PAHAYAGAN/DIYARYO

Iuulat ni: Lineth B. Cequena

PAHAYAGAN O DYARYO
Ang pahayagan ay isang uri ng paglilimbag. Ito ay naglalaman ng mga balita o tala
tungkol sa mga kaganapan na nangyayari sa lipunan. Nagbibigay din ito ng mga
impormasyon tulad ng mga patalastas. Ito ay karaniwang iniimprinta araw-araw at
ipinagbebenta sa murang halaga. Ito rin ay maaring pangkalahatan o may pokus na
interes. Ang iba pang terminolohiya para sa salitang ito ay dyaryo at peryodiko.
 DALAWANG URI NG PAHAYAGAN
Broadsheet
• Ang broadsheet ay pormal na uri ng
pahayagan, karaniwang nakaimprinta sa
malaking papel at nakasulat sa Ingles na
wika. Malawak ang nasasaklaw ng
sirkulasyon nito. Bukod sa mga balita sa
loob ng bansa, naglalaman din ang
broadsheet ng mga internasyonal na mga
kaganapan. Ang target reader nito ay ang
mga taong may mga kaya sa buhay.
Tabloid
• Ito naman ay maituturing na impormal na
uri ng pahayagan. Ito ay mas maliit at mas
maunti ang nilalaman kumpara sa
broadsheet. Ang pangunahing wika na
ginagamit sa Tabloid ng Pilipinas ay
Tagalog. Sa dyaryong ito, maari kang
makabasa ng mga salitang balbal.
 MGA BAHAGI NG PAHAYAGAN
Mukha ng Pahayagan – Ito ang pinakaunang pahina ng pahayagan. Naglalaman ito ng pangalan ng pahayagan
at headline ng mga balita. Makikita mo rin sa pahinang ito ang petsa kung kailan nailimbag ang dyaryo.

Balitang pandaigdig – Mababasa naman sa bahaging ito ang mga kaganapan sa iba’t-ibang parte ng daigdig.
Naglalaman din ito ng mga balita na may kaugnayan sa labas ng ating planeta.

Balitang Panlalawigan – Nakapaloob naman sa bahaging ito ang mga kaganapan sa iba’t-ibang lalawigan ng
bansa.

Editoryal o Pangulong Tudling – Ang pahinang ito ay naglalaman ng matalinong kuro-kuro ng patnugot o
mamamahayag tungkol sa isang napapahong isyu o paksa.
Balitang Komersyo – Ang bahaging ito ng pahayagan ay naglalaman ng mga ulat na may kaugnayan sa industriya, kalakalan, at komersyo.
Mababasa din dito ang kasalukuyang estado ng palitan ng piso kontra sa pera ng ibang bansa.

Anunsyo Klasipikado – Ang pahinang ito ay nakalaan para sa mga taong naghahanap ng trabaho na pwedeng pag-aplayan. Dito rin mababasa
ang mga patalastas tungkol sa mga bagay na ipinagbebenta o pinapaupahan tulad ng kotse, bahay at iba pang ari-arian.

Obitwaryo – Ito ay parte ng pahayagan na naglalaman ng mga anunsyo tungkol sa mga taong pumanaw na. Mababasa sa bahaging ito ang
impormasyon ng mga namayapang tao, kung saan ito nakaburol, kailan at kung saan ito ililibing.

Libangan – Ang pahinang ito ay naglalaman ng mga balita na naghahatid ng aliw sa mga mambabasa. Mababasa dito ang mga balita tungkol
sa mga kaganapan sa showbiz, mga tampok na palabas sa pelikula at telebisyon, at iba pang maiuugnay sa sining. Naglalaman din ito ng mga
laro na nakakakuha ng interes ng mga mambabasa, tulad ng sudoku at crossword puzzle. Dito rin matatagpuan ang komiks at horoscope.

Lifestyle – Mababasa sa bahaging ito ang mga artikulong may kaugnayan sa pamumuhay. Tulad ng tahanan, pagkain, paghahalaman,
paglalakbay at iba pang aspeto ng buhay sa lipunan.

Isport o Palakasan – Sa bahaging ito mababasa ang iskedyul ng mga laro. Mababasa din sa bahaging ito ang mga kaganapan at balita tungkol
sa iba’t-ibang isport sa loob at labas ng bansa.
KASAYSAYAN NG PAHAYAGAN SA PILIPINAS
 • GACETA DE MANILA (1861) –Mula sa dating Boletin
• KASAYSAYAN NG PAHAYAGAN SA PILIPINAS
SUCCESOS FELICES(1637) – nagsimula ang
pamamahayag sa Pilipinas sa paglalahathala ni Tomas
Pinpin, isang Pilipinong manlilimbag ng SUCESOS
FELICES, isang polyeto (newsletter) sa Maynila.Inilathala
niya sa Kastila ang pangunahing mga kuwento ukol sa
mga tagumpay ng La Naval laban sa mgaDutch sa ternate.
Ngatagal ito hanngang 1809. AVISO AL PUBLICO
(1799) – isa itong Hojas Volantes or flying sheets (notices
to the public) na lumitaw noong Pebrero 27, 1799.
Sinasabing ang sukt nito ay tulad ng isang malaking
kwaderno. Ito ay tungkol sa kampanya laban sa mga
Muslim at pagkabihag ng mga pirata sa Sulu nang mga
hukbong Kastila sa pangunguna ni Gomez. DEL
SUPERIOR GOVIERNO (1811)- Ang kaunaunahang
pahayagan sa Pilipinas na lumabas ng palagian sa patnugot
ni Governador-Heneral Manuel Fernandez de Folgueras
noong Agosto 8, 1811. Dahil sa hig[it ng sensura ng mga
Kastila hinggil sa mga lathalaing nakasisira sa kanila, ang
pahayagang ito ay umiral lamang sa maikling panahon at
pagkatapos ng labinlimang labas ay kusa nang namatay.
de Oficial ay muling nirebisa ang mga nilalaman ng
pahayagang ito at pinangalanang Gaceta de Manila. Ilang
opisyal ng pamahalaan ang inobligang magsabskaryb dito
ni Gobernador Heneral Blanco.Naglalathala dito ng mga
batas militar para sa 8 lalawigan ng Luzon, mga patalastas
ang gobyerno, opisyal na kautusan, mga court orders at
iba pa pang mahahalagang impormasyon.Ito ay nanatili
hanggang Agosyo 8, 1895 limang araw bago tayo sakupin
ng mga Amerikano. Dahil sa ito’y namayagpag ng 38 taon
at itinuturing na pinakamatgumpay na pahayagan sa
panahon ng mga Kastila. LA ESPAFIA OCEANICA
(1862) – Una itong pinangalanan na Revisa de Noticias y
Anuncios nong 1861 na di kalaunan ay naging La Espafia
Oceanica. EL CATOLICO FILIPINO (1862) – ito ang
kaunaunahang relihiyosong pahayagan mula sa patnugot
ni Mariano Sevilla. EL PASIG – Pahayagang Kastila na
minsa’y nasasamahan ng mga artikulong Tagalog upang
magbigay edukasyon sa mambabasa. Dalawang beses sa
loob ng isang buwan ito kung maglathala ngunit di rin
nagtagal at tuluyang nawala.
• LA ESPERANZA (1846) – Disyembre 1, 1846 – ay
kinilalang unang pahayagang pang-araw-araw maliban
lamang sa araw ng Lunes ang La Esperanza sa patnugot
nina Felipe Lacorte at Evarisco Calderon.Malaking bahagi
nito ay mga talakayang pampilosopiya, panrelihiyon at
pangkasaysayan.
• BOLETIN DEL EJERCITO (1864) – Ito ay pahayagang
nakatutok sa mga sandatahang lakas at di gaanong
binigyang interes ng publiko kaya tuluyan na rin naglaho.
• LA ESTRELLA (1848) – nahinto na ang publikasyon
noong 1849.
• EL POVENIR FILIPINO (1865) – Labindalawang taon na
nakipagsapalaran ang pahayagan na ito na laging muntik-
muntikan nang bumagsak dahil sa hindi pagkakasundo ng
mga patnugot. Naging babasahin ito ng mga mambabasang
tumututok sa linguhang bull fighting na pinangungunahan
ni Lorenzo Sanchez(isang bantog na toreador) na
nagsimula noong June 10, 1871.
• DIARIO DE MANILA (1848) – sa patnugot ni
Felipe del Pan at tumagal hanggang 1852. EL
INSTRUCTOR FILIPINO EL DESPERTADOR
(1849)- tumagal lamang ng ilang araw at ilang
buwan. BOLETIN OFICIAL DE FILIPINAS
(1852) – mula sa dating diario de manila
isinaayos itong muli at pinangalanang
BOLETIN OFICIAL DE FILIPINAS.Binigyang
opurtinadad nito ang kanilang mga sabskrayber
na mailathala ang kanilang patalastas nang
hanggang anim na linya lamang. Ito ay tumagal
hanggang 1860. EL COMERCIO (1858) – isang
pahayagang paghapon mula sa patnugot ni
Ulpiano Fernandez at kalaunan ay pinamunuan
ni Gobernador Heneraal Soler y Ovejero.
ILUSTRACION FILIPINA (1859) – unang
nailathala noonh march 1, 1859 at naglabas ng
dalawang bese na isyu kada buwan. Ito’y
tumagal lamang hanggang Disyembre 15, 1860.
 PANAHON NG HIMAGSIKAN
• REVISTA MERCANTIL – Isang linguhang
pahayang pang-komersyo ni Joaquin de
Loyzaga na di kalaunan ay nakipagsanib sa
El Commercio bilang kontributor. PEVISTA
DE ADMINISTRACION (1866) – Si
Joaquin de Loyzaga rin ang nagpasimula ng
pahayagang ito na kung saan lahat ng
patnugot at mga kontributor ay pawang
empleyado ng pamahalaan. Sa kanila rin
nakapokus ang interes ng mga artikulo
ngunit tumagal lamang ng ilang buwan. El
DIARIO DE AVISOS (1868) – Unang
nakapaglathala ng sipi noong Pebrero 1,
1868 at naging huli na noong Oktubre 11,
1869.
• EL COMERCIO (1869) –Isang pahayagang panghapon ang muling binuo ni
Joaquin de Loyzaga at Francisco Diaz Puertas gamit ang kaparehong pangalang
(EL Comercio) ng pahayagang unang lumabas noong 1858. Kasabay man ng
Diario de Manila at El Porvenir, ang El Comercio ang may pinakamatatag at
episyenteng naglathala ng pahayagan sa buong kalupaan sa loob ng 56 taon
(1858-1925) nang may parehong pangalan. Ito ang pinakaprogresibong
pahayagan noong panahon ng Kastila na binili ni Senator Ramon Fernandez at
isinama sa La Opinion. Ang unang patnugot nito ay Joaquin Loyzaga at nang
pumanaw siya , si Francisco Diaz Puertas ang pumalit. Nang siya ay pumanaw
na rin ay si Jose de Loyzaga na anak ni Joaquin de Loyzaga ang naging
patnugot EL TRAVADOR FILIPINO (1874) – Naglathalang mga tula ng isang
beses sa loob ng iang linggo. REVISTA DE FILIPINAS (1875) – Linguhang
pahayagan na naglalathala ng mga kaalamang may kaugnayan sa agham at mga
literaryong gawain. EL ORIENTE (1875) – Linguhang pahayagan na
naglalathala ng iba’t ibang mga rebyu at ilustrasyon. BOLETIN DE LA REAL
SOCIEDAD ECONOMICA FILIPINA DE AMIGOSDEL PAIS – ito ang
pahayagang nakaukol sa Agrikulturang mga sulatin at anunsiyo buwan-buwan
na tumagal hanggang 1899. BOLETIN DE LA LIBRERIA ESPAFIOLA –
naglathala lamang ng ilangisyu at sa pinakahuli ay nakasaad na ang kanilang
paghinto at mga pananalitang “Here we have another demonstration of how few
people in the Phil. read”
 • POVENIR DE VISAYAS (CEBU) - Itinayo sa
• EL ECO DE VIGAN – unang pamprobinsyang
pahayagan na nailathala sa labas ng Maynila
ngunit nahintosa parehong taon. LA SEMANA
ELEGANTE – itinayo noong ika -1 ng marso
1884 ni Pedro Groizard na may panulat-kamay
na “Larra”. Dahil sa mga eksposisyon at
negatibong laman lagi ng pahayagan ito’y
nagdulot ng kaguluhan at maydalawampung
linggo bago tuluyang isinara. EL POVENIR
DE VISAYAS – Itinayo sa Iloilo ni Diego
Jimenez, iang agresibing manunulat ng
pahayagang ito na nagsisiwalat ng iba’t ibbang
katiwalaan na nagingdahilan upang magkaroon
siyang maraming kaaway. Noong 1886 ay
iyinayo rin niya ang El Eco de Panay na
nagpatuloy hanngang sa masakop tayo ng mga
Amerikano noong 1899. EL
pinakamatandang syudad ng pilipinas ni Eduardo
Jimenez, kapatid ni Diego Jimenez, lingguhang
pahayagan sa Cebu na tumagal hanngang sa
panahong bago masakop ng Amrikano ang bansa.
LA OPINION - Pahayagang naglathala ng
hayagang pagsalungat sa mga prayle sa pagpapaalis
sa arsobispo at paghingi ng reporma sa pamumuno
ni Benito Quiroga na sinundan ni Jesus Polanco na
tumagal hanggang 1889. Ito ay muling binuhay
noong 1890 sa pangalang El Eco de Filipinos. LA
VOZ DE ESPAFIA - Binuo noong ika -4 ng Hulyo
bilang pangontra sa mga pahayag ng La Opinion sa
patnugot ni Agustin Alfonso Moeras. Nang
magretiro si Mosares kalaunan ay pinamunuan ito
ni Jose dela Rosa. Noong 1892 pinangalanan itng
La Voz de Espanola sa pamumuno nina Federico at
Antonio Hidalgo at may islogan na “ The
Philippines by Spain and for Spain”.
 • LA ESPANA ORIENTAL (1888) - Itinayo ni
• PANAHON NG PAGBABAGO DIARIONG
TAGALOG – Ikaapat na pahayagang lumabas sa
taong 1882 na may islogang “It is possibleto love
the Philippines without hating the Spain and to
love Spain without hating the Philippines.” Ito ay
tumagal lamang ng limang buwan at sinasabing
hindi ito nakahimok ng malaking bahgada ng
tagapagtangkilik sa nasabing ideya ng islogan.
EL FORO JURIDICO RE’VISTA DE
LEGISLACION Y JURISPRUDENCIA – Isa ito
sa pinakaimportanteng pahayagan na itinayo ni
Jose Maria Perez Rubio. Nakadisenyo para sa
sirkulasyon ng mga abogado at patnubay para sa
mga hustisya at kapayapaan. Ipinasara ito ng
Gobernador Heneraal noong 1888 dahil umano sa
kawalan ng lisensya sa pamahalaan. Matapos ang
ilang taong pakikipaglaban sa korte ay muli itong
binuksan noong 1893.
Manuel Schiednagel bilang pamahayagang
laan sa pagbibigay papuri sa mga Espanyol
ukol sa nagawa nila sa bansa gaya ng tungkol
sa relihiyon, edukasyon at kung anuano pang
ikinabuti nang buong sambayanan dulot ng
kanilang pamamahal. Tuluyang natalo at
nadaig nito ang La Opinion. REVISTA
CATOLICO - Hunyo 1888 lumabas ang
pahayagan na may isyu sa dalawang
lenggawahe na di kalaunan ay naging
dalawang beses na lamang na isyu sa loob ng
isang buwan hanggang 1896 ang huling isyu.
EL ILOCANO - Sinimulan ni Isabelo de los
Reyes noong Hunyo 1889 biang neytib na
pahayagan ng mga Ilocano na may halong
wikang Espanyol. LA ALHAMBRA - Binuo
noong July 3, 1889 ni Jose Moreno de
Lacalle, isang mayamang abogadong
• Espanyol na naglathala ng mga sulatin sa sining, agham at
sosyal na interes. Dalawang isyu kada buwan ang
paglathala na umiral hanngang ika-30 ng Hunyo 1890. LA
SOLIDARIDAD -Unang lumabas noong ika -15 ng
Pebreo, 1889 sa Madrid Spain na ginastusan ni Dr. Pablo
Riazares mula sa patnugot ni Graciano Lopez Jaena.
PATNUBAY NANG CATOLICO - Unang Tagalog na
publikasyon noong Abril 1890 sa patnugot ni Pascual H.
Poblete, ngunit di rin nagtagal. EL PAJARO VERDE - Ika-
4 ng Setyembre, 1890 ang unang labas sa patbugot ni
Vicente Garcia Valdez. Ito ay inilathala sa luntiang papelna
may ilustrasyon at paalaala upang maglibang ng mga
mambabasa at makalimot sa kanilang mga problema. LA
LILLIPUTENSE - ika -6 ng Nobyembre, 1890 nabuo na
may lingguhang isyu patungkol sa mga kabataan ng bansa.
Huling lathala ay noong ika-12 ng Marso, 1891. LA
LECTURA POPULAR - pahayagang patungkol sa mga
katutubo mula sa patnugot ni Isabelo delos Reyes na
naglabas lamang ng ilang isyu. EL BELLO SEXO -
pahayagang laan para sa mg kababaihan. BOLETIN DEL
MUSEO BIBLIOTECA - sa patnugot ni Pedro A. Paterno
na bumalik mula sa Espanya.
• BOLETIN OFICIAL DEL MINISTERIO FILIPINO
- nakatuon sa edukasyon at mga propesyon ang
nilalaman. ANG KALAYAAN kauna -unahang
rebolusyonaryong pahayagan ng Kataastaasang
Kagalang-galangang Katipunan ng mga Anak ng
Bayan. Itinayo noong ika -18 ng Enero, 1896.
Naglalayon itong ipahayag sa lahat ang kasamaan at
kasakiman ng mg prayle at mga kastilang opisyal
upang makapag-organisa ng isang rebolusyon.
Nakalathala rin sa mga artikulo ng pahayagan ang
ilang ebidensya upang makahikayat nang
mambabasa. Itinuturing itong isa sa
pinakamahalagang pahayagan sa Kasaysayan ng
Pilipinas. ANG PLIEGONG TAGALOG - itinayo ni
Juan Atayde na ayon sa kanya y marapat lamang na
magkaroon ng pahayagang nakalathala sa wikang
ito at hindi puro sa Kastila na lang. LA
INDEPENDENCIA (1898) - itinayo ni heneral
Antonio Luna sa tulong ng kanyang kapatid na si
Joaquin noong September 3, 1898. Isa ito sa pinaka
 • PANAHON NG AMERIKANO 1899 COLUMNAS VOLANTES
• importanteng pahayagan sa panahon ng rebolusyon
THE NEWSPAPER LA REPUBLICA FILIPINA
iitnayo sa Mandaluyong, Rizal noong ika-15 ng
Setyembre sa patnugot ni Pedro A. Paterno at di
kalaunan noong opisyal n pahayagan ng pamahalaa
noong 1901 ng sumulat si General Douglas Mac
Arthur bilang Sekretaryo ng digmaan g mga
panhong ito. EL HERALDO DE LA
REVOLICION FILIPINA ika-29 ng Setyembre
1898, inilathala sa Malolos Bulacan sa unang
pagkakataon ang El Heraldo de la Revolicion
Filipina. Ito ay naging opisyal na publikasyong
pahayagan sa panahong may rebolusyon sina
Heneral Emilio Aguinaldo. LA REVOLUTION -
iska - 29 ng Disyembre 1898 inilathala sa Jaro
Iloilo na naglalayong ipaglaban ang mga karapatan
ng Pilipino.
- ika 24 ng Marso, 1899 ang Columnas Volantes ay inilathala sa
Lipa Batangas. Ito ay naglalaman ng mga artikulo ukol sa pulitika
at mga sandatahang lakas. Ito ay binuo ng mga propesyunal na
nabibilang sa samahang Club Democratico Independiente.
FILIPINAS ANTE EUROPA AT EL DEFENSOR DE FILIPINAS
- inilathala sa Barelona Espanyan sa patnugot ni isabelo de los
Reyes. BOUNDING BILLOW - inilathala rin ang kaunaunahang
pahayagang Amerikano kung saan inihahayag ang pagkapanalo ni
Heneral Dewey at pagsaupo niya sa pwersang amrikano sa
Manila Bay. Ito ay binubuo ng apat na pahina at may habang
labindalawang pulgada at walong pulgada na lapad. Mabibili ito
sa halagang 25 sentimong ginto kada sipi at ito’y naglathala at
gumawa ng maaraming kopya bilang alaala na rin sa nasabing
tagumpay. THE MANILA TIMES - ang unang pang-araw-araw
na pahayagan sa panahon ng Amerikano na ang namamamahala
sa bansa. Una itong isinaayos noong ika -11 ng Oktubre 1898
ngunit noong 1899 naging establisado ito sa patnugot ni Thomas
Cowan at negosyanteng si George Sellner. EL GRITO DEL
PUEBLO - ( Ang Sigaw/Tinig ng Bayan) itinatag ni Pascual
poblete noong 1900. EL RENACIMIENTO (Muling Pagsilang ) -
itinatag ni Rafael Palma noong 1900. MANILA DAILY
BULLETIN - isa rin sa mga pangaraw-araw na pahayagan noong
1900 na tinatangkilik natin magpahannggang ngayon.
EL NUEVO DIA -kahulugan nito’y ANG BAGONG ARAW na itinatag rin ni
sergio Osmena noong 1900. PANAHON NG MGA HAPON (1941-1945) Sa
panahong ito tatlong pahayagan lamang ang umiral. Ito ay nag The Daily Tribune,
Manila Bulletin, Dail Herald. Nakabuo rin ang TVT o mas kilala bilang Taliba-La
Vanguardia- Tribune at DMHM o bilang Debate-Mabuhay--Herald-Monday Mail
kasabay ng patuloy na pagusbong na rin ng Magasin at Komiks na Liwayway na
lumutang bago pa man manakop ang mga Hapon sa bansa. PANAHON NG
LIBERALISASYON (PEBRERO 1945) Lumabas ang Magasin na Yank, Daily
Pacifican, The Stars and Stripes at pinaikling edisyon ng Times at Newsweek