SVINJARSTVO

predavanja
Dr Tatjana Krajišnik, vanredni profesor
 SPECIFIČNOSTI SVINJSKE PROIZVODNJE

• Svinjarstvo je grana stočarstva koja daje najveću proizvodnju mesa.

• Svinja godišnje može da proizvede do 2000 kg mesa, odnosno 850-1000 kg iz
jednog legla.
• Svinja je vrlo ranostasna zato što postiže polnu zrelost već poslije 6 mjeseci.
• Obično se oplođavaju sa 8 mjeseci a prvo leglo već mogu imati sa godinu dana
starosti.
• Također u uzrastu od 6 mjeseci dostižu svoju klaoničnu vrijednost od 80-100 kg
• Svinje bolje iskorištavaju hranu u odnosu na druge vrste, konverzija hrane se
kreće oko 3-3,5 kg za 1 kg prirasta.
• Prema tome svinja ostvaruje prirast sa duplo manjom količinom hrane nego
preživari.
• Zbog prostog želudca svinja je svaštojed pa je zbog toga konkurentna čovjeku .
• Svinja je vrlo plodna životinjska vrsta i u zavisnosti od rase u leglu daje od 4 do 15
prasadi.
• Intenzitet porasta kod svinja je jako izražen pa je prosječna masa praseta pri
rođenju 1kg i već sa 6 mjeseci starosti masa se poveća za 100 puta.
• Krmače se mogu prasiti 2 puta godišnje, međutim pravilnim držanjem se može
ostvariti 5 legala u dvije godine.
• Svinje nemaju sezonski pripust tj spadaju u poliestričnu grupu životinja.
• Svinjsko meso sadrži vode (42%) u odnosu na goveđe (71%) i ovčije (72%).
• Prednost svinjarstva je i u tome što su ulaganja u priplodna grla manja i ona iznose
25% od ukupnih ulaganja.
• Svinje mogu da se gaje na malim posjedima pa čak i u sklopu malih domaćinstava.
• Zbog svega navedenog svinjarstvo je najrentabilnija proizvodnja u
stočarstvu, ali se tu moraju ispuniti određeni uslovi i prvenstveno se
mora voditi računa o odnosu cijene hrane i cijene svinje.
• Neki nedostatci se mogu iskazati time što su svinje konkurenti čovjeku
zbog ishrane, osjetljive su na temperaturne razlike na šta se posebno
mora obratiti pažnja pri odgoju podmlatka jer može doći do pojave
mortaliteta i do 20%.
 TIPOVI I RASE SVINJA
• Kroz evoluciju svinja dešavale su se razne promjene.
• Kod divljih predstavnika evropskog tipa i azijske svinje imamo karakteristiku da
je prednji dio tijela razvijeniji od zadnjeg, jer se u prednjem dijelu nalaze
respiratorni organi, bitno za trčanje i opstanak u prirodi.
• Glava ovoga tipa je krupna, razvijena, klinasta te dobro razvijenog rila i jakih
očnjaka.
• Vrat je vrlo snažan, grudni koš je dubok ali uzak i dubina se smanjuje prema
zadnjem dijelu tijela.
• Domestifikacijom se mijenja tip svinja, stvara se valjkast oblik, kada se forsira
razvijenost srednjeg dijela tijela.
• Zbog potreba tržišta za većim količinama mesa, selekcija se usmjerila ka
stvaranju tipova koji daju veće količine mesa i stvoren je tzv. pravougaoni tip
svinje sa razvijenim dužinama, širinama i dubinama.
• Tržište zahtijeva da se dobiju pojedine vrijednije partije mesa kao što je šunka, i
tada se selekcija usmjerava na potenciranje razvijenosti zadnjeg dijela tijela,
slabine, sapi a reducira se glava ,vrat i noge - klinasti tip trupa.
• U zavisnosti od vremena stasavanja svinje se dijele u određene tipove kao što su
kasnostasni, vrlo ranostasni, ranostasni i srednjestasni ili kombinovani tip.

KASNOSTASNI TIP- porast sa 3 godine, grube konstitucije.

Glava je duga, klinasta, ravnog profila, grudni koš je dubok i uzan, dužina tijela
izražena a noge su visoke i snažne.
Po visini grebena spadaju u visoke rase.
Koža je prekrivena dugim i oštrim čekinjama koje su naročito dobro razvijene na
grebenu.
Vrlo su otporne na slabe uslove držanja.
Kvalitet mesa kod ovih rasa je slab jer su miši’na vlakna gruba, tvrda i prožeta
masnim tkivom.
VRLO RANOSTASNI TIP- rase svinja ovog tipa brzo završavaju porast, odlikuju se velikim
širinama, malim visinama, fine su ili prefinjene konstitucije zbog čega su vrlo osjetljive i
podložne oboljenjima.
Glava kod ovog tipa je kratka, široka i prelomljena u profilu, trup je srednje dug ili
kratak, grudni koš je dubok, dužina tijela je osrednja, sapi su ravne i visoke.
Noge su kratke i tanke i uopšte sve kosti su vrlo nježne.
Prasad su nježna i osjetljiva i zbog mogu’nosti nagomilavanja masnih naslaga spadaju u
masni tip svinja.
RANOSTASNI TIP- je ekonomski najvažniji, najveći broj mesnatih rasa. Završavaju porast
sa 2 godine, sa 6-7 mjeseci postiže se klanična zrelost. Prva koncepcija sa 8 mjeseci a
prvo leglo je sa 1 godinu starosti.
Predstavnici ovog tipa imaju glavu srednje veličine, široka je blago ugnutog profila. Trup
je dug i širok a naročito sapi koje su ravne.
Ovaj tip se odlikuje dobrom plodnošću, dobro iskorištava hranu i ima visoku mesnatost.
SREDNJESTASNI TIP-nalazi se između kasnostasnog i ranostasnog tipa.
 KLASIFIKACIJA SVINJA
Klasifikacija može da se izvrši na osnovu različitih parametara:
1. Prema porijeklu - rase nastale od evropske divlje svinje, azijske divlje
svinje i ukrštanjem evropske i azijske svinje.
2. Prema mjestu postanka - domaće (koje su nastale u određenim uslovima
sredine) i inostrane (koje se gaje u čistoj rasi)
3. Prema proizvodnim sposobnostima (rase za proizvodnju mesa, masti,
kombinovano)
4. Prema stepenu odgajivanja: primitivne, plemenite, prelazne
5. Prema profilu glave: sa ravnim profilom, sa ugnutim profilom i sa
prelomljenim profilom
6. Prema boji čekinje: jednobojne rase (bjele,crne,žute,riđe) i šarene rase
7. Prema vremenu stasavanja: kasno-, rano-, srednje-
 PODJELA SVINJA PREMA PROIZVODNIM OSOBINAMA

MASNE RASE – Rase ovoga tipa imaju glavu koja je velika, ravnog profila, vrat je
srednje dužine, osrednje razvijene muskulature, trup je srednje dužine, zbijen.
Leđna linija je šaranasta, sapi su uske i oborene, šunke su slabo razvijene.
Plodnost je slaba, 4-6 prasadi u leglu čija je masa 1,2 kg po rođenju.
Tjelesna masa prasadi sa 65 dana je 10-12 kg.
Prvi pripust je sa 12 mjeseci.
Tov se završava sa 14-20 mjeseci.
Tjelesna masa je tada 150-220 kg pri klanju.
Randman mesa je 80-85% a kod pojedinih grla 90%.
Procenat masti je 55-65% i kvalitet mesa je slab.
MESNATE RASE - kod ovih rasa glava je srednje dužine i širokog čela sa blago
nagnutim profilom, vrat je srednje dug sa razvijenom muskulaturom.
Trup je dug, leđa široka i ravna, sapi su dobro razvijene i široke, vrlo muskulozne.
Plodnost je 8-12 prasadi u leglu, tjelesna masa praseta je oko 1 kg, varijacija 0,8-
1,6kg, nešto su osjetljivija u odnosu na prethodnu grupu ali im je razvoj intenzivniji,
sa 6-7 mjeseci postižu 90-100 kg što je klanična zrelost.
TM odraslih priplodnih krmača je 200-250kg a nerastova 250- 300 kg.
Randman klanja je 75-80% a procenat mesa u polutkama od 40-64%.
Kvalitet mesa zavisi od rase i varira od vrlo slabog do odličnog.
Stasavanje je rano, vrlo osjetljive i zato zahtijevaju gajenje u kontrolisanim
ambijentalnim uslovima.
Ekonomska proizvodnja je meso, bekon a struktura i kvalitet proizvodnje
prilagođavaju se uslovima tržišta.
 RASE SVINJA
DOMAĆE RASE SVINJA
Mangulica - je nekada bila najrasprostranjenija rasa svinja nastala od šumadinke.
Postoje 2 soja mangulice: - bijeli soj koji je selekcionisan u Mađarskoj i lasasti soj koji je
selekcionisan u Sremu. Po veličini prednjači bijeli soj mangulice. To je rasa osrednje
duge i široke glave koja je velika u odnosu na tijelo, blago je ugnutog profila sa jakim
rilom koje je uvijek pigmentirano.
Uši su oborene, vrat kratak, srednje dužine, trup je kratak, leđna linija je šaranasta,
sapi su oborene plećke i butovi su osrednje izraženi, trbuh je dobro izražen i zaobljen,
noge su srednje dužine i papci su čvrsto pigmentirani, na abdomenu se nalazi 10 sisa.
• Boja je žučkasto bijela kod bijelog soja i mrka sa srebrenkasto
bijelim čekinjama na trbuhu i između nogu kao i kod lasice.
• Prasad se rađaju sa prugom na leđima kao kod divlje svinje. Kod
bijelog soja pruge ostaju oko 4 nedelje a kod lasastog soja oko 3-4
mjeseca.
• Čekinje su jako kovrđave.
• Plodnost je niska i u prosjeku krmača prasi 5-6 prasadi.
• Prasad pri rođenju su teška 1,25kg i ona se sporo razvijaju.
• Mortalitet je oko 10%, mlječnost krmača je 150 l mlijeka u laktaciji.
• Mangulica je bila poznata kao rasa za proizvodnju masti, grla se
tove do 200-220 kg, prirasti su 400-500 g, a troše oko 6kg kukuruza
za 1kg prirasta.
Crna Slavonska svinja ili Fajferica - stvorena u okolini Osijeka, iiz ukrštanja lastaste
mangulice i berkšir rase.
Glava je duga, ugnutog profila, uši su srednje veličine, poluklopave i nagete su u
pravcu njuške.
Vrat je srednje dužine dobre muskulature, grudi su duboke, široke, slabine su
osrednje širine a plećke zaobljene, butovi su osrednje izraženi, noge su kratke i
tanke.
Koža je pigmentirana crna kao i papci, čvrste je konstitucije i srednjestasna je rasa.
• Prasi u prosjeku 7 prasadi, a varira od 2 do 12 što zavisi od
uslova držanja.
• Tjelesna masa prasadi je 1,2-1,3kg pri rođenju.
• Polne karakteristike su dobro izražene i u tovu od 14-16
mjeseci postižu 180-200kg, nakon čega se kolju i koriste za
proizvodnju masti i mesa.
• U tovu se postižu prirasti od 550g uz konverziju hrane od
4,7-5 kg zrnaste hrane za 1 kg osnovnog prirasta što
predstavlja poboljšanje u odnosu na mangulicu.
• Ova rasa je u Hrvatskoj ušla u očuvanje animalnih resursa.
Moravka - je nastala iz nesistematskog
ukrštanja šumadinke i berkšira. Nastala je u
dolini Morave. Proizvod tog ukrštanja je
svinja crne boje, većeg formata, bržeg i
intenzivnijeg porasta, veće plodnosti i veće
mesnatosti.
Glava je srednje veličine, duga klinastog
oblika, uska u čeonom dijelu a profil je ugnut
u nosno - čeonom dijelu.
Uši su velike i klopave, rilo je dugačko i
pigmentirano, vrat je srednje dužine i uzak,
trup je dosta dugačak a sapi su oborene.
Plećke i šunke su siromašne muskulature,
noge su visoke a koža je crno pigmentirana
kao i čekinje koje su polegle uz tijelo.
Plodnost je u prosjeku 5-12 prasadi u leglu.
Resavka - nastala je ukrštanjem šumadinke i berkšir rase i nastala je jedna šarena
varijanta svinja koju je narod prihvatio i proširio.
Sve što je navedeno za moravku odnosi se i na resavku, osim razlike koja se odnosi
na boju.
Šare kod resavke su prljavo žute boje i prepliću se sa crnom bojom.
Šare nisu stalne, te se uvjek mogu javiti ove varijante manje ili više izražene.
DOMAĆA OPLEMENJENA RASA SVINJA
Domaća mesnata rasa - jugoslovenska oplemenjena rasa - ukrštena mangulica sa
jorkširom, švedskim i holandskim landrasom. Stvoreni genotip se odlikuje boljim
proizvodnim osobinama što je naslijeđeno od jorkšira, švedskog i holandskog landrasa
ali je otpornija od plemenitih pa je pogodna za odgajivanje u nešto lošijim uslovima.
Krupna rasa sa dugačkim i širokim tijelom, kratkih nogu. Čekinja je bijele boje, glava je
mala blago ugnutog profila sa poluklopavim ušima koje se nose u pravcu njuške.
Vrat je osrednje dužine, muskulozan i neprimjetno spojen sa trupom,
greben nije istaknut.
Leđa, slabine i sapi su slabo zaobljene i muskulatura se spušta do
skočnog zgloba, plečke su muskulozne, lijepo priljubljene uz tijelo.
Na trbuhu se nalazi 12-14 sisa. Plodnost je dobra sa oko 10-14 prasadi,
krmače su dobre majke i TM prasadi pri rođenju je 1,2-1,3 kg a sa 56
dana uzrasta masa je oko 17 kg.
Grla se kolju sa 100kg tjelesne mase i postižu randman mesa od 78-
79%.
Pri klanju sa 100kg dobije se 37-38 kg čistog mesa što je 48-50% od
polutke.
Meso je sitnih vlakana, ružičasto crvene boje bez BMV
(blijedo,mekano,vodeno).
INOSTRANE RASE SVINJA
Uvezene rase svinja se koriste za ukrštanje sa domaćim rasama, zatim za
međusobno ukrštanje i dobijanje meleza koji su produktivniji od roditelja i gaje se
u čistoj rasi.

Berkšir - srednje veličine, kratke a u čelu široke glave, kratkog ličnog dijela,
ugnutog profila pa čak i prelomljenog što je rasni znak berkšira.
• Uši su srednje veličine, uspravne, vrat srednje dužine, muskulozan, neprimjetno
prelazi u širok greben.
• Trup je širok, grudi široke i duboke, rebra zaobljena i sapi dugačke i široke, noge
su tankih kostiju.
• Koža pigmentisana sa gustim crnim i ravnim čekinjama, a karakteristične rasne
oznake bijele boje su na vrhovima nogu, ušiju i repa.
• Plodnost osrednja i prase oko 8-9 prasadi u leglu, a varijacije su 6-12 prasadi.
• Prosječna masa po rođenju je oko 1kg, u uzrastu od 56 dana masa je oko 15kg.
• TM priplodnih krmača je oko 250kg a ugojenih preko 300kg.
• Tove se do različitih težina: za svježe meso se tove do 65 kg i do težine od 90kg,
a randman mesa je 77% kod mladih kategorija i 73% kod starijih.
• Meso je dobrog kvaliteta crvene boje.
• Danas se ova rasa svrstava u rase za meso i mast.
Kornval - ili crna velika engleska svinja,
krupna rasa.
Glava srednje veličine, široka u čelu, snažnog
i dugačkog rila, blago ugnutog profila i dugih
i oborenih ušiju, koje pokrivaju glavu.
Vrat srednje dug, muskulozan, dobro se spaja
sa grudnim košem.
Trup je dugačak, dubok, širok, rebra
zaobljena, plećke muskulozne dobro
priljubljene uz trup, leđna linija ravna i
široka.
Sapi su malo oborene, muskulozne, a butovi
zaobljeni.
Trbuh je prostran i na njemu se nalazi 12
sisa, noge su snažne osrednje dužine i nešto
debljih kostiju.
Koža je elastična, meka, tanka, pigmentirana, čekinje su crne
jednobojne što je rasna odlika, guste su sjajne i glatke i polegle uz
tijelo.
Prase 8-12 prasadi u prosjeku 10.
Prasad su vrlo vitalna i pri rođenju imaju oko 1,27kg.
Ako se koju prije nego što dostignu 80kg onda su kvalitetnija i
sadrže manje masnog tkiva.
Ova rasa služi za proizvodnju mesa i masti.
Jorkšir- engleska bijela rasa svinja. Postoji mali, srednji i veliki jorkšir.
Veliki jorkšir je krupna rasa, glava je srednje veličine široka u čelu između ušiju,
profil je ugnut, a ako je prelomljen profil - mana.
Uši su velike, uspravne, oivičene kratkim dlakama. Vrat je dug i širok, trup je dug i
širok, grudi su duboke i široke, rebra zaobljena, leđa i slabine su široke i ravne. Sapi
su horizontalne, butovi su muskulozni i muskulatura se spušta do skočnih zglobova.
Na trbuhu se nalazi najmanje 12 pravilno raspoređenih sisa.
• Noge srednje visine, osrednje debljine kostiju, stav pravilan, papci su
nepigmentirani.
• Kada se ova rasa drži na betonskim podlogama u zatvorenim objektima može
doći do pucanja rožine papaka.
• Čekinje su bijele boje.
• Plodnost 10-14 prasadi, a masa im je 1kg.
• U leglu uvjek postoji jedno prase koje je zakržljalo što je rasna osobina jorkšira.
• Kolje se sa 90kg kao bekon rasa i sa 120kg meso za preradu.
• Randman je oko 79%, kvalitet mesa je odličan, vlakna su fina, meso je ružićasto
crvene boje, nema pojave BMV mesa.
• Na našim prostorima gaji se u čistoj rasi ili se dobijaju melezi F1 generacije kada
su nazimice jorkšir majke.
• Veliki jorkšir je tipična mesnata rasa .
Holandske rase svinja
Danski landras - poseban oblik svinje za
proizvodnju bekona, prednji dio tijela je
reduciran dok je zadnji potenciran,
dobijen klinast oblik.
Glava j mala bez izraženog gronika, uši su
poluklopave, nose se u pravcu njuške,
vrat nije tako dobro izražen, greben nije
iznad leđne linije.
Leđna linija je ravna i široka, slabine su
dugačke i široke, sapi su
horizontalne,zaobljene i muskulatura se
spušta do skočnih zglobova.
Na abdomenu se nalazi 12-14 sisa, noge
su reducirane, tankih kostiju, osjetljivih
zglobova, tetiva i papaka.
• Koža je tanka, elastična nepigmentirana.
• Imaju finu konstituciju i zbog toga zahtijevaju dobre
uslove u pogledu njege i ishrane.
• Dobre je plodnosti, prasi 10-12 prasadi po leglu mase
oko 1kg, intenzivno rastu i sa 8 nedjelja postižu 15-
20kg.
• Bekon tov počinje sa 20 kg, a završava se sa 90 kg (±
2kg).
• U proizvodnji bekona koristi se ječam za ishranu koji
daje čvrstu slaninu.
Holandski landras - podudaran sa
danskim landrasom, te je također
bekon tip. Ima malu glavu, manje
muskulozan vrat.
Greben je ravan sa leđnom
linijom, leđa široka, ravna kao
slabine i sapi koji su još i zaobljeni.
Plodnost je dobra 10-12 prasadi
po krmači u leglu, TM oko 1kg.
Prirast je dobar tako da sa 8
nedjelja imaju 16 i više kg.
Danas se tovi do težine 25-100kg.
Randman je 79%. Kvalitet mesa je
zadovoljavajući.
Švedski landras - glava mala, suva, uši su
poluklopave i nose se u pravcu njuške.
Vrat je osrednje dug i nije muskulozan.
Trup je dugačak klinastog oblika, leđa su
duga uska, sapi se spuštaju do skočnih
zglobova.
Čekinja je bijele boje,konstitucija je fina.
Plodnost je dobra 10-12 prasadi TM oko 1kg
Rastu intenzivno i sa 56 dana imaju 16 i više
kg.
Sa oko 90 dana mogu da ostvare dnevne
priraste preko 800g uz konverziju hrane
ispod 3 kg.
Ukupna mesnatost je oko 65 %.
Kod nekih grla i kod holandskog i švedskog
landrasa ima pojave BMV mesa.
Belgijska rasa svinja
Pijetren - najmesnatija rasa svinja na svijetu, 4 šunke.
Glava je laka, kratka sa širokim čelom, blago nagnutim profilom, uši su kratke,
široke i gotovo uspravne.
Vrat kratak, grudi široke ali ne tako duboke sa jako zaobljenim rebrima.
Greben je širok, malo udubljen, leđa su široka i javlja se udubljenje duž leđa
zbog prelaska mišića preko trnastih nastavaka.
Plečke i butovi su muskulozni, pojedini mišići ocrtavaju.
Koža je debela i ne pigmentirana, javlja se trobojnost jer je koža ponekad
ispod šara pigmentirana. Čekinje su najčešće crne, šare su velićine šake i nisu
stalne.
Plodnost je slabija u prosjeku 8,5 prasadi, TM prasadi je 1,2-1,3 kg. Ženska
grla sa godinu uzrasta imaju 130-160kg, a muška 160-180kg.
• U tovu postiže manji prirast jer ima izraženu depresivnost prirasta i ima
prirast 600-650 g sa konverzijom hrane 3,5kg.
• Pri klanju sa 90 kg tjelesne mase dužina polutke os pubis prvo rebro je 72-
76 cm (radi se o kraćim polutkama) i nije za proizvodnju bekona.
• Prilikom rasijecanja na dijelove na šunke otpada 24% a na plećke 15-16%.
• Ukupna mesnatost je 64% i daje najveći % mesa ali je kvalitet slabiji.
• Ima pojavu BMV mesa.
• Meso je suvo jer su slanina i masno tkivo svedeni na minimum i dolazi do
mišične distrofije.
• Danas se stvara rasa pjetrena bez BMV mesa, međutim zbog svih
navedenih karakteristika on se ne preporučuje za gajenje u čistoj rasi zbog
manje plodnosti, iskorištavanja hrane, uginuća zbog srčanog udara i zato ga
treba koristiti kao terminalnu rasu.
Američke rase svinja
Durok - glava je osrednje veličine, blago
ugnutog profila i ima karakteristične
kožne nabore na rilu, uši su poluklopave,
prelomljene na sredini osrednje veličine.
Vrat je dobro izražen, muskulozan i
dobro spojen sa grudnim košem.
Greben nije izražen, leđna linija se izdiže
te je ispupčena a od slabinskog dijela
leđna linija pada, pa su sapi oborene.
Butovi su muskulozni i muskulatura se
spušta do skočnih zglobova.
Noge su dobro razvijene, čvrste visoke
debelih kostiju i imaju dobro razvijene
tetive i zglobove.
• Boja je riđa sa raznim nijansama, čekinja je glatka,polegla uz
tijelo i duboko urasta u kožu i teško se šure.
• Koža je debela dobro razvijena.
• Durok je otporna rasa jer ima čvrstu konstituciju.
• U prosjeku prasi 9-10 prasadi težine 1,2-1,3kg pri rođenju.
• U tovu postižu dnevno 650-750g uz konverziju hrane od 3,2-
3,5kg.
• Rezultati u testiranju su rezultati preko 900g i konverzija hrane
ispod 3kg.
• Pri klanju od 90 kg dužina polutke os pubis prvo rebro je oko 75
cm a debljina leđne slanine je preko 30mm.
• Meso je debljih vlakana crvenkaste boje sa većim učešćem
intramuskularne masti (3-4%) a kod drugih rasa je 1,5 i manje.
• Hemšir - glava srednje veličine skoro
ravnog profila, uši su uspravne, vrat
kratak lijepo spojen sa grudnim
košem.
• Grudi su razvijene po dubini i širini,
rebra zaobljena, greben se ističe
iznad leđne linije.
• Leđa ravna i široka, sapi široke i
zaobljene i njihova muskulatura se
spušta do skočnih zglobova.
• Noge srednje visine tankih kostiju ali
nema pojave oboljenja nogu.
• Boja je crna sa bijelim pojasem preko
grebena, plećk,i prednjih nogu koji
može biti jako širok i to je rasna
karakteristika.
• Plodnost je 8-9 prasadi u leglu težine 1kg što je rasna
karakteristika.
• Prasad se brzo razvijaju i sa 4 nedelje imaju 8 kg a sa 8
nedelja 16kg.
• Prirasti u tovu su 650-700g, a konverzija je 3,5kg.
• Pri klanju sa 90kg (Amerika) i 100kg (Evropa) dužina os
pubis prvo rebro je oko 97cm, debljina leđne slanine
34-35mm.
• Meso je dobrog kvaliteta ružičasto crvene boje i to je
tipična mesnata rasa, a u svijetu se koristi kao
terminalna rasa.
 NASLIJEĐIVANJE POJEDINIH OSOBINA KOD SVINJA

• Za proučavanje nasljednosti, svinja je pogodna zbog velike plodnosti i malog GI.

• Kvalitativne osobine (boja dlake, oblik i položaj ušiju i druge eksterijerne odlike)
pod kontrolom su malog broja gena, a uticaj spoljašnjih faktora je nizak ili ga
uopšte nema.
• U tome slučaju po fenotipu se može ocjeniti genotip.
• Boja čekinje može da bude bijela, crna, riđa.
• Bijela i crna su dominantne nad riđom i šarenom bojom.
• Prugaste šare su dominantna osobina - ispoljava se pri ukrštanju mangulice i
divlje svinje sa bilo kojom drugom rasom svinja. Nalazi se pod kontrolom jednog
para gena.
• Duge i klopave uši su dominantne nad kratkim i uspravnim.
• Kvantitativne osobine su pod dejstvom velikog broja parova gena i kod njih
spoljašnji faktori imaju veliki uticaj.
• Grlo koje ima poželjan genotip npr. za maximalan razvoj mišićnog tkiva,
povoljan odnos mesa i masti daće slabije rezultate ukoliko se hrani lošije, tj
genotip ne dolazi do punog izražaja.
• Kod kvantitativnih osobina vrlo je važna ponovljivost i nasljednost
pojedinih osobina, jer su one međusobno povezane.
• Ponovljivost je značajna za osobine koje se više puta mogu mjeriti (broj
prasadi u leglu, tjelesna masa prasadi kod različitih legala iste krmače) zbog
toga koeficijent ponovljivosti u sebi sadrži ukupnu genetsku varijansu zbog
čega on određue gornju granicu koeficijenta nasljednosti.
• Koeficijent ponovljivosti kod ukupnog broja prasadi je 0,17%; kod broja
živorođenih 0,18%; masa legla pri rođenju 0,16%; masa legla pri odbijanju
0,14%; prosječna tjelesna masa odgojenih prasadi 0,15%.
Naslijeđivanje eksterijernih osobina
• Eksterijerne osobine imaju značaja pri izboru grla za priplod.
• Koeficijent nasljednosti za dužinu tjela je 0,60%, za dužinu nogu 0,65%, broj
sisa 0,39%, tip svinja 0,38%.
• Eksterijerne osobine su genetski uslovljene, jer su koeficijenti nasljednosti
visok i nezavisan od spoljašnjih faktora.

Naslijeđivanje iskorištavanja hrane i intenzitet rasta

• Koeficijent nasljednosti za prirast do 8 nedelje je 0,13%; heritabilitet za prirast
u tovu 25-100 kg je 0,30%, iskorištavanje hrane 0,38-0,40%
• Kod ove grupe osobina radi se o osrednjim vrijednostima heritabiliteta tj
osrednjoj nasljednosti, te se za ove osobine može primjeniti metoda
individualne selekcije za unapređenje čistih rasa.
Nasljeđivanje reproduktivnih osobina
• To su broj prasadi pri rođenju 0,15%; broj odgojenih prasadi 0,12%; masa
legla pri rođenju 0,15%, masa legla pri odbijanju 0,13% ;prosječna tjelesna
masa prasadi 0,11%.
• Kao što se vidi heritabilitet za reproduktivne osobine je nizak, što ukazuje da
je uticaj paragenetskih faktora vrlo visok.
• Efekat selekcije u čistoj rasi je dosta mali, tj. potrebno je 8-10 generacija
selekcionisati da bi se broj prasadi povećao za jedno prase u leglu.
• Zbog niskog koeficijenta nasljednosti ne očekuje se značajan genetski
napredak pri individualnoj genetskoj selekciji, te treba primijeniti familijsku
selekciju, zatim meleženje.
Naslijeđivanje klaničnih osobina
• Randman mesa 0,32%, dužina polutke 0,59%, dužina leđne slanine 0,49%;
dužina trbušne slanine 0,59; površina mld-a 0,48%; oblik šunke 0,61; masa šunke
0,60%; masa plećke 0,47%; mesnatost 0,60%; osobine kvaliteta mesa boja mesa
0,28%; pH vrijednost 0,40%; i čvrstina slanine 0,44%.
• Na osnovu ovoga stepen nasljednosti klaničnih osobina je visok što ukazuje da se
napredak može postići pri primjeni individualne selekcije i pri odgajivanju unutar
čistih rasa.
• Između pojedinih osobina postoji zavisnost koja može biti pozitivna i negativna.
• Ovo je potrebno znati zbog odgovarajućih programa pri izboru metoda
odgajivanja.
• Tako npr između intenziteta prirasta i utroška hrane postoji visoka negativna
korelacija koja iznosi 0,69 i koja ukazuje da ako unapređujemo dnevni prirast
smanjit će se količina hrane koja se troši za 1 kg prirasta (bolje iskorištavanje
hrane).
• Negativna korelacija između dužine trupa i debljine slanine.
• Kod svinja osim kvantitativnih i kvalitativnih osobina treba poznavati i određene
mane koje se mogu prenijeti na potomstvo tako npr. paraliza zadnjih nogu,
nedostatak anusa, rascijepljenost nepca, pojava zadebljanja prednjih nogu,
mišićna zgrčenost - prasad se rađaju sa ukočenim prednjim nogama, amputacija
svih ekstremiteta.
• Većina navedenih mana su recesivnog karaktera, teško se otkrivaju jer su nosioci
tih mana heterozigotni.
• Primjenom biološkog testa otkrivaju se navedene mane.
• Test se sprovodi tako što se svaki nerast pari sa 15 krmača koje su sa njim u
srodstvu i ako se od potomaka ne pojavi ni jedna mana nerast se može dalje
koristiti u intenzivnoj reprodukciji.
 RAZMNOŽAVANJE SVINJA
• Svinja je životinja koja za relativno kratko vrijeme daje veliki broj potomaka zato
je vrlo važno da se proizvodnja obrazuje tako da se od najboljih grla dobije
najveći broj potomaka i to se postiže tako što se najbolja ženska grla pare sa
najboljim muškim grlima čime se najbrže vrši genetski napredak.
• Ako se napredak vrši samo preko muških ili samo preko ženskih grla napredak je
sporiji.
• Kada je izbor slučajan tada nema genetskog napretka, zbog toga, da bi se
roditeljski parovi pravilno odabrali neophodna je tačna matična i proizvodna
evidencija.
Polna zrelost i polni ciklus Da bi grlo ušlo u priplod ono mora biti polno zrelo ,to
znaći da muško grlo može da oplodi, a žensko da bude oplođeno.
Pojava polnog nagona zavisi od ranostasnosti, klimatskih uslova, načina držanja,
njege i ishrane.
Postoje i individualne razlike.
• Polni nagon se javi sa 5-6 mjeseci uzrasta, međutim kod ranostasnih grla
polni nagon se može javiti sa 3 mjeseca uzrasta, zato je vrlo važno da se
poslije 2 mjeseca uzrasta izvrši razdvajanje grla po polu.
• Razlikujemo fiziološku polnu zrelost - to je vrijeme kada grlo može biti
oplođeno i ekonomsku polnu zrelost - to je vrijeme kada je najbolje izvršiti
oplodnju.
• Ove dvije polne zrelosti se vremenski ne poklapaju, jer fiziološka polna
zrelost nastupa znatno ranije, ali u tom periodu organizam još nije dovoljno
razvijen pa bi rani pripust i bremenitost imali negativne posljedice kao što
su: grla ostaju neizrasla, obično su slabo mliječna, prasad kržljava,
nedovoljno vitalna i neotporna.
• Ekonomska polna zrelost spada u vrijeme normalne razvijenosti grla i tada
oplodnja i bremenitost nemaju nikakvih štetnih posljedica po razvoj i
zdravlje životinje.
• Vrijeme prvog pripusta kod ženki obično se poklapa sa uzrastom od 8
mjeseci tako da TM pri prvoj koncepciji treba da bude od 110-130 kg.
• Pri prvom pripustu važnija je razvijenost nazimica nego njihova stasnost.
• Pri uključivanju muških grla u priplod važe isti principi kao i kod ženskih
grla.
• Pojava polnog nagona kod krmača vezana je za sazrijevanje jajnih ćelija.
• Ovulacija nastaje kasnije od pojave prvih znakova polnog žara.
• Ukoliko ne ostane oplođeno do naredne ovulacije obično dođe za 21 dan.
• Sam polni nagon traje 1-2, a izuzetno 5 dana.
• Ovulacija nastupa 24-48h nakon pojave prvih znakova polnog žara, kada
kod krmače obično sazrijeva do 24 jajne ćelije koje mogu biti oplođene
s`obzirom da sperma nerasta živi 24h.
• Najpovoljnije vrijeme za oplodnju je drugi dan estrusa.
• Samo ispoljavanje polnog nagona može biti slabije ili jače izraženo.
• Što je rasa plemenitija nagon je slabije izražen i o tome treba voditi računa
jer se kod nekih grla javlja tihi polni nagon koga mogu otkriti samo nerasti
probači.
• Uobičajeno je da se po odbijanju prasadi 5-7dana javi polni nagon, a ako se
ne javi onda treba ispitati razloge zašto se to dešava.
• Npr krmače koje dugo doje prasad 6 nedjelja što inače nije praksa, one
mogu da izgube veliki dio tjelesne mase i da ne dođe do pojavljivanja
polnog nagona.
• Obzirom da se vrijeme pojave polnog žara i vrijeme ovulacije ne poklapaju
na velikim farmama obično se primjenjuje dvokratno osjemenjavanje tako
da se prvo vrši odmah kad se primjeti polni žar, a drugo sutra dan poslije
12h.
• Samo parenje i načini parenja mogu biti različiti.
Vještačko osjemenjavanje svinja
• U toku estrusa kod krmača se ispoljava veći broj specifičnih znakova polnog žara
među kojima su najznačajniji: otok i crvenilo stidnice, uznemirenost, značajno
smanjenje apetita, češće se i specifično oglašava, skače na druge životinje,
dozvoljavaju da budu zaskočene od drugih grla - refleks stajanja.
• Svi ovi znakovi se javljaju postepeno, a njihova kulminacija je u momentu
refleksa stajanja, jer u tom momentu plotkinja stoji, okreće se, dozvoljava da
nerast izvrši potpuni akt parenja koji se sastoji od udvaranja, skoka, erekcije
penisa, uvođenje penisa u vaginu, ejakulacija i završenje samog skoka ili izvršenje
vještačkog osjemenjivanja.
• Tehnologija vještačkog osjemenjivanja obuhvata uzimanje sperme od nerastova,
kontrolu kvaliteta, razrijeđivanje sperme, formiranje instrumentacionih doza,
njihovo čuvanje do momenta upotrebe.
• Tehnička inseminacija ima striktno određene principe i pravila koji moraju biti
zadovoljeni kako bi se postigao maksimalan uspjeh osjemenjivanja.
Razrijeđivanje sijemena Suština jeste da se dobije volumen ejakulata, da se
poveća broj inseminacionih doza i da se dodaju zaštitne i hranjive materije kako
bi spermatozoidi u dozi ostali što duže sposobni za oplodnju i za čuvanje.
Broj doza se određuje na osnovu broja progresivno pokretnih spermatozoida u
dobijenom ejakulatu.
Za klasično intracervikalno osjemenjivanje koriste se doze volumena od 80-100
ml razrijeđene sperme u kojoj treba da bude 2-5 milijardi progresivno pokretnih
spermatozoida.
Inseminacija se vrši specijalnim kateterima za vještačko osjemenjivanje svinja.
Vrh katetera se uvodi u grlić materice (cerviks), volumen razrijeđene sperme se
polako aplikuje u grlić materice krmače.
Aplikacija sperme treba da traje toliko dugo koliko krmača sama kontrakcijama
usisava spermu.
Dobijanje sjemena od nerasta se vrši pomoću fantoma i vještačke vagine.
Priprema krmača i prasilišta za prašenje
• Na 3-5 dana prije prašenja krmače se prebacuju u prasilište i počinje se sa
pripremom krmača za prašenje.
• Priprema se odvija tako što se smanjuje količina hrane, tako ako krmače 5 dana
pred prašenje dobiju 3 kg hrane, 4 dana prije dobije 2kg koncentrata, 3 dana prije
prašenja dobije 1kg i na jedan dan pred prašenje 0,5kg, na dan prašenja hrane se
po pravilu ne daje.
• Krmače su smještene u uklještivače.
• Pri prašenju dolazi do otvaranja grlića materice i to kod nazimica traje nekoliko
sati duže nego kod krmača.
• Plod se priprema za izlazak, kad se prvo prase nađe u karličnom dijelu-tada puca
vodenjak i prašenje otpočinje.
• Dužina prašenja zavisi od broja prasadi u leglu, a razmak između rođenja jednog i
drugog praseta je 10 min, tako da prašenje traje 2-6h.
• A nekad i do 20h ako krmača prasi mrtvorođenu prasad ili nakaze.
• Prašenje je završeno kada plotkinja izbaci posteljicu.
• Prilikom prašenja obavezno je prisustvo radnika da prihvati prase, obriše
mu sluz sa glave i nosnih otvora i ako se pupčana vrpca nije sama otkinula
treba je presjeći 2-4 cm od trbuha, dezinfikuje se, i samim tim je prase
prihvaćeno, a posteljicu treba skloniti da je krmača ne bi pojela.
• Krmače tokom prašenja izgube dosta tečnosti i jedu sve što je vlažno.
• Na nekim farmama sva prasad ispod 0,5-0,6kg se odstranjuju, jer su
zakržljala.
• Sječenje ili lomljenje vrhova oštrih zuba vrši se neposredno po rođenju i to
je obavezan postupak na farmama.
• Struganje vrhova zuba pomoću posebnih brusilica sa graničnikom umjesto
umjesto sječenja i lomljenja je mnogo bolje jer se smanjuje rizik infekcije
desni.
• Prasad po rođenju su teška 1-2 kg, a prosjek treba da bude 1,2kg.
• Ako je težina 800-1000g to su sitna prasad, a ako su ispod 800g onda su
zakržljala.
• Mliječnost krmače u toku laktacije varira od 100-500 kg za dva mjeseca
laktacije. S`obzirom da je mlijeko krmače siromašno gvožđem pa je
prasadima potrebno davati preparate na bazi gvožđa da ne bi došlo do
anemije.
• Prihranjivanje prasadi treba početi 7-10 dana po rođenju tako da sa 2-3
nedjelje treba da se naviknu na konzumiranje koncentrovane hrane.
• Također u periodu 3-4 nedelje vrši se prelaz sa pasivnog na aktivni
intenzitet, što je kod prasadi kritičan period.
• Mlijeko krmače sadrži oko 20% suve materije; 8,25% masti; 5,8%
proteina i 4,8% laktoze.
Vještačko odgajivanje prasadi Prasad se mogu odbiti odmah po rođenju i
dalje se odgajati vještačkim putem.
Mogu se odlučiti poslije uzetog kolostruma tj. 4-8 dana po rođenju s`težinom
2,5kg. To je vrlo rano odbijanje prasadi.
Kasniji odgoj se vrši u kavezima.
Prasad se mogu odbiti sa 3-4 nedelje, tada nisu potrebni kavezi, mogu se
odbiti i sa 5-6 nedelja, 7-8 nedelja što je još uvijek najrasprostranjenije kod
nas.
Potreba za vještačkim odgajivanjem prasadi je kad krmača ugine ili ako
krmača ima problema sa vimenom.
Danas postoji veći broj sistema za odgoj takve prasadi, a među njima su
najznačajniji:
• Njemački sistem - kod ovog sistema odgajivasnja prasadi se vrši u aparatu
kružnog oblika gdje se prasad individualno smještaju.
• Jedan takav prostor ima 12 bokseva za prasad.
• U centralnom dijelu tog aparata postavljen je uređaj za hranjenje koji je
povezan sa računarom koji kontroliše broj i količinu obroka.
• Praksa je pokazala da prasad u početku nešto sporije rastu, a poslije 3
nedjelje se brže razvijaju.
• Pri ovakvom gajenju je 3-3,5% manje uginuća u odnosu na klasični odgoj
gdje je smrtnost 15-25%.
• Ovdje se vodi računa o količini hrane tako da od prvog do šestog dana je
0,5l po grlu a deseti dan je oko 1l.
• Američki sistem – kod ovog sistema prasad se gaje u pojedinačnim
kavezima, a ishrana je pomoću centralnog dozatora.
 OCJENJIVANJE SVINJA ZA PRIPLOD
Ocjenjivanje prema potomstvu ili progeni test
• Ovdje se ocjenjuju roditelji prema rezultatima njihovih potomaka. Izbor grla za
test vrši se na slučajan način. Biraju se prosječna grla da bi se dobila što realnija
slika očeva i majki. Poslije izbora grla se prebacuju u testne stanice, ishrana je
po volji dok ne dostignu početnu masu za test. U toku testa grla se mjere svakih
7 ili 14 dana i to prije hranjenja. Hrana koja se koristi slična je smješama
koncentrata za tovljenike i koriste se 2 smješe. Prva smješa do težine 50-60 kg a
druga od tada pa do završetka testa 90-100 kg. Razlika između smješa je u
sadržaju proteina. Prva smješa sadrži 17,5-18,5% a druga 16% proteina. Poslije
završetka testa grla idu u experimentalne klaonice, a prije toga se vrši mjerenje
TM prije transporta,z atim poslije transporta da bi se izračunalo kalo
transporta. Zatim grla se odmaraju u depou klaonice i zatim se ponovo mjere
neposredno pred klanje i izračunava se kalo u depou. Poslije dolazi klanje,
šurenje, rasijecanje na 2 polutke, mjere se tople polutke, stavljaju se u
hladnjače da se ohladi meso i poslije toga se opet mjeri da se utvrdi randman.
• Ohlađeno meso je ono meso koje u dubini mesa obično na butu pored kosti
ima temperaturu od +4°C. Zatim se mjeri dužina polutki, debljina slanine na
leđima i trbuhu, izračunava se površina MLD-a, zatim se mjeri ocjena
kvaliteta mesa kao što su boja, čistoća mesa i masti i zatim se izračunava
ukupna mesnatost. Nakon prikupljenih podataka pristupa se izračunavanju
prosječnih rezultata po leglu ili po ocu radi dobijanja priplodne vrijednosti
oca ili majke. Za test se uzimaju 2 muška kastrata i 2 ženska grla iz legla,
uzimaju se 4 legla što znači ukupno 16 prasadi za nerasta.
• Zbir rezultata za svako leglo daje ocjenu majci, a zbir svih rezultata 16
prasadi daće ocjenu nerasta. Ako se neko grlo isključi iz testa i ostanu 3 grla
u leglu test se priznaje, ako se izgubi više grla test se ponavlja.
• Pozitivne karakteristike testa su tačna metoda, kompleksan je jer obuhvata
veliki broj osobina tako da je to najtačnija metoda.
• Negativne karakteristike su što traje dugo i dosta je skup.
Direktno ispitivanje ili performans test
Jeftiniji je jer u ovaj test ulazi manji broj grla, nema klanja jer se mesnatost
ocjenjuje na živim životinjama. Mane su što ne uključuje klanje i manje je precizan.
Za ovaj test su potrebne stanice sa individualnim boksevima. Grla koja se uzimaju za
ovaj test su pozitivne varijante i to 1-2 grla iz istog legla. Test se sprovodi kako kod
muških tako i kod ženskih grla stim da je strožiji kriterij za muška grla. Najbolja
izabrana grla po fenotipu, broju i rasporedu sisa, čvrstini nogu prebacuju se u testne
stanice. Početna masa za bekon tov je 20kg, kada grla dostignu masu od 100kg vrši
se ocjena mesnatosti pomoću ultrazvučnog aparata čiji se rad sastoji na prodiranju
ultrazvučnih talasa kroz različita tkiva - danski aparat PIGLOG
Mjerenje aparatom se obavlja na određenim anatomskim mjestima:
-Debljina slanine u slabinskom dijelu između 3 i 4 slabinskog pršljena mjereno od
posljednjeg slabinskog pršljena 7cm lateralno od leđne linije.
-Dubina MLD-a u leđnom dijelu između 3 i 4 rebra od pozadi 7cm lateralno od
leđne linije
Sib test-test sestara i braće
• Za izvođenje ovog testa biraju se 2 muška grla kao potencijalni priplodnjaci
i jedan kastrat.
• Muška grla kao potencialni priplodnjaci biraju se kao najbolji u leglu dok se
kastrat i ženska grla biraju kao prosjeci u leglu, jer se kod njih ocjenjuje
kvalitet mesa tj. uzimaju se 4 grla po leglu.
• Metod testiranja potencijalnih priplodnjaka je po metodi performans testa
a kastrati i nazimice po metodi progenog testa što znači da se prate isti
parametri kao kod prethodna 2 testa.
• Ocjena odgajivačke vrijednosti vrši se tako što se koriste različiti izvori
podataka.
• Muško grla na osnovu sopstvenih rezultata iz testa, na osnovu rezultata
testa brata i na osnovu rezultata brata i sestre koji se kolju tako da pored
tovnih podataka imaju i klanične vrijednosti.
• Pozitivne strane su: veća tačnost, jer se dobijaju klanične karakteristike
braće i sestara, ali je ipak tačnost manja u odnosu na progeni test zbog
manjeg broja testiranih grla.
• Skraćuje se generacijski interval na 1 godinu, a kod progenog testa to traje
2-2,5 godine.
• On je jeftiniji od progenog testa jer se kolju 2-4 grla.
Kombinovani test
• Za ovaj test se bira 6 grla iz legla i to 2 potencialna priplodnjaka, 2 ženska
grla i 2 kastrata.
• Uzimaju se 4 legla ,2 muška grla potencialna priplodnjaka testiraju se po
metodi performans testa, dok se 2 kastrata i 2 ženska grla testiraju po
metodi progenog testa.
• Tako na ovaj način imamo performans, progeni i SIB test.
• Ako sva grla završe test (24 grla) od kojih su 8 grla potencijalni priplodnjaci
a 16 grla se kolje i uzimaju se klanične karakteristike.
Kontrola klaničnih svojstava na polutkama kod progenog i kombinovanog testa
• Kada grla dostignu 100 kg šalju se na klanje.
• Mjeri se debljina slanine na grebenu gdje je najdeblja, na sredini leđa gdje je
najtanja, tri mjere na krstima iza, ispred i na sredini muskulus gluteus
profundus.
• Zatim se mjeri dužina trupa os pubis-atlas, dužina os pubis sternum, površina
MLD-a i pripadajuće slanine na presjeku iza zadnjeg rebra, odnos mesa i masnog
tkiva izračunava se planimetrijski.
• Ohlađene polutke su sa glavom bez unutrašnjih organa osim bubrega i sala.
• Sva mjerenja se vrše na desnoj polutki u visećem položaju.
• Dužina polutke mjeri se čeličnim metrom i to od atlasa do prednje ivice
stidne kosti, a dužina polutke od prednje ivice stidne kosti do kranijalnog
ruba na grudnoj kosti.
• Debljina trbušne slanine se mjeri nožem koji je gradiran i mjeri se u liniji
sisa 5-6cm iza grudne kosti, u sredini trbuha i 5-6 cm ispred šunke.
• Rasijecanjem karea iza zadnjeg rebra dobije se površina MLD-a i slanina
koja ga pokriva.
• Otisak MLD-a se može uzeti ocrtavanjem na paus papir i fotografisanjem
presjeka.
• Kod precrtavanja kontura na paus papir precrtavamo izgled cijelog mišića,
ostalih manjih mišića i slanine.
• Poslije svega ovoga geometrijskim putem se odredi pripadajuća slanina
MLD-a .
• Na gornjem dorzalnom kraju dijela leđnog mišića označimo tačku A1 i iz te
tačke povlači se vertikala pravougaonika sa tangentom na koži i na mišiću
označimo tačku A2, iz tačke A2 pomoću šestara potraži se najveći razmak u
lateralno-ventralnom smjeru mišića i tako se odredi tačka B.
• Ako imamo više tački koje su najudaljenije biramo onu koja je najbliža koži.
• Kada je određena razdaljina između A2 i B povlači se šestarom kružni luk i
time se na koži odredi tačka B1. P
• lanimetrijskim putem se izračunava i površina MLD-a i površina pripadajuće
slanine.
• Osim performans testa nerastova vrši se i performans test nazimica.
• Ovaj test se sprovodi od 90-110kg s tim što se vrši svođenje na standardnu
masu od 100 kg.
• Smještaj je grupni po 30 grla.
• Mjeri im se životni prirast koji je umanjen za 1kg.
• Zatim se ocjenjuje exterijer, zdravlje, broj sisa, njihov raspored, uzrast,
debljina leđne i bočne slanine.
• Ako je moguće izvesti treba izmjeriti MLD odnosno odnos meso/masno
tkivo.
• Ocjena se vrši preko indexa, a od pozitivno ocijenjenih grla vrši se izbor
nazimica za sopstvenu zamjenu ili za prodaju.
 SPECIJALIZACIJA I STRUKTURA STADA U SVINJARSTVU
• Program odgajivačko selekcijskog rada i proizvodnje priplodnog materijala
zasnovan je na specijalizaciji proizvodnje i podjeli rada između najboljih farmi.
• Prema postignutim rezultatima odabiraju se najbolje farme ili najbolja grla i
formiraju se zapati za proizvodnju čisto rasnog materijala tzv. elitni nukleus
zapati, zatim za proširenje postignutog genetskog napretka formiraju se
reproduktivni umnožavajući zapati i proizvodnja tovnog materijala tj.
proizvodni ili tovni zapati.

Elitni zapati - za ove zapate uzimaju se najkvalitetnija priplodna grla koja su

obuhvaćena stalnom kontrolom proizvodnih sposobnosti, sistematskom
selekcijom i planskim odgajivanjem.
Da bi zapat ili dio zapata postao elitni mora da u više ekonomski važnih osobina
prevazilazi prosječne vrijednosti populacije svinja u jednoj osobini za jednu
standardnu devijaciju.
Reproduktivni zapati - obzirom da elitni zapati nisu u mogućnosti da obezbijede
ukupne potrebe u priplodnom materijalu, formiraju se zapati za reprodukciju
priplodnog materijala.
Ove farme formiraju svoje zapate nabavkom priplodnog materijala iz elitnih
zapata.
Na ovaj način se postignuto genetsko poboljšanje u elitnom zapatu reprodukuje
na veći broj grla.
Ova stada moraju da budu bolja od prosjeka populacije svinja u nekoj osobini za
0,5 standardnih devijacija.
Osnovni zadatak reproduktivnih zapata je da proizvode priplodni materijal za
društvene ili individualne farme.
Proizvodni zapat - ove zapate čine grla koja služe za proizvodnju tovnog
materijala.
Ovdje nema selekcije.
Muška i ženska grla ovih zapata nabavljaju se iz reproduktivnih zapata.
Tako se postignuto genetsko poboljšanje prenosi na čitavu populaciju i realizuje
se u finalnom proizvodu.
Navedeni programi da bi se mogli izvesti obuhvataju sljedeće metode i principe:
1. Efikasne metode testiranja mladih nerastova i nazimica
2. Poboljšanje ekonomski najvažnijih osobina priplodnih grla i čitave populacije
3. Ocjena odgajivačke vrijednosti primjenom indexa
4. Korištenje raspoloživih kapaciteta testiranja samo za najbolje zapate
5. Intenzivna selekcija priplodnih grla na bazi testiranih rezultata.
 TEHNOLOGIJA TOVA

• Danas se u svinjarstvu primjenjuje nekoliko vrsta tova: tov za meso, tov za

bekon, tov za proizvodnju sušenih proizvoda i prerađevina.
• Postoje specijalizovane rase za proizvodnju mesa i bekona.

Kod nas su zastupljene dvije vrste tova:

1. tov mladih grla težine 95-110kg i
2. tov starijih grla koja su završila porast, koja pripadaju kombinovanim
rasama svinja koje se stavljaju u tov za 1 godinu i tjelesne mase preko
110kg.
Tov za bekon
Za proizvodnju bekona koriste se specijalizovane rase za bekon, danski švedski
i holandski landras.
Tov počinje sa 20 kg a završava se sa 90kg.
Tov traje 100 dana.
Takav tov obezbjeđuje određene kriterijume, određenu dužinu polutke max
76cm, određenu debljinu slanine, čvrstinu slanine i mesa.
Za dobijanje kvalitetnog bekona pored rase, bitna je tehnologija tova i ishrane.
Ishrana je bazirana na ječmu što obezbjeđuje kvalitet slanine naročito u
pogledu čvrstine masnog tkiva.
Plasman bekona je u vidu sviježih ili dimljenih polutki.
Tov mladih grla za meso Mnogo je značajniji za našu zemlju, tov počinje sa
20 kg a završava se sa 95-110 kg.
Ovdje se koriste specijalizovane rase koje imaju intenzivan porast i ova masa
se dostiže za 6 mjeseci.
Uspjeh tova zavisi od izbora grla za tov.
Biraju se zdrava grla, razvijenost se cijeni po njihovoj tjelesnoj masi u
određenom uzrastu.
Ako je manja masa tijela to se negativno odražava na kasniji razvoj i završnu
težinu na kraju tova.
Odabrana grla se smještaju u objekte za tov.
Najbolji je individualni način jer je prirast najintenzivniji, a utrošak hrane
manji.
To poboljšanje ne može da pokrije troškove izgradnje takvog objekta.
• Praksa je pokazala da se najbolji rezultati postižu do 10 grla u grupi.
• Optimalnost veličine grupe od 10 je predložena iz razloga što se u velikim
grupama vrlo teško uspostavlja red, kao što je redoslijed hranjenja.
• Pored broja važna je ujednačenost prasadi u grupi.
• Smatra se da je najbolje variranje od prosjeka ±2 kg.
• Ukoliko se vrše dvije faze tova onda se poslije prve faze vrši pregrupisavanje i
ujednačavanje u grupi.
• Ishrana u tovu je kroz dvije faze sa dvije različite smješe.
• Za prvu fazu gdje tov ide do 50-60 kg koriste se smješe koncentrata koje
sadrže 14-15% proteina.
• U drugoj fazi koristi se smješa 2 sa 12% proteina i koristi se od 50-60kg pa do
kraja tova.
• Davanje hrane može biti po volji i može biti obročna ishrana.
Ocjenjivanje i iskorištavanje svinja za klanje U najširem smislu riječi pod mesom zaklanih
životinja podrazumjevaju se sva tkiva koja čovjek koristi kao hranu: mišićno i masno tkivao,
organi.
Polazeći od ove definicije svinja daje najveću količinu mesa i ima najmanje otpada zbog čega
je randman 75-90%.
U svinjarskoj proizvodnji bez obzira na tip i stepen utovljenosti sve svinje za klanje možemo
podjeliti na 5 kategorija:
1. Prasad
2. Mlade svinje
3. Krmače
4. Kastrati
5. Nerastovi
Prasad za klanje spadaju grla oba pola koja nisu mlađa od 6 nedelja i ne starija od 4
mjeseca. Masa trupa se kreće od 5-20 kg. Pod trupom prasećeg mesa se
podrazumijeva trup sa kožom, bez unutrašnjih organa, bez dlake, glavom sa jezikom,
prednjim i zadnjim nogama, sa bubrezima i bubrežnim salom i rep.
Prasetina koja se stavlja u promet mora da ispuni sljedeće uslove: da je meso svijetlo
ružičaste boje, nježne strukture, masno tkivo bijele boje i da je debljina potkožnog
sloja masnog tkiva mjerena na grebenu zajedno sa kožom za mesnatu prasad 15mm
a za masnu više od 15mm.

Mlade svinje za klanje obuhvata kategorije oba pola od kojih su muška grla
kastrirana u ranoj mladosti, a ženska nisu nikada bila oplođena. Ova kategorija ne
smije da bude starija od 10 mjeseci.
Meso je različite boje, znatno je tamnije i crvenkastije nego kod prasadi. Mišići su
finijih vlakana, obuhvaćeni finim veznim skeletom, pa je meso mekše nego kod
starijih grla. Ovo meso je pogodno za kulinarsku preradu.
Rasijecanje u osnovne dijelove i kategorizacija svinjskog
mesa
• Stavlja se u promet kao prasetina i kao svinjetina.
• Prema količini i kvalitetu pojedinih dijelova svinjske
polutke, svinjetina se stavlja u promet kao extra
kategorija, meso I ,II, i III kategorije. Svaka od ovih
kategorija obilježena je na šemi bojom.
• Tako plavom bojom označeno je meso extra kategorije,
crvenom meso I kategorije, zelenom meso II kategorije,
i žutom meso III kategorije.
• Pod mesom I kategorije podrazumijeva se meso buta i
slabina.
• Meso buta se odvaja rezom od polutke između
posljednjeg slabinskog i prvog krsnog pršljena, od
koljenice se odvaja rezom u koljenom zglobu.
• Meso buta stavlja se u promet sa kostima ili bez kostiju.
• Slabine se sa prednje strane odvaja od leđa poprečnim rezom između posljednjeg leđnog i
prvog slabinskog pršljena.
• U sastavu slabina je i file.
• Slabine se od trbušine odvajaju uzdužnim pravim rezom duž kičmenog stuba.
• Od bočne ivice filea u pravcu posljednjeg rebra, ako se iz slabine izdvaja file on se
označava kao meso extra kvaliteta.
• Slabina se tada označava kao meso II kategorije.
• Meso slabina se stavlja u promet sa kostima.
• Pod mesom II kategorije podrazumjeva se meso leđa, plećke i vrata.
• Leđa se odvajaju od vrata između 4 i 5 leđnog pršljena, a od rebara se odvajaju uzdužnim
pravim rezom duž kičmenog stuba tako da dužina preostalih dijelova rebara iznosi najviše
3cm, od spoljašnje ivice leđnog mišića.
• Meso leđa stavlja se u promet samo sa kostima.
• Plećka se odvaja od vrata, rebara i grudi po mišićnoj vezi.
• Meso plećke se stavlja u promet sa i bez kostiju.
• Pod mesom vrata podrazumijeva se meso kičmenog stuba od prvog do 5
leđnog pršljena.
• Od grudi se odvaja rezom koji je paralelan sa kičmenim stubom, gdje se vrši
rasjecanje prva 4 rebra na granici njihovih leđnih i srednjih trećina.
• Meso vrata je stavljeno u promet sa kostima.
• Meso III kategorije podrazumijeva meso trbušine, rebara, grudi, koljenice i
podkoljenice.
• Trbušina se odvaja rezom predviđeno za odvajanje buta i slabina, a od
rebara ovim rezom lukom rebara.
 TEHNOLOGIJA SMJEŠTAJA SVINJA
SMJEŠTAJ BREMENITIH KRMAČA
U samom procesu tehnologije krmače oko 30% vremena provode u prasilištu, a 70% u
objektu za bremenite i suprasne krmače. Smještaj može da bude grupni, individualni, grupni
smještaj sa individualnom ishranom.

Grupni smještaj bremenitih krmača Kada u objektu postoje boksovi njihova veličina zavisi od
broja grla. Optimalan broj grla je 6-8, jer se ta grupa može lako ujednačiti pri uzrastu,
datumu pripusta i kondiciji.
Dobra strana ovog metoda je što se najbolje koriste kapaciteti objekta jer sva grla koriste isti
prostor, grla se kreću i navikavaju se na grupu.
Loša strana je što se u početku vodi oštra borba između krmača dok se ne uspostavi socijalni
red, teže je praćenje kondicije svake krmače, jer količina hrane koju uzima zavisi od socijalnog
reda. Po jednoj krmači treba 2,5m² računajući i prljavi dio hodnika. S obzirom na negativne
strane grupnog smještaja prešlo se na individualni smještaj bremenitih krmača. Postoji 2
načina držanja: individualni smještaj u boksovima i individualni smještaj vezivanjem
Individualni smještaj u boksevima Dimenzija boksa za plemenite rase je 2,2m,
širine 0,6m, a ograda je visine 1m.
Dobre strane: grla se ne uznemiravaju, pregled grla je efikasan, uzimanje različitih
podataka je pristupačno, lako se organizuje individualna ishrana prema potrebi
svakog grla, prema njegovoj kondiciji jer svaki box ima svoj valov, manji je utrošak
radne snage, manje je rasturanje hrane, bolje je iskorištavanje objekta tako da se
ovaj metod sve više koristi. Da bi se što više smanjio utrošak rada zadnja 1/3 poda
boxa je rešetkasta i one se postavljaju upravno na valove, a razmak rešetaka je 2,5-
4cm.

Loša strana je što je grlima ograničeno kretanje, pa im propadaju noge, što se

negativno odražava na prašenje, te se grla kraće eksploatišu.
Individualni smještaj vezivanjem Za ovaj sistem su izgrađena ležišta za svako
grlo, a da ne bi ometala jedno drugo prave se pregrade između njih.
Vezivanje se vrši pomoći lanca ili kaiša i vežu se oko vrata ili iza plećki.
Ako je vezivanje iza plećki lanac se pričvrščuje za pod na razdaljini 30-35cm
od valova – što je pogodnije. Ako je vezivanje oko vrata onda je to rastojanje
5-10cm iza valova. Površina poda je 1,2m² po grlu.
Dobre strane su što se koristi manje materijala za izradu boxova, preglednost
je bolja, prilaz radi kontrole i pregleda je jednostavniji. Loše strane su što su
grla praktično fiksirana, sam postupak vezivanja je vrlo težak.

Grupno držanje sa individualnom ishranom Hrana se daje prema uzrastu,

kondiciji i fazi bremenitosti. Kada jednom grlo izabere mjesto za hranjenje
obično ga trajno zadržava. Ovdje su uključene sve prednosti grupnog držanja.
Smještaj krmača i prasadi u prasilištima Na 5-7 dana prije prašenja grla se
prebacuju u prasilište, gdje se primjenjuju različita riješenja.
Danas se na velikim industrijskim farmama koriste uklještivaći, osnovni cilj ovih
boksova je da se omogući uklještenje prvih 7 dana nakon prašenja.
One se grade obično od metala.
Postoje pravougaoni uklještivači u koje se krmače ubacuju 2 dana prije prašenja.
Pravougaoni uklještivači mogu biti različitih konstrukcija.
Srednji dio je predviđen za krmaču dužine 2,2m.
U većem dijelu se postavljaju infracrvene lampe za grijanje i hranilice za ishranu.
Prosječna visina prve šipke od poda je 20-25cm, manji dio uklještivača je za sisanje i
da se sklone prasad ako krmača krene da legne.
Na prednjem dijelu nalazi se hranilica i pojilica.
Uklještivači se mogu postaviti i dijagonalno sve sa ciljem da se prostor iskoristi što
bolje.
Smještaj nerastova Za držanje većeg broja nerastova na farmama, njihov
agresivni karakter, njihova starost, zahtijevaju individualni smještaj, zato se na
farmama primjenjuju 2 osnovna riješenja:
gradi se poseban objekat za nerastove u kojem se primjenjuje vještačko
osjemenjavanje,
grade se prostorije za uzimanje sperme, laboratorije i konzerviranje.
Boks je dužine 3m, širine 2-3m, što znači ukupna površina 6-9m².
Ograda mora biti 1,2-1,5 m visine.
Između bokseva gradi se čvrst zid, da ne bi dolazilo do kontakta između
nerastova, a prednja i zadnja strana boksa može biti od metalnih cijevi.
Ako su 2 reda bokseva onda je sa zadnje strane zid i tu treba ostaviti otvor da
bi mogli izlaziti ispusti.
Oni su obično ne pokriveni, pod boxeva obično je pun, izbjegavaju se
rešetkasti, a pad je 2-3% prema prljavom hodniku.
• Smještaj i odgoj vrlo rano odbijenih prasadi To je tzv. kavezni sistem odgoja. Kod ovog
sistema odgoja koriste se 2 tipa kaveza tj. za 2 faze odgoja.
• 1 faza - je od 2,5-6kg, odbijanje 8-10 dana po rođenju. Dimenzija kaveza: širina 1,2m, dužina
0,6m i visina 0,5m.
• 2 faza - koriste se višespratni kavezi - baterije i postoje 3 reda baterija širine 1,2m; dužine
0,8m i visine 1,80m zbog 3 reda kaveza.

Kavezi su izgrađeni od metala, a ispod podova nalazi se azbestna traka za prikupljanje

ekskremenata koja to automatski izvlači van objekta.
Ishrana se najčešće vrši samo granuliranom hranom iz valova, a napajanje je iz automatskih
pojilica.
Obično se u jednu bateriju smješta jedno leglo.
Smještaj prasadi može i bez kaveza kada se prasad odbijaju poslije 3 nedjelje uzrasta i takva
prasad se mogu prebacivati u posebna odgajališta. Smještaj je podni i broj prasadi u grupi
može da bude oko 20, koji se kasnije dijeli po 10 prasadi. U ovakvim odgajalištima prasad se
drže do težine 25 kg, a kad dostignu tu tjelesnu masu vrši se selekcija prasadi za priplod i za
tov.
Tipovi tovilišta za svinje Tovilišta su posebno građeni objekti koji se tokom cijele godine
koriste za tov svinja.
Postoje 2 varijante zatvorenog tipa tovilišta: Danska i Švedska varijanta

Danska varijanta - karakteriše se time što postoji jedan hodnik koji služi za hranjenje i
on ide sredinom objekta i pored bočnih zidova postoje 2 prljava hodnika za čišćenje.
Kod ove varijante boksevi su poredani u 2 reda.
U prvi red postavljeni su boksevi za prvu fazu tova i dimenzije tih bokseva je 2,1x2,7m.
Drugi red bokseva služi za drugu fazu tova i oni su nešto veći 2,1x3m.
U takve boxeve se može smjestiti 10 grla.
Širina hodnika za hranjenjeje 1,2m, a širina hodnika za izđubravanje je 1,05m, tako da je
ukupna širina objekta 8,5m.
Na početku svakog objekta postoje prostorije gdje se smješta oprema i uređaj za
mehanizovanu ishranu.
Dužina objekta je različita i zavisi od broja svinja.
Švedska varijanta - ova varijanta ima nešto izmijenjen unutrašnji raspored, 2
hodnika za hranjenje, a jedan za izđubravanje.
Hodnik za izđubravanje ide kroz sredinu, a hodnici za hranjenje pored zidova.
Ova varijanta ima 2 reda boxeva koji su istih dimenzija i nema podjele na 1 i 2 fazu
tova.
Dimenzija boksa je 1,9x4m.
Hodnik za izđubravanje je 1,55m, a hodnici za hranjenje 1m širine.
Ovdje je ukupna širina objekta 8,3m i takođe na početku postoje prostorije za
smještaj hrane.
Da bi se smanjio utrošak radne snage kao i prostirke izgrađeni su rešetkasti podovi
kroz koje ekskrementi propadaju i idu u posebne kanale za izđubravanje.
Postoje različite varijante podova gdje je ½ puna a 1/3 rešetkasta ili gdje je pod
potpuno rešetkast.
Upotrebom boxeva sa rešetkastim podom postiže se bolji efekat kapaciteta
objekta, jer se površina po jednom grlu svede na 0,5m².
Krmače u čekalištu
Krmača i prasad u prasilištu
 OPREMA I UREĐAJI ZA SVINJE
• U objektima za svinje koriste se različiti uređaji za ishranu i napajanje.
• Hrana svinjama se može davati u suhoj i brašnastoj formi, granulama,
vlažnom stanju ili se na licu mjesta miješa suha hrana sa vodom.
• Hrana se može davati iz valova iz automatskih hranilica.
• Valovi moraju biti određenih dimenzija zavisno od kategorije svinja tako da
dužina valova mora biti dužine: za prasad 15cm po grlu; tovljenike za prvu
fazu 20cm; tovljenike za drugu fazu 30cm; i krmače i nerastove 60cm po
grlu.
• Širina dna valova za prasad i tovljenike u prvoj fazi tova 22cm, za tovljenike
drugoj faze i nerastove 30cm
• Visina valova prema boxu za prasad i tovljenike prve faze 11cm, a tovljenike
druge faze, krmače i nerastove 25cm.
• Danas se najčešće koriste automatske hranilice i ishrana po volji.
• Hranilice mogu biti okrugle i pravougaone.
• Kapacitet ovih hranilica zavisi od broja grla i one su manjeg kapaciteta da
hrana ne bi dugo stajala.
• Dopremanje hrane do boxova može biti različito, ručno ili na savremenim
farmama se vrši automatsko dopremanje hrane sistemom koji može biti
pužasti, lančani i pneumatski.
• U objektima na spratove hrana se može dopremati slobodnim padom.
• Instalacija može biti takva da se hrana direktno doprema do životinja ili do
posebnih rezervoara iz kojih se ponovo rasporeguju po objektu.
• Napajanje zavisi od toga kako je organizovana ishrana.
• Ako je ishrana obročna onda se i isti valovi mogu koristiti za napajanje
međutim to nije preporučljivo.
• Pri postavljanju automatskih pojilica treba voditi računa o visini pojilica za
mladu prasad 30cm; mladi tovljenici 42-57cm;s tariji tovljenici, krmače i
nerastovi 70-80cm visine.
• Smatra se da jedna pojilica može da zadovolji 5-7 grla.
• Prilikom postavljanja pojilica bitno da se postavlja u vlažnom dijelu boksa.
 Hranilica za tov svinja

Pojilica za tov svinja