCH2CH3 CH3 C CH
.. C OCH
.. 2CH3 + H OCH
.. 2 3 .. .. 2CH3
H
појака киселина појака база послаба база послаба киселина

: O: :O: : O: :O:
− .. ..+ .. ..
CH3 C CH
.. C OCH
.. 2CH3 + H O H .. 2CH3 + :O H
CH3 C CH C OCH
H H H

• Биохемиски реакции на кондензација

O H OH O
O
HOOCCH2C + CH2C HOOCCH2C CH2C
COOH S CoA COOH S CoA
оксалоцетна киселина ацетил коензим А

OH O OH O
HOOCCH2C CH2C + H2O HOOCCH2C CH2C + CoA SH
COOH S CoA COOH OH
лимонска киселина

O O O O
CH3 C + CH2 C CH3 C CH2C + CoA SH
S H S S CoA
CoA CoA

158
 14. АМИНИ И АМИДИ

14.1. ОРГАНСКИ АЗОТНИ СОЕДИНЕНИЈА

:O : R R
.. ..
R NH2 R C NH2 R C N: R C N:
амин амид имин нитрил

OH H
HO CH2CH2NH2 HO CHCH2NCH3

HO HO
допамин епинефрин (адреналин)
Паркинсонова болест гликоген Æ глукоза

CH2CH2NH2
HO

N
H
серотонин
предизвикува спиење

N
N

N N
N N H
пиримидин пурин

167
 амидни врски

O O O
NHCHC NHCHC NHCHC
R R' R''
α-амино киселини

14.2. СТРУКТУРА И КЛАСИФИКАЦИЈА НА АМИНИТЕ И

АМИДИТЕ

H H R R
H N: R N: R N: R N:
H H H R
амонијак примарен амин секундарен амин терцијарен амин
1º 2º 3º

CH3 CH3 CH3

.. ..
CH3 C OH
.. CH3 C NH2 CH3 N :
CH3 CH3 CH3
tert-бутил алкохол tert-бутил амин триметил амин
(терцијарен алкохол) (примарен амин) (терцијарен амин)

H
H
N N
N

пиролидин пиперидин пиридин

(2º амин) (2º амин) (ароматичен, 3º амин)

168
 O O O
R C R C R C
N H N R' N R'
H H R''
примарен амид секундарен амид терцијарен амид

.. ..
O: :O:−
H C .. H C +
N H N H
H H

14.3. НОМЕНКЛАТУРА НА АМИНИТЕ И АМИДИТЕ

• Амини

NH2
CH3–CH2–NH–CH3 CH3–CH2–NH–CH2–CH3
циклохексиламин етилметиламин диетиламин

N(CH3)2
CH3 CH2 CH2 CH CH2 COOH
H2N–CH2–CH2–CH2–COOH
γ-аминобутанска киселина β-(N,N-диметиламино)хексанска киселина

CH3 NH2 CH3 NH CH2 CH3

CH3 CH CH CH3 CH3 CH CH CH2 CH3
4 3 2 1 1 2 3 4 5
3-метил-2-бутанамин N-етил-2-метил-3-пентанамин

169
 • Амиди
O CH3 O
CH3CH2 C NCH2CH3 CH3CHCH2 C N CH2CH3
H CH2CH3
N-етилпропанамид N,N-диетил-3-метилбутанамид
(N-етилпропионамид) (N,N-диетил-β-метилбутирамид)

14.4. ФИЗИЧКИ СВОЈСТВА НА АМИНИТЕ И АМИДИТЕ

CH3–CH2–CH3 CH3–CH2–NH2 CH3–CH2–OH

Tb = –42 ºC Tb = 17 ºC Tb = 78 ºC

O O CH3 O CH3
CH3 C NH2 CH3 C N H CH3 C N CH3
Tb = 221 ºC Tb = 204 ºC Tb = 165 ºC
Tm = 82 ºC Tm = 28 ºC Tm = –20 ºC

Име Формула Tb / ºC
Амонијак NH3 –33
Метиламин CH3NH2 –6
Етиламин C2H5NH2 17
Пропиламин C3H7NH2 49
Бутиламин C4H9NH2 77
tert-Бутиламин t-C4H9NH2 44
Диметиламин (CH3)2NH 7
Триметиламин CH3)3N 3
Анилин C6H5NH2 184

• Водородни врски кај азотните соединенија

H
..
R N: H N R
R R кај алкохолите е појака
170
 :O : :O: :O:
.. .. ..
CH3 C N H CH3 C N CH3 CH3 C N CH3
H H CH3
:O: : O: : O:
.. .. ..
CH3 C N H CH3 C N CH3 CH3 C N CH3
H H CH3

• Растворливост во вода
R H
R N: H O:
..
R

CH3 NH2

толуен анилин
0,05 g / 100 mL H2O 3,5 g / 100 mL H2O

H
O
H
O
R C
N H O H
H H

H O
H

• Мириси на амините
NH2CH2CH2CH2CH2NH2 NH2CH2CH2CH2CH2CH2NH2
путресцин кадаверин
171
14.5. БАЗНОСТ НА АЗОТНИТЕ СОЕДИНЕНИЈА

• Амини
CH3NH2 + H2O ' CH3NH3+ + OH– Kb = 4,4·10-4
метиламониум јон

Име pKb pKa

Амонијак 4,74 9,26
Метиламин 3,34 10,66
Етиламин 3,20 10,80
Диметиламин 3,27 10,73
Диетиламин 3,51 10,49
Триетиламин 2,99 11,01
Циклохексиламин 3,34 10,66
Анилин 9,37 4,63

+ + +
:NH2 NH2 NH2 NH2

−: :−

..
−
резонантни структури на анилинот

• Амиди
..
:O : : O:−
.. +
R C NH2 R C NH2
ел. пар на N е делокализиран Æ помалку е достапен за протонирање

• Киселост на амониум јоните

CH3NH3+ + H2O ' CH3NH2 + H3О+ Kа = 2,2·10-11

Колку е R–NH3+ послаба киселина (помало Ka),

толку е R–NH2 појака база (големо Kb)

Ka · Kb = Kw = 1 · 10–14
или
pKa + pKb = 14
172
14.6. РАСТВОРЛИВОСТ НА АМОНИУМ СОЛИТЕ

RNH2 + HCl ⎯→ RNH3+ + Cl–

CH3(CH2)6CH2NH2 + HCl ⎯→ CH3(CH2)6CH2NH3+ + Cl–

нер-рлив во H2O р-рлив во вода

CH3(CH2)6CH2Cl + HCl ⎯→ нема реакција

нер-рлив во H2O

CH3(CH2)6CH2NH3+ + OH– ⎯→ CH3(CH2)6CH2NH2 + H2O

р-рлив во вода нер-рлив во H2O

14.7. НУКЛЕОФИЛНИ РЕАКЦИИ НА АМИНИТЕ

• Реакции со карбонилни соединенија

R' R'
.. R'
R NH2 + C O R NH C OH R N C + H2O
H H
H
алдехид карбинол амин имин
или кетон

• Реакција со ацил деривати

R' O
.. R'
R NH2 + C O R NH C OH R N C R' + H2O
Cl -HCl
Cl H
ацил хлорид нестабилен амид
меѓупродукт

O O
piridin
NH2 + CH3 C Cl NH C CH3

173
 • Реакција на амини со алкил халиди

H
.. + baza
..
R NH2 + R' X R N R' R N R'
H H

.. ..
NH2 NH CH2
CH2Cl
+

H
.. + + ..
R NH2 + R N R' R NH3 + R N R'
H H

.. R'X .. R'X .. R'X +

R NH2 RNHR' RNR'2 RNR'3

14.8. РЕАКЦИИ НА АМИНИ СО АЗОТЕСТА КИСЕЛИНА

H3O+ + NO2– ⎯→ H2O + HNO2

H
.. .. .. + .. .. −
H O
.. N O.. + H2SO4 H O
.. N O .. + HSO4

H H
+ .. .. + ..
H O
.. N O .. H O :
.. + ..
N O ..
нитрозониум јон

• Примарни амини

R–NH2 + HNO2 + H3O+ ⎯→ R–N≡N:+ + 3H2O

R–N≡N:+ ⎯→ R+ + N2
174
I чекор: нуклеофилна реакција со нитрозониум јонот
H
.. + .. +
..
R NH2 + N O
.. .. R N N O
.. ..
H
N-нитрозоамониум јон

II чекор: пренесување на протон на база

H :B
.. .. ..
R N+ N O
.. .. R N N O
.. .. + B H
+

H H
N-нитрозамин меѓупродукт

III чекор: реакција на тавтомеризација

.. .. .. ..
R N N O
.. .. R N N.. .. H
O
H
диазенол

IV чекор: пренос на протон од киселината

H
.. .. +
.. +
R N N.. .. H + B H
O R N N .. H + B:
.. O

V чекор: губење вода

H
.. + +
R N N.. O
.. H R N N: + H2O
диазониум јон

VI чекор: губење гасовит азот

R–N≡N:+ ⎯→ R+ + ↑N2

175
 • Секундарни амини
.. .. ..
R N H + HNO2 R N N O + H2O
R R
N-нитрозамин
(масловидна течност)

• Терцијарни амини
Не даваат видлива реакција

14.9. СИНТЕЗА НА АМИНИ

• Алкилирање на амини со алкил халиди

NH3
CH2 Br vi{ok CH2 NH2

• Редукција на имините
H2
CH N CH2 NH
Ni

CH3(CH2)4 CH N CH2CH3 CH3(CH2)4 CH2 NH CH2CH3

o Редуктивна аминација
CHO CH2 NH2
H2
+ NH3
Ni

CH3
O
CH2 NH2 CH2 NH CHCH2CH3
+ CH3 C CH2CH3 NaBH3CN
CH3OH

176
 • Редукција на амиди
O
1. LiAlH4
R C NH2 + R CH2 NH2
2. H3O
примарен амид примарен амин

O
1. LiAlH4
R C NH R' + R CH2 NH R'
2. H3O
секундарен амид секундарен амин

O
1. LiAlH4
R C N R' + R CH2 N R'
2. H3O
R'' R''
терцијарен амид терцијарен амин

• Редукција на нитрили

−
CN LiAlH4
R X R C N 1. + R CH2 NH2
2. H3O

CH3 CH3
−
1. CN
CH3 C CH2 CH2 Br CH3 C CH2 CH2 CH2 NH2
2. LiAlH4
+
CH3 3. H3O CH3
3,3-диметил-1-бромобутан 4,4-диметил-1-пентанамин

• Редукција на нитро соединенија

CH(CH3)2 CH(CH3)2 CH(CH3)2

HNO3 Sn/HCl
H2SO4

NO2 NH2
177
14.10. ХИДРОЛИЗА НА АМИДИ
O O
C NHCH3 −
C O
+ OH− + CH3NH2

O O
C NHCH3 C OΗ
+ −
+ HCl + H2O + CH3NH3 Cl

14.11. СИНТЕЗА НА АМИДИ

O O
R C OH + NH3 R C NH2 + H2O

O O
R C OH + R'NH2 R C NHR' + H2O

O O
R C OH + R'R''NH R C N R' + H2O
R''

O O CH3
C Cl CH3 C NH C CH3
+ NH2 C CH3 CH3
CH3

H O H O H O H O
enzim
H2N C C OH + H2N C C OH H2N C C N C C OH
R R' R H R'

178
 O O
C OH H2N NH
CH2 + C O O
C OH H2N NH
O O
малонска киселина уреа барбитурна киселина

O H O O HO
N N N N
O OH OH OH
N N N N
O H O H HO HO
кето енол
ароматичен

O O
NH NH
C2H5 C2H5
O O
C6H5 C2H5
NH NH
O O
фенобарбитон барбитон
(фенобарбитал) (веронал)
седативи, хипнотици

14.12. ПОЛИАМИДИ

O O H H O O H
C(CH2)4C + N(CH2)6N C(CH2)4C N(CH2)6N + H2O
HO OH H H HO H H
адипинска кис. хексаметилен диамин амид

179
 O O H O H H
C(CH2)4C N(CH2)6N C(CH2)4C N(CH2)6N
HO H O H
n
најлон 60

O O
H2N NH2 + Cl C C Cl

O O
HN NH C C
n
кевлар

Chemistry is not everything,

but everything is nothing without chemistry!

180