Panitikan at

Rehiyon
PANITIKAN
▶ galling sa salitang “pang|titik|an” – titik ay
nangangahulugan
Literatura mula sa salitang Latin na “Litterana”
▶ Nagpapahayag ng mga kaisipan, mga damdamin, mga
karanasan, hangarin at diwa ng mga tao.
▶ Nagsasalaysay din ito sa pamahalaan, lipunan at mga
pananampatalaya at mga karanasang may kaugnay ng
iba’t ibang uri ng damdamin tulad ng pag-ibig,
kaligayahan, kalungkutan, pag-asa, pagkapoot,
paghihiganti, pagkasuklam, sindak at pangamba.
DALUBHASANG PILIPINO
▶ Noong 1983, para kay Arrogante, isang talaan ng buhay
ang panitikan kung saan nagsisiwalat ang isang tao ng
mga bagay na kaugnay ng napupuna niyang kulay ng
buhay at buhay sa kanyang daigdig na kinabibilangan.
Ginagawa ito ng isang tao sa pamamagitan ng
malikhain pamamaraan.
▶ Noong 1995, inilarawan ni Salazar ang panitikan bilang
isang lakas na nagpapagalaw sa lipunan. Dinagdag pa
niyang isa itong kasangkapang makapangyarihan na
maaaring magpalaya sa isang ideyang nagpupumiglas
upang makawala. Para sa kanya, isa rin itong kakaibang
karanasang pantaong natatangi sa sangkatauhan.
 PANITIKAN
SA REHIYON
1
(ILOKANO)
HILAGANG KANLURAN NG LUZON
Kabisera
•Lungsod
ng Laoag

Lokasyon at
H • Vigan

K S

T
topograpiya
• San Fernando

• Lingayen

• bulubundukin at maburol
• malawak na kapatagan ang Pangasinan
Mamayan at
Katangian
ANG MGA MAMAMAYAN DITO AY HALOS MGA
ILOCANO.
ILOKANO-Ang tawag sa
lipi ng naninirahan sa
•Ang mga katangian ng mga Tagalog nasabing lugar.
nasa Region 1 ay ang 3%
Pangasinense
pagiging masipag at matipid. 28%
KURDITAN-Ang tawag
sa kanilang panitikan.
KURDIT-‘’sumulat’’

•Ang mga relihiyon dito ay

Romano Katoliko, Protestante Ilocano
at mga Iglesia ni Cristo. 69%

1. Ang mga taong nakatira sa bayan na ito ay matatagpuan sa maliit na baybayin na ‘’look’’. Ang
unlaping
‘’I’’ nangangahulugang ‘’mula sa’’ o ‘’ilog’’.
2. Nagmula sa ‘’loko” na ang ibig sabihin ay ‘’bayan sa kapatagan’’at dinadagdagan na lamang ng ‘’I’’.
 MGA
KATUTUBO

Tingguian / Itneg

• Ang Tingguian ay nakuha mula sa kataga ng

Tingue, na
nangangahulugan na mountaineers

•Tingguian, samakatuwid, ay tumutukoy sa "Ang mga tao

ng bundok".

•Itneg ay kung ano ang Tingguians ay kilala sa

Samtoy (Ilokano) salita.
LIKAS NA YAMAN, KABUHAYAN AT
INDUSTRIYA

Likas na Yamang Mineral

• asbestos
• ginto
• apog
• tanso
• silica

• Bigas ang pangunahing

produktong agrikultura.

•Hanapbuhay ay paggawa
ng mga muebles mula sa
yantok at kawayan.
Likas na Yaman, Kabuhayan at Industriya

• Tabako ang pangunahing produktong komersyal.

•Ang Pangasinan ay kilala rin sa bangus at

pagawaan ng asin.
DOCTRINA CHRISTIANA
 Ni Cardinal Berllarmine na isinalin ni P. Francisco Lopez.
 Ito ang kauna-unahang libro ng mga ilokano.
 Naglalaman ito tungkol sa unang tulang iloko at mga bahagi na naisulat ng mga
katutubong
script.
A.KANTAHING BAYAN

1. Pinagbiag-ito ay awiting nagpapahayag ng kuwento ng bayani. Nahahati sa dalawang

uri:
ang awiting nagpapahayag ng kaisipan at saloobin.
2. Dallot-awit sa mga kasalan,binyag at ibang pang pagtitipon na sinasaliwan ng sayaw
at pagbibigay ng payo sa bagong kasal.
-Isang uri ng pagtatali ng lalaki at babae sa saliw ng tulali.
• TULALI- isang plawtang iloko na may 6 na butas.
Halimbawa: Da mangngalap ken agsansana(ang mga mangingisda at mag-aasin)
Salin ni
Deogracia del Castillo-Santo
3. Badeng-sang awit pag-ibig na ginagamit ng mga kalalakihang
4. Dung-aw-awit para sa mga patay
Halimbawa: As-asug daguiti kararrua; Agtig-ab ti
lubong
5.Dasal na patungkol sa mangmangkik -ang mga
mangmangkik ay espiritu sa kagubatan na
dinadasalan
6. upang
Arinkenken- hindi silang
paligsahan magalit.
mga lalaki at babae .
Angsa karapatan at responsibilidad.
tema nlia ay tungkol
7.Hele o duayaya- Awit na pampatulog sa mga bata
8.Awit sa pagtatanim,paggapas, pangingisda, at
bago
tumungo sa digmaan.
B.SALAYSAYING BAYAN
1.ALAMAT
Halimbawa:
1. Bakit umakyat sa damo ang mga suso? Ni Jose E. Tomeldan ng Binalonan,
Pangasinan
2. Ang kauna-unahang unggoy ni Sotero Albano ng Dingras, Ilocos Norte
3. Ang alamat ng bigas
4. Alamat ng pinaupong bangkay
2.KUWENTONG BAYAN
Halimbawa:
5. Ang tatlong magkakapatid na lalaki
6. Ang tatlong magkakapatid na masuwerte
7. Si juan tamad
8. Ang gintong tuntunin
3.EPIKO
Halimbawa:Biag ni lam-ang ni Pedro Bukaneg
BURBURTIA O BURTIA -ito ang katumbas ng bugtong g tagalog kung
saan
sinusukat nito ang kaisipan ng mga ilokano.
Halimbawa:
a.no baro ket narukop
no daan nalagda ,sagot( tambak)

PAGSASAO-salawikain sa tagalog.,may aral at bibigkas ng

patula Halimbawa: ti adda siniglot na isu ti adda bukraen na
ARASAAS- katumbas ito ng bulong sa tagalog.Halimbawa:
Umaykan , dika
agbatbati, Puwera dildilaw
V.MAIKLING KUWENTO
SARITA-ang tawag ng mga ilokano sa kanilang maikling
kuwento.Ito’y nanganagahulugang kuwento sa tagalog.
1. Ti langit iti innamnamatayo( ang langit ang pag-
 PANITIKAN
SA REHIYON
2
LAMBAK NG CAGAYAN
Mga Lalawigan at Kabisera:
· Batanes – Basco
· Cagayan – Tuguegarao
· Isabela – Ilagan
· Nueva Vizcaya – bayombong
· Quirino – Cabarroguis

Mga halimbawa ng ilog na matatagpuan

sa rehiyon:
Cagayan River – Pinagkukunang
tubig para sa
irigasyon. Pinakamahabang ilog sa Pilipinas
• Chico River
• Magat River
• Pinacanauan River

Halos lahat ng mga lugar sa Cagayan Valley ay

napalilibutan ng bulubundukin na katatagpuan
ng mga kagubatan.
Mga Katutubo sa Rehiyon II:
• Ivatan sa Batanes
• Gaddang at Ibanag sa Cagayan, Isabela,
at Nueva Vizcaya
• Dumagat
• Isneg
• Ita Mga Produkto
• Igorot Rehiyon
• tabako
Mga punung-kahoy na matatagpuan sa • palay
bulubundukin ng rehiyon
• Benguet Tree
• mais
• Narra Tree • gulay at
• Ipil-ipil prutas
• Teak • kape
• Mahogany • cacao
Likas na Yaman Mineral ng Rehiyon • sibuyas
• Bakal • halamang-
• Pilak ugat
• Ginto
• table
• Limestone
• manganese
• rattan
• Graba • kawayan
• bato
 ▶ EPIKO -.ANG ISA SA PINAKA TANYAG NA EPIKO SA CAGAYAN AY ANG KUWENTO NI BIUAG AT
MALANA O "BIUAG
anni Malana" sa lokal na dayalekto.
▶ SALOMON- Ito ay isang epikong inaawit kasabay ng “cinco-cinco” o instrumentong may
limang kuwerdas tuwing Pasko sa harap ng altar.
Anni i ibini wagi?
(What are you sowing, brother?)
Said the farmer: Batu i paddag gunak ku ibini.
(I am sowing pebbles.)
Said Mary: Batu nga imulam, batu nga emmu gataban.
(Pebbles that you sow, pebbles that you reap.)

▶VERZO- Ang verzo ay katumbas ng coplas ng mga Espanyol. Ito ay isang awit na may apat na linya
at tugma. Karaniwang ginagawa o nililikha ng versista ang verso sa mismong okasyon tulad ng kasal
at binyag.

Arri ka mavurung ta
Kabaddi ku lalung, kuak
Ku mamayappak,
kannak Ku utun, gukak.

(Worry not my being a small

cock, For when i fly to attack)
• AWIT- Ang mga awit ay mga kantang para sa pag-ibig at madalas ang mensaheng dinadala
nito ay pangako, pagtatapat, paninigurado, mga pagtuturo at pag-alalay na maibibigay.

PAGAYAYA

Pagayaya ay a
metallugaring I pattaradde
tam ngamin, Pagayaya I
palu paggia Pangawanan
ta zigariga,
Pare nakuan tu yao nga
gayam, Makeyawa tam
mulamuagang Kegafuanan na
kapawan
Na ziga nganufulotan.

(REJOICING )

Happiness is the end

Of our being
together
Happiness is the well-
being And elimination of
suffering. May it be that
this occasion, Bring us
• SALAWIKAIN- Ang mga salawikaing Ibanag o "unoni" sa lokal na
dayalekto ay pwedeng isang prosa o maaari rin itong tula. Ito ay paturo
at kinapupulutan ng aral.
I buruasi nga inikkao, nu ari atazzi, alawa nikaw.
(Borrowed clothes are either loose or tight.)

Awat tu serbi na ru nga kukua, nu marake i

pinangngapangngua. (Wealth is useless if
character is worthless.)

• BUGTONG- Ang "palavvun" o bugtong ay ginagamit nang mga

Ibanag bilang isang anyong pang-kasiyahan o kung sa ibang kaso,
maaari rin itong isang anyo ng tagisan ng talino. Ito ay itinuturing na
pang-relaks kung pagod
Pira y levu na
Vulauan y unag na - Illuk
(What is golden that is surrounded with silver? - Egg)
 PANITIKAN
SA REHIYON
3
GITNANG LUZON
 Lalawigan Etno-
• Pampanga linggwistok
• Bulacan o
• Bataan • Tagalog
• Ilokano
• Nueva Ecija Kapampanga
• n
• Tarlac Pangasinens
• Zambales e
•
• Pangingisda, panghahayupan,
pagsasaka, pagmimina, pagtrotroso, at
paggawa ng asukal at produktong
yari sa rattan. Idagdag pa ang
paggawa ng parol na may
pandaigdigang kalidad
• Kilala rin ang lugar sa mga
pangunahing produkto katulad ng
bigas, mais, isda, kawaya at mga
mineral tulad ng ginto, tanso,
platinum, at iba pa.
 PANITIKAN NG KAPAMPANGAN
AWITING BAYAN
• Basulto – ito’y naglalaman ng mga matatakinghagang salita
na pankaraniwang ginagamit sa pagpastol ng mga
kambing, baka, kalabaw, at iba pang mga hayop

• Goso – tumutungkol sa moralistikong aspekto ng

kanilang kalinangan. Ito ay may tiyak na aral at
inaawit sa saliw sa gitara, biyolin, at tamburin tuwing
Araw ng mga Patay

• Pamuri – nag-ugat sa salitang “puri” at inihahanay sa isang

uri ng awit ng pag-ibig ng mga Kapampangan

• Pang-obra – nagpapakita ng pagpapahalaga sa mga

gawaing ng mga kapampangan
• Paninta – awit bilang pagpaparangal ng mga
Kapampangan sa isang hayop, bagay, lugar o tao na
kanilang labis na pinahalagahan. Ipinalalagay din
itong isang awit ng pag-ibig

• Sapataya – awiting nag-uugnay sa mga

kapampangan sa kanilang paniniwalang politikal.
May himig ito ng pangangatwiran o pagtatalo
habang sinasaliwan ng isang sayaw sa saliw ng
kastanyente.

• Diparan – naglalaman ng mga salawikain at

kasabihan ng mga kapangpangan. Ang kanilang
paksa ay hango sa katotohanan na kanilang
naranasan sa buhay.
 DULA
• Karagatan – inihahayag sa paraang patula ang pagsasadula ng kanilang karagatan. Ito
ay nag-ugat sa isang kasaysayan ng isang prinsesa na sadyang naghulog ng singsing sa
dagat upang mapakasal sa katipang mahirap na maninisid ng perlas.

• Duplo – ito’y nilalaro rin sa lamayan ng mga patay kung saan nagpapaligsahan ang
mga
kalahok sa laro sa kanilang husay sa pagtula

• Kumidya – laging hango sa pag-iibigan ng isang prinsipe at prinsesa. Ang lanbanan ng

mga Kristiyano at muslimang binibigyan ng mahahalgang bigat dito at laging
nagtatapos sa pagtatagumpay ng mga Kristiyano at pagbibinyag ng mga Muslim sa
Kristiyanismo.

• Zarzuela – mula sa zarzuela ng mga Kastila na nag-ugat sa lugar kung saan ito ang
unang itinanghal sa Espanya, ang Zurzuela de la Provincia de Guenco.
 LALAWIGAN NG
NUEVA ECIJA
• Ito a may pinakamalawak na lupain sa rehiyon 3
• Tinaguriang palabigasan ng Pilipinas na nasa hilagang-silangang bahagi ng gitnang
Luzon
• Ito ay may kabuuang sukat na 560,220 kilometro parisukat
• 1705 – pinangalanang Nueva Ecija ang lalawigan ng isang kastila nangangalang
Cruzan
alinsunod sa ngalan ng kanyang bayan sa Espanya, ang Ecija, Seville

AKDANG PANRELIHIYON
PASION
 Isang akdang panrelihiyon na naglalaman ng buhay at
pagpapakasakit ni Hesukristo
CENAKULO
 Isa pang paraan ng pagpapahayg ng akdang ito
 Pagsasabuhay ng paghihirap ni Kristo hanggang
sa kanyang kamatayan
 PANITIKAN
SA REHIYON
4-A
CALABARZON
KLIMA
Ang Lalawigan ng Batangas, Cavite at Occidental Mindoro ay may
tiyak na
dalawang tag-init mula Nobyembre - Abril
panahon: samantalang
tag-ulan sa ibang buwan ng taon

Ang Rizal at Laguna ay may mga bahaging nakakaranas ng ikatlong uri

ng klima.Hindi tiyak ang panahon. Tagtuyo mula sa isa hanggang
tatlong buwan. May bahaging nakakaranas ng dalawang tiyak na
panahon

Ang Marinduque,Romblon
panahon. tag-ulanatsa
Oriental
buongMindoro ay maymula
taon, tagtuyo hindi rin tiyak na
isang hanggang
tatlong buwan.
LIKAS NA YAMAN,INDUSTRIYA AT
PRODUKTO
Niyog ang pangunaning produkto ng
rehiyon.

nagtatanim din sila ng

iba pang produkto tulad
ng palay,mais tubo,
kape prutas at gulay.
 PALAY ANG INAANI SA LAGUNA AT
BATANGAS

Matatamis na Lansones naman ang sa Paete, Liliw

at Nagcarlan

Saging, pinya at abokado naman sa bayan ng

Cavite
 MGA KILALANG
MANUNULAT SA REHIYON
IV- > Sa aking mga
kababata
▶
A
Jose Rizal
( Laguna)
> Noli Me Tangere ( Huwag mo akong salingin)
> El Filibusterismo -1891
> Huling Paalam -1896
> Sobre la indolencia de los filipinos ( Hinggil sa katamanran ng mga Flipino.)
> Ala Juventud Filipina ( Sa kabataan Pilipino)
> Filipinas Dendro de cien anos ( Ang Pilipinas sa loob ng Isangdaang taon).
▶ Teo S. Baylen ( Cavite)
- Bawat Hukay
-Takipsilim at lumang lambat
▶ Rev. Fr. Arnel S. Vitor (Rizal)
- Ang tutong
▶ Buenaventura S. Medina Jr. ( Cavite)
- kapangyarihan at punong-kahoy
▶ Alejandro S. Abadilla (Cavite)
- Ako ang daigdig at sanaysay sa
Tula
▶ Claro M. Recto (Quezon)
- Noong bata pa ako
Clemente M. Bautista
> kilalang komentarista sa estasyon ng DZRH.
>Pinatunayang di lamang sining ng
musika at pagguhit ang talento ng mga taga-
AngonoRizal, gayundin sa larangan ng
panitik.
▶ MAY DAIGDIG SA KARAGATAN
Ligaya Tiamson Rubin
> Taga- Angono , Rizal
> Kasalukuyang nagtuturo sa U.P
> Tagapangulo ng Departamento ng
Filipino
at Literatura.
▶ PAANO NAGSUSULAT ANG ISANG INA
 PANITIKAN
SA REHIYON
4-B
MIMAROPA
 Oriental Mindoro

Marinduque
Occ. Mindoro

Romblon

Palawan
Ang MIMAROPA ay binubuo
ng mga sumusunod :
>OCCIDENTAL
MINDORO
>ORIENTAL
>Marinduqu
MINDORO
e
>Romblon
>Palawan
 LIKAS NA
YAMAN

PAGHAHALAMAN PAGBUBUHANG
PAGMAMARMOL
IN

PANGINGISDA
SAGING
NIYOG MAI KAPE SUHA
BUKO S KALAMANSI RAMBUTA
N
O THE “MINA
MAI DE
THREE
T ORO”
R ISLAND
I
ARAYAN
E HUNUO
ALAANAN
TADYAWAN
N BUHID
T

M
A

LI
N
PAGMAMARMOL
PAGGAWA NG MGA
D KASANGKAPAN SA BAHAY
PAGHAHAYUPAN
O
 OCCIDENTAL MINDORO
PANGUNAHIN
MAMAMAYAN
G
HANAPBUHAY KLIMA
PRODUKTO
-PALAY
-TAGALOG
-NIYOG
( 70%)
-MGA
-PAGTATANIM -TAG-TUYOT
PRUTAS
- (Dec-Mayo)
-MGA
ILOKANO
BUNGAN -TAG-ULAN
( 15%)
G UGAT
(ROOT PANGINGISD
-
CROPS)
BISAYA A
-GULAY
( 10%)
-PAGMIMINA
MARINDUQUE
 TRIBO NG
MANGYAN
KATUTUB
O NEGRITO NG
PANAY

HANAP- PAGMAMARMOL
BUHAY PANGINGISDA
,
PAGTATANIM
NAGALUMYOM
KASAYSAYA
N MADALAS MAKARANAS
NG BAGYO

PRODUKTO MARMOL

NIYO
G
 PALAWAN

HANAPBUH
KASAYSAYAN
A Y
KLIM
A
PANGINGIS
PA-LAU-YU D A TAG-ULAN
PAGSASAK TAG-
ARAW
A
PARAGUA
PANGANGA
SO
PAKIKIPA
PALAWANS
G
KALAKALA
 WIKA SA PALAWAN

PALAWAN
HILIGAYNO O 4%
N 11%

CUYUNA TAGALO
N G
30% 55%
 MGA
PANITIKAN

Ang Ambahan at Urukan ng

MINDORO
Ambahan- tulang paawit na ginagamitan ng iskrip, paksa nitoy
panunuyo at pag-ibig.
Urukan- tulang paawit na puspos ng mga salita ng karunungan
at katutubong ulat ng mga matatanda
- sinasaliwan ng gitara, plawta, lira o anumang “string
instrument”.
AMBAHAN
I
Kawayan sa may bamboos with the climbng
inwag Labong una vines Even if the leaves fall
down
naragdag Poon
The trunk will be strong and
danga lungalag fine
Paggamot di Firmly rooted, straight they
mabayad stand, In the good and fertile
land
SULAT MANGYAN
AMBAHAN II
Ako gabay putyukan Im a common honeybee
Ako dayo mangaptan I don’t want to settle down
Baliti nan-gubayan At the side of the big tree
Nakan kis-ab sugutan The reason: because I saw
Bunglo kasagunsunan Many marks of ownership
Ho bay si dis The place where I settle
mangaptan Sa sanga down
panulusan Is a branch c lose to the top
Bilog bag-o Only there where I land.
sangbayang,
 PANUBON
G
- Isang tulang paawit bilang pagpaparangal sa
isang dalagang may kaarawan o panauhin sa
kanilang baryo.
- Ang panubong ay pamutong o putungan sa mga
tagalog na ang kahulugan ay pagpuputong ng
mga bulaklak sa dalagang may kaarawan
- May 3 bahagi ito, karaniwan ang tagaputong ay
binata:
1. sisimulan ang pag-awit sa tarangkahan ng
bahay ng dalaga.
2. pag-umaakyat na sa haggdan ang dalaga.
3. sa loob ng bahay
 MANUNULAT
n.v.m. gonzales
-kilalang makata, mamamahayag, manunulat at
isang guro
-isinulat ang mga sumusunod at naisalin sa ibat
ibang wika sa india
> warm hand
> children of the asa-
covered loom.
-noong ipinagbawal ang wikang ingles sa panahon
ng hapon
> lungsod nayon at dagat-
dagatan