ORGAN NAKLİ

VE
HUKUKİ BOYUTU
 ORGAN NAKLİ =
TRANSPLANTASYONU (Tx)
Görev yapmayacak kadar hasta bir
organın, bir yenisi ve sağlamı ile
değiştirilmesi işlemidir.
 ORGAN NAKLİ KİMLERDEN
YAPILIR?

 CANLIDAN:
Genellikle dördüncü dereceye kadar akrabalardan,

 ÖLÜDEN (KADAVRA):
Hastanelerin yoğun bakım ünitelerinde makineye bağlı
olarak tedavi gördüğü sırada, BEYİN ÖLÜMÜ
gerçekleşen kişilerden sağlanmaktadır.
NEDEN ORGAN NAKLİ?
 Hastanın yaşam süresini uzatmakta (3
KAT), 10 YIL SONRA DİYALİZE GİREN
HASTALARIN %11’İ HAYATTA
KALABİLMEKTEDİR.
 Hastanın yaşam kalitesini arttırmakta
 Nakilden 3 yıl sonra çok az bir maliyeti
olmakta (% 30) ve ülke ekonomisine
olumlu katkıda bulunmaktadır
2009 verileri: Böbrek hastası 44.000,
böbrek bekleme listesi 14.453, karaciğer
bekleme listesi 1162, Kalp bekleme listesi
175 kişi...
2010 yılında: Diyalize mahkum hasta
sayısının 55.000’i geçmesi bekleniyor.
Şu an kabaca 60 bin diyaliz hastası, 19 bin
böbrek bekleme listesi, 1500 karaciğer
bekleme listesi, 250 kalp bekleme listesi,
8 bin kornea , 125 pankreas bekleme
listesi 30.000 diyaliz hastası – 480 diyaliz
merkezi
 2010 verileri: Kabaca 60 bin diyaliz
hastası, 19 bin böbrek bekleme listesi,
1500 karaciğer bekleme listesi, 250 kalp
bekleme listesi, 8 bin kornea bekleme
listesi, 125 pankreas bekleme listesi,
46.000 diyaliz hastası (hasta sayısı her yıl
ortalama 5.000 artmaktadır) – 750 diyaliz
merkezi
 Türkiye`de diyalize giren hastaların devlete
yıllık maliyeti 600 milyon dolara ulaşıyor.
 DEĞERLENDİRME

✓ YAŞAM SÜRESİ

✓ YAŞAM KALİTESİ

✓ MALİYET

✓ İŞ GÜCÜ KAYBI - KAZANCI

HANGİ ORGAN VE DOKULARIN
NAKLİ YAPILABİLİR?

 BÖBREK  KALP KAPAĞI

 KARACİĞER  TENDON
 KALP  DERİ
 PANKREAS  KEMİK İLİĞİ
 AKCİĞER  KEMİK
 İNCE BARSAK  KORNEA
 BEYİN ÖLÜMÜ NEDİR?

Beyin fonksiyonlarının geri dönüşümü olmaksızın

kaybıdır. Beyine kan gitmez.

Bu durumda, sadece yoğun bakım şartlarında

solunum cihazı ve ilaçlar ile kalp atımları bir
süre devam ettirilebilir. Fakat
beyin fonksiyonları yapay olarak sürdürülemez.
I. CANLIDAN ORGAN VE DOKU NAKLİ
 Genel Olarak
 Canlı kişiden tedavi ve teşhis amacıyla organ ve doku
alınıp başka birine nakil yapılması mümkündür.
 İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi’nde düzenlenmiştir.
 Onsekiz yaşını doldurmamış ve ayırt etme gücü
olmayan kişilerden organ ve doku alınması
yasaklanmıştır.
 Bu düzenlemeye göre organ ve doku bağışına rıza
göstermesi hukuken mümkün olmayan kişilerden
kendisini yenileyen dokuların alınması belli şartlar
altında kabul edilmiştir.
Canlıdan Organ ve Doku Naklinin Şartları
1. Üstün Amaç: Canlıdan organ ve doku alınabilmesi
için gereken şartlardan biri üstün amaçtır. Burada
amaç vericiden organ veya doku alınmasını haklı
kılmalıdır. Alıcının organ ve doku naklinden menfaati
vericinin menfaatinden üstün olmalıdır.
2. Zararsızlık ve Elverişlilik: Canlıdan organ ve doku
alınabilmesi için aranan şartlardan biri zararsızlık ve
elverişlilik şartıdır. Verici için organ veya doku
vermesi aşırı bir zarar ve büyük bir tehlike
doğurmamalıdır. Yaşamı tehlikeye sokacak organ ve
doku bağışlarının yapılması hukuken mümkün
değildir.
 Bu maddeye göre de vericinin yaşamını mutlak
surette sona erdirecek veya tehlikeye sokacak
olan organ ve dokuların alınması yasaktır.
 Vücutta iki adet bulunan organların birinin
alınıp alınamayacağı tartışma konusu olmuştur.
 Genel kabul gören görüş, yaşama etki
etmeyecekse iki adet olan organlardan birinin
alınabileceğidir.
 Elverişlilik bakımından verici ve alıcı arasında
doku ve kan uyumu bulunmalıdır.
3. Rıza: Canlıdan organ ve doku nakli için
gereken diğer bir şart rızanın varlığıdır.
Hukuken geçerli rıza, rıza göstermeye ehliyetli
kişi tarafından özgür iradeyle, etkiden uzak ve
bilinçli olarak verilmiş olmalıdır.
Bu durumda küçükler ve akıl hastaları verici
olamamaktadırlar, bu kişiler yerine kanuni
temsilcilerinin rıza göstermesi mümkün değildir.
Verici tarafından iki tanık önünde önceden
verilmiş yazılı ve imzalı ya da vericinin iki tanık
önünde sözlü beyan edip imzaladığı tutanak
olmalı ve bu tutanak bir hekim tarafından
onaylanmalıdır.
4. Bilgi Verme ve Araştırma Yükümlülüğü:
Canlıdan organ ve doku nakli için aranan son
şart bilgi verme ve araştırma yükümlülüğüdür.
Organ ve doku alınmasından önce verici
konuyla ilgili aydınlatılmalıdır.
Organ ve doku naklinin tehlikeleri, alıcı
bakımından yararları, tıbbi, psikolojik, ailevi
ve sosyal sonuçları hakkında vericinin hekim
tarafından aydınlatılması gerekmektedir.
Kapsamı daha dar olmakla birlikte alıcı da nakil
konusunda aydınlatılmalıdır.
II. ÖLÜDEN ORGAN VE DOKU NAKLİ
Genel Olarak: Nakli gerçekleştirilecek organ veya
doku kişinin yaşamı için vazgeçilmezse ya da vücutta
sadece bir adet bulunan organın nakli söz konusuysa
vericinin ölü olması gerekmektedir.
Canlıdan organ ve doku nakli daha sınırlı olarak kabul
edilebildiği halde, artık ölmüş bir kimsenin
bedeninden organ ve dokularının alınması daha
yaygındır.
Ayrıca canlıdan organ ve doku alımının aksine ölüden
organ ve doku alımında, alınan organ ve dokuların
daha sonra kullanılmak üzere organ ve doku
bankasında saklanması da mümkündür.
 Ölüden Organ ve Doku Naklinin
Şartları

1. Ölümün tespiti: Ölüden organ ve doku

nakli yapılabilmesi için öncelikle organ ve
dokuları alınacak kimsenin öldüğünün
tespit edilmesi gerekmektedir.
 Bir taraftan alınacak organ ve dokuların
işlevlerini ve canlılıklarını kaybetmemesi
gerekmekteyken diğer taraftan organ ve
dokuları alınacak kişinin yaşama
ihtimalinin ortadan kaldırılmaması
gerekmektedir.
Tıbbi ve hukuki açıdan organ nakli

ÖLÜM = BEYİN ÖLÜMÜ

HER ÖLÜM GERÇEKTE BİR

BEYİN ÖLÜMÜDÜR
BEYİN ÖLÜMÜ İLE BİTKİSEL
HAYAT ÇOK FARKLIDIR
 BİTKİSEL HAYAT ile BEYİN ÖLÜMÜ
ARASINDAKİ FARKLAR
BİTKİSEL
BEYİN ÖLÜMÜ
HAYAT

NORMAL HAYATA
Yoktur Çok azdır
DÖNME İHTİMALİ

SOLUNUM Yoktur Genelde vardır

BEYİN
Yoktur Vardır
FONKSİYONU

HİSSEDER Mİ? Hayır Evet?

 SEREBRAL ANJİOGRAFİ
KOMADAKİ DURUM BEYİN ÖLÜMÜ

SİNTİGRAFİ
 BEYİN ÖLÜMÜ;

 Nöroloji uzmanı
 Nöroşirurji uzmanı
 Kardiyoloji uzmanı
 Anesteziyoloji ve reanimasyon uzmanı

toplam 4 hekimden oluşan heyet tarafından,

gerekli bütün tetkikler yapılarak saptanır
 Ölüm olayının tutanağını
düzenleyecek bu 4 hekim, organ
naklini gerçekleştirecek olan hekim
ekibinden bağımsızdır
 Beyin ölümü gerçekleşmeden ve
bu dört doktor tarafından
onaylanmadan ölüden organ nakli
yapılamaz
 2. Rıza
 Ölüden organ ve doku nakli için gereken şartlardan
biri hukuken geçerli bir rızanın varlığıdır.
 Kişi ölmeden önce konuya ilişkin rızasını açıklamış
olmalıdır ya da ölümden sonra kanunda rıza
gösterebileceği belirtilen kişiler tarafından rıza
açıklaması yapılmalıdır.
 Kişinin ölmeden önce cesedi üzerinde tasarruf
edebilme hakkı, kişinin kendi geleceğini belirleme
hakkı kapsamında kabul edildiğinden geçerli
olacaktır.
 Rıza Konusunda Sistemler
 Rızaya ilişkin olarak üç değişik sistem bulunmaktadır.
 Birinci sistem vericinin onayını aramayan sistemdir.
Burada vericinin ya da yakınlarının rızası olmasa da
organ ve dokular alınabilecektir.
 İkinci sistem vericinin zımni onayını arayan sistemdir.
İtiraz modeli de denen bu sistemde verici yaşarken
açıkça bağışta bulunmak istemediğini belirtmediği
sürece organ ve dokular alınabilecektir.
 Üçüncü sistem ise vericinin açık onayını arayan
sistemdir. Bu sistemde vericinin açık rızası aranır,
sistemin daha esnek halinde ise vericinin bağışta
bulunma iradesinin olmadığına ilişkin açık beyanı yoksa
yakınların rızası da organ ve doku bağışı için yeterlidir.
 Rıza Konusunda Kural ve İstisnalar
 Kişi ölümünden sonra organ ve dokularını bağışlama
konusunda yaşarken rıza gösterebilir.
 Eğer yaşarken rıza verilmemişse, ayrıca organ ve
doku bağışının istenmediğine dair bir rıza beyanı da
yoksa sırasıyla ölüm anında kişinin yanında bulunan
eşi, reşit çocukları, ana veya babası veya
kardeşlerinden birisi, bunlar da yoksa yanında
bulunan herhangi bir yakını organ ve doku bağışına
rıza gösterebilecektir.
 Reşit çocuklar arasında, ana veya baba arasında ya
da kardeşler arasında görüş ayrılığının bulunduğu
durumlarda tek bir kişinin rızası geçerli kabul
edilmektedir.
 Aksine bir vasiyet veya beyan yoksa kornea gibi ceset
üzerinde değişiklik yapmayan dokular kişinin ya da
yakınlarının rızası olmaksızın alınabilmektedir.
 Bir diğer istisna kişinin kaza ya da doğal afetler
sonucunda ölmüş olduğu durumlar içindir.
 Bu durumlarda ölmüş kimselerden, hayat kurtarma
bakımından aciliyet ve tıbbi zorunluluk gibi olağanüstü
durumlar varsa ve kişinin yakınlarına ulaşılamıyorsa,
vasiyet ve rıza olmaksızın organ ve doku nakli
yapılabilecektir.
 Kanun burada istisnai olarak vericinin onayını aramayan
sistemi benimsemiştir.
 Böyle bir durumda ayrıca adli otopsinin beklenmesi de
gerekmemektedir.
 Türkiye’de yıldan yıla kadavradan organ
bağışında artış gözlenmektedir. Fakat
Avrupa ülkelerinde organ vericilerinin %
80’i kadavra, % 20’si canlı kaynaklı
iken, Türkiye’de tam tersine organ
vericilerinin % 75’i canlı, % 25’si
kadavra kaynaklıdır.
III. HAYVANDAN ORGAN VE DOKU NAKLİ

 Ülkemizde hayvandan insana organ ve doku nakli

yapılmadığı için bu konuda hukuki bir düzenlemeye
ihtiyaç duyulmamıştır; fakat mevcut kanunumuzda buna
ilişkin açık bir engel bulunmadığından hayvandan insana
organ ve doku nakli hukuken mümkün olabilecektir.
 Bu konuda ayrıca Hayvan Hakları Koruma Kanunu’nun
8. maddesi de dikkate alınmalıdır.
 Hayvanların yaşadıkları sürece tıbbi amaçlar dışında
organ veya dokularının tümünün ya da bir bölümünün
çıkarılıp alınamayacağını veya tahrip edilemeyeceğini
düzenleyen bu maddede yer alan tıbbi amaç ifadesi
hayvandan organ ve doku nakli yapılmasını hukuka
uygun hale getirmektedir.
 ORGAN NAKLİ CAİZ Mİ?

Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri

Yüksek Kurulu, 6.3.1980 tarih 396 sayılı
kararı ile organ naklinin (maddi/manevi
menfaat karşılığında olmamak kaydı ile)
caiz olduğunu bildirmiştir

Aynı kurul organ bağışını insanın insana

yapabileceği en büyük yardım olarak
tanımlamıştır
DİNİ VE AHLAKİ BOYUT

Dini boyut: Musevilik sadece acil durumlarda

bağışı hoş görürken, Hıristiyanlık ve İslam
açısından Vatikan ve Diyanet İşleri’nin daha
esnek açıklamaları bulunmaktadır.
Ahlaki boyut: Genel kabul gören görüş, bağışın
herhangi bir maddi karşılık ile
yapılamayacağıdır. Ayrıca organ ve doku
ticareti, organ ve doku bağışı konusunda reklam
yapılması kanunlarla yasaklanmış, cezai
yaptırımlar düzenlenmiştir.
1986 Ürdün ve 1988 Mekke’de Pan-islamik Hukuk Divanı ;

Beyin Ölümü kriterleri kabul edilmiştir.

 ORGAN ALINAN KİŞİNİN
GÖRÜNTÜSÜ BOZULUR MU?

Hayır. Organ alımı ameliyatı, ameliyathane

koşullarında, uzman bir hekim ekibi
tarafından titizlikle yapılır, gizli dikiş ile
cilt kapatılarak vücut bütünlüğü
bozulmadan aileye teslim edilir.
 ORGANLAR KİME
NAKLEDİLİR?

Organ alacak hastalar öncelikle kan grubu

ile doku grubu uyumuna ve tıbbi aciliyet
durumuna göre belirlenir. Cins, ırk, din,
zengin-fakir ayrımı yapılmaz.
Bağışladığınız organlar bir bedel veya
bir menfaat karşılığı başkasına
verilebilir mi?

 2238 sayılı yasa: Kişilerin bir bedel

karşılığı organlarını vermeleri yasaktır

 Organ ve Doku Nakli Ulusal

Koordinasyon Sistemi ile

 Tıbbi acilliği, doku uyumu ve mesafeye

göre en uygun alıcıya nakil edilir
 2238 SAYILI “ORGAN VE DOKU
ALINMASI, SAKLANMASI VE NAKLİ
HAKKINDA KANUN”
(kısaca Organ ve Doku Nakli Kanunu - ODNK)

 1979 yılında çıkarılmış,

 1982 yılında yeniden düzenlenmiştir.

 ORGAN BAĞIŞI NEDİR?

Bir kişinin hayatta iken serbest iradesi ile;

BEYİN ÖLÜMÜ tanısı konulması
durumunda organlarının başka
hastaların tedavisi için kullanılmasına
izin vermesi
ve bunu belgelendirmesidir.
 Organ bağışı yapıldıktan sonra
sadece bir yoğun bakım ünitesinde ve
beyin ölümü kararı alınması halinde
organlar kullanılabilmektedir

Diğer ölüm hallerinde organlar

kullanılamaz
KİMLER ORGAN BAĞIŞINDA
BULUNABİLİR?
18 yaşını doldurmuş ve akli dengesi
yerinde olan herkes, 2238 sayılı yasaya
göre organlarının tamamını veya bir
bölümünü bağışlayabilir.
 Ülkemizde genel durum
Aile İzni
Yıllar Beyin Ölümü Aile izni olan
Olmayan

2005 229 55 174

2006 270 105 165

2007 594 349 245

2008 685 423 261

2009 862 599 263

2010 985 716 269

 Yıllara Göre Diyalize Giren Hasta Sayısı

50000
45000
40000
35000
30000
25000
20000
15000
10000
5000
0
1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010
Kadavra’dan Organ Bağışı (Dünya)

35
30
25
20
15
10
5
0
İspanya 32-33 Hollanda 20-25 ABD 18-22 Türkiye 1-3
Donör / Milyon Donör / Milyon Donör / Milyon Donör / Milyon
Nüfus Nüfus Nüfus Nüfus
 Milyon Nüfus Başına Kadavra Donör Sayıları
(PMP)
2001 İlk Yarısı

İSPANYA 33,6
EUROTRANS. 14,2 / PMP
FRANSA 20,9 / PMP
AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ 14,0 / PMP
İNGİLTERE 13,0 / PMP
ALMANYA 12,3 / PMP
TÜRKİYE GENELİ 0,77
 2004 PMP Oranları

İSPANYA 34,6
İTALYA 21,1
FRANSA 20,9
İNGİLTERE 12,3
ALMANYA 13,8
YUNANİSTAN 6,2
ROMANYA 0,4
TÜRKİYE GENELİ 2,0
İZMİR İLİ 16,0
EGE BÖLGESİ 6,9
 Türk insanı neden organ bağışını
reddediyor?

 Beyin ölümü kavramını anlayamama

 Donör görünüşünün ve vücut

bütünlüğünün bozulacağı endişesi

 Dini, kültürel ve sosyal nedenler

 Hastalarına organlarını almak için iyi
bakılmadığını düşüncesi
 Organların kimlere takılacağı konusunda
şüphe
 Hastane ve/veya hastane personeline
tepki
 Cenazeyi almakta gecikme ya da cenazeyi
alamama korkusu
Nüfus cüzdanında öyle bir hile yaptı ki noter de yedi
Organ bekleyen hasta öyle bir sahtecilik yaptı ki noter bile bunu
anlayamadı. Nüfus cüzdanının sadece fotoğrafını değiştirerek aldığı noter
onayı ile hastaneyi de yanıltıp nakil oldu.
Türkiye’de en gelişmiş organ nakil ünitelerinden birine sahip
06 Aralık 2011 Salı
olan Özel Gaziosmanpaşa Hastanesi ve Memorial, Metropol ve
diğer bazı sağlık kurumlarının nakil evraklarını inceleyen polis,
vatandaşların organ bulabilmek için akıl almaz yöntemlere
başvurduğunu belirledi.

Ömer Yılmaz adında noter tastikli nüfus cüzdanı ile hastaneye

nakil için başvuru yapan şahıs, dayısı olarak görülen şahıstan
böbrek almak için hastaneye başvurdu. Özel Gaziosmanpaşa
Hastanesi Sağlık Bakanlığı’nın istediği tüm evrakları tamam
olan hastanın organ naklini gerçekleştirdi.

Polisin teknik takibine düşen hastanın yapılan inceleme

sonunda gerçekte Salih K. adlı bir şahıs olduğu, nakil için
nüfus cüzdanında fotoğraf değiştirip kendini vericiyle akraba
gösterdiği ortaya çıktı. K’nın nüfus cüzdanı, notere de
tastikletip getirmesi nedeniyle hastanede şüphe uyandımadı.
İstanbul Polisi Organ mafyasının peşine düştü ve akıl
Haberin medyaya yansımasıyla hastanelerinde bu işin
almaz sahteciliklerle karşılaştı. Bir kişinin nüfus
içindeymiş gibi gösterilmesi ise mağduriyetlere yol açtı.
cüzdanında sadece fotoğrafı değiştirerek, noterden
onay aldığı yapılan labaratuar incelemesinde anlaşıldı.
Yapılan operasyonda adı geçen profesörün, Özel
Gaziosmanpaşa Hastanesinden bir yıl önce ayrıldığı, daha
İstanbul Organize Suçlar Şube Müdürlüğü Ekipleri
sonra Memorial Hastanesinde ve daha sonra da başka bir
Gaziosmanpaşa Cumhuriyet Savcılığı’ndan aldıkları
sağlık kurumunda çalıştığı belirtildi.
talimatla organ mafyası üzerinde çalışma başlattı.
 2010
BEKLEME LİSTESİNDE
 Böbrek 17.997
 Karaciğer 1.706
 Kalp 253
 Pankreas 205
 Akciğer 5
 Kalp kapağı 3
Bazı anlar vardır ki bırakın kendiniz
yaşamayı, seyirci olarak bile o anı
yaşamak istemezsiniz.

Bir annenin ve babanın gözünden bile

sakındığı biricik yavrusunun, hayat
arkadaşının ya da annesinin,
babasının, kardeşinin ölüm haberini
duymak ve hemen ardından organ
bağışı kararını vermek!
 Bir çok hastayı ve hasta yakınını sevince
boğar sizin acınız. Duymasanız da
hissedersiniz onların dualarını, şükranlarını.

Sizin de acınız hafifler o an. Bilirsiniz ki

yakınlarınızın organ ve dokuları başka
bedenlerde hayat buldu;
*Görmeyen bir göz gördü,
*Bir annenin keder gözyaşlarının yerini
mutluluk gözyaşları aldı.
DEĞMEZ Mİ…?
 Mina (4)

Hemodiyaliz

Bekleme
listesinde
 Nisa
(5)

Hemodiyaliz

Bekleme
listesinde
 Meryem
(28)

Böbrek Nakli:
7 Haziran 1997

Evlenme :
2001

Bebek :
 Neslihan;

21 yaşındaydı
18 aylık evli,
3 aylık kızı
vardı
Neslihan 8 gündüz
ve gece yoğun
bakımda hayat
mücadelesi
verdi…

Ama malesef
aranan karaciğer
bulunamadı
…
 Mustafa;
28 yaşındaydı
Bilgisayar mühendisi, doğal hayatı seviyordu.
 Mustafa’nın eşi, anne ve babası
yoğun bakım kapısında
5 gün boyunca bir umut için bekledi…

Ama maalesef
beklenen kalp
bulunamadı
…
 Seksen Yedi Yaşında 70 Günlük Bebeğe Anneden
Organlarını Bağışlayarak Karaciğer Nakli Yapıldı
2 Kişiyi Hayata Bağladı

Antalya'da geçirdiği beyin ölümü İzmir'de, doğalı henüz 2 ay 9 gün olan,

nedeniyle hayatını kaybeden 87 3.5 kiloluk Kadir Kaan bebeğe, annesi 25
yaşındaki kadının bağışlanan yaşındaki Hatice Gündoğmuş'tan alınan
organlarından böbrekleri, 2 kişiye karaciğer parçası, yeni bir teknikle,
nakledildi. küçültülerek nakledildi.
Mantardan Eşi Öldü, Kendisi Son Anda
Karaciğer Nakliyle Yaşama Döndü
24 Kasım 2011 Perşembe

Yedikleri mantardan zehirlenen eşi

23 yaşındaki Sibel Arabacı
karaciğer bağışı olmadığı için
kurtarılamazken, kendisi ise
ölümüne saatler kala gelen
karaciğer bağışıyla yaşama dönen
26 yaşındaki Murat Arabacı, ikinci
hayatını yaşıyor.
30 Ekim günü Murat Arabacı, bir arkadaşının
ormanda toplayıp kendisine verdiği
mantarları evine getirdi… Arabacı çiftinden
Sibel, Kurban Bayramı'nın son günü olan 9
Kasım Pazartesi günü kurtarılamayıp
yaşamını yitirdi. Ailesinin mezar yerini aldığı
Murat Arabacı ise, Antalya'da bağışlanan
karaciğer Sağlık Bakanlığı'na ait uçak ile
Bursa'ya getirilip, son anda kurtarıldı.
BAĞIŞLANAN HER ORGAN
YAŞAMA TUTUNAN
BİR İNSAN DEMEKTİR...