EKILIBRU NUTRISAUN BA INAN ISIN RUA

PREPARA HUSI GRUPO TRABALHO : I.

1. Marquita Caunan
2. Elisabet A. Barreto
3. Ligia Voabida Belo
4. Laurinda Buisama
5. Domingas Mendonca

TURMA : A
UNIVERSIDADE NACIONAL TIMOR LOROSA’E
FACULIDADE MEDICINA F. CIENCIAS DAS SAUDE
DEPARTAMENTO ESCOLA SUPERIOR DE PARTEIRA
POST LABORAL
2022
 KAPITULU I.

A. INTRUDUSAUN.
Nutriente katak ; prosesu iha ema nia isin lolon utilisa hahan hodi forma
enerjia, mantein saude, kresimentu ba lalaok funsaun normal kada orgaun iha
isin lolon. Iha parte ida ne’e se koalia kona ba nutrisaun espesial ba inan isin
rua sira.

Koalidade hahan ne’ebe atu han husi inan sira durante isin rua ne’ebe fo
influenza ba saude bebe nian. Tamba ne’e inan sira tenki kuiñese oinsa fo
nutrisaun ne’ebe diak liu ba nia an rasik no ba bebe ne’ebe sedauk moris to
bebe ne’e moris no persija prepara nutriente ne’ebe nesesita durante fo susu
inan nian no hahan nia benefisiu I mos fo kuiñesementu no matadalan ba inan
isin rua sira.
 
Nutrisun katak : prosesu ida ne’ebe organisme utilisa hahan ne’ebe nia han ho
normal liu forma enerjia, mantein,saude, kresimentu ba lalaok funsaun normal
kada orgaun iha isin lolon.
 KUNTINUASAUN HUSI KAPITULU I

Nutrisaun prosesu ida ne’ebe organisme utilisa hahan ne’ebe nia han ho
normal liu husi prosesu digestivos, absorpse, transporta,reserve/halot,
metabolisme no hasai zat –zat/substansia be mak la utilisa atu mantein moris.
Nutrisaun hanesan mos nesesidade vital ba ema nia moris hotu.
 
Nutrisaun katak; prosesu foti hahan ne’ebe importante (Nuwer, 2008).
Nutrisaun katak ; substansia organika ne’ebe nesesita organisme husi sistema
isin. Krisementu no mantenens ba saude (Wikipedia, 2008).

Nutrisaun diferente ho hahan

Hahan katak ; buat hotu ne’ebe ita han maibe nutrisaun mak komponente iha
hahan ne’e rasik ( Uri,2008).
 KUNTINUASAUN HUSI KAPITULU I

1.2. Formulasaun problemas

Formulasaun problemas iha hat (4) faktores :

 
• Definisaun ne’ebe ekilibru ba inan isin rua
• Nesesidades ekilibru nutrisaun ba inan isin rua
• Impaktu nutrisaun ba inan isin rua sira
• Kompojisaun aihan ne’ebe mak la bele inan isin rua sira konsumu I mos persija
diminui

1.3 Objetivo
 
Objetivo husi makala ne’e atu tuir trabalho dosente sira fo mai nomos ho makala ida
ne’e bele fo esperansa ba se deit mak lee, bele hatene no komprenmde kona ba
ekilibru nutrisaun inan isin rua nian.
 KAPITULA II

A. NUTRISAUN BA INAN ISIN RUA SIRA

 
Nutrisaun ba ita ema liu –liu ba inan isin rua sira tenki iha unsur/elementus 4 hanesan :

a. Karbohidrat
 
Karbohidrat hanesan enerjia principal muskulus no kakutak.
Enerjia persija komesa husi dada is to’ o atividades isin no isin ne’ebe intens liu hodi
limita asupan /fornesementu kalori.
 
Tuir base efendesia komposisaun serat ne’ebe as husi hahan karbohidrat iha kbiit
prolonga bosu, hamenus risko moras. Korbohidrato nia komposisaun mai husi
elementus karbon, hydrogen no oksigen, hetan iha plantas hanesan fos,batar,fehuk
nst.
 
 KONTINUASAUN HUSI KAPITULU II

b. Proteina

Proteina sai hanesan parte ida husi struktur isin no nia papel importante bele halo ita
ema movimentu ho livre , distribui oksigen ba isin lolon hotu, halo ran maran iha
momentu kanek, kontra infesaun, lori zat/substansia tama no sai ba iha selula,
kontrola reasaun kimiku no lori informasun husi parte ida ba parte seluk. Proteina
hanesan konstituen importante ba selula hotu.
 
c. Vitamina

Vitamina iha isin sai vital liu ba sistema metabolisme ema nia isin hodi lao normal.
Fontes husi vitamina ne’e mak hahan no bebidas ne’ebe ita konsumu loron ba loron.

Vitamina katak; bahan/organik ne’ebe la bele forma husi isin no nia funsaun
hanesan katalisator prosesu metabolisme isin nian.
 KONTINUASAUN HUSI KAPITULU II

d. Mineral
 
Mineral hanesan substansia anorganika ida ne’ebe presija husi isin ho total ne;ebe ki’ik
benefisia ba funsaun isin lolon hotu. Mineral hanesan unsur/elementus esensial ba
funsaun normal metade enzim, no importante liu hodi kontrola sistema likido isin nian.
 
B. KUALIDADE NUTRISAUN BA INAN ISIN RUA SIRA.
 
Kualidade hahan ne’ebe ba inan isin rua sira konsumu durante periodu isin rua persija
fo influenza ba saude bebe nian. Tamba ne’e inan isin rua sira tenki hatene oinsa kona
ba hahan ne’ebe diak liu ba sira nia an no bebe ne’ebe se iha inan nia isin laran.
 
Hare ba iha realidade nesesidades bebe nian ba iha ferrous, proteina,no kalsium bot liu
iha 8 – 12 semanas ikus husi idade inan isin rua sira. Ba iha trimestre ikus husi inan
isin rua sira kada loron ida nesesita 300 kalori > husi inan sira bai – bain.
 KONTINUASAUN HUSI KAPITULU II

Kalori aumenta ne’e bele iha forma hahan ne’ebe riku ho kalsium, proteina no
zat besi/ferrous sulfat. 300 kalori tuir lolos ba labarak liu, susu ben kopu 2, no /s
3 jantas estidas mentega prevene aumenta kalori iha dieta ho hahan ne’ebe
proteina as maibe nia kontein manus nutrisaun hanesan kripik, fehuk, cake,
dosi maran, rebusadu, no bebidas soda.
 
Iha prinsipio nutrisaun lor –loron ne’ebe diak durante inanisin rua sira mak
nutrisaun ne’ebe iha variedades akopaña modo barak, aifuan, koto, produs
susuben, hahan ne’ebe riku proteina (Na’an, ikan, koto, mantolun, no foretalin),
bokur balun (margarina, mina ou mantega) no be > litru 2 kada loron.
 KONTINUASAUN HUSI KAPITULU II

C. NESESIDADES NUTRISAUN BA INAN ISIN RUA SIRA

 
Hasae konsumu hahan to’o 300 kalori/loron, inan isin rua sira tenki konsumu hahan
ne;ebe nia kontein husi proteina, ferrous sulfato, no hemu likido sufisente.

Esforsu menu ekilibru/ balansu tamba menus/aumenta afeta ba bebe. Atend e

nutrisaun iha trimestre I to’o idade gestasional ikus (idade isin rua 18 semanas),
importante liu tamba nutrient ne’ebe konsumu apoia liu ba iha forma orgaun bebe
nian.
 
Efisensia nutrient iha tempu ne’e sei diminui kualidade moris bebe nian ne’ebe
kontinua.aumenta todan + 6,5 -16 kg. Bainhira > normal informal atu diminui
karboidrat, mina no aifuan la bele menus.
 
Inan isin rua kausa ba aumenta metabolisme enerjia, tamba ne’e nesesita enerjia no
nutrisaun seluk aumenta durante isin rua.
 KONTINUASAUN HUSI KAPITULU II

Metabolisme katak; forma no hafahe zat iha isin lolon ne’ebe posibilidade hodi
kontinua moris.

Aumenta enerjia no nutrient presija ba krisementu no dezenvolve bebe,

aumenta orgaun bot iha uterus, mudansa kompozisaun no metabolisme inan
isin rua, pengaliran/atraves hahan husi pembuluh darah/veias inan ba bebe liu
husi plasenta. Menus nutrisaun balun ne’ebe persija iha tempu inan isin rua
bele kausa ba kresimentu bebe la kompletu.

Nutrien balun ne’ebe importante ba inan isin rua sira mak henesan fontes kalori
(Karbohidrat & bokur), proteina, asam folat, vitamin 12, zat besi, zat seng,
kalsium, vitamin C, vitamin A, vitamin D, vitamin B6, vitamin E. Maibe nutrisaun
ne’ebe nesesita ba bebe iha uteru laran mak hanesan DHA, gangleosida (GA),
asam folat, zat besi, EFA, FE no kolin.
 KONTINUASAUN HUSI KAPITULU II

D. FATOR NE’EBE INFLUENSA NUTRISAUN INAN

 
Status nutrisaun medidas atu susesu nutrisaun ba inan isin rua sira mak
nesesidade nutrisaun ne’ebe tama ba inan nia isin lolon. Nutrisaun inan isin rua
sira konsumu tenki saudavel no iha balansiu ho prosaun han 2x husi inan
ne’ebe la isin rua ida.
 
Saude Inan isin rua bele realiza ho hahalok moris saudavel durante isin rua.
Inan isin rua persija kuidadu an ho diak liu husi asupan nutrient ne’ebe diak, no
hemu ferrous sultfato, hala’o senam inan isin rua nian, nomos prevene fuma
sigaru no hemu aimoruk sem reseita doutor sira.Hala’o vizita antenatal persija
duni hodi fo informasun ba inan isin rua sira kona ba kuidadu ne’ebe ,tuir teoria
(Gulardi H, 2006, no Sitanggang 2013).
 KAPITULU III.
 

A. BENEFISIO NUTRISAUN

Benefisio nutrisaun ekilibru ba inan isin rua hodi dezenvolve bebe iha inan nia
kabun laran iha trimestre I, II, III atu hetan nutrisaun ne’ebe diak, no prepara
enerjia ne’ebe naton (kalori) ba nesesidade saude inan no bebe nian.
 
B. KUNKLUZAUN

Hahan inan isin rua tenki tuir nesesidade inan nian, nomos hahan ne’ebe iha
ekilibru ba dezenvolvimentu inan isin rua nian.

Trimestre I, dezenvolvimentu bebe nian sei kleur, no nesesidade nutrisaun ba

bebe sedauk barak, iha etapa ida ne’e inan isin rua sira sei sente laran sae no
muta hela deit. Situasaun ne’e mak inan isin rua sira sempre hasoru iha sira nia
vida kazal nian.
 KONTINUASAUN HUSI KAPITULU III

Trimestre II,no III dezenvolvimentu bebe hahu maka’as tamba ne’e persija tau
matan/atensaun ba nutrisaun bebe nian. Iha situasaun hirak ne’e familia liu –liu
inan isin rua sira persija han aihan ne’ebe iha nutrisaun maka’as atu nune bebe
iha inan nia kabun laran bele dezenvolve an ho diak no ikus moris mai la iha
buat ida ne’ebe la diak ou falta iha nia vida tomak.

Mak ne’e deit makala ne’ebe ami halo ne’e sai hanesan trablho grupo nian ba
nesesidade estudante sira atu dezenvolve ami nia kapasidade hodi aprende
hakerek artikel kona ba sensia ne’ebe ami estuda ba.

Dili, 25 de Janeiru de 2022

 

OBRIGADO BARAK