ТЕМА 2: ОСНОВИ НА МОЛЕКУЛАРНАТА БИОЛОГИЈА

Поттема 1. Структура на нуклеинските киселини

1. Името нуклеински киселини поттекнува од зборот nucleus – Јадро.
2. Разликуваме 2 вида на нуклеински киселини: Деоксирибонуклеинска(DNA) и Рибонуклеинска
киселина(RNA).
3. Макромолекули – молекулите на нуклеинските киселини, имаат голема молекулска маса.
4. Нуклеотид – основна структурна единица на макромолекулите.
 Претставуваат мономери за синтеза на нуклеинските киселини,
 Продукти од хемиската и ензимската хидролиза на нукелинските киселини.
 Создадена од три соединенија:
1) Пентозен Шеќер,
2) Азотна база на пуринот и пиримидинот
3) Фосфорна група (Фосфорна киселина)
5. Прво соединение, Пентозен шеќер, ги опфаќа деокрибозата и рибозата.
6. Второто соединение кое претставува Азотна база на пуринот и пиримидинот.
1) Таа е ковалентно врзана за првиот јаглероден атом (1C) на пентозата при што се создава
нуклеозид.
2) Во молекулот од пуринските бази доаѓаат: аденин (A) и гванин (G),
3) Во молекулот на пиримидинските бази: цитозин (C) и тимин (T) и Урацил (U).
4) Во DNA можат да се формираат 4 различни нуклеотиди: аденин (A), гванин (G), цитозин (C)
тимин (T).
5) Во RNA можат да се формираат 4 различни нуклеотиди: аденин (A), гванин (G), цитозин (C)
Урацил (U).
7. Tретото соединение претставува фосфорна група (фосфорна киселина),
1. Фосфорната група поврзува 2 нуклеотида преку фосфидестерска врска.

(1) Деоксирибонуклеинска киселина (DNA)

1. Се наоѓа во сите еукариоти како главна компонента на хромозомите.
2. Деоксирибонуклеинтската киселина е одговорна за пренесување на наследните својства на
организмите.
3. Освен во јадрото можат да се најде DNA во хлоропластите и митохондриите.
4. Функции: Пренесување на наследни особини,
5. Својства на DNA: репликација,
6. Се наоѓа во: Јадро, митохондрии и хлоропласти
(2) Структурна организација на DNA
1. Порано се сметала за многу едноставна,
2. Ватсон и Кирк го предложиле моделот за структурата на молекулот DNA.
3. Тие претпоставиле дека DNA е создадена од две полинуклеотидни низи чии бази се
поврзани со водородни врски – формирајќи вид на двојна спирала.
4. Пуринските бази од едната низа се сврзуваат со пиримидинските бази од другата низа:
1) Аденинот (А) секогаш со двојна водородна врска се сврзува со Тиминот (Т).
2) Цитозинот (C) преку три водородни врски се сврзува со Гванинот (G).
5. Денес прифатен е двојноспиралната структура на DNA.

(3) Репликација на DNA

1. Моделот на Ватсон и Кирк покажува како нативниот молекул на DNA би можел да се
реплицира
(4)
 Рибонуклеинска киселина (RNA)
1. Пуринските бази од едната низа се сврзуваат со пиримидинските бази од другата низа:
1) Аденинот (А) секогаш со двојна водородна врска се сврзува со Урацилот(U).
2) Цитозинот (C) преку три водородни врски се сврзува со Гванинот (G).
2. RNA можзе да се најде во: Јадрото, цитоплазмата и рибозомите.
3. Има 3 различни вида на RNA: транспортна RNA, информациона,рибозомска.
4. Транспортна RNA
5. (Другата) – по 1 вид за секој од 20 аминокиселини.
6. (третата) -
Тртиплет од нуклеотиди се нарекува антикодон

1. Што се нуклеински киселини?

2. Кои видови на нуклеински киселини постојат?

3. Која е основната мономерна единица на нуклеинските киселини?

4. Од колку елементи е создаден нуклеотидот?

5. (допиши)

6. Опиши градба на DNA детално!

Гени
1. Ген-Најмал материјален носител на наследувањето, сегмент на ДНА,специфичен распоред на
азотните бази во составот на нуклеотидите,со определена местоположба(фенски локус). Геном е
целосниот збир на наследната информација кај еден органицам..
2. Карактеристики:Тие се со карактеристична должина(број на нуклеотидни парови), Спесифичен
распоред на азотни бази
3. Особини на гените: можат да пренесат генетичка информација, можат да се менуваат, можат да
направат идентична репликација
4. Видови на гени: Постојат 2 вида на гени: структурни гени и ензими.Ензимите се биолошки
катализатори, т.е. тие ги забрзуваат биолошките процеси во организмот, без притоа нивниот состав и
количество да се изменат. Ги има во сите органели во клетката. По својата хемиска природа се
прости или сложени протеини.
5. Регулаторни гени ја регулираат функцијата на структурните гени така што одредуваат кои
белковини кога и во колкави колички се синтеетизираат во клетката.
6. Генски алели: Алелите претставуваат парови гени сместени на хомологните хромозоми со исти
генски локуси, одговорни за исто својство.
7. Особини на Генските алели: запиши за Генскилокус – точно определено место на...., структурни
гени, хромомери
8. Генските алели можат да бидат: А А - Доминантни (хомозиготно доминантни), А а - Доминантни
(хетерозигот), а а - рецесивни
9. Експресивност е степен на изразливост на генските алели.
10. Мултипли алели се алелите кои во една популација се застапени со повеќе од два гени за исто
својство. Во наголем број слушаи едно својство е детерминирано од два алела. Во хуманата
популација мултипли алели се алелите кои ги детерминираат крвните групи од АВО системот.
11.Наследната информација за синтеза на протеините е закодирана во редоследот на нуклеотидите
од ДНА преку азбука од 4 букви,а инфофрмацијата што се содржи во примарната структура на
протеините е закодирана во азбука од 20 букви.
12.Репликација на ДНА-информацијата се пренесува од ДНА на ДНА по принцип на
комплементарност
ЗНАЧЕЊЕ:предавање на наследната инф што е содржана во редоследод на басните парови на
родителски на ќеркини молекули на ДНА.
КОГА ЗАПОЧНУВА?
Во интерфаза од клеточниот циклус осносно S период.
КОИ ПРОМЕНИ НАСТАНУВААТ?
Се кинат слабите водородни врски и се одмотува спирално извитканата низа.
КАКО СЕ ВРШИ?
Едната низа е матрица за втората по принцип на комплементарност.
13.Транскрипција-информацијата од ДНА се пренесува на iРНА со препишување.
КОГА СЕ ВРШИ?
Кога треба да се пренесе инф за синтеза на протеини.
КАКО СЕ ВРШИ?
По принцип на комплементарност од едната низа на ДНА се синтетизира iРНА.
КАДЕ СЕ ВРШИ ПРЕПИШУВАЊЕТО?
iRNA се препишува од транскрипција на единицата која претставува околу два завоја од спирална на
ДНА, -10 до 18 нуклеотиди,матрица (3’-5’) низата на РНА
14.Транслација-биосинтеза на протеини-преведување на инф од iRNA за редоследот на
аминокиселините во протеинот. Вклучени се iRNA, tRNA и rRNA.

ГЕНЕТСКИ КОД
1.Генетски код-запис кој содржи информации потребни за клетката да соодветно функционира.
Три бази (триплети) содржани од ДНА на структурниот ген претставува генетски код. Тој го одредува
редоследот на амино киселините во процесот на синтеза на протеините. Аминокиселините кои се
наоѓаат во хијалоплазмата на клетката НЕ се врзуваат во процесот на синтеза,туку тие тоа го прават
по шифра.
При транскрипција,генетскиот код се пренесува како генетсла инф со специфичен редосле на вазите
во iRNA.
2.Кодон-група од 3 последователни бази(нуклеотиди) во молекулот на iRNA.Тој одредува место на
една аминокиселина на протеинот. Постојат 64 триплети кои се доволни да обезбедат внесување на
сите 20 амино киселини во полипептидните низи на протеините користејки ја соодветната tRNA.
Рацликуваме:
-Основни кодони
-Синоними на основните-кодираат иста аминокис,а кои се разликуваат по третата база.
-Старт кодон-ги поттикнуваат рибозомите да почнат со читање на молекулот на iRNA.
-Стоп кодон-ги тераат рибозомите да престанат со читање на iRNA.
АUG-metonin CCA-prolin UCG-serin CUA-leucine AAG-lisin GGA-glicin GCG-arginine
UUU-pheline alanine UGA-стоп кодон