ASİT-BAZ DENGESİ ve

DENGESİZLİKLERİ
 ASİT-BAZ DENGESİ
pH dengesi akciğer ve böbreklere bağlıdır.
 ASİT-BAZ DENGESİ
• Asit -baz dengesini tanımlayan klasik
yaklaşım Henderson - Hasselbach
eşitliğidir.

pH = 6.1 + log [HCO3] / 0.03 x PaCO2

• Hidrojen iyonu konsantrasyonunun negatif

logaritması pH olarak tanımlanır.
Hidrojen yoğunluğunun uygun düzeyde
olması;
• Enzim sistemlerinin iyi çalışabilmesi
• Oksijenin hemoglobin tarafından
bağlanabilmesi için gereklidir.
H yoğunluğu normal sınırların dışına
çıkarsa;
• Hücrelerin biyokimyasal ve metabolik
aktiviteleri olumsuz yönde etkilenir.
• Bu nedenle düzenleyici mekanizmalar en
küçük bir pH sapmasını düzelterek pH’ı
normal sınırlarda tutmaya çalışır.
VÜCUTTA pH’ı KONTROL EDEN
SİSTEMLER
1. Fazla H’ların ekstrasellüler sıvıda dilüe
olması
2. Tampon sistemler: bütün vücut sıvılarında
bulunur ve sıvıya fazladan eklenen asit
veya alkali maddelerle birleşerek pH
sapmalarını önleyen tampon sistemler
genellikle zayıf bir asitle, onun kuvvetli bir
tuzunun eriyik halinde karışımından
oluşmuştur.
 Vücudumuzda pH’ın düzenlenmesine
yardım eden başlıca 3 tampon sistem vardır
Bikarbonat tampon sistem: ekstrasellüler sıvının en
önemli tampon sistemidir.Bu sistemle
ekstrasellüler sıvıdaki H iyonlarının %90’ı kontrol
edilebilir. H2CO3 (karbonik asit) ve NaCO3
(sodyum bikarbonat) tan oluşur.
En hızlı tampon sistemidir
1/3’ü eritrositlerdedir
Böbreklerde de mevcuttur. İki yolla olur
-bikarbonat üretimi
-bikarbonat’ın
reabsorbsiyonu
Fosfat tampon sistemi: hücre içi sıvılarda
daha fazla fonksiyon görür. NaH2PO4
(sodyum monofosfat) ve Na2HPO4
(sodyum difosfat) iki temel
komponentidir.

Protein tampon sistemi: Ekstrasellüler ve

intrasellüler sıvıların en kuvvetli
tampondur.
3.Solunum sistemi
• Hızlı, kimyasal tamponlama Respiratuar
kompansasyon:
– PaCO2’de değişiklik (dakikalar-saatler)
4.Renal sistem
• Yavaş, renal kompansasyon
– HCO3- atılımında değişiklik (günler)
 KAN GAZI PARAMETRELERİ

Parametre Normal değerler Ünite

pH 7.35-7.45 -
PaCO2 35-45 mmHg
PaO2 90-100 mmHg
22-26 mmol/L
HCO3
(-2)–(+2) mmol/L
Baz açığı (B.E.)
Baz Fazlalığı (Base Excess) (BE):

Baz fazlalığı, tam oksijenize kanın, 37°C’de ve

40mmHg’lık parsiyel CO2 basıncında, pH’sını
7.40’a getirmek için ilave edilen asit veya baz
miktarıdır. Normal değeri –3 ve +3 mmol/L
arasındadır. BE, metabolik olayların
göstergesidir. Negatif BE metabolik asidozu,
pozitif BE metabolik alkalozu düşündürür.
ASİT-BAZ DENGESİ
BOZUKLUKLARI
 ASİT-BAZ DENGESİ
BOZUKLUKLARI
• Asidoz: hidrojen yoğunluğunun
normalin üzerine çıktığı veya
vücudun alkali rezervinin
(yedeğinin) normalin altına
düştüğü durumdur. Bu durumda
pH düşmüştür.
 ASİT-BAZ DENGESİ
BOZUKLUKLARI
• Alkaloz: hidrojen yoğunluğunun
normalin altına düştüğü veya
vücudun alkali rezervinin
(yedeğinin) normalin üzerine
çıktığı durumdur. Bu durumda pH
yükselmiştir.
 pH ve [H ] +

140-
120- Normal
Asidemi
[H+] mmol/L

100-
80-
60-
Alkalemi
40-
20-
0- pH
6.9 7.0 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 7.7
 ASİDEMİ-ALKALEMİ

H+ 160 40 10

ASİDEMİ ALKALEMİ

pH 6.8 7.4 8.0

Asistoli Tetani
Kardiyovasküler kollaps Aritmiler
Ölüm Ölüm
 ASİT-BAZ DENGESİ
BOZUKLUKLARI
• Primer olarak HCO3 ilgilendiren
bozukluklar metabolik,

• PaCO2yi ilgilendiren bozukluklar

ise respiratuar olarak
değerlendirilir.
 ASİT-BAZ DENGESİ
BOZUKLUKLARI
– Asidoz
• Respiratuar asidoz
• Metabolik asidoz
– Alkaloz
• Respiratuar alkaloz
• Metabolik alkaloz
 RESPİRATUAR (solunum) ASİDOZ

• Solunum asidozu, vücut sıvılarında H

yoğunluğunun artmasına neden olan
pulmoner ventilasyonun azalması veya
alveollerle kan arasında gaz alışverişini
engelleyen durumlarda ortaya çıkar.
Respiratuar Asidoz Etyoloji
• Yetersiz alveolar ventilasyon
– Santral respiratuar depresyon & SSS sorunları
– Sinir-kas hastalıkları
– Akciğer & göğüs duvarı defektleri
– Havayolu hastalıkları
– Yetersiz mekanik ventilasyon
• CO2 üretiminde artış
– Hiperkatabolik hastalıklar
• CO2 alımında artış
– Yeniden soluma
 Respiratuar Asidozun Belirti ve
Bulguları
• Baş ağrısı
• Ağır dispne
• Vizing
• Hiperventilasyon
• Oryantasyon bozukluğu
• Taşikardi ve aritmiler görülür.
 RESPİRATUAR (solunum) ASİDOZ

• PaCO2’de artma
• Kan pH’ı 7.35’in altındadır.

H2O + CO2   H2CO3  H+  + HCO3- 

pH B.E. HCO3- PaCO2

 0 N 
 Respiratuar Asidozun
Kompansasyon mekanizmaları
1. Tampon sistemler:karbonik asitin fazlası
tampon sistemlerle nötralize edilmeye çalışılır.
2. Solunum sistemi:pCO2 nin ve H yoğunluğunun
artması sonucu solunum sisteminde
hiperventilasyon oluşur. Böylece fazla CO2
dışarı atılmaya çalışılır.
3. Böbrekler:Na ve H değişimi sonucu vücut
sıvılarında NaHCO3 tutulumu olur. NH3
(amonyak) sekresyonu yüksektir.
 Respiratuar Asidozun Tedavi ve
Hemşirelik Bakımı
• Tedavinin temel amacı solunum
probleminin düzeltilmesidir.
• Diğer amacı sıvı-elektrolit ve asit-baz
dengesizliğinin düzeltilmesidir.
• Enfeksiyon varsa antibiyotikler verilir,
postüral drenaj yaptırılır, soluk alma
egzersizleri, mekanik ventilatörler, oksijen
tedavisi kullanılabilir.
 Asit-baz dengesinin düzeltilmesi
amacına yönelik olarak;
• Oral veya İV NaHCO3 verilebilir.
• NaHCO3 kullanımına bağlı olarak hastada
hipokalsemi ve tetaniler görülebilir. Bu
nedenle kalsiyum glukonat hazır
bulundurulmalıdır.
 METABOLİK ASİDOZ
• H’nun vücut sıvılarında birikmesi veya
organizmadan alkali maddelerin kaybı
sonucu göreceli olarak H yoğunluğunun
artmasına bağlı olarak gelişen tabloya
metabolik asidoz denir.
 Metabolik Asidozun Etyolojisi
• Bikarbonat kaybına yol açan ağır diyareler, ince barsak
içeriğinin kaybedildiği inatçı kusmalar

• Metabolik asitlerin fazla yapımına neden olan diyabetik

ketoasidoz, hipertroidizm, açlık, ateşli ağır enfeksiyonlar

• Böbreklerin fonksiyonlarını kaybettikleri hastalıklar

• Kanda laktik asit düzeyini yükseltebilecek doku anoksisine

neden olan akciğer, karaciğer hastalıkları ve ağır anemiler
 Metabolik Asidozun Mekanizması

• HCO3-’ın güçlü bir asit tarafından

tüketilmesi
• Bikarbonat kaybı
– Renal
– Gastrointestinal
• Ekstrasellüler sıvı kompartmanının hızlı
dilüsyonu (bikarbonatsız mayi)
 Metabolik Asidozun Belirti ve Bulguları

• Apati
• Oryantasyon bozukluğu
• Delirium
• Kuvvetsizlik ve koma merkezi sinir
sisteminin depresyonu sonucu ortaya çıkar
solunum sisteminin kompansasyonu
sebebi ile kussmaul solunum görülür.
 Metabolik Asidoz
• HCO3- konsantrasyonunda azalma (22 m Eg/lt ↓)
• İdrar pH’ı 4.5’in altındadır.
• Kan pH’ı 7.35’in altındadır.

pH B.E. HCO3- PaCO2

   N
• Metabolik asidozdaki hastada böbrek
epitelinden H ile değişim yapmak üzere K
geri emildiği için hiperpotasemiye bağlı
kalpte aritmi ya da arrest görülebilir.
 Metabolik Asidozda
Kompansasyon mekanizmaları
1. Tampon sistemler:ekstrasellüler sıvıdaki
metabolik asitlerin fazlası tampon sistemlerle
nötralize edilmeye çalışılır.
2. Solunum sistemi:solunumun hızı ve derinliği
artar, mekanizma fazla CO2’i atacak şekilde
çalışır sonuçta ekstrasellüler sıvıda H
yoğunluğu azalır.
3. Böbrekler:Na ve H değişimi hızlanır, amonyak
sekresyonu artar, idrarı asiditesi yükselir,
ekstrasellüler sıvıya daha fazla NaHCO3
döner.
 Metabolik Asidozda Tedavi ve
Hemşirelik Bakımı
• Nedeni bulup , ortadan kaldırmak
• IV yada P.O.  bikarbonat
• Bu hastalar dehidrate oldukları için İV
izotonik NaCl veya ringer laktat verilir.
• Saatlik çıkarttığı idrar miktarı ölçülür
• Kilosu izlenir.
• İV sıvısına HCO3 veya molar sodyum
laktat eklenir.
Klinik bakım sırasında hastanın;
• Solunum hızı ve derinliği izlenir
• MSS depresyonu bulguları (koma) izlenir
• K fazlalığı bulguları izlenir.
RESPİRATUAR (Solunum) ALKALOZ

• PaCO2’de azalma
• Mekanizma:
– Alveolar ventilasyonda artış

pH B.E. HCO3- PaCO2

 0 N 
RESPİRATUAR (Solunum) ALKALOZ
Etyoloji
• Santral stimülasyon
– Ağrı, anksiyete, iskemi, inme
– Tümör, enfeksiyon, ateş, ilaçlar
• Periferik stimülasyon
– Hipoksemi, yükseklik, pulmoner hastalıklar
• Bilinmeyen
– Sepsis, metabolik ansefalopati
• İatrojenik
– Ventilatör tedavisi
RESPİRATUAR (Solunum) ALKALOZ
Belirti ve Bulgular
• Reflekslerde artma, konvülsiyon.
• Kan pH’ı yükselmiştir.
• pCO2 düşmüştür.
• Bikarbonat düzeyi normal ya da düşüktür.
RESPİRATUAR (Solunum) ALKALOZ
Kompansasyon mekanizmaları
1. Tampon sistemler: organik asitler
bikarbonat iyonlarının fazlası ile reaksiyona
girerek onları nötralize etmeye çalışır.
2. Solunum sistemi: pCO2 ve H yoğunluğunun
azalmasıyla solunum sisteminde
hipoventilasyon meydana gelerek pCO2 ve
H yoğunluğu artırılmaya çalışılır.
3. Böbrekler: Na ve H değişimi azalır, NH3
sekresyonu düşer. Bikarbonat atılımı artar.
RESPİRATUAR (Solunum) ALKALOZ
Tedavi
• Hiperventilasyonun düzeltilmesi
• Ciddi alkalemi (pH > 7.55):
– Hidroklorik asit, iv.
– Amonyum klorür, iv.
RESPİRATUAR (Solunum) ALKALOZ
Tedavi ve Hemşirelik Bakımı
• Hiperventilasyona yol açan etken ortadan
kaldırılır.
• Hastaya daha derin ve yavaş solukalıp
vermesinde yardımcı olunmalıdır.
 METABOLİK ALKALOZ
• H’un organizmadan kaybı veya vücut
sıvılarına fazla miktarda HCO3
eklenmesiyle H yoğunluğunun azalmasına
bağlı olarak gelişen tabloya metabolik
alkaloz denir.
 METABOLİK ALKALOZ
• Plazma HCO3- düzeyinde artış (26  m Eg / lt ↑ )

pH B.E. HCO3- PaCO2

   N
 Metabolik Alkaloz Kompansasyon
mekanizmaları
1. Tampon sistemler: ekstrasellüler sıvıdaki fazla
bikarbonatlar tampon sistemlerle nötralize
edilmeye çalışılır.
2. Solunum sistemi: hipoventilasyon olur ve CO2
yükseltilerek H dengesi normale çıkartılmaya
çalışılır.
3. Böbrekler: fazla miktarda NaHCO3 atılımı
olur. Beraberinde Na ve K atıldığı için hastada
hipopotesemi ortaya çıkabilir.
 Metabolik Alkaloz Tedavi
• Altta yatan durumun düzeltilmesi
• Dakika ventilasyon hacminin azaltılması
 Metabolik Alkaloz Tedavi
• Klorüre duyarlı metabolik alkaloz:
– İntravenöz salin
– Potasyum replasmanı
– Simetidin, ranitidin
– Asetazolamid
 ASiT – BAZ  BOZUKLUKLARI

                                 pH                   pCO2             HCO3

• Solunum   Asidozu      ↓  (7.35↓)         ↑  (45)           -
•   ‘’            Alkalozu       ↑  (7.45↑)         ↓  (35)           -

• Metabolik Asidoz         ↓                             -            ↓

•   ‘’           Alkaloz          ↑                             -         ↑
 KOMPANSASYON
Hastalık Primer boz. Kompansasyon

Respiratuar

Asidoz  PaCO2  HCO3-

Alkaloz  PaCO2  HCO3-

Metabolik
Asidoz  HCO3-  PaCO2

Alkaloz  HCO3-  PaCO2

 ÖRNEKLER
•  1. Solunum alkalozu var, kompensasyon
başlamamış:      
•  pH      => 7.50 ↑  alkali
•  pCO2   =>  30 ↓    alkali
•  HCO3   =>  26  Normal sınırlarda
• 2. Solunum asidozu var, kompensasyon başlamamış:
•  pH      =>  7.34 ↓ asit
•  pCO2  =>  65  ↑    asit
•  HCO3  =>  23  Normal sınırlarda
• 3. Metabolik asidoz var, kompensasyon başlamış ,
tamamlanmamış:
•  pH      =>  7.34 ↓   asit
•  pCO2  =>   31 ↓     alkali
•  HCO3  =>  16 ↓      asit
KAN GAZLARININ NORMAL
DEĞERLERİ
pH = 7.35 – 7.45 (7.40)

PCO2 = 35 – 45 mmHg (40)

HCO3 = 22 – 26 mEq/L (24)

 KURAL 1

Eğer: pH ve PCO2 aynı yönde değişiyorsa,

Ve: pH normal değilse
O zaman: Primer bozukluk METABOLİKTİR

Bu belirlendikten sonra birlikte respiratuar bozukluk

olup olmadığı saptanır.
 Örnek verecek olursak,
pH = 7.228
PCO2 = 28.5
PO2 = 99.9
HCO3 act = 12.0
HCO3 std = 12.9
Her ikiside aynı yönde ve aşağı
olduğu için primer bozukluk metabolik
asidozdur.
 Diğer örnekte ise,
pH = 7.470
PCO2 = 64.3
PO2 = 42.1
HCO3 act = 45.7
HCO3 std = 43.0
Okların yönü her ikisindede aynı ve
yukarı doğru olduğu için primer bozukluk
metabolik alkalozdur.
 KURAL 2
Metabolik Asidoz için: Beklenen PCO2
1.5 x HCO 3 + 8(±2)
Metabolik Alkaloz için: Beklenen PCO2
0.7 x HCO 3 + 20(±1.5)

PCO2 beklenen PCO2’den büyükse birlikte respiratuar

asidoz
PCO2 beklenen PCO2’den küçükse birlikte respiratuar
alkaloz
 KURAL 3

Eğer: pH ve PCO2 farklı yönlerde değişiyorsa,

O Zaman: Primer bozukluk

RESPİRATUARDIR.
 Örnek verecek olursak,
pH = 7.128
PCO2 = 78.5
PO2 = 94.9
HCO3 act = 25.4
HCO3 std = 20.7
Oklar farklı yönde ve pH düşük olduğu için
primer olay respiratuar asidozdur.
 Diğer bir örnek ise,
pH = 7.50
PCO2 = 35
HCO3 = 27
Oklar farklı yönlerde ve pH yüksek
olduğu için primer olay respiratuar
alkalozdur.
 SORU 1

pH = 7.42
PaCO2 = 43.9
HCO3 = 26.8

Normal kan gazı

 SORU 2

pH = 7.38
PaCO2 = 52.6
HCO3 = 32.5

Respiratuar asidoz, kompanse

 SORU 3

pH = 7.52
PaCO2 = 30.9
HCO3 = 24.8

Respiratuar alkaloz, kompanse değil

 SORU 4

pH = 7.21
PaCO2 = 33.3
HCO3 = 17.6

Metabolik asidoz, kısmen kompanse

 SORU 5

pH = 7.42
PaCO2 = 58.0
HCO3 = 38.0

Respiratuar asidoz, kompanse

 SORU 6

pH = 7.14
PaCO2 = 24.6
HCO3 = 8.0

Metabolik asidoz
 SON SORU

pH = 7.49
PaCO2 = 48.9
HCO3 = 39.0

Metabolik alkaloz, kompanse değil