ХИДРОЛИЗА НА СОЛИ И

ПУФЕРИ
 СЛАБИ КИСЕЛИНИ

Киселините се класифицираат како јаки или слаби, според степенот на нивна јонизација во вода. Слабите
киселини во вода јонизираат формирајќи H 3O+ јони. Слабите киселини исто така се и слаби електролити,
бидејќи нивните водните раствори слабо спроведуваат електрична струја. Во воден раствор се
воспоставува рамнотежа прикажана со следнава шема:

HA (aq) + H2O (l) ⇌ H3O+ (aq) + A– (aq)

Слаба киселина Конјугирана база

Константата на таа рамнотежа се бележи со Ка и се претставува со:

[H3O+][A–]
Ka =
[HA]
 СЛАБИ БАЗИ

Базите исто така се класифицираат како јаки и слаби според нивниот степен степен на јонизација во вода.
Слабите бази во вода јонизираат формирајќи ОH - јони. Во воден раствор се воспоставува рамнотежа
претставена со следната шема:

B(aq) + H2O(l) ⇌ BH+ (aq) + OH–(aq)

Слаба база Конјугирана киселина

Константата на таа рамнотежа се бележи со Кb и се претставува со:

[BH+][OH–]
Kb =
[B]
 Киселина Ka
1. Ако Ka  10–3 , киселината е слаба. Ако Kb  10–3 ,
CH3COOH 1,8 · 10–5
базата е слаба. H2CO3 4,3 · 10–7
HF 7,2 · 10–4
H3PO4 7,5 · 10–3
HNO2 4 · 10–4
2. Ако Ка  1, киселината е јака. Ако Кb  1, базата е
јака. Табела 1: Некои слаби киселини и
нивните Ка вредности
Како јаки киселини се класифицираат: HCl,
H2SO4, HNO3, HBr.
База Kb
Како јаки бази се класифицираат: NaOH, KOH, NH­3 1,8 · 10–5

LiOH C2H5NH2 5,6 · 10-4

C5H5N 1,7 · 10–9

Табела 2: Некои слаби бази и

нивните Кb вредности
 ПОЛИПРОТОНСКИ КИСЕЛИНИ И БАЗИ

Полипротонски киселини се оние киселини кои во својот [H+][HA–]

H2A (aq)  H+ (aq) + HA– (aq) Ka,1 =
[H2A]
состав содржат повеќе од еден протон и поради тоа имаат

способност за испуштање на протони во повеќе степени. Колку [H+][A2–]

HA– (aq)  H+ (aq) + A2– (aq) Ka,2 =
[HA–]
лесно ќе се издвојат протоните после првиот степен на

јонизација (или дали ќе се издвојат), зависи од константите на [H+]2[A2–]

H2A (aq)  2H+ (aq) + A2– (aq) Ka = [H2A]
рамнотежа воспоставени во пооделните чекори.

Пример: H2SO4, H3PO4, H2C2O4. Вкупната равенка може да се добие со собирање на

претходните две (кај дипротонски киселини), но константата
на рамнотежа претставува производ од константите на
рамнотежа на претходните равенки, односно
Полипротонски бази се оние бази кои имаат способност да

примаат повеќе од еден протон. И кај нив може да се напише Ka = Ka,1 · Ka,2

константа на пооделните рамнотежи. Ист принцип имаме кога се работи со полипротонски бази и

вкупната константа на рамнотежа.

Пример: PO , SO , CO
4
3-
4
2-
3
2-
.
 КИСЕЛИНСКО – БАЗНИ ОСОБИНИ И ХЕМИСКА СТРУКТУРА
Јачина на базите
Хидридите (бинарни соедниненија на некој метал со водород)
покажуваат базни својства. Кај нив врската М – Н е поларна, но
електронскиот пар е привлечен кон водородот и поради тоа, при
дисоцијацијата се добива Н- јон. Овој јон е силна база и ќе се сврзе
со молекула на вода. Како резултат, во растворот ќе се содржат ОН -
јони и ќе даваат базен карактер. Тој процес е претставен со следната
шема:
MH (aq)  M+ (aq) + H- (aq)
H- (aq) + H2O (l) = H2 (g) + OH- (aq)
Кај хидроксидите (М – ОН) не доаѓа до одделување на протон како кај
киселините (и киселините содржат ОН група кај која се одделува само
протонот), туку до одделување на ОН група. Причината за тоа е
големата разлика во електронегативноста на кислородниот атом и
атомот на металот. Колку таа разлика во електронегативноста е
поголема, толку полесно се одвојува ОН- јонот, толку базата е појака.
Јачината на базите е директно поврзана со јачината на киселините.
Колку киселината е појака, толку соодветната конјугирана база е
послаба и обратно. Пример: HCl е јака киселина па конјугираната
база Cl- ќе биде слаба база, CH3OH е слаба киселина, но нејзината
конјугирана база CH3O- јон е јака база.
Амините се деривати на амонијакот (кој е база) и поради тоа тие
имаат базен карактер. Примарните амини се многу појаки бази од
амонијакот поради тоа што алкил радикалите имаат својство да ги
оттргнуваат од себе електроните со што овозможуваат слободниот
електронски пар да има поголема тенденција за примање протони .
Со зголемување на бројот на алкил радикали, се зголемува и
јачината. Според тоа, редоследот на зголемување на јачината на
амините ќе биде:
NH3  примарен амин  секундарен амин  терциерен амин
Ароматичните амини пак, се послаби бази од амонијакот поради
делокализацијата на врските во бензенското јадро.
 Јачина на киселините

Јачина на бескислородни киселини Јачина на кислородни киселини

Јачината на врската кај бескислородните киселини расте со зголемувањето на поларноста на Врз јачината на кислородните киселини влијае
врските. Овој тренд расте со растењето на електронегативноста, одејќи од лево кон десно електронегативноста на централниот јон кој ја
долж периода и од горе кон доле, долж група. Пример: редоследот на растење на условува поларноста на ОН врските. Колку е
електронегативноста N < O < F , условува растење на јачината на соодветните киселини NH3 < поелектронегативен централниот јон, толку повеќе

H2О < HF. Тука важно е да спомене една контрадикција во врска со јачината на HF. Иако има способност да ги влечи елекроните кон себе

врската е силно поларна, сепак киселината е слаба, односно не дисоцира на јони. Причина за што ќе предизвика одделување на протон, толку

тоа е што врската H – F е многу јака и не може лесно да се раскине. киселината е појака. Пример: јачината на
соодветните кислородните киселини на
Врз јачината на бескислородните киселини, влијае и големината на централниот јон,
елементите од 7А групата е HOI < HOBr < HOCl.
односно степенот на препокривање на орбиталите. Јачината се зголемува со зголемување на
големината на јонот во киселината HX. Причина за тоа е што, со зголеувањето на јонот, се Јачината на кислородните киселини е условена и

ослабува врската со Н. Пример: Трендот на зголемување на јачината на бескислородните од бројот на кислородни атоми – колку повеќе

киселини на елементите од 7А групата е HF < HCl < HBr < HI. кислородни атоми се сврзани со централниот атом,
толку киселината е појака. Пример: редоследот на
Важно е да се спомене дека колку е постабилна конјугираната база, толку киселината е
јачините на киселините на Cl е HClO < HClO2 <
појака. Тоа се објаснува со фактот дека ќе биде фаворизирана реакцијата на создавање на
HClO3 < HClO4.
стабилната конјугирана база, односно степенот на дисоцијација на киселината ќе биде
поголем и одтука киселината ќе биде појака.
 Киселини (HA) Бази (A–)
Силни Многу слаби бази,
Послаби
Силни киселини, базии
киселини занемарлива тенденција да
100% дисоцијација
во воден раствор бидат протонирани во
воден раствор

Слаби киселини, во Слаби бази, постои

раствор постојат можност да бидат
како смеса од HA, A– протонирани во воден
и H3O+ раствор

Многу слаби киселини,

занемарлива тенденција Силни бази, 100%
Слаби за дисоцијација протонирани во воден Појаки
киселини раствор бази

Слика 1: Тренд на менување на јачината на некои киселини и нивни конјугирани бази

 ХИДРОЛИЗА НА СОЛИ
Солите се соедниненија кои претставуваат силни електролити. Во водни раствори тие целосно дисоцираат на јони.

Пример: NaCl (s)  Na+ (aq) + Cl- (aq)

NH4Cl (s)  NH4+ (aq) + Cl- (aq)

Растворот на некоја сол може да има кисел, базен или неутрален карактер. Тоа се должи на кисело – базните
својства на нивните јони од кои е изградена солта. NaCl од горниот пример дисоција на Na + и Cl- јони. Na+ катјонот
потекнува од силна база, па поради тоа, тој е слаба киселина и не покажува кисели својства. Cl - анјонот потекнува
од јака киселина, па поради тоа, тој е слаба база и нема способност да прими протон од водата. Како резултат на
овие својства, растворот на NaCl нема никакви кисело – базни својства (тој ќе остане неутрален, pH = 7). NH 4Cl пак,
дисоцира на Cl- и NH4+ јони. Cl- анјонот како што кажавме, нема никакви базни својства. Но, NH 4+ е јон на слаба база
(NH3) и поради тоа ќе покажува кисели својства, ќе има способност да предаде протон на водата. Како резултат, pH
на растворот ќе се измени.

Ваквиот процес при кој анјоните генерирани од некоја сол реагираат со водата, се вика хидролиза.
Реакцијата која се случува по растворањето на солта NH 4Cl во вода е:
NH4+ + H2O ⇌ NH3 + H3O+

[NH3][H3O+]
Соодветната константа на рамнотежа е K h = Ако оваа константа ја помножиме и поделиме со ОН -
[NH4+]
[NH3][H3O+] [OH-]
Kh =
[NH4+] [OH-]

[NH3] Kw Kw [NH3] 1
Kh = ⇒ Kh = бидејќи =
[NH ] [OH-]
4
+ Kb [NH4+] [OH-] Кb

Според тоа, кога во вода ќе се раствори сол изградена од силна киселина и слаба база, се генерираат вишок H 3O+
јони и pH на средината се намалува, таа станува кисела. Притоа, K h е константата на хидролиза на солта. Во овој
случај, велиме дека солта има кисел карактер, или дека солта е кисела.
Да ја разгледаме солта NaCH3COO. Реакцијата која се случува по растворањето на солта во вода е:
CH3COO- + H2O ⇌ CH3COOH + OH-

[CH3COOH][OH-]
Соодветната константа на рамнотежа е K h = Ако оваа константа ја помножиме и поделиме со H 3O+
[CH3COO ]-

[CH3COOH][OH-] [H3O+]
Kh = [CH3COO-] [H3O+]

[CH3COOH] Kw Kw [CH3COO-] [H3O+] 1

Kh = [CH COO-] [H3O+] ⇒ K = бидејќи =
3
h
Ka [CH3COOH] Kа

Според тоа, кога во вода ќе се раствори сол изградена од слаба киселина и силна база, се генерираат вишок ОН - јони и
pH на средината се зголемува, таа станува базна. Притоа, K h е константата на хидролиза на солта. Во овој случај, велиме
дека солта има базен карактер, или дека солта е базна.
Бидејќи константата Kh одговата на Ka или на Kb, соодветно, со замена се добиваат

Kw Kw
Ка = и Kb = соодветно. Односно Kw = Ka · Kb
Kb Ka

За водните раствори на солите важи:

 Сол изградена од јони на силна киселина и силна база е неутрална, не ја менува pH на средината. Пример: NaCl, MgSO4

 Сол изградена од јони на силна киселина и слаба база е кисела, ја намалува pH на средината. Пример: NH4Cl, Al2(SO4)3

 Сол изградена од јони на слаба киселина и силна база е базна, ја зголемува pH на средината. Пример: NaHCO3, KNO2,
KCN

 За сол изградена од јони на слаба киселина и слаба база, важи:

• Ако Ка  Кb, солта е кисела со благо намалување на pH на средината. Пример: NH4HC2O4

• Ако Кb  Ка, солта е базна со благо зголемување на pH на средината. Пример: (NH4)2CO3

• Ако Ka = Kb, солта е неутрална. Пример: NH4CH3COO

 Почетна состојба Крајна состојба

Формирање
Трансфер на OH-
на H+

Слика 2: Сликовито прикажување на процесот на хидролиза при дисоцијација на солта NaCN која
резултира со гормирање базна средина
 ПУФЕРИ
Пуфер претставува воден раствор на слаба киселина и нејзина конјугирана база (нејзина сол) или пак
слаба база и нејзина конјугирана киселина (нејзина сол).

Пример: CH3COOH и NaCH3COO ( слаба киселина и нејзина конјугирана база)

NH3 и NH4Cl (слаба база и нејзина конјугирана киселина)

pH на пуферскиот раствор се менува многу малку ( може да се рече дека воопшто не се менува). Се
користат за да се спречи промената на pH и одржување на приближно константна pH вредност на некој
определен раствор, без разлика на растворените супстанци во него.

Всушност, во пуферскиот раствор воспоставена е рамнотежа помеѓу слабата киселина и соодветната

конјугирана база. На тој начин, системот се спротивставува на промена на pH вредност, било да е со
додавање на H+ joни или пак со додавање на ОН- јони.
 Пуфер на слаба киселина и нејзина конјугирана база

•   пуферскиот раствор, по воспоставувањето на

Во [H3O+][A-] [H3O+] cсол
Ka = =
рамнотежа, концентрацијата на слабата киселина е [HA] c0 (HA)
практично иста со почетнота концентрација на
Ka c0 (HA)
киселината. Притоа, концентрацијата на конјугираната [H3O+] = Изразот негативно го логаритмираме
cсол
база е приближно еднаква со концентрацијата на солта.
Ka c0 (HA)
Според тоа може да се запише: -log [H3O+] = -log
cсол
c0 (HA)
HA (aq) + H2O (l) ⇌ H3O+(aq) + A–(aq)
pH = -log (Ka · cсол )

[HA] c0 (HA) c0 (HA)

pH = - (logKa + log cсол )
[A-] cсол
c0 (HA)
pH = -logKa – log cсол
За пресметување на концентрацијата на H 3O+ јоните, се
Cсол
постапува на следниот начин:
pH = pKa + log
c0 (HA)
 Пуферски раствор на слаба база и нејзина конјугирана киселина

•Во  пуферскиот раствор, по воспоставувањето на [BH+ ][OH-] Cсол [OH-] Cсол Kw

Kb = = =
рамнотежа, концентрацијата на слабата база е [B] c0(B) c0(B) [H3O+]
практично иста со почетната концентрација на
Cсол Kw
базата. Притоа, концентрацијата на конјугираната [H3O+] =
c0(B) Kb
киселина е приближно еднаква со концентрацијата
Cсол Изразот негативно го
на солта. Според тоа може да се запише: [H3O+] = Ka
логаритмираме
c0(B)
B(aq) + H2O(l) ⇌ BH+(aq) + OH–(aq) Cсол
-log [H3O ] = -log (Ka ·
+ )
c0(B)
[B] c0(B) Cсол
pH = - (logKa + log )
c0(B)
[BH+] cсол
Cсол
pH = pKa – log
За пресметување на концентрацијата на H3O + c0(B)
c0(B)
јоните, се постапува на следниот начин: pH = pKa + log
cсол
 Подготовка на пуфери

Во општ случај, без разлика дали се работи за пуфер Пуферите можат да се подготват на повеќе начини, но
на слаба киселина и нејзина конјугирана база, или пак најточен и најпрактичен е со употреба на Хендерсон –
на слаба база и нејзина конјугирана киселина, pH на Хазелбаховата равенка. Знаејќи ја точната вредност за Ка
растворот може да се преспета ако се воведат оштите (па така и вредноста на pKa). Растворите на киселината и
ознаки: на базата, може да се доведат до точни вредности. Друг
поточен начин е да се земе пуфер чија pKa ќе биде
Пуфер HA / A- Пуфер B / BH+
еднаква со pH вредноста на саканиот раствор. Тоа може
Cсол = cбаза c0(B) = cбаза да се постигне со земање на еднакви концентрации на

c0 (HA) = cкиселина cсол = cкиселина киселината и базата (така се добива log1 = 0). Со тоа,
равенката ќе се сведе на pH = pKa. На овој начин се зема
Со соодветна замена се добива општа равенка
киселина / база чија pKa ќе биде приближно идентична
Cбаза
pH = pKa + log со pH на растворот која сакаме да ја добиеме, без разлика
cкиселина
на концентрациите на компонентите на пуферот (битно е
Хендерсон – Хазелбахова равенка само тие да се еднакви).
 Примена на пуфери
•Пуферите
  имаат широка примена во секојдневниот живот, во индустријата, во хемијата, во секоја лаборатоја...

 Се применуваат во произвотство на шампони и детергенти, за да се одржува pH на скалпот, на кожата.

 Во лосионите за бебиња (одржување на pH 6)

 Се додаваат пред процесот на ферментација, за да се спречи преголемото закиселување и расипување на продуктот.

 Во текстилната индустрија, за одржување на различните pH вредности за секоја боја посебно.

 При анализи во хемијата многу често има потреба за регулирање на рН вредноста, со цел реагенсот (или некоја од
супстанците во системот) да може да дејствува во својата специфична рН.

 Во многу органски реакции се користат пуферите, а особено во оние органски анализи и реакции со протеини или
ензими, бидејќи во спроива ќе дојде до нивна денатурација (секој протеи има специфична рН опсег во кој
дејствува)

 Во секој жив организам има пуфери за да не дојде до промен на киселоста при многубројните метаболички
реакции. Всушност, човековата крв содржи пуфер.
 Човековата крв како пуфер
Ткива Крвни капилари
Човековата крв содржи пуфер од јаглеродна киселина
(H2CO3) и бикарбонатен анјон (HCO3­—
­ ) со цел да ја
одржува pH на крвта помеѓу 7.35 и 7.45, бидејќи
вредностите поголеми од 7.8 и помали од 6.8
доведуваат до смрт. Во овој пуфер протонот и
бикарбонатниот анјон се во рамнотежа со јаглеродната
киселина. Јаглеродната киселина во првата рамнотежа
може да се разложи на CO2 и вода, доведувајќи до втора
рамнотежа помеѓу јаглеродната киселина и водата.
Бидејќи CO2 е важна компонента од пуферот на крвта,

неговата регулација во телото како и на О2 е многу битна

Слика 3: Реакции на пуферските
за човековото тело. Ова е од голема важност кога телото
компоненти на крвта
е подложено на тешки услови.
Рекциите кои притоа се случуваат се:
H+ (aq) + HCO3— (aq) ⇌ H2CO3 (aq)
H2CO3 (aq) ⇌ H2O (l) + CO2 (g)
Кога во системот ќе се појават вишок на Н +, тие ќе
реагираат со НСО3- , за да се спротивстават на
настанатат промена. НСО3- се намалува, а притоа
Н2СО3 се зголемува со што се одржува киселоста
приближно константна. Концентацијата на Н2СО3
пак, зависи од парцијалниот притисок на СО2
регулиран од страна на белите дробови.
Во телото постои уште една рамнотежа помеѓу H +
и кислородот како помпонента на хемоглобинот.
Зголемувањето на концентрацијата на протоните
предизвикува рамнотежата да се помести кон
кислородот, испуштајќи го од молекулата на
хемоглобинот во клетките. НСО3- се носи до
белите дробови каде се испушта во вид на СО 2 во
надворешната средина. Всушност на овие реакции
се сведува процесот на клеточна респирација.
Размена на гасови во ткивата Размена на гасови во белите дробови

Растворен СО2 Растворен СО2

Слика 4: Улога на пуферот во размена на гасови (респирација)

 ИЗРАБОТИЛЕ:

РУФИЈА ИДРИЗОВСКА

НИКОЛА БОЈЧЕВСКИ

АНАСТАСИЈА САВЕСКА

СТЕФАН ТОШЕВСКИ