Hyrje në Doktrinat Ekonomike

Lexioni 5

SHKOLLA KLASIKE E EKONOMISE

Ismet Voka
1
 Shkolla Klasike e
Ekonomisë
 Nga kendveshtrimi ekonomik, kjo shkolle grupon
ekonomistet e shekujve XVIII-te dhe XIX-te
 Periudha klasike fillon ne vitin 1776 me vepren e Adam
Smith-it “Pasuria e Kombeve ….dhe perfundon ne vitin
1870, kur filloi Revolucioni Margjinalist

 Kjo rryme e mendimit ekonomik eshte zhvilluar kryesisht ne

Angli dhe France

 Klasiket korrespondojne me nje periudhe intensive

reflektimesh ekonomike, percaktime pozicionesh dhe
debat2 esh mbi temat baze te ekonomise moderne
 Shkolla Klasike e
Ekonomisë
 Mendimi Ekonomik Klasik u zhvillua ne te njejten
periudhe me lindjen e “shoqerise industriale” dhe
“kapitalizmit modern”, 30 vitet e fundit te shek. 18-te

 Revolucioni industrial qe u shtri ne Angli dhe Skoci

mblodhi neper fabrika dhe ne qytete industriale punetoret qe me
pare kishin prodhuar mallra manifakture ne shtepite e tyre ….
 Kapitali qe me pare ishte investuar nga tregtaret ne lende te
para …tashme ishte investuar ne fabrika e makineri…
 Figura dominuese nuk ishte tregtari …
3
 Shkolla Klasike e
Ekonomisë
 Ekonomistet klasike shkruajten gjate periudhes kur
ekonomiksi ishte ne fillimet e institucionalizimit si nje
disipline akademike…
 Shkruanin edhe ne revista te kohes por qe nuk
ishin te specializuara per ekonomiksin dhe hera-
heres ishin te ndikuara nga animet politike…
 Disa ekonomiste mbanin edhe poste akademike, por
shumica jo…
 Shume ekonomiste ishin edhe anetar te parlamentit

4
 Shkolla Klasike e
Ekonomisë
 Mendimtaret kryesore te klasicizmit ekonomik
jane kryesisht te dale nga rradhet e
filozofeve.

 Kerkonin te shpjegonin :
 rritjen ekonomike,

 zhvillimin,

 ndarjen e pasurive,

 klasat sociale dhe raportet e tyre me

pasurine,
5
 shkaqet e varferise, etj.
 Shkolla Klasike e
Ekonomisë
 Ekonomistet klasike i shikonin te gjitha
fenomenet ekonomike :

 te lidhura e te ndervarura me njera-

tjetren…

 dhe kerkonin qe te gjenin e te propozonin nje

“teori te pergjithshme” ku te integroheshin
te gjitha fenomenet ekonomike
6
 Shkolla Klasike e
Ekonomisë
 Ne vazhdim te “ligjeve natyrore” te fiziokrateve, ata
besonin ne egzistencen e “ligjeve te vlefshme per
gjithe kohet dhe rajonet e botes” dhe kerkonin t’i
identifikonin ato ne menyre shkencore

 Analiza e tyre ishte dinamike. Ata interesoheshin

vecanerisht per:
 Procesin e prodhimit

 Procesin e kembimit

 Formimin e cmimeve

 Formimin e te ardhurave

 Shkaqet e pasurimit dhe varferise te kombeve

7
 Shkolla Klasike e
Ekonomisë
Roli i tregut

 Për klasikët tregu përbën mënyrën më të mirë të

shpërndarjes së burimeve
 Konkurenca e lirë e individëve, pronarë privatë të të mirave
të tyre, dhe të lirë për tu pasuruar, është mënyra më e mirë për të
siguruar pasurimin global

 Tregu konkurencial si vend i shprehjes të

interesave private, kordinon vendimet e
individëve dhe realizon përdorimin e
përshtatshëm të burimeve…
8
 Shkolla Klasike e
Ekonomisë
Politikat e Qeverise dhe Roli i Shtetit
 Ndonese kishte mjaft diferenca midis ekonomisteve
klasike, ne pergjithesi ata ishin reformatore praktike

 Ashtu si Smithi, klasiket kundershtuan

merkantilizmin

 Pranuan idete e Smithit per sipermarrjen e lire dhe

jepnin nje sere argumentash per kete…

 Sipas tyre..”veprimet dhe nderveprimet ekonomike cojne

automatikisht ne formimin e nje rregulli spontan…”, te cilin
Adam Smith e ilustronte me metaforen e “dores se padukshme”
9
 Shkolla Klasike e
Ekonomisë
 Edhe ne politikat tregtare me jashte, ne pergjithesi, ishin
kunder tarifave dhe pengesave
 Ceshtja me permbajtje me te rendesishme ne politiken
tregtare, ishte e lidhur me Ligjin e Drithit i cili ndalonte
importet poshte nje cmimi te caktuar per te mbrojtur fermeret
vendas…

 Teoria e Rikardos e Avantazheve Krahasuese ishte

argumenti kryesor i klasikeve ne politiken tregtare
 Rikardo ishte per politiken e dyerve te hapura, pa tarifa, pa
kuota, pa pengesa, ishte kunder politikave proteksioniste
10
 Shkolla Klasike e
Ekonomisë
 Ekonomistet klasike ne pergjithesi ishin LIBERALE

 E pranonin se qeveria duhet te kete nje rol

te limituar ne ekonomi…

 Sipas Smithit ”nderhyrja e shtetit ne funksionimin

e ekonomise duhet te ishte minimale ose nuk
duhet te egzistonte fare…”;
11
 Shkolla Klasike e
Ekonomisë
 Smithi qartesisht percaktoi rolin e Qeverise:
 Se pari, mbrojtjen kombetare
 Se dyti, sistemin gjyqesor, drejtesine dhe ligjet
 Se treti, sigurimin e te mirave publike si arsimi,
shendetesi, rruget , kanalet, etj

12
 Shkolla Klasike e
Ekonomisë
Diferencat midis klasave

 Efikasiteti i lirisë individuale nënkupton pabarazinë midis

klasave
 Liberalizmi mbron lirinë ekonomike dhe barazinë juridike, të
njerëzve, por liberalizmi nuk përputhet me barazinë e
pasurive; shkëmbimi tregtar nëkupton pronësinë private
mbi mallrat e shkëmbyera

 Dëshira e pasurimit mund të ketë efekte nëse institucionet sociale

legjitimojnë dhe garantojnë pronësinë private të pa1b3arabarta kjo
nënkupton një strukturë të ndarë në klasa
 Shkolla Klasike e
Ekonomisë
Pasuria dhe akumulimi i kapitalit

 Pasurimi vjen nga akumulimi i «tepricave»

 Pasuria për klasikët është fluksi i produkteve të

prodhuara nga puna e kombit gjatë një periudhe (një
vit), diferenca midis stokut dhe fluksit

 Rritja e produktit vjetor që realizohet nga rritja e nivelit

të stokut prodhues të punës dhe mjeteve të prodhimit
ng1a4 një periudhë në një tjetër është akumulim.
 Shkolla Klasike e
Ekonomisë
 Sipas, Smithit, kapitali shtohet nepermjet kursimit dhe
pakesohet nga prishja pa hesap dhe nga drejtimi i
keq i puneve

 Gjithcka qe kursen nje person e shton kapitalin e tij

dhe kete ose e perdor vete duke punesuar nje numer
me te madh punetoresh prodhues ose i jep nje
mundesi nje tjetri ta perdor kundrejt nje
interesi…

 Edhe kapitali i shoqerise mund te shtohet nga kursimi i

te15gjithe individeve qe e perbejne ate…
 Shkolla Klasike e
Ekonomisë
Konceptet per vleren

 Ekonomistet e pare klasike kerkonin qe ti jepnin “nje baze

objektive” vleres se mallrave te cilen fillimisht e mbeshtesnin
te toka (fiziokratet – Quesnay) …pastaj te puna (Smith,
Ricardo);

 Per keta te fundit “vlera e mallrave perbente vleren e saj

te vertete te kembimit”…dhe menyra me e mire per te matur
ate ishte “kosto apo vlera e punes” …

 Vlera e nje te mire percaktohet nga shperblimi i te gjithe

fa1k6toreve te prodhimit: nga shperblimi i kapitalistit, i
pronarit te tokes dhe punetorit
 Shkolla Klasike e
Ekonomisë
 Klasiket dallonin vleren e perdorimit, si aftesi e nje malli
per te plotesuar nje nevoje dhe vleren e kembimit, e cila
eshte aftesia e nje mire per te blere te mira te tjera …

 Klasiket franceze u diferencuan nga klasiket angleze duke

adoptuar nje konceptim subjektiv te vleres….e cila
mbeshtetej ne “utilitetin e shpresuar te mallrave dhe
sendeve” (“shkalla e vleresimit qe njeriu i jep atyre ne
perputhje me plotesimin e deshirave dhe nevojave te
tij”..Turgot).

 Ata shprehen kunder nocionit te “cmimit natyror” apo

“cmimit te drejte” dhe rrjeshtohen ne pozicionin e
ekonomisteve margjinaliste te fundit te shek. XIX-te
17
Shkolla Klasike e
Konceptet per parane
Ekonomisë
 Per klasiket “paraja eshte fondamentalisht nje
instrument kembimi”.
 Funksionet e tjera te saj “shprehje e vleres” apo “rezerve
vlere” jane aspekte te vecanta ne raport me funksionin primar…

 Sasia e parave ne qarkullim nuk ka rendesi:

 cmimet rregullohen vete ne funksion te sasise se

parave disponibel…

18
Shkolla Klasike e Ekonomisë
 Te krijosh para nuk do te thote aspak te shtosh
masen e pasurive reale disponibel…

 Nen kete aspekt “paraja nuk eshte vecse nje

cope leter”…

 Por, megjithate nuk eshte egzakte te thuhet se

“klasiket e konsideronin parane si dicka
neutrale”

19
 Shkolla Klasike e
Ekonomisë
 Vertet qe ekonomia mund te funksionoje me nje sasi te
cfaredoshme parash ne qarkullim…
 … por variacionet e kesaj sasie dhe vlera e saj nuk
jane neutrale

 Ne fakt, monedha e re e krijuar shperndahet ne shoqeri

ne menyre progresive…gje qe shkakton efekte te
diferencuara mbi cmimet…pra mbi sjelljen e agjenteve
ekonomike…. ky quhet efekti Cantillon, pra rritja e
ofertes se parase do te sjelle rritjen e cmimve

20
 Shkolla Klasike e
Ekonomisë
Kontrolli i ofertes

 Problematika e preferuar e klasikeve eshte kryesisht ajo e

“formimit /krijimit te pasurive”. Analiza e tyre
fokusohet pra tek “Prodhimi dhe Oferta”

 Mqs, ne kohen e klasikeve nuk egzistonte akoma bolleku

i mallrave dhe sherbimeve, ata ishin te bindur qe “cdo
produkt i pergjigjet nje nevoje te caktuar te
rendesishme”…
21
 Shkolla Klasike e
Ekonomisë
 Jean Baptiste Say shtronte parimin se “cdo produkt i
gatshem krijonte hapesire per produkte te reja te
nevojshme, me fjale te tjera…
 ”cdo here qe nje prodhues e rriste aktivitetin e tij, ai
krijonte hapesira te reja per klientet e tij… ai krijonte
vende te reja pune dhe paga per punonjesit…

 Sipas Say-it “eshte oferta ajo qe krijon kerkesen…

per te krijuar rritjen ekonomike mjafton
te stimulojme oferten…”

22
 Shkolla Klasike e
Ekonomisë
 Ligji i Say-it pohonte se “prodhimi i mallrave
gjeneronte nje kerkese agregate efektive te
mjaftueshme per te blere oferten totale te mallrave,
 … kjo nuk nenkupton detyrimisht qe cdo lloj produkti
mund te gjeje lehtesisht nje kerkese per te…

 …ne cdo moment mund te kete mbiprodhim te nje

produkti apo te nje tjetri, por nuk mund te kete krize te
pergjithshme e te qendrueshme mbiprodhimi…
 Nqs nje produkt nuk do te kete bleres, atehere
prodhuesit e tij do ta nderpresin prodhimin dhe do te
orientohen drejt produkteve te tjera…

23
 Shkolla Klasike e
Ekonomisë
 Konkluzion…”Mund te kete vetem kriza sektoriale
dhe te perkoheshme te cilat vijne si rezultat i
keq- menaxhimit dhe parashikimit te tregut nga
ana e menaxhereve…”.

 Sipas ketij vizioni te ekonomise..”krizat nuk mund te

jene shkak i sistemit ekonomik.. nuk mund te jene
pjese endogjene e ketij sistemi…..
 por ato jane pasoja te goditjeve/faktoreve te jashtem
te tille si luftrat, epidemite apo thatesirat…”.

24
Shkolla
Kursimi
Klasike e Ekonomisë
 Nje nga objektivat e rendesishem te klasikeve ishte
“shpjegimi i mekanizmit te progresit ekonomiko-
social/ zhvillimit”

 Zhvillimi mund te vije vetem si rezultat i ndarjes dhe

specializimit te punes apo perdorimit te makinerive e
mjeteve te punes gjithnje e me te sofistikuara…

 …klasiket besonin ne rolin esencial te investimeve

i cili kerkonte realizimin e kursimeve…

25
 Shkolla Klasike e
Ekonomisë
 Per Adam Smith-in, “industria e cdo shoqerie rritet
ne ate nivel qe shtohet dhe kapitali i saj dhe ky
kapital rritet ne proporcion me shumen e asaj qe
eshte e mundur te kursehet…”

 Me fjale te tjera….”kursimi i pare ne dy aspekte, si

kursim individual e familjar dhe si kursim i
nderrmarjes/biznesit …eshte nje kusht i
domosdoshem per investimet kapitale.”..


Kapitali mundeson rritjen e produktivitetit te
punes, rritjen e numrit te punetoreve productive dhe
ne kete 2m6 enyre ben te mundur rritjen e prodhimit
kombetar
 Shkolla Klasike e Ekonomisë

Perfaqesuesit kryesore:

 Ne Angli :
 Adam Smith (1723-1790);
 Thomas Malthus (1766-1834);
 David Ricardo (1772-1823);
 John Stuart Mill (1806-1873);

 Ne France :
 Jean-Baptiste Say (1767-1832) dhe
 Frederic Bastiat (1801-1850);

27
 Adam Smith
(1723-1790)

 Smithi, filozof dhe ekonomist britanik

 Smith-i njihet dhe pranohet nga te gjithe

si “themeluesi i shkences ekonomike ”….

 Vepra e tij kryesore “Pasuria e Kombeve”

cilesohet si “teksti themelues i liberalizmit
ekonomik”

28
 Adam Smith

 Profesor i filozofise dhe moralit ne Universitetin e

Glasgow (Skoci)
 Smith-i i kushtoi 10 vjet pune vepres se tij “Pasuria e
kombeve” duke e bere ate librin kryesor qe inspiroi te
gjithe ekonomistet e njohur pas tij te cilesuar si
“klasiket”
 ….ekonomiste qe vendosen bazat dhe principet
themelore te liberalizmit ekonomik…

29
 Adam Smith

 Smithi i lindur ne vitin 1723 ne qytezen e Kirkoldise

(Skoci) u rrit nga e ema, pasi babai i tij nje jurist i shquar
kishte vdekur disa muaj para lindjes se tij…

 Mesimet e para ne qytezen e lindjes, ishte nje femije

delikat, madje kishte caste ku ai perhumbej dhe kete prirje per
tu shkeputur nga ajo qe e rrethonte, do ta kishte edhe kur te
rritej…

 Smithi nuk u martua kurre. Ishte nje skocez me nje pamje te

shemtuar. Vete Smithi e pranonte kete dhe madje nje here
kishte thene: “une nuk kam asgje te bukur pervec librave” …
30
 Adam Smith

 Filloi studimet ne Universitetin e Glasgout ne moshen

14 vjecare ku shfaqi prirje per matematike
 Kur mbushi 17 vjec pranoi nje burse studimore per ne
Kolegjin e Oksfordit per te studiuar per teologji
 Megjithese studioj gjashte vjet per teologji, ai nuk mori
asnje titull fetar , sic shpresonte e ema dhe nuk i pelqente
arsimi qe i jepej

 Ne vitin 1748, Smithi u kthye ne Universitetin e Glasgout si

profesor ne lenden e logjikes dhe filozofise
 Ne vitin 1752, Smithi mori postin e shefit te katedres te
filo31zofise morale ku punoi deri ne vitin 1764
 Adam Smith

 Smithi asnjehere nuk mbajti leksione ne ekonomi.

 Deri ne shekullin e XIX, akademiket e konsideronin
ekonomine si dege te filozofise…

 Ne vitin 1759, Smithi botoi librin “ Teoria e ndjenjave

morale”
 Suksesi i ketij libri e beri shume te njohur Smithin ne Britani
dhe ne Kontinent

 Ne vitin 1764 dha doreheqje si profesor ne Glazgou per tu

bere kujdestar i djalit te Dukes .
 Kjo i dha mundesi te shetiste per ne Toluze, Gjeneve
dhe Paris, per tu kthyer ne vitin 1766 ne Londer…
32
 Adam Smith

Franca dhe fiziokratet

 Ne Paris, Smithi zbuloi nje shkollle te ekonomise te

quajtur “fiziokrate”. ”Tabela ekonomike”, paraqet ne
menyre te shkelqyer mendimin fiziokrat…

 Fiziokratet argumentuan dy qeshtje kryesore:

 Se pari se pasuria buronte nga prodhimi dhe jo nga blerja e arit
dhe argjendit dhe
 Se dyti, se vetem prodhimi bujqesor krijonte pasuri,
ndersa tregtaret, manifakturat dhe punet e tjera nuk
krijonin pasuri
33
 Adam Smith

Sipas Smithit:
 Fiziokratet kishin te drejte kur thonin se nje vend eshte
me i pasur kur prodhon mallra me teper se sa thjesht nga
grumbullimi dhe ruajtja e metaleve te cmuara,
 por ata nuk kishin te drejte kur thonin se industria
dhe tregtia ishin “sterile”, jo produktive

 Ata mbronin politiken qe vetem bujqesia eshte

prodhuese dhe produktive ,
 duke nxitur qeverine te hiqte kufizimet
tregtare
34
 Adam Smith

 Smithi i degjoi me kujdes idete e fiziokrateve.

 Analizat e tyre konfirmuan disa nga idete e tij , por ai
nuk pranonte idete e tyre mbi sektoret prodhues
dhe sektoret sterile…

 Smithi e pranonte se “fiziokracia me gjithe mospersojen e

vet, eshte ndoshta perafrimi me i madh tek e verteta per te cilen
eshte shkruar ne ekonomine politike” …

 Duke shtuar me ndjesine e pasardhesit se Fizokracia

eshte nje “sistem qe asnjehere nuk i ka bere dhe
ndoshta nuk do ti beje keq asnje vendi te botes”
35
 Pasuria e kombeve (1776)

 Po c’fare ka te vecante ne “Pasurine e Kombeve” qe e

justifikon nje vleresim dhe perjetesim te tille si
“themelues i shkences ekonomike” ?

 Pjesa me e madhe e ideve te trajtuara ne vepren e tij

jane tashme ide e analiza te dhena nga filozofe dhe
ekonomiste te meparshem si Francois Quesnay, John
Locke, William Petty, David Hume, Turgot apo
Richard Cantillon…..

 “Pasuria e Kombeve” citon dhe analizon me shume

se 100 autore te cilet i kishin trajtuar me pare keto
probleme….
36
 Pasuria e
kombeve
 Ajo qe i jep vlere vepres se Smith-it nuk eshte
origjinaliteti i saj…por
 analiza dhe interpretimi brilant i Smithit per
keto koncepte dhe ide ekonomike

 Merita kryesore e Smith-it eshte se ai i “zhvilloi te

gjitha idete dhe analizat e tij brenda nje sistemi global
koherent dhe brenda nje llogjike te koncepteve
ekonomike koherente……”

 Smithi gjeti rrugen e tij ne Ekonomiksin e shekullit XIX

37
 Pasuria e
kombeve
 Vepra “Pasuria e kombeve” e prezanton lexuesin me
boten e filozofise, te politikes dhe biznesit,
me nje Smith te mprehte, skeptic dhe
ne analize te fundit, me nje guide drejt
optimizmit…

 Ne kete veper Smith fokusohet ne nje objektiv te

vecante: te zbuloje ligjet e shkakesise qe shpjegojne
se si krijohet pasuria…


Ai ekspozon analizen e tij mbi origjinen e
mireqenies dhe zhvillimit te Anglise dhe Hollandes
38
 Pasuria e
kombeve
 Shtytesit e rendesishem natyror ose “prirjet” qe
Smithi zbulon te natyra njerezore,
 formojne bazen e analizes se tij dhe themelet e
ekonomiksit klasik

 Te gjithe qeniet njerezore deshirojne te jetojne me

mire… deshire per te permiresuar kushtet e jeteses…
 Qe nga lindja e deri ne varr, “rralle mund te kete
ndonje moment te vetem ku nje njeri eshte teresisht i
kenaqur me gjendjen e tij dhe te mos kete asnje
deshire per te ndryshuar”
39
 Pasuria e
kombeve
 Se dyti, Smithi nenvizon se “ nje prirje
e natyrshme e njeriut…
 per te dhene e per te marre,
 per te bere trambe e per te kembyer nje send
me nje tjeter…
 eshte e perbashket per te gjithe njerezit”

40
 Pasuria e
kombeve
 Per te rritur pasurine e kombeve, Smithi
argumenton se shoqeria duhet te shfrytezoje keto prirje
natyrore.

 Qeveria nuk duhet te kufizoje interesin vetjak te njerezit,

pasi interesi vetjak eshte nje burim i pasur natyror

 Njeriu perhere ka nevoje per ndihmen e te tjereve, por

do te thote te presesh kot nese e shpreson kete thjesht dhe
vetem nga miresia”
 “ Ne nuk presim qe tryeza jone te shtrohet ne saje te
mireberesise se kasapit, te prodhuesit te birres, apo te
bukepjekesit, por nga kujdesi qe ato tregojne per
interesin e tyre personal” 41
 Pasuria e
kombeve
 Smith-i asnjehere nuk sugjeroi se njerezit motivohen
vetem nga interesi vetjak,
 ai thjesht thekson se interesi vetjak i motivon me
fuqishem se cdo miresi

 E thene me thjesht:
 Shoqerite nuk mund ta bazojne te ardhmen e tyre ne
motivet fisnike,
 por duhet te perdorin motivet me te forta e menyren
me te mire te mundshem…
42
 Pasuria e
kombeve
 “Njerezit ndjekin qellimet e tyre individuale, e gjithe
shoqeria behet me e begate”. Ai ne te vertete nuk
niset nga interesi public dhe zakonisht nuk e di se sa i
sherben atij interesi …Ai synon vetem fitimin e vet.
 Ne kete rast , ashtu edhe ne shume raste te tjera, ai
udhehiqet nga nje dore e padukshme, e cila e ben ti
sherbeje nje synimi qe nuk lidhet fare me ate qe perpiqej
te arrinte ne krye”…

 Kjo “dore e padukshme “ simbolizonte thjesht dirigjentin e

vertete te harmonise sociale, ekonomine e tregut
43
 Pasuria e
kombeve
Ndarja e punes

 Libri i Pare i “Pasurise se Kombeve” fillon me ndarjen e

punes
 Argumentoi me logjike se pasuria e kombeve rritet per
shkak te ndarjes se punes dhe specializimit

 Smithi e ilustron kete me nje “manifakture te vogel”, me

dhjete punetore qe prodhon gjilpera me koke

44
 Pasuria e kombeve

 Ai shpjegon se pa nje trajnim te punonjesve,

pa makinerite, dhe pa nje specializim te punetoreve, nje
punetor nuk do te bente me shume se nje gjilpere ne
dite…

 Ne ndryshim me kete, ne industrine moderne,

ku detyra e prodhimit te nje gjilpere eshte e ndare ne
disa operacione te ndryshme (terheqja e telit, drejtimi
i tij, prerja, shtypja, vendosja e kokes, etj),
 nje ekip me dhjete njerez do te prodhonte 40 mije
gjilpera

45
 Pasuria e kombeve

 Tre menyra sesi ndarja e punes e rrit prodhimin:

 Se pari, secili punetor zhvillon me shume aftesi dhe

kualifikim per detyren e tij te vecante…

 Se dyti, punetoret humbasin me pak kohe, duke

kaluar nga nje detyre te tjetra…

 Se treti, eshte e mundur qe punetoret e specilalizuar

te permiresojne makinat me te cilat punojne cdo dite
46
 Pasuria e kombeve

 Ndarja e punes ishte e varur nga madhesia e tregut

 Ne nje fshat, njerezit duhet ti kryejne vete shume detyra, te cilat
ne nje qytet do te kryheshin nga specialistet perkates

 Ndarja e punes mund te ndodhe edhe midis qyteteve

dhe vendeve dhe jo vetem midis punetoreve ne fabrike
 Qytete dhe vende te caktuara mund te specializoheshin per
prodhime te caktuara: Franca per vere, Anglia per stofra

 Thelbi eshte qe: pasuria e kombeve mund te rritet nese

tregjet zgjerohen
47
 Pasuria e kombeve
 Ndarjet e punes cojne edhe ne diferencim te
pagave:
1. Nje pune mund te behet ne kushte me te pafavorshme
se nje tjeter, prandaj punet e veshtira duhet te kene
page me te larte…
2. Disa pune kerkojne specilalizim te vecante. (puna ne
gjykate)
3. Nje pune e pa sigurte paguhet me shume
(ndertimi)
4. Kur kerkohet nje nivel i larte besimi, paga eshte me e
larte…
5. Kur propabiliteti i suksesit eshte i ulet shperblimi per
suksesin eshte i larte. (avokati) 48
 Pasuria e kombeve

 Ndonese Smithi e paraqiti ndarjen e punes ne nje fabrike te

vetme, ajo qe eshte e rendesishme ne kete rast eshte ndarja
shoqerore e punes

 “Ndarja e punes, eshte domosdoshmeri, eshte nje

tendence e natyres njerezore… Kjo prirje per te dhene e
per te marre qe na lejon te perfitojme nga njeri-tjetri me
marreveshje , me trambe apo me pagese, pjesen e te
mirave te ndersjellta per te cilat kemi nevoje, jep shkas
fillimisht edhe per ndarjen e punes” (Smith)

49
 Pasuria e kombeve

Teoria e punes dhe akumulimi i kapitalit

 Libri i dyte i dedikohet dallimit midis punes produktive

dhe asaj joproduktive dhe akumulimit te kapitalit
 I ndikuar nga fiziokratet… Smithi e shtriu konceptin e punes
produktive jo vetem ne sektorin bujqesor por ne te gjithe sektoret
e prodhimit material
 Puna produktive shton vleren e subjektit mbi te cilin ajo
investohet (puna e nje punetori ne manifekture ose fermeri)
 Puna joproduktive nuk shton vleren e ndonje gjeje (puna e
gjykatesve, ushtrise)
50
 Pasuria e kombeve

 Mbeshtet akumulimin e kapitalit dhe rritjen e

investimeve ne mallra kapitale,
 perkundrejt rritjes se prodhimit si nje mjet per rritjen e
konsumit…

 …vetem puna prodhuese materializohet ne produkt

dhe krijon nje teprice fitimi ne manifakture,
 ndersa puna joproduktive “zhduket sapo konsumohet”

51
 Pasuria e kombeve

 Smith eshte kunder konsumit te sotem duke zhvendosur ne

kohe preferencen ne kohe per te ardhmen…

 Eshte edhe kunder konsumit te luksit dhe kritikonte

normat e larta te fitimeve pasi kjo i shtynte kapitalistet
drejt konsumit te tepert

 “Norma e larte e fitimit duket se shkaterron ndjenjen e

kursimit qe ne kushte dhe rrethana te tjera eshte prirja e
natyrshme e nje biznesmeni. Kur fitimet jane te larta, ai
virtyt i kujdesit duket se teprohet dhe shpenzimet e luksit i
shkojne me per shtat situatave te tilla te bollekut”
52
 Pasuria e
kombeve
Tregu i lire dhe konkurenca

 Tregtia e lire dhe konkurenca midis prodhuesve, qyteteve dhe

rajoneve eshte po kaq e rendesishme sa edhe ndarja e punes…

 Smithi sugjeronte me pasion se ne ekonomine e

tregut edhe te varferit dhe njerezit pa pushtet, mund te rrisin
standartin e jeteses…
 Ne te kundert , ne nje sistem te centralizuar, fuqia dhe
pushteti politik percakton edhe poziten ekonomike: Vetem
miqte dhe te afermit e mbreterve dhe lordeve mund te behen te
pasur…

53
 Pasuria e kombeve

 Konkurenca ne treg, theksonte Smithi, i detyron

cmimet te bien dhe tregtaret te
marrin nje fitim normal…Tregu i lire, automatikisht i nxit
njerezit qe duke ndjekur interesin vetjak, te kenaqin interesat e
te tjereve….Individet do te ishin te drejtuar nga “nje dore e
padukshme”

 “Eshte konkurenca e tregut qe e ben nje person te

prodhoje jo ate qe deshiron ai, por ate qe kerkon tregu,
jo ne sasite qe deshiron ai, por ne sasine qe kerkon tregu
dhe jo me cmimin qe enderron ai, por me cmimin qe
vendos tregu”

54
 Pasuria e
kombeve
 Smithi ishte kunder monopoleve te cilet duke e mbajtur
tregun nen sasine e mjaftueshme, duke lene gjithmone
kerkesen efektive te paplotesuar, monopolistet i shesin mallrat
me cmime shume me te larta se sa ne tregun konkurues…
Cmimi i monopolit eshte cmimi me i larte qe mund tu vihet
bleresve

 Perkundrazi, cmimi ne nje treg konkurues eshte cmimi

me i ulet qe mund tu afrohet bleresve…

 Smithi theksonte : “ Monopoli … eshte nje armik i

madh per menaxhimin e te mirave”

55
 Pasuria e
kombeve
Tregtia nderkombetare

 Smithi denonte lobimin e tregtareve tek qeveria per

mbrojtje nga prodhuesit e huaj
 Nepermjet kuotave dhe tarifave qeveria detyron
konsumatoret te paguajne cmime te larta per produkt
 Hodhi poshte argumentin e “industries foshnjore” qe
kerkon tarifa te perkohshme gjate viteve te para te
zhvillimit
 Ishte kunder vendosjes e tarifave per produkte qe nje vend do te
importonte
 Ishte vetem per tregeti te lire ndermjet vendeve

56