Izaki bizidunak eta haien

antolaketa
• Zelula biziaren unitate estruktural eta funtzionala da eta beste zelula batetik sortzen da
zatiketa zelularren bidez (Teoria Zelularra 1860 Schleiden, Schwann eta Virchow)
• Izaki biziduna guztiak zelulaz osatuta daude
• Organismoak zelulabakarrak edo zelulanitzak izan daitezke
• Organismo zelulanitzetan zelulak hainbat antolaketa mailetan antolatzen dira:
• Zelula
• Ehuna: jatorri eta funtzio bereko zelulen multzoa
• Organoa: funtzio jakin bat egiteko ehunen multzoa
• Sistema: bizi- funtzio bat egiten duten organoen multzoa
• Organismo zelulanitza: ehun, organo eta sistematan antolatutako izaki biziduna
• Populazioa: espazio mugatu batean, elkarrekin bizi diren espezie bereko banakoen
multzoa
• Komunitatea: elkarren artean erlazionatuta bizi diren hainbat espezieetako populazio
multzoa
• Ekosistema: ingurune fisiko berean bizi diren eta hainbat erlazio mota dituzten
populazioen komunitatea
ANTOLAKETA-MAILAK
BIOLOGIA ZELULARRAREN
HISTORIA
■ Robert Hooke (1665):
◻ Micrograpfia idatzi zuen
◻ Lehenengo aldiz “zelula” (kortxozko xafla batean ikusitako gelaxkak) hitza agertu zen
bere liburuan
■ Anton van Leeuwenhoek (1670):
◻ Mikroskopioak egin zituen
◻ Espermatoziodeak, protozooak, bakterioak ikusi zituen
■ Theodor Schwann eta Mathias Schleiden (1830):
◻ Animalien eta landareen zelulak aztertu zituzten
◻ Teoria zelulularraren lehenengo adierazpena egin zuen
■ Rudolf Virchow (1850):
◻ Osatu egin zuen teoria zelularra, zelula beste zelula batetik sortzen da
■ Louis Pasteur (1860):
◻ Gezurtatu egin zuen berezko sorrera
◻ Asepsiari buruz ikerketa ugariak egin zituen
■ Lynn Margulis (1981):
◻ Endosinbiosiari buruzko azterlan bat argitaratu zuen
ZELULAREN TEORIA
• Egileak ( XIX.aren erdialden):
• M. Schleiden
• T. Schwann
• R. Virchow
• Postulatuak:
• Izaki guztiak zelulaz eginda daude (unitate anatomikoa)
• Zelula guztiek nutrizio, harreman eta ugaltze-funtzioak
betetzen dituzte (unitate fisiologikoa)
• Zelula bat beste zelula batik sortzen da zatiketaren bidez.
TEORIA ZELULARREN
EBOLUZIOA
PASTEUR ETA MARGULIS
ANTOLAKETA-MAILA
BIOLOGIKOAK
• Organismo zelulabakarrak:
• Zelula bakar bat, dibertsitate handiko formak
• Ingurune akuatikoa
• Bakteriak, algak, protozooak, onddo batzuk
• Koloniak:
• Izaki zelulabakarren talde bat. Zelula bakoitza koloniaren kanpo modu
independentean bizi daiteke
• Izaki bakarra funtzio zehatz batean espezializatu daiteke
• Koloniako zelulen artean lan-banaketa dago
• Algak
• Organismo zelulanitzak:
• Organismo baten zelulek elkarrekin lotuta eta koordinatuta funtzionatzen
dute
• Organismo baten zelulak lehenengo zelulatik sortzen dira zatikaren bidez eta
gero diferentziazio prozesua egiten dute
• Barruko medioa (substantziak trukatzeko)
• Zelulak ehunetan biltzen dira, ehunak organoetan eta organoak aparatuetan
edo sistemetan
ANTOLAKETA-MAILEN ARABERA
IZAKI ZELULANITZEN SAILKAPENA
• Ehun gabeko organismoak:
• Onddoak
• Algak
• Belakiak (esponjak)
• Organo gabeko organismoak:
• Goroldioak (musgoak)
• Marmokak (medusak) eta polipoak
• Aparatu gabeko oganismoak:
• Landare espermafitoak
• Zizareak (planaria)
ANTOLAKETA-MAILA
BIOLOGIKOAK
EHUN GABEKO ANTOLAKETA
ORGANO GABEKO
ANTOLAKETA
APARATU GABEKO ANTOLKETA
MIKROSKOPIOAK
• Zelula gehienen neurria 10 umtik 100 um-ra
• Mikroskopioak irudien tamaina handitzen dute
• Bi mikroskopio motak:
• Mikroskopio optikoa:
• 2000 aldiz handitu egiten du irudia
• Argi izpiak erabiltzen ditu
• Mikroskopio elektronikoa:
• Milioi bat handitu egiten du irudia
• Elektroi sorta erabiltzen ditu
• Mikroskopio optikoaren atalak:
• Atal mekanikoak:
• Platina: lagina kokatzen den atala
• Errebolberra: objektiboei eusten dien pieza
• Torlojuak: irudia fokatzeko torlojuak
• Diafragma: argia erregulatzen du

• Atal optikoak:
• Objetiboa: laginaren irudia handitzen duen lentea
• Okularra: objetibotik datorren irudia handitzen duen lentea
• Kondentsadorea: argi izpiak laginean kontzentratzen dituen lente multzoa
MIKROSKOPIOAK
ZELULA PROKARIOTIKOA
• Monera Erresuma (bakterioak) 1-10 micra
• Mintz plasmatikoa tolesturekin (mesosomak)
• Zelula pareta (peptidoglikanoa)
• Kromosoma eta plasmidoak (ADN bikoitz eta
borobila)
• Erribosomak
• Batzuek flagelo (mugitzeko) edo finbriak
dauzkate (sustratoari itsasteko)
Bacterioak
 ZELULA EUKARIOTIKOA
• Protoktista, Fungi, Metafita eta Metazoo
erresumak
• 10 – 100 micra tamainakoak
• Nukleoa:
• Nukleoaren mintza
• Nukleoplasma
• Nukleoloa
• Kromatina
• Zitoplasma:
• Zitoeskeletoa
• Mitokondrioak, erribosomak, Golgiren aparatua, erretikulu
endoplasmatikoa, lisosomak.
• Batzuek kloroplastoak, bakuoloak, zentrioloak, zelula-pareta, zilioak
edota flageloak dauzkate.
 ANIMALIA-ZELULA
■ Ezaugarriak:
◻ Ez dauka zelula-paretarik
◻ Ez dauka kloroplastorik
◻ Ez dauka bakuolo handirik
◻ Bi zentriolo dauzka
◻ Batzuek zilio edo flageloak dauzkate
LANDARE-ZELULA
■ Ezaugarriak:
◻ Zelula-pareta (zelulosa)
◻ Kloroplastoak
◻ Bakuolo handiak
◻ Zentriolorik ez
Zelula eukariotikoak
ZELULA EUKARIOTIKOEN
ORGANULUAK
• Mintz plasmatikoa
• Mitokondrioak
• Erribosomak
• Golgiren aparatua
• Erretikulu endoplasmatikoa
• Lisosomak
• Bakuoloak
• Kloroplastoak
• Zentrioloak
• Zilio eta flageloak
• Zelula pareta
MINTZA PLASMATIKOA
■ Eginkizunak:
◻ Elikagaiak eta hondakin-substantziak
sartzea eta irtetzea arautu
◻ Kanpoko estimuluak antzeman
◻ Zelulak elkarrekin komunikazoan jarri
MINTZAK
MITOKONDRIOAK
■ Mintz bikoitza dute
■ Arnasketa zelularraz arduratzen dira
■ Berezko ADNa dute
MITOKONDRIA
GOLGIREN APARATUA
■ Mintzezko zorrotzo zapalak
■ Erretikulo endoplasmatikotik gertu
■ Funtzioak:
◻ Garraio zelularra
◻ Proteinen umotzea
GOLGI APARATUA
ERRETIKULO
ENDOPLASMATIKOA
■ Mintzezko zorrotxo zapal itxurakoa
■ Funtzioak:
◻ Lipido eta proteinen sintesia eta
garraiatzea
■ Motak:
◻ Zimurtsua
◻ Leuna
ERRETIKULU
ENDOPLASMATIKOA (leuna eta bikortsua)
ERRETIKULU
ENDOPLASMATIKOA
LISOSOMAK
• Mintzezko xixku txikiak
• Digestio zelularra
LISOSOMA
BAKUOLOAK
■ Mintzezko xixkuak
■ Substantziak bildu
BAKUOLOA
KLOROPLASTOAK
■ Bakarrik landare-zeluletan
■ Fotosintesia gauzatu
KLOROPLASTOA
ZENTRIOLOA
■ Animalia-zeluletan
■ Forma zilindrikoa duten egitura
proteikoak
■ Funtzioa:
◻ Zatiketa zelularrean ardatz mitotikoaren
zuntzak antolatu
ZENTRIOLOA
ZILIO ETA FLAGELOAK
ZILIO ETA FLAGELOAK
ERRIBOSOMAK
■ ARNak eta proteinek osatutako egiturak
■ Erretikulo endoplasmatiko zimurtsuan
edo zitoplasman egon daitezke
■ Funtzioa:
◻ Proteinen sintesia
ERRIBOSOMA
ZELULA PARETA
■ Zelula ingurunetik babesten duen
egitura zurruna, mintz plasmatikoa
biltzen du
◻ Z. prokariotoetan (bakterioak):
■ Mureinaz osatuta
◻ Landare-zeluletan:
■ Zelulosaz osatuta
ZELULA PARETA
ZELULAREN FUNTZIOAK
■ Nutrizio funtzioa
■ Harreman funtzioa
■ Ugaltze funtzioa
UGALTZE-FUNTZIOA
• Zelula ama bi edo gehiago zelula kume berdinak sortzeko
zatiketa prozesua (zatiketa zelularra):
• Organismo zelulabakarrak:
• Ugalketa
• Bakterioak, protozooak
• Organismo zelulanitzak:
• Tamaina handitu
• Zelularen zatiketa mota garrantzitsuenak:
• Bipartizioa
• Gemazioa
• Esporulazioa
ZELULA EUKARIOTOEN
NUKLEOA
• Osagaiak:
• Nukleoloa:
• Organulu trinkoa da

• ADNari lotutako proteina-metaketa

• ARNa sortzen du

• Nukleoaren bilkina:
• Nukleoaren edukia zitoplasmatik bereizten du

• Mintz bikoitz batek osatzen du

• Kanal batzuk ditu (poroak):

• ADNa:
• Informazio genetikoa biltzen duen molekula

• ADNaren formak:
• Kromatina (zatiketa zelularrik gertatzen ez denean):
• ADNak zuntz laxo luzeen forma izaten du
• Kromosomak (zatiketa zelularra gauzatzen denean):
• ADNa bikoiztu egiten da eta kondentsatu egiten da
ZELULA EUKARIOTOEN
NUKLEOA
KROMOSOMAK
■ ADNaren forma kondentsatuak dira
■ Zatiketa zelularraren hastean agertzen dira
■ Atalak:
◻ Kromatidak:
■ ADN aren bikoiztearen ondorioz kromosoma baten kopia
bakoitza, bi dira eta kromatida ahizpa deritze
◻ Zentromeroa:
■ Bi kromatida ahizpen elkargunea

◻ Telomeroa:
■ Kromosoma baten lau besoetako bakoitza
Non dago grabaturik
informazioa izaki bizidunengan?
Kromosometan

Zerezkoak dira?

ADN-ez
osaturikoak

Orduan,
ugalketarako
bikoiztu behar dira
ADN molekulak zein
kromosomak
KROMATINA-KROMOSOMAK
KROMOSOMA
Kromosoma bakoitzetik ateratzen den kopia berriari
kromatida deritzo...

... Biak zentromeroaren bidez elkarturik dauden bitartean.

Banatzean kromosomak deitzen dira.
DOTAZIO KROMOSOMIKOA
■ Kromosoma kopurua
■ Espezie jakin bateko dotazio kromosomikoa desberdina da baina espezie
honetako izaki guztietan berdina
■ Zelula motak:
◻ Diplodeak (2n):
■ Kromosoma homologo bikotetan agertzen dira kromosomak

■ Kromosomak homologoak egitura, tamaina eta ezaugarri

berberako informazioa dituzte
■ Homologo bikoteko kromosoma bakoitzak guraso batetik dator

■ Zelula somatikoak

◻ Haploideak (n):
■ Kromomosoma homologo bikotetik bat bakarrik agertzen da

■ Zelula germinalak (espermatozoideak eta obuluak)

GIZA KARIOTIPOA
■ Zelula baten kromosomen adierazpen grafikoa
■ Kromosomak ordenatuta, zenbakituta eta
homologoarekin kidetuta adierazten dira
■ Giza gorputzaren zelula somatiko guztiak diploideak
dira (2n=46) eta gametoak, berriz, haploideak (n=23)
GIZA KARIOTIPOA
Zelula berrietan posiblea izango da lehenengo bikote
horitik 4 kromosoma jartzea eta bigarren bikote urdinetik
bat ere ez jartzea?
MITOSIAK zelula amaren kromosoma-mota eta kopuru
berberak transmititzea du eginkizun
ZIKLO ZELULARRA
■ Zelula sortzen denetik ugaltzen den arte gertatzen diren fenomenoen
multzoari ziklo zelularra deritzo
■ Bi fase ditu:
◻ Interfase zelularra:
■ Aldi luzeena (iraupenaren %90 hartzen du)

■ Hiru etapa ditu:

◻ G1

◻ S (ADNaren harizpi guztiak eta zentrioloak bikoizten dira)

◻ G2

■ Zelula nutrizio eta erlazio-funtzioak egiten ditu:

◻ Zelula handitzen eta bereizketa zelularra ( espezializatzen

da funtzio bat egiteko) gauzatzen ditu
◻ Zatiketa zelularra:
■ Aldi laburrena da

■ Zelula ugalketa-funtzioa egiten du

ZIKLO ZELULARRA
ZATIKETA ZELULARRA
■ Zelula ama bi zelulakume sortzeko prozesua
■ Organismo motak:
◻ Organismo zelulabakarrak:
■ Ugalketa mekanismoa da

◻ Organismo zelulanitzak:
■ Zelula kopurua handitzeko eta mantentzeko mekanismoa

■ Bi prozesu:
◻ Mitosia
◻ zitozinesia
 G1
Z
I INTERFASEA S
K G2
L
PROFASEA
O
METAFASEA

Z MITOSIA ANAFASEA

E TELOFASEA

L ZATIKETA
ZELULARRA
U
L ZITOZINESIA

A
R
R
A
MITOSIA
■ Zelula amak nukleoan duen materiala, ADNa, aurrez
aurretik bikoiztu egiten da
■ Zelulakumeek zelula amaren kromosoma kopuru bera
jasotzen dute
■ Mitosiaren etapak:
◻ Profasea, metafasea, anafasea, telofasea
■ Mitosiaren aurretiko prozesuak:
◻ ADNaren bikoizketa. Kromosoma bakoitzaren bi
kromatida agertzen dira
◻ Zentrioloen bikoizketa
◻ Ardatz mitotikoaren egitura tubularrak eratzen
dira
PROFASEA
■ Etaparik luzeena (iraupenaren
%60 hartzen du)
■ Aldaketak:
◻ Kromosomak ikusgai
bihurtzen dira ADNaren
kondentsazioaren ondorioz
◻ Nukleoaren bilkina desegiten
da
◻ Nukleoloak desagertzen dira
◻ Animalia-zelularen
zitoplasman, zentrioloak
banatzen dira zelularen
poloetarantz joaten
◻ Bi zentrioloen artean egitura
tubularra osatzen da (ardatz
mitotikoa)
METAFASEA
■ Aldaketak:
◻ Zentrioloak zelularen
poloetan kokatzen dira
◻ Ardatz mitotikoa guztiz
osatuta dago
◻ Kromosomak zelularen
erdialdean lerrokatuta daude
(ekuatore-plaka)
◻ Kromosoma bakoitza ardatz
mitotikoaren zuntzei lotuta
dago
ANAFASEA
■ Etaparik lasterrena
■ Aldaketak:
◻ Kromosomei lotutako ardatz
mitotikoaren zuntzak
laburtzen dira
◻ Tentsioaren ondoriz,
kromosoma bakoitzaren
kromatida ahizpak banandu
egiten dira
◻ Kromatida multzo bakoitza
zelularen mutur baterantz
mugitzen da
TELOFASEA
■ Azken fasea
■ Aldaketak:
◻ Bi kromatida multzoak
zelularen poloetara iristen
dira
◻ Nukleoren bilkina birsortzen
da
◻ Ardatz mitotikoaren zuntzak
desagertzen dira
◻ ADNaren egitura kromosoma
izatetik kromatina izatera
igarotzen da
◻ Nukleoloa nukleoaren
barruan agertzen da
MITOSIA
PROFASEA METAFASEA

ANAFASEA TELOFASEA
ZITOZINESIA
■ Zitoplasmaren organulu guztiak banatzen dira
zelulakumeen artean
■ Animalia-zelula:
◻ Zelularen erdialdea estutu egiten da zitoplasma
banandu arte
■ Landare-zelula:
◻ Zelularen erdialdean mintzezko xixku berezi
batzuei esker zelulosazko pareta eratzen da
(fragmoplastoa) bi zelulakumeak banandu arte
ZITOZINESIA
IZAKI BIZIDUNEN UGALKETA
■ Ugalketa asexuala:
◻ Banakoak ugalketaren ondorioz gurasoaren bezalakoak dira
◻ Oinarrizko mekanismoak:
■ Erdibitzea

■ Esporulazioa

■ Gemazioa:

■ Ugalketa sexuala:
◻ Bi zelula espezializatuek parte hartzen dute (gametoak)
◻ Gametoek bat egin behar dute (ernalketa), ernalketaren
bidez zelula berria sortzen da (zigotoa) eta zigotoa zatiketa
zelularren bidez beste banakoa eratzen da
◻ Sortutako banakoak gurasoen antza badu ere, ez da haiek
bezalakoak izango, ugalketa sexuala, berez,
aldagarritasun-iturria da
ZELULAREN UGALKETA-ASEXUALA
MOTAK
UGALKETA ASEXUALA
■ ERDIBITZEA:
◻ Organismo zelulabakarretan (prokariotikoak eta eukariotikoak)
◻ Mitosiaren bidez gertatzen da
◻ Prokariotoetan:
■ Kromosoma bikoiztu egiten da

■ Kopia bakoitza mesosomari atxikitzen zaio

■ Zelula luzatu egiten da

■ Mesosomak banandu egiten dira, eta haiekin batera, baita kromosomak ere

■ Zelulen osagaiak bikoiztu eta bereizitako bi zeluletan banatzen dira

■ Mureinazko zelula-pareta sortzen da

■ ESPORULAZIOA:
◻ Organismo zelulakarretan zein zelulanitzetan gerta daiteke
◻ Hainbat mitosi gertazen dira zitozineserik egin gabe
◻ Azkenean zitozinesia gertatzen da eta zitoplasma zelulakume guztien artean banatzen
da (esporak)

■ GEMAZIOA:
◻ Organismo zelulakarretan zein zelulanitzetan gerta daiteke
◻ Zelula batek (amak) beste zelula txikago bat (zelulakume) sortzen du
UGALKETA ASEXUALA ETA SEKUALA
KONPARAKETA
Ugalketa Ugalketa
asexuala sexuala
Zelula batetik abiatzen daGametoetatik abiatzen da
Hasierako
zelulak
Mekanismo sinple eta Mekanismo konplexua da
Abantailak lasterra banako Aldagarritasun-iturria da
zelula-kopurua handitzeko

Ondorengo guztiak Ondorengoak desberdinak

Eragozpenak berdinak dira dira
GAMETOEN SORRERA
■ Meiosia prozesuaren bidez espezie bateko
bereizitako kromosoma kopurua erditaratu
egiten da
■ Meiosia zatiketa zelular mota bat da,
gametoak sortzeko helburua du
■ Zelulakumeek zelula amaren kromosoma
kopuruaren erdia izango dute
■ Meiosian zelula batetik ondoz ondoko bi
zatiketa zelularren ondotik, lau zelula (n)
sortzen dira
GAMETOEN SORRERA
MEIOSIA
■ I. zatiketa meiotikoa:
◻ I. Profasea
◻ I. Metafasea
◻ I. Telofasea
◻ I. Anafasea
■ II. zatiketa meiotikoa:
◻ II. Profasea
◻ II. Metafasea
◻ II. Telofasea
◻ II. Anafasea
I. Zatiketa meiotikoa
■ Profasea:
◻ Zentrioloak zelularen poloetarantz mugitzen hasten dira
◻ Ardatz mitotikoa osatzen hasten da, nukleoaren bilkina desagertzen da
◻ Kromosomak homologoak bikoteka elkartzn dira eta zatiak trukatzen dituzte
elkarren artean, konbinazio berriak sortzen

■ Metafasea:
◻ Ardatz mitotikoa erabat osaturik dago
◻ Zelularen erdigunean lerrokatuta agertzen dira kromosomak, ekuatore-plaka
eratuz
◻ Homologo bikoteko kromosoma bakoitza ardatz mitotikoaren zuntza bakoitzari
lotzen zaio

■ Anafasea:
◻ Ardatz mitotikoaren zuntzak laburtzen hasten dira
◻ Kromosomak homologoak aurkako noranzkoan banatzen dira zelularen mutur
baterantz abiatuz

■ Telofasea:
◻ Kromosomak, bakoitzak bi kromatida ditu, zelularen bi poloetara iritsi dira
◻ Nukleoaren bilkina osatzen da
◻ Kromatinaren egitura hartzen da ADNak
II. Zatiketa meiotikoa
■ Profasea:
◻ Kromosomak garbi ikus daitezke
◻ Nukleoaren bilkina desegiten da
◻ Ardatz mitotikoa eratzen hasten da
■ Metafasea:
◻ Kromosomak zelularen ekuatorean lerrokatzen dira, ekuatore-plaka
osatuz
◻ Kromosomak ardatz mitotikoari lotuta daude zentromeroen bidez
■ Anafasea:
◻ Ardatz mitotikoaren zuntzak laburtu egiten dira, horren ondorioz
kromatida ahizpak banatzen dira
■ Telofasea:
◻ Kromatidak zelulen poloetara iristen dira
◻ Nukleoaren bilkina osatzen da
MEIOSIA
GIZA GAMETOGENESIA
■ Gametoak sortzeko prozesua
■ Bi motak:
◻ Obogenesia:
■ Gameto emeak sortzeko prozesua

■ Faseak:

◻ Obogonia, mitosiaren bidez, obozito primarioa

◻ Obozito primarioa 1. zatiketa meiotikoaren bidez obozito sekundarioa eta
lehenengo korpuskulu polarra
◻ Obozito sekundarioa 2. zatiketa meiotikoaren bidez obotida eta bigarren
korpuskulu polarra
◻ Obotida, heltze-prozesu bati esker, obulu bilakatzen da
◻ Espermatogenesia:
■ Gameto arrak sortzeko prozesua

■ Faseak:

◻ Espermatogonia, espermatozito primarioa, espermatozito sekundarioa,

espermatida, espermatozoide
GIZA OBOGENESIA
GIZA ESPERMATOGENESIA