GIZA GORPUTZAREN ANTOLAKUNTZA

AURKIBIDEA
1. Antolaketa maila.
2. Izaki bizidunen konposizio kimikoa.
3. Zelula, izaki bizidunen funtzezko unitatea.
4. Zelula prokariotak.
5. Zelula eukariotak.
6. Zelula-organuluak.
7. Giza ehunak.
 ANTOLAKETA-MAILAK

Txikienetik handienera antolatzen dira.

SUBATOMIKOA

NUKLEOA AZALA

PROTOIAK (+)
NEUTROIAK ELEKTROIAK (-)
 ATOMOAK edo BIOELEMENTUAK

Partikula subatomikoak elkartuta sortzen dira.

KARBONOA: C OXIGENOA:O HIDROGENOA: H

FOSFOROA: P
NITROGENOA: N

SUFREA:S MAGNESIOA: Mg

KALTZIOA: Ca
SODIOA: Na
 BIOMOLEKULAK

Bi elementuz edo gehiagoz osatuta daude.

Molekulen artean mota asko daude.

Uraren molekula Glukosaren molekula

 ORGANULUAK

Biomolekulak elkarrekin lotzen dira, eta funtzio jakin bat betetzen duten zelula egiturak
sortzen dira.

Erribosomak

Mitokondrioak Golgiren aparatua

Erretikulu endoplasmatikoa

Pikorduna Leuna
 ZELULA

Organuluz osatuta daude.

Bizia duen lehenengo maila da.

Neuronak

Epitelioen zelulak

Gihar-zelulak
 EHUNAK

Jatorri eta funtzio bereko zelula espezializatuz osatutako multzoak dira.

Hezur - ehuna
Gihar- ehuna

Nerbio -ehuna
 ORGANOAK SISTEMAK ETA APARATUAK

Funtzio jakin bat betetzeko bildu diren SISTEMAK: bizi funtzio bat betetzen duten
hainbat ehun motaz osatuta daude. antzeko organoen taldea.

APARATUAK: bizi funtzio bat betetzen duten

organo desberdinen taldea.
BIHOTZA

HEZURRAK

GILTZURRUNAK
GIHAR-SISTEMA

GIHARRA

LOKOMOZIO - APARATUA
 ORGANISMOA

Aparatuz eta sistemaz osatuta dagoen izaki bizidun independentea da.

Organismo batek bizi funtzio guztiak bete ditzake.
 IZAKI BIZIDUNEN KONPOSIZIO KIMIKOA
Bi motatakoak izan daitezke.
URA

EZ-ORGANIKOAK
Materia bizidunean nahiz bizigabean daude

GATZ MINERALAK

GLUZIDOAK.

LIPIDOAK
ORGANIKOAK

Materia bizidunek soilik dituzten.

Karbonoan aberatsak direnak. PROTEINAK

AZIDO NUKLEIKOAK
 URA

• Substantziarik ugariena da.

• Gure gorputzaren %65 inguru ura da.
• Odolak eta garunak, hezurrek baino ur gehiago dute.

• Erreakzio metabolikoen ingurunea da

• Funtzioak • Substantziak garraiatzea.
• Gorputzeko tenperatura erregulatzea

• Hartzen dugu: edatean eta jatean.

• Galtzen dugu: gernuaren, izerdiaren, malkoen gorrotzean eta arnasketaren bidez.

 GATZ MINERALAK

•Izaki bizidunetan ageri diren substantziak dira.

• Bi modutan egon daitezke:

• Erregulatzailea.
Funtzioak • Egiturazko funtzioak.
• Nerbio sistemaren funtzioa.
Ioi moduan: Kristal itxuran
prezipitatua

Sodio ioia Na+ Fosfatoa

Potasio ioia K+ Kaltzio karbonatua
 GLUZIDOAK

• Monosakaridoz osatutako molekulak dira.

• Mantenugairik ugarienak dira.
• Energia epe laburrean gordetzeko balio du.
• Zapore goxo dute.
• Zuriak eta kristalinoak dira
• Uretan disolba daitezke

MONOSAKARIDOAK DISAKARIDOAK POLISAKARIDOAK

Molekula bat besterik Bi monosakarido Zenbait monosakarido

ez dagoenean . elkartzen direnean. elkartzen direnean.
GLUKOSA SAKAROSA GLUKOGENOA
FRUKTOSA MALTOSA ZELULOSA
LAKTOSA ALMIDOIA
 LIPIDOAK

Askotariko jatorri kimikoa duten molekulak dira.

Energia epe luzean gordetzeko balio dute.

FUNTZIOAK Egiturak eratzea (zelulak, ehunak, organoak,…)
Isolatzaile egitea (hotzetik babesten gaituztelako)

Koipeak lipidoen artean sinpleenak dira.

Koipeek bi osagai dituzte:

• Gantz azidoak.
• Glizerola (alkohol bat)

Fosfolipidoak.

Kolesterola
 PROTEINAK

Aminoazidoz osatuta daude.

20 aminoazido ezberdinak daude.

Kolagenoa: azalean dago eta hezurrak eta organoak lotzen duena da.

Hemoglobina: oxigenoa garraiatzen duena da.

Antigorputzak: infekzioen aurka babesten gaituzte.

Entzimak: Erreakzio kimikoak erregulatzen dituzte.

 AZIDO NUKLEIKOAK

Nukleotidoz osatuta daude.

Biomolekulak handi-handiak dira.

Bi mota daude:
ADN (azido desoxirribonukleikoa):
izaki bizidunen garapenerako eta
funtzionamendurako informazioa ARN (azido erribonukleikoa):
gordetzen eta helarazten du. Proteinak sintetizatzen ditu.
 ZELULA IZAKI BIZIDUNEN FUNTSEZKO UNITATEA
Izaki bizidun guztiok zelulaz osatuta gaude.
Zelulak nutrizio, harreman eta ugalketa funtzioak egiten dituzten unitate bizidunik
txikienak dira.

ZELULEN FUNTSEZKO EZAUGARRIAK:

• Unitate morfologikoa da (egiturak zelulaz osatuta daude)
• Unitate fisiologikoa da (zelulen baitan bizi-funtzioak egiten dira)
• Unitate genetikoa (banakoaren herentziazko materiala biltzen du)
• Jatorrizko unitatea da (Zelula batetik beste zelulak sortzen dira
zatiketaz)
Izaki bizidunak zelula bakar batez edo gehiagoz osatuta egon daitezke.

ORGANISMO ORGANISMO
ZELULABAKARRAK ZELULANIZTUNAK
 ORGANISMO ZELULABAKARRAK ORGANISMO ZELULANIZTUNAK

Zelula bakar batez osatuta daude. Zelula askoz osatuta daude.

Mikroskopikoak dira. Gehienak makroskopikoak.

Protistoen erreinua: algak.

Moneroen erreinua: bakterioak.

Protistoen erreinua: protozooak eta alga Onddoen erreinua:

zelulabakarrak. perretxikoak .

Onddoen erreinua: legamiak Landareen erreinua. Animalien erreinua

• Gure gorputzak gutxi gora behera hirurogei bilioi zelula ditu.

• Giza gorputzean 200 zelula mota baino gehiago daude.

• Zelula bakoitzak forma, neurri (gehienak mikroskopikoak dira) eta funtzio jakin bat du:

Esferikoa: :
8 eta 20µm arteko luzera du
Fusiformea:
10 eta 100µm arteko luzera du

GIHAR ZELULA GLOBULU ZURIA

Izar formakoa:
Ahurbikoa: Hainbat cm luze izan
Bere diametroa 10 µm da daiteke.

NEURONA
ERITROZITOA
GLOBULU GORRIA
Flageloduna:
Bere buruaren diametroa
3µm da
ESPERMATOZOIDEA
 ZELULEN BIZI-FUNTZIOAK

Zelulak hiru funtzioak betetzeko gai dira.

Nutrizio zelularra Zelula-harremanak Zelula ugalketa

Zelulek dagozkien bizi-
funtzioak betetzeko
beharrezkoak dituzten
materia eta energia lortzeko
prozesuen multzoa da.
Zelulek beren bizilekuari Zelula ama batek zatituz
buruzko informazioa bil beste zelula umeak sortzen
dezakete. dituen prozesua da.
Beste zelula batzuekin
komunika daitezke.
 NUTRIZIO ZELULARRA

Zelulak kanpotik hartzen dituen substantziei mantenugai deritze.

Mantenugaiak erabiltzen ditu zelulak:

• Energia lortzeko.
• Hazteko
• Zelula- egiturak eratzeko eta
• Hondatutako eta galdutako zelulak berritzeko.

Zelularen barnean gertatzen diren prozesu kimikoak metabolismoa da.

Bi metabolismo mota dago.

Anabolismoa
Katabolismoa
 ENERGIA

Susbstantzia
KATABOLISMOA Substantzia
organiko
konplexuak bakunak
ANABOLISMOA

ENERGIA

Anabolismoa

https://youtu.be/xamiIqQVBro
 ZELULA UGALKETA
Zelula ama batek zatituz beste zelula batzuk edo zelula umeak sortzen dituen
prozesua da.
ORGANISMO ZELULABAKARRA
• Zelula zatiketaren ondorioz beste
banako batzuk sortzen dira.
• Denak berdin-berdinak dira
(klonak dira).
ORGANISMO ZELULANIZTUNA
• Zelula zatiketaren ondorioz
organismoko zelula kopurua
handitzen da.
• Banakoa handitzen da .
• Banakoak galduta edo hondatuta
zeukan atalen bat berritzen du.
 ZELULA PROKARIOTAK
Mintz plasmatikoa

Zelula pareta
Erribosomak
Finbriak

Flageloa
Bakterio-kapsula

ADN

Zitoplasma
Mesosomak
 Zitoplasma mugatzen du.
Mintz plasmatikoa Substantzien trukea
Lipidoz eta proteinaz osatuta dago.

Zelula pareta Bakteria babesten du eta forma ematen dio.

Kanpoaldeko estalki lodia da.
Bakterio kapsula
Ez dute bakterio guztiek

Itsasteko eta babesteko balio du.

Molekula biribil batez osatuta dago.

ADN
Nukleoidean dago.

Erribosomak Proteinak sintetizatzen dituzte.

Flageloak Bakterioak mugitzea

Luzakinak
Finbriak Substratuan finkatzea
 ZELULA EUKARIOTAK
Giza zelula guztiak eukariotak dira.

Salbuespenak:
Globulu gorriek ez dute nukleorik
Gihar-zelulek nukleo bat baino gehiago dituzte.

• Mintz plasmatikoa
3 zati ditu • Zitoplasma
• Nukleoa
 MINTZ PLASMATIKOA
• Zelula inguratzen duen mintz mehea da.
Zelula babestea
Mantenugaien sartzea • Funtzioak egiten ditu.
Hondakinen irteera

• Lipidoz eta proteinaz osatuta dago. MOSAIKO JARIAKORRA

Lipidoen artean
Kolesterola
Fosfolipidoz: Geruza bikoitza

•Forma aldakorra du.

 MOSAIKO JARIAKORRA

Fosfolipidoak
Gluzidoak

Kolesterola
Proteinak
 ZITOPLASMA
Mintz plasmatikoaren eta nukleoaren arteko zatia da.

• Zitosola Ur disoluzioa da.

• Organuluak beren barruan funtzio asko egiten dira. Mitokondrioak,

erribosomak, erretikulu endoplasmatikoa…..

• Zitoeskeletoa Zuntz proteikoek osatzen dute.

Egitura esferikoa du.
NUKLEOA
Zelularen funtzionamendua kontrolatzen du.
Zelula zatitzen hasten denean nukleoa desagertuko da.

MINTZ NUKLEARRA
NUKLEOLOA

NUKLEOPLASMA

KROMATINA
 NUKLEOA

NUKLEOLOA:
ARNz eta proteinaz osatuta dago.
Erribosomak eratzeaz arduratzen da.
Zelula batean bat edo gehiago egon
daitezke.
Zelula zatitzean desagertzen da.
NUKLEOA

MINTZ NUKLEARRA:
Bikoitza da
Poro ugari daude
Nukleoa eta gainerako osagaiek
substantziak ematen dizkiote elkarri.
Zelula zatitzean desagertzen da.
 NUKLEOA

KROMATINA:
Proteinei lotuta dauden ADNzko harizpiak dira.
Material genetikoa da.
Zelularen funtzioak kontrolatzen ditu.
Zelula-banaketan, kondentsatzen direnean, kromosomak sortzen dira.
Espezie bakoitzak kromosoma kantitate bera ditu.
Gizakiok 46 kromosomak ditugu zelula bakoitzean, gametoetan izan ezik (23
kromosomak)
NUKLEOA

NUKLEOPLASMA:
Ur disoluzioa da.
Hialoplasma antzekoa da
Zelula zatitzean hialoplasmarekin nahasten da.
 ZELULA ORGANULUAK
Nukleo-poroak
Erretikulu endoplasmatiko pikorduna Nukleoloa Nukleoa
Erribosomak Mintz nuklearra

Xixkuak Golgiren aparatua

Zentrioloa

Lisosomak

Erretikulu endoplasmatiko leuna Zitoplasma

Mitokondrioa
Mintz plasmatikoa
 MITOKONDRIOAK
Obalatuak dira.
Kanpokoa leuna da.
Mintz bikoitzaz inguratua daude
Barrukoa tolestuta dago.

GANDORRA

ZELULA - ARNASKETA

C6H12O6 + 6O2 6CO2 + 6H2O + energia

 Kanpoaldeko mintza

Erribosomak
ADN

Barrualdeko mintza gandorra Matrizea

 ERRETIKULU ENDOPLASMATIKOA
Bata besteari lotuta dauden zakuen eta kanalen multzoa da.

Mintzez inguratuta daude Lipidoz

Proteinaz

Nukleo mintzarekin lotuta dago

Pikorduna: EEP Erribosomak ditu

Bi mota daude Proteinak sintetizatzea, gordetzea

eta garraiatzea.

Ez du erribosomarik
Leuna: EEL
Lipidoak sintetizatzea, gordetzea eta
garraiatzea.
 GOLGIREN APARATUA
Bata bestearen gainean pilatutako zaku zapalak dira. Zaku bakoitzari zisterna
deritzo.
Substantziak zaku batetik bestera
pasatzeko jariakin - xixkuak
erabiltzen dira.

Funtzioak:

• Gluzidoak sintetizatzea da.

• Gluzidoak, lipidoak eta proteinak metatzeaz
gain kanporatzen ditu.

https://youtu.be/HmTH_VCVTZM
 XIXKUAK LISOSOMAK

Zaku txikiak dira. Xixku biribilak dira.

Mintzez inguratuta. Golgiren aparatuan sortzen dira.

Substantziak metatzen, garraiatzen edo Hidrolisi-entzimen bidez mantenugaien

digeritzen dituzte. digestioa egiten dituzte.
 ERRIBOSOMAK
• Ez dute mintzik.
• ARNz eta proteinaz osatutako biribil txikiak dira.
• Zitoplasman libre edo E.E. pikordunari itsatsita egoten dira.
• Proteinak sintetizatzea da bere funtzioa.
• 2 azpiunitate dituzte (txikia eta handia).
.
 ZENTROSOMA
Proteinazko mikrotubuluz osatutako bi zilindro dira.

Zilindro horiek zentriolo dute izena.

Perpendikularki jarrita daude.

Mikrotubulu batzuk dituzte

inguruan. Mikrotubuluek asterra
osatzen dute.

FUNTZIOA
• Zitoeskeletoaren antolakuntza,
zelularen mugikortasunean eta Ardatz mitotikoa
zelularen zatiketan hartzen du
parte.
 ZILIOAK ETA FLAGELOAK ZITOESKELETOA

Zelularen mugikortasunean parte hartzen Hainbat motatako proteina-zuntzez osatuta

duten luzapen zitoplasmatikoak dira. dago.
Zilioak laburrak eta Flageloak luzeak Zelularen formari eustea eta zelularen
ugariak dira. dira eta zelula batek, organuluen mugikortasuna erraztea.
flagelo bat edo bi Zelula zatiketan hartzen du parte .
izaten ditu.
 EHUNAK

Ehunak funtzio bera betetzen duten zelula espezializatuen multzoak dira.

Giza gorputzen 4 motatako ehunak bereizten dira:

Ehun konektiboa

Ehun epiteliala

Gihar ehuna
Nerbio ehuna
Ehun epitelialak:
Zelulek poliedro forma dituzte eta bata bestearen ondoan daude, hori dela eta ez
dago zelularteko substantziarik. Bi funtzioa nagusi ditu: babestea eta substantzia
jariotzea.
 Bi motatako ehun epitelialak bereizten ditugu:
•Estaldura - epitelioa: gure organismoaren gainazalak estaltzen eta babesten
dituzte. Zelula – geruza bakar batez edo gehiago osatuta egon daitezke.
Aipagarrienak:
Epidermisa : larruazalaren geruzarik kanpokoa da.
Muki- mintzak: barrunbeak, digestio hodiaren eta arnas aparatua estaltzen
dituzte.
Endotelioak: zelula-geruza bakar batez osatuta egoten dira. odol – hodien eta
bihotzaren barrualdean estaltzen dituzte.
•Guruin – epitelioa: bere funtzioa substantzia jariotzea da.
Hiru mota daude:
Guruin exokrinoak: hodi baten bitartez, substantziak kanpoaldera edo gorputz
barrunbeetara botatzen dituzte.
Izerdi-guruinak eta gibela dira.
Guruin endokrinoak: hormonak eratu eta odolera isurtzen dituzte zuzenean, hodirik
erabili gabe. tiroidea besteak beste eta tiroxina sortzen duen guruin endokrinoa da.
Guruin mistoak: aldi berean guruin exokrinoa eta guruin endokrinoa da. Pankrea da.
Ehun konektiboa: hiru osagai dituzte: zelulak, zuntzak eta
matrizea.
Zenbait mota bereizten dira:
•hezur - ehuna: zelulak osteozitoak dira, kaltzio eta
fosforozko gatz mineralez osatua. Hezurrak.

•Gantz – ehuna: zelulak adipozitoak dira. Bere

barruan gantza dute. Funtzioak: zenbait organo
babestea eta lipido-erreserba izatea.

• Kartilago – ehuna: zelulak,

kondrozitoak, dira. Sudurreko kartilago,
zintzur-hesteko eta belarri hegaleko
dira.
•Ehun konjuntiboa: hainbat
zelulaz osatuta dago,
garrantzitsuenak
fibroblastoak dira. Tendoiak
eta lotailuak eratzen ditu.
•Odol - ehuna: ehun konjuntibo
berezia da. Haren zelulak globulu
gorriak eta zuriak dira; matrizea
plasma da. Odol – ehunaren
funtzioa substantziak
organismoan zehar garraiatzea
da.
Gihar ehuna: gihar - zuntz izeneko zelulaz osatuta dago.
Gihar zuntzek, aktina eta miosina dituzte.
Hiru mota daude:
•Gihar-ehun leuna: zelula luzangak eta nukleo bakarra
ditu.
Ez-borondazteko ­uzkurtzea du.Ad: odol - hodien
paretan dago.

•Gihar – ehun ildaskatua: nukleo askoko

zelulaz osatuta dago. Borondatezko
uzkurtzea du. Eskeleto giharrak.

•Bihotzeko gihar-ehuna: itxura

ildaskatua eta nukleo bakarra
zelulaz osatuta dago. Ez-
borondatezko uzkurtzea du.
Bihotzean dago.
Nerbio – ehuna: informazioa jaso eta bidaltzen dute organismoen zehar. Bi zelula mota
daude:
•Neuronak: nerbio-bulkadak transmititzea funtzioa egiten dute. Izar- itxura dute. Hiru atal
dituzte: zelula-gorputza , dendritak eta axoia.

dendritak

Gorputz zelularra

axoia

•Zelula glialak: neuronak elikatzen eta babesten

dituzte.