NATURA ZIENTZIAK LEHEN HEZKUNTZAKO IKASGELAN II

I- SISTEMA MATERIALEN ANIZTASUNA

ETA BATASUNA. ALDAKETAK
II- ELKARREKINTZAK. ENERGIA

1
I ATALA

SISTEMA MATERIALEN ANIZTASUNA.

1. PROPIETATE OROKORRAK.
2. SISTEMA MATERIALEN KONPOSIZIOA
3. EZAUGARRI BEREZIA
4. DISOLUZIOAK. KONZENTRAZIOA
5. SUSTANTZIAK BANANTZEN:IRIZPIDEAK
6. BANANTZEAK SISTEMA HETEROGENEOETAN
7. BANANTZEAK SISTEMA HOMOGENEOETAN
8. ALDAKETA FISIKOAK ETA KIMIKOAK
9. SUSTANTZIA SINPLE ETA KONPOSATUAK
10. MATERIAREN AGREGAZIO EGOERAK: GASAK,
SOLIDOAK ETA LIKIDOAK
11. TEORIA ZINETIKO MOLEKULARRA.
ALDAKETAK INTERPRETATU. SUSTANTZIAK
BEREIZTU. 2
 NATURA ZIENTZIAK LEHEN
HEZKUNTZAKO IKASGELAN II: I ATALA

SISTEMA MATERIALEN ANIZTASUNA

ETA BATASUNA

Sarrera. Nahi baduzue bideoa ikus ezazu

eta egizu hausnarketa eta sintesia

Hamarren berredurak

3
 Ezer egin aurretik irakur itzazu
Segurtasun arauak laborategian
Kimikako apunteak

4
 NATURA ZIENTZIAK LEHEN HEZKUNTZAKO IKASGELAN II

I- SISTEMA MATERIALEN ANIZTASUNA

ETA BATASUNA. ALDAKETAK
II- ELKARREKINTZAK. ENERGIA

5
I ATALA

SISTEMA MATERIALEN ANIZTASUNA.

1. PROPIETATE OROKORRAK.
2. SISTEMA MATERIALEN KONPOSIZIOA
3. EZAUGARRI BEREZIA
4. DISOLUZIOAK. KONZENTRAZIOA
5. SUSTANTZIAK BANANTZEN:IRIZPIDEAK
6. BANANTZEAK SISTEMA HETEROGENEOETAN
7. BANANTZEAK SISTEMA HOMOGENEOETAN
8. ALDAKETA FISIKOAK ETA KIMIKOAK
9. SUSTANTZIA SINPLE ETA KONPOSATUAK
10. MATERIAREN AGREGAZIO EGOERAK: GASAK,
SOLIDOAK ETA LIKIDOAK
11. TEORIA ZINETIKO MOLEKULARRA.
ALDAKETAK INTERPRETATU. SUSTANTZIAK
BEREIZTU. 6
 Matraze aforatua
prisma erlenmeyer Petri plakak
0.- Praktika. edo ontziak
Elemen
periodi
Ondorengo irudia balantza Tentegailua
saretxoa
dauden tresnak saiodiak
izendatu eta gero
giltzaurra uztaia imana
laborategian
Segurtasun aeustoina
identifikatu behar
betaurrekoak
dituzu. Paper mikroskopioa
probeta
Deskriba itzazu milimetroduna matxardak
Prezipitatu
marrazkiaren inbutua ontzia
lupa hagatxoa
bitartez bere
ezaugarriak eta
metxeroa aulkia
bere funtzioa azal
ezazu. Arriskuak
identifikatu. Segurtasun arauak
Garrantzitsuena: Segurtasuna
Arriskuak aurkitu behar dituzue. 7
 Laborategiko lana
 Irakurri eta idatzi ezagutzen ez dituzun ideiak.
Laborategian ez da esperimentazio-lana. bakarrik egiten. Laborategian,
problemak ebazteko saiakuntzak diseinatzen dira, datuak eskuratzen eta
analizatzen dira, eta, horietatik abiatuta, ondorioak ateratzen dira. Hau da,
laborategian prozesu zientifiko guztiak gauzatzen dira.
Laborategian lan egiteko garaian gomendio hauei jarraitu behar ditugu,
erabilgarriak izango baitzaizkigu saiakuntzak egokiro egiteko eta praktikak
gauzatzeko garaian denbora aurrezteko. Lehen Hezkuntzako ikasgelarako
funtsezkoak dira:
 Klasea baino lehen eta lanari ekin aurretik, arreta handiz irakurri: zer, zergatik eta
nola egin behar dugun ulertu behar dugu eta arriskuak identifikatu behar ditugu. Era
berean ingurumen neurriak finkatu behar ditugu.
 Erabili praktiketako koaderno bat, eta idatzi bertan gauzatutako prozesua,
erabilitako tresnak eta eskuratutako emaitzak.
 Egiaztatu lan-mahaian beharrezko material guztia daukazula.
 Jarri material guztia mahaiaren gainean. Jarri ontzi altuenak atzean eta baxuenak
aurrean, ustekabean iraul ez daitezen. Jarri etiketak aurrera begira, konposatuak
bizkor aurkitzeko.
 Egin lan era ordenatu eta garbian. Praktika egiten ari zarela produktu bat isurtzen
bada, bildu berehala.
 Amaitzen duzunean, garbitu erabilitako tresnak, baita eskuak ere, urarekin eta
29/04/2023 8
xaboiarekin.
Laborategiko materiala eta tresnak
 
 
 Jarraian, fisikako eta kimikako laborategietan erabili ohi diren
tresna batzuk adieraziko ditugu.

29/04/2023 9
Produktu kimikoen arriskuak eta segurtasun neurriak
 
Formalizazio fasea. Irakurri Egunero, produktu kimiko ugari
erabiltzen dugu bai etxean bai Lehen Hezkuntzako
ikasgelan, eta etiketatuta egoten dira piktograma izeneko
sinbolo batzuekin. Etiketetako piktogramen esanahia jakitea
komeni da.

29/04/2023 10
Segurtasun-arauak
Irakurri
Laborategian erabiltzen diren tresnak eta produktuak
arriskutsuak izan daitezke, behar bezala erabiltzen ez badira.
Arriskuak saihesteko, bete beti arau hauek:
Arau orokorrak

 Ez erre, jan edo edan laborategian.

 Erabili mantala eta betaurrekoak arropa eta begiak babesteko.
 Gorde jantzi beroak eta motxila laborategitik kanpo. Inoiz ez dute egon
behar lan-mahaiaren gainean.
 Ez eraman jantzita bufanda, zapi luze edo arropa solterik. Ile luzea
baduzu, bildu.
 Saihestu alferrikako joan-etorriak laborategian.
 Eskuek garbi eta lehor egon behar dute.
 Praktika bat hasi aurretik, estali dauzkazun zauriak.
 Ez probatu edo irentsi produkturik.
 Istripua gertatu, erre edo zaurituz gero, jakinarazi berehala irakasleari.
29/04/2023 11
 
Tresnak eta produktuak erabiltzeko arauak:

o Ez erabili tresnarik edo makinarik, baldin ez badakizu horiek

nola erabiltzen diren, nola funtzionatzen duten eta zer
segurtasun-arau espezifiko dituzten.
o Aparaturen bat edo muntaketa elektrikoren bat manipulatu
aurretik, deskonektatu elektrizitate-saretik.
o Ez jarri martxan zirkuitu elektrikorik, irakasleak aldez aurretik
instalazioa aztertu ez badu.
o Erabili kontu handiz material hauskorrak, hala nola
beirazkoak edo portzelanazkoak.
o Materiala hausten edo hondatzen bada, jakinarazi
irakasleari.
o Produktu kimiko batek zipriztintzen bazaitu, garbitu berehala
eremua ur ugarirekin. Era berean, garbitu mahaia bertara
produkturen bat isurtzen bada.
o Eduki txukun eta garbi lan-mahaia.
29/04/2023 12
13
14
15
16
Hondakinak ezabatzeko arauak
 Irakurri

EDOZEIN JARDUERA PRAKTIKO EGITERAKOAN AURREZ

FINKATUTA EGON BEHAR DU HONDAKINAK
EZABATZEKO ARAUAK, BESTELA HOBE EZ EGITEA.
 
Erabilgarritasunik ez duten produktuak hondakinak dira.
Saiakuntza bat egin ondoren, hondakinak ezabatu egin behar
dira, haien egoera fisikoaren arabera.
Hondakin solidoak. Ez dira isurbidean barrena bota behar,
zeren ezustean eta modu arriskutsuan erreakziona
baitezakete. Bota aurretik, paketatu egin behar dira.
Hondakin likidoak. Birziklatzeko ontziratu edo hondakin ez-
kutsatzaile bihurtu behar dira.
Gasekin lanean. Gasak toxikoak edo narritagarriak izan
daitezke; horregatik, gasak xurgatzeko kanpaian lan egin
behar da edo kalean edo terrazaren batean.
Nolanahi ere, zalantzarik izanez gero, galdetu beti irakasleari.
Hark erabakiko du, arriskuaren arabera, hondakin bakoitza
nola ezabatu behar den.
29/04/2023 17
Herrialde bakoitzeko gobernuari dagokio hondakinak kudeatzeko politika
egokiak sortzea. Maisu eta maistrek ere ingurumena errespetatzeko ideia
sortzaileak proposatu behar dituzte. Zeintzuk izan behar dute?
 
Bertaratze ez orduetan egiteko ariketak. Ez dira entregatu behar, ikasteko
dira.
 
Bilatu informazioa eta azaldu zertarako erabiltzen diren laborategiko tresna
hauek: a) hornidura-iturria; b) kristalizadorea; c) matraze bolumetrikoa; d)
pipeta.
Azaldu zer esanahi duten ontzien etiketetako sinbolo hauek, eta zer neurri
hartu behar diren mota honetako produktuak erabiltzeko:
Nola hartu produktu solidoa?
Nola hartu produktu likidoa?
 
Adierazi nola birziklatuko zenituzkeen hondakin hauek:
a) Salfumana dendan saltzen al dute? Korrosiboa den edozein garbiketa produktu
likidoarekin zer egin behar dugu? Eta amoniakoarekin? Edo “agua regiarekin”?
b) Ur-disoluzio baterako erabilitako ur destilatua arriskutsua al da?
 
Esan baieztapen hauek zuzena ala okerra diren:
29/04/2023 18
a) Produktu likidoak ahoarekin pipetea daitezke beti.
b) Gasak askatzen dituzten erreakzio kimikoak laborategiko leihoan egiten dira beti.
 Edozein jarduera egin baino lehen hodakinekin zer
egin behar den erabaki behar duzu

• Zein da arazoa? • Hipotesia idatzi,

• Dakidanaren arabera iragarpena eta honen
aldagaiak identifikatu arabera esperimentua
diseinatu. Arriskuak
identifikatu
Zein da Hipotesia
arazoa? idatzi,
Dakidanaren iragarpena eta
arabera honen arabera
aldagaiak esperimentua
identifikatu diseinatu.

Hondakinekin Egin. Emaitzak.

zer egin? Ondorioak

• Hondakinekin zer • Egin. Emaitzak.

egin? Ez badakizu ez Ondorioak.
egin.
19
Humorea :
Nolako janzkera dute?

https://www.luanagames.com/wp-content/uploads/
2015/09/Women-In-Science-DIY-kit-ES-1.00.pdf

20
 Taula hau osa ezazu:

Marrazkia Deskripzioa Funtzioa Izena LHn erabili

–ordezkatu-
Arriskua

21
http://perso.wanadoo.es/sergioram1/juego_
material_laboratorio.htm

http://almez.pntic.mec.es/~jrem0000/dpbg/m
at-lab/test-lab.htm

http://www.slideshare.net/Antton/materia-oso
a2

22
23
24
25
Erroreak

Absolutoa. Zehaztasuna.

Erlatiboa da errore absolutoa zati balio maximoa

26
Testuingurua eta Galdera eragilea
Ikastegi batetako maisuek eta maistrek
heziberrin ikusi dute kimikako edukiak LHn
landu behar direla. Laguntza eskatu digute.
Idatzi zer jakin behar duen eta zer jakin
behar duen egiten Sistema Materialak
ikasgelan landuko dituen Lehen
Hezkuntzako maisu-maistra batek?

Horretarako ikertuko dugu …..

27
1. SISTEMA MATERIALEN ANIZTASUNA
1.1. PROPIETATE OROKORRAK.
2. Sailkatu 1. zutabeko hitzak materiala ala ez materiala izatearen arabera. Lehendabizi
irizpideak idatzi. Zer uste duzu? Zure ustez, materialak direnak, adierazi normalean
duten agregazio egoera.
  Material ala ez Agregazio egoera
materiala Zeintzuk dira materiaren
Gasolina     propietate orokorrak?
Zaporea    
Hau da, zein propietate
behar dira zerbait
Talko hautsak    
materia dela esan
Beroa     dezagun.
Gorrotoa    
Airea    
Butanoa    
Sistema materialei buruzk
Ura     o appletak
Indarra    
Soinua    
Sistema materialak
Harkaitza    
Atsegina    
Abiadura     30
     
1. SISTEMA MATERIALEN ANIZTASUNA
1.1. PROPIETATE OROKORRAK.
2. Sailkatu 1. zutabeko hitzak materiala ala ez materiala izatearen arabera. Lehendabizi
irizpideak idatzi. Zer uste duzu? Zure ustez, materialak direnak, adierazi normalean
duten agregazio egoera.
  Material ala ez Agregazio egoera
materiala Zeintzuk dira materiaren
Gasolina  Bai  Likidoa propietate orokorrak?
Zaporea  Ez  - Masa eta bolumena
Talko hautsak  Bai  Solidoa Hau da, zein propietate
Beroa  Ez  - behar dira zerbait
Gorrotoa  Ez  - materia dela esan
dezagun. Masa eta
Airea  Bai  Gasa
bolumena
Butanoa  Bai Likidoa bonbonan eta
Sistema materialei buruzk
kanpoan gasa
o appletak
Ura  Bai Likidoa, lurrina gasa,
izotza solidoa
Indarra  Ez  - Sistema materialak
Soinua  Ez  -
Harkaitza  Bai  Soidoa
Atsegina  Ez  - 31
2. Zer uste duzu? Adierazi kontserbatzen diren masa eta bolumena ondorengo
aldaketak egin ostean. Ondorioak idatzi. Zein aldaketa ditugu, fisikoak ala kimIkoak?

Aldaketa Masa Bolumena

Zatikatu plastilina bolatxo bat
Lurrindu alkohola

Muturra itxita duen xiringa baten enboloa konprimitu

Ura berotu, bere tenperatura 50°C igoz

Ura izoztu
2 basotan dagoen ura ontzi berera bota
Baso bat ur eta beste bat alkohol ontzi berera bota

Ura eta gatza nahasi

Ura duen ontzi batera harri bat sartu
Ura duen ontzi batera egur puska bat sartu
Ura duen hodi batera pilula eferbeszente bat bota eta
hodia estali (ikus hurrengo diapositiba)

Ura duen ontzi batera pilula eferbeszente bat bota (ikus

hurrengoa) 32
Galderak eta erantzunak
2. Zer uste duzu? Adierazi kontserbatzen diren masa eta bolumena ondorengo
aldaketak egin ostean. Ondorioak idatzi.
Aldaketa Masa Bolumena
Zatikatu plastilina bolatxo bat  Bai  Bai. Egoera fisikoa berdina da.

Lurrindu alkohola  Bai  Ez. Gasak bolumen handiago

betetzen du
Muturra itxita duen xiringa baten enboloa konprimitu  Bai  Ez. Txikiagoa.

Ura berotu, bere tenperatura 50°C igoz  Bai  Ez. Dilatatu egiten da.
Ura izoztu  Bai  Ez. Bolumena ezberdina da.
2 basotan dagoen ura ontzi berera bota  Bai  Bai
Baso bat ur eta beste bat alkohol ontzi berera bota  Bai  Estriktoki ez baina ezberdintasuna
oso txikia da.
Ura eta gatza nahasi  bai  Estriktoki ez
Ura duen ontzi batera harri bat sartu  Bai  Bai, disolbatzen ez bada
Ura duen ontzi batera egur puska bat sartu  Bai  Bai, disolbatzen ez bada
Ura duen hodi batera pilula eferbeszente bat bota eta  Bai  Ezin badu gasak atera eta
hodia estali (ikus hurrengo diapositiba) disolbatzen bada (gaseosa
moduan) bolumena oso antzekoa
da.
Ura duen ontzi batera pilula eferbeszente bat bota (ikus  Bai  Ez. Egoera fisikoa aldatzen da
hurrengoa) 33
Galderak eta erantzunak
 Zein aldaketa ditugu, fisikoak ala kimIkoak?
Hasierako
sistema

Ekintza
Azken        
sistema
Aldaketa        
mota guztiek, eta beraz osatzen dituzten sustantzia guztiek,
Gorputz
aldaketak jasan ditzakete.

Aldaketa hauek fisikoak zein kimikoak izan daitezke.

Aldaketa fisikoetan sustantziak ez dira aldatzen, berberak dira.
Aldaketa kimikoak ematen direnean sustantziak desagertu eta
propietate desberdinak dituzten sustantzia berriak agertzen dira.
Aldaketa kimikoei erreakzio kimikoak deitzen zaie. 34
 Zein aldaketa ditugu, fisikoak ala kimIkoak?

Hasierako plastilina Alkohol Muturra itxita Ura giro

sistema bolatxo bat likidoa duen xiringa. tenperaturan
Airea dago.

Ekintza zatikatu lurrindu Konprimatu. Energia

termikoa
eman
Azken sistema  bolatxo  lurrina  Konprimatutako  Ura 50°Ctan
gehiago gasa
Aldaketa mota      
35
Hasierako Ura likidoa Ura bi Ura eta Ura eta
sistema ontzitan alkohola bi gatza
ontzitan. nahasi
gabe
Ekintza Energia Ontzi berera Ontzi berera Nahasi
termikoa bota bota
kendu
Azken sistema  Izotza  Ura ontzi berean Ura eta alkohola  Gatza uretan
ontzi berean disolbatuta
nahastuta
Aldaketa mota        

36
Hasierako Ura eta Ura eta Ura eta pilula Ura eta pilula
sistema harria egurra eferbeszente eferbeszente
bananduta bananduta bat bat
Ekintza Harria Egurra Ontzi berera Ontzi
uretan uretan sartu bota berera bota
sartu
Azken sistema  Ura eta Egurra eta  Ura Estalitako Estali gabeko
harria ontzi berean ontzian nahastu ontzian
eta burbuiak nahastu eta
ikusten dira burbuiak
ikusten dira
Aldaketa mota      

37
 Zein aldaketa ditugu, fisikoak ala kimIkoak?

Hasierako plastilina Alkohol Muturra itxita Ura giro

sistema bolatxo bat likidoa duen xiringa. tenperatur
Airea dago. an
Ekintza zatikatu lurrindu Konprimatu. Energia
termikoa
eman
Azken sistema  bolatxo  lurrina  Konprimatutako  Ura 50°Ctan
gehiago gasa

Aldaketa mota  Fisikoa  Fisikoa  Fisikoa  Fisikoa

38
Hasierako Ura likidoa Ura bi Ura eta Ura eta
sistema ontzitan alkohola bi gatza
ontzitan. nahasi
gabe
Ekintza Energia Ontzi berera Ontzi berera Nahasi
termikoa bota bota
kendu
Azken sistema  Izotza  Ura ontzi berean Ura eta alkohola  Gatza uretan
ontzi berean disolbatuta
nahastuta
Aldaketa mota  Fisikoa  Fisikoa  Fisikoa  Fisikoa

39
Hasierako Ura eta Ura eta Ura eta pilula Ura eta pilula
sistema harria egurra eferbeszente eferbeszente
bananduta bananduta bat bat

Ekintza Harria Egurra uretan Ontzi berera Ontzi berera

uretan sartu sartu bota bota

Azken sistema  Ura eta harria Egurra eta  Ura Estalitako ontzian Estali gabeko
ontzi berean nahastu eta ontzian nahastu
burbuiak ikusten eta burbuiak
dira ikusten dira
Aldaketa mota  Fisikoa  Fisikoa  Kimikoa  Kimikoa
40
2. Ariketako azken bi kasuak aztertzeko informazioa:

Ura duen hodi batera pilula eferbeszente bat bota ondoren zergatik
ateratzen dira burbuiak?

Burbuiak ateratzen dituzten piluletan sodio bikarbonatoa, azido

zitrikoa eta azido askorbikoa eta azido azetilsalizilikoa
aurkitzen dira. Uretan jartzerakoan bikarbonatoa karbono
dioxidoan deskonposatzen da. Aldaketa kimikoa da,
Burbuiatxoak ateratzen dira eta berehala dugu disoluzioan
aspirinaren osagai aktiboa den azido azetiksalizilioa.
Bikarbonatoa + Ingurune azidoa ematen du ura karbono
dioxidoa eta beste gatzak

http://www.muyinteresante.es/curiosidades/preguntas-
respuestas/ipor-que-burbujea-la-pastilla-efervescente 41
42
 2.- Amaieran duen masa aurretik aspirina
Aspirina gehi ura duen ontziaren masa gehi urak duen masaren berdina, txikiagoa
neurtzen dugu. ala handiagoa izango al da?

Aspirina botatzen dugunean

eferbeszentzia gertatzen da, hau
da, gasa eratzen da.

252.
1.0 g

Hasierako masa = 252,0 g

Amaierako masa = 251,0 g 43
 ...baina kontuz kasu honetan,
produktuetako bat gasa da eta ihes
egiten du...

Prozesu guztietan, erreaktiboen

masa eta produktuen masa
berdina da...

241.
25 9.7
2. 6g
5
3
4
1
2
0
9
8

...eta masa txikiagoa neurtzen

dugu, gas horren masa ez
baitugu neurtzen. 44
Masa eta bolumena neurtzeko zein unitate
erabiltzen dira?

MASA g Kg Tm

LUZERA

AZALERA

BOLUMENA m3 L cL mL cc cm 3

Zenbat Kg/L dira 300g/dm3? 0,3Kg/L

45
300 1Kg/1000g 1L = 1dm3
1.2 SISTEMA MATERIALEN KONPOSIZIOA

3. Ondorengo sistema materialak ditugu: hondartzako harea,

itsasoko ura, airea, olio-ozpina, ur distilatua, esnea, granitoa,
burdin kizkurrak, hiri-gasa, butanoa, iturriko ura, maionesa,
altzairua, oxigenoa eta hidrogenoa, zerrautsa eta ura, gaseosa,
lainoa.
Sailkatu bi irizpide hauen arabera: agregazio egoera eta
konposizioa (homogeneoa- heterogeneoa)

4.- Zertaz ohartzen zara sistema material baten agregazio egoera

zein den esateko? Zeintzuk dira egoera desberdinen propietateak?

5.- Gogoratu sistema homogeneoetan sustantzia bakarra

(sustantzia) dugula ala bat baino gehiago badugu disoluzioa
dugula. Disoluzioetan solutua eta disolbatzaileak ditugu. Zein 46
irizpide erabiliko dugu bereizteko?Adibideak azter itzazu.
 3. Ondorengo sistema materialak ditugu: hondartzako harea, itsasoko ura, airea, olio-ozpina, ur distilatua, esnea, granitoa, burdin
kizkurrak, hiri-gasa, butanoa, iturriko ura, maionesa, altzairua, oxigenoa eta hidrogenoa, zerrautsa eta ura, gaseosa, lainoa.
Sailkatu bi irizpide hauen arabera: agregazio egoera eta konposizioa (homogeneoa- heterogeneoa)

Sistema Agregazio egoera Konposizioa

hondartzako harea Solidoa Heterogeneoa
itsasoko ura Likidoa Homogeneoa
airea Gasa Homogeneoa
olio-ozpina Likidoa Heterogeneoa
ur distilatua Likidoa Homogeneoa
esnea Likidoa Heterogeneoa
granitoa Solidoa Heterogeneoa
burdin kizkurrak Solidoa Homogeneoa
hiri-gasa. Gasa Homogeneoa
butanoa, Gasa Homogeneoa
iturriko ura Likidoa Homogeneoa
maionesa Likidoa Heterogeneoa
altzairua Solidoa Homogeneoa
oxigenoa eta hidrogenoa Gasa Homogeneoa
zerrautsa eta ura Likidoa Heterogeneoa
gaseosa Gasa Homogeneoa
lainoa Gasa Heterogeneoa
47
 3. Ondorengo sistema materialak ditugu: hondartzako harea, itsasoko ura, airea, olio-ozpina, ur distilatua, esnea, granitoa, burdin
kizkurrak, hiri-gasa, butanoa, iturriko ura, maionesa, altzairua, oxigenoa eta hidrogenoa, zerrautsa eta ura, gaseosa, lainoa.
Sailkatu bi irizpide hauen arabera: agregazio egoera eta konposizioa (homogeneoa- heterogeneoa)

Sistema Agregazio egoera Konposizioa

hondartzako harea Solidoa Heterogeneoa
itsasoko ura Likidoa Homogeneoa
airea Gasa Homogeneoa
olio-ozpina Likidoa Heterogeneoa
ur distilatua Likidoa Homogeneoa
esnea Likidoa Heterogeneoa
granitoa Solidoa Heterogeneoa
burdin kizkurrak Solidoa Homogeneoa
hiri-gasa. Gasa Homogeneoa
butanoa, Gasa Homogeneoa
iturriko ura Likidoa Homogeneoa
maionesa Likidoa Heterogeneoa
altzairua Solidoa Homogeneoa
oxigenoa eta hidrogenoa Gasa Homogeneoa
zerrautsa eta ura Likidoa Heterogeneoa
gaseosa Gasa Homogeneoa
lainoa Gasa Heterogeneoa
48
 4.- Zertaz ohartzen zara sistema material baten agregazio
egoera zein den esateko? Zeintzuk dira egoera
desberdinen propietateak?
Solidoa
Forma konstantea (tenperatura aldatzen ez den bitartean)
Bolumen konstantea (tenperatura aldatzen ez den bitartean)
Ez dira hedatzen (tenperatura aldatzen ez bada)
Ez dira konprimitzen

Forma aldakorra. Ontziarena hartzen dute.

Bolumen konstantea( tenperatura aldatzen ez den
likidoa
bitartean)
Ez dira hedatzen (tenperatura aldatzen ez denean).
Nekez konprimitzen dira.
Forma aldakorra (ontziarena hartzen dute)
gasa Bolumen guztia okupatzen dute, berez.
Hedatzen dira. 49
Konprimitzen dira.
Zein da homogeneoa?

50
Homogeneoa al da?

51
Nolakoa da esnea mikroskopioan
ikusita?

Nolakoa da maionesa mikroskopioan

https://conservatodo.com/conservar-mayonesa
ikusita?
Disoluzioak

suspentsioak (partikulak esekita daude, mugi

daitezke) eta emultsioak (beste osagai batek –
tentsoaktiboak, zatitxo bat koipeari erakartzen da
–liposolublea- eta bestea urari-hidrosolublea-
partikulatxoak eratzen ditu).

Zeintzuk dira distantziak?

Zer gertatzen da argiarekin?

https://youtu.be/_XRKEtWuDWU?t=3
Ikusmena irizpidea egokia al da homogenoa ala
heterogeneoa den ala ez erabakitzeko?

Homogeneoa: Fase bakarra. Banaketa berdina.

Aldamenean ezberdina.
Heterogeneoa: Bi fase edo gehiago. Aldamenean
sustantzia berdina.
Banaketarik gabe.
Fase bakarrean sustantzia bat baino gehiago baina
mikroskopikoki zerbait bakarra izan behar du.
Homogeneoa sustantzia bat ala sustantzia batean erabat
barne-barnean dago nahastuta beste batekin. 55
Ikusmena irizpidea egokia al da homogenoa ala
heterogeneoa den ala ez erabakitzeko?

Ez. Adibidez eguzkia mugitzen ikusten dugu baina ez da

mugitzen.

56
57
Heterogeneo/
homogeneo ongi
al dago?

Ez oso ongi.
Kontuz!!!! Zer
aldatuko
zenuke?

58
5.- Gogoratu sistema homogeneoetan sustantzia bakarra
(sustantzia) dugula ala bat baino gehiago badugu
disoluzioa dugula. Disoluzioetan solutua eta
disolbatzaileak ditugu. Zein irizpide erabiliko dugu
bereizteko?Adibideak azter itzazu.

Disoluzioaren egoera fisikoa izango du disolbatzaileak.

Adibidez ura. Gatza solutua da beste fasea edo
agregazio egoera duelako (solidoa)

59
 Materia Masa duena eta espazio bat
okupatzen duena da.

Osaturik dago

Sustantzien nahasteak Sustantziak

Airea sustantzia gaseosoen nahastea Kobrea sustantzia

da. Kasu honetan kutsatu gabea fase Azukrea sustantzia
bat da,ur distilatua
Harri hau
bakarra nahastea
dugu da. Harri
edo kutsatuan bi asko
fase: da
beste bat, azukrea
nahasteak dira. Fase bakarra edo
airea beste bat, Burdin
fase bat baino
sakabanatzailea eta gehiago izan
solido kutsagarria kizkurrak baita,
sakabanatua. dezakegu.
Lokatzaren kasuan butanoa bezala…. 60
likido sakabanatzailean solido
 Adibideak aztertuko ditugu. Gogoratu sistema homogeneoetan
sustantzia bakarra (sustantzia) dugula ala bat baino gehiago
badugu disoluzioa dugula

Sistema
Homogeneoak Solutua/
disolbatzailean
Sustantziak Nahaste homogeneoak. Disoluzioak
itsasoko ura itsasoko ura

airea airea S/lik

ur distilatua ur distilatua G/gasean
burdin kizkurrak burdin kizkurrak

hiri-gasa. hiri-gasa.
butanoa,
G/gasean
butanoa,
iturriko ura iturriko ura S/lik
altzairua altzairua S/sol
oxigenoa eta oxigenoa eta G/gasean
hidrogenoa hidrogenoa
G/likidoan
Homogeneoak: SUSTANTZIAK ETA DISOLUZIOAK
Solutoaà
SOLIDOA LIKIDOA GASEOSOA
disolbatzailea↓
SOLIDOA ALEAZIOAK
BRONTZEA,
ALTZAIRUA HEZETASUNA
DUEN GATZ ????
URTUZ SOLIDOA.
ERATZEN
DIRA

ALEAZIOAK. Normalean bi metal modu homogeneoan nahas

ditzakegu. Adibidez brontzea. Zein egoera fisikoan dago
solutua eta zein egoeran dago disolbatzailea?
Letoia: Zink kobrearekin.

Biak solidoak dira. Bi solidoak disolbatu egiten dira eta

sistema homogeneoa eratzen dute. Solidoak solidoetan
disolbatuta daude. Prozesua gerta dadin fusio tenperaturak
baino altuagoetan urtu edo funditu behar dira. 62
HEZETASUNA (likidoa) DUEN GATZA solidoa. Sistema
homogeneo solidoa. Sukaldeko gatza edo kobre sulfatoak
hezerasuna zurgatzen dute. Disoluzioa solidoa da beraz
disolbatzaileak solidoa izan behar du. Gatza da
disolbatzailea eta solutua ura da. Likidoa solidoan disolbatu
da kasu honetan. Ez da kasu arruntena baina gertatzen den
kasua da.

63
 Homogeneoak: SUSTANTZIAK ETA DISOLUZIOAK
Solutoaà
SOLIDOA LIKIDOA GASEOSOA
disolbatzailea↓
LÍKIDOA UR URETAN OXIGENOA
MINERALA, EDO edari
ITSASOKO OZPINA karbonatatuak.
URA, iturriko Gaseosa, txanpaina,
ura amoniakoa….
Disolbatzaile likidoetan sustantzia ezberdinak disolba daitezke.
Uretan zer disolba daiteke?

Gatz solidoak uretan disolbatzen dira (ur mineralean gatzak

daude) edota ozpina bezalako likidoetan likidoak daude
disolbatuta. Alkohola edo azetona uretan disolbatzen dira.
Likidoak likidoetan disolbatu egiten dira eta sistema
homogeneoak eratzen dira. Beste kasu bat itsasoa edo ibaietako
bizitzaren kasua da. Arrainak edo beste animaliak bizitzeko
oxigenoa behar dute. Oxigenoa uretan disolbatu egiten da eta
disolbatutakoa arnasten dute edota edari alkoholikoak
ekoizterakoan beste gasa baita ere uretan disolbatzen da.
 Homogeneoak: SUSTANTZIAK ETA DISOLUZIOAK

Solutoaà
SOLIDOA LIKIDOA GASEOSOA
disolbatzailea↓
GASA
AIREAN UR
LURRINA litzateke
disoluzioen
adibidea.Gela
honetan dago

??? ???. AIREA,HIRI-GASA,

OXIGENOA ETA
HIDROGENOA
NAHASI gasak airean
edo airea bera gasak
gasetan disolbatzen
diren sustantziak dira.

Gasetan soilik gasak disolbatzen dira. Ur lurrinean gasa da. Aldiz

likidoa egongo balitz, bi fase, beraz heterogeneoa. Solidoaren
kasuan gauza bera. Argia islatzen da. Didoluzioa bada ez da
gertatzen.
Adibideak aztertuko ditugu. Fase bat baino gehiago ditigun kasuak:
Sistema Sakabanatze mota
hondartzako harea Sakabanatutako solidoak fase solidoan. Txiki-txiki eginak
daude
olio-ozpina Bi fase. Sakabanatzeko sakanabatzailea erabil daiteke
(detergentea adibidez edota irabiatuz)
esnea Sakabanatutako likidoak(koipea eta proteinak fase
akuosoan)
granitoa Sakanbanatutako solidoak harri solidoan.
maionesa Sakabanatutako likidoak likidoetan.
zerrautsa eta ura Solidoa likidoan sakabanatuta. Sakabanatzailea ura da.
lainoa Likido tantak gasean sakabanatuta.

Sistema
Sakabanatutako bi Heterogeneoak Sakabanatu
fase gabeko bi
fase
Sakabanatutako Fase
fasea sakabanatzailea

66
 Heterogeneoak: Koloideen kasuan (ez dago dekantaziorik),
emultsioak, suspentsioak eta sakabanatzeak

Fase Sakabanatuaà
SOLIDOA LIKIDOA GASEOSOA
Fase Sakabanatzailea↓
SOLIDOA IRINA.HONDA
RTZAKO
HAREA, LOKATZA.
GRANITOA. Likidoa (ura)
Nahaste solidoetan POMEZ HARRIA,
heterogeneoa banatuta dago. gasak solidoetan zehar
da, solidoa banatuta daude.
solidoetan MERKURIOA Heterogeneoa da.
dago. Harea, ZILARREAN
irina eta (AMALGAMA)
legamia GARIA (“PALOMITAK”)
nahasteak, Puztutakoak.
Gelatina. Ur
jakiak tantak
prestatzekoan gelatinaren APAR SOLIDOA
… egitura solidoan Poliuretanoa
Rubia, turkesa sakabanatuta
Mineralak daude.
nahasteak izan
daitezke.
 Heterogeneoak: Koloideak, emultsioak, suspentsioak
eta sakabanatzeak
Fase
Sakabanatuaà
SOLIDOA LIKIDOA GASEOSOA
Fase
Sakabanatzailea↓
LÍKIDOA PINTURAk KREMA, Bizarra mozteko
dituzten esnea, aparra edo
osagaiak… ozpina-olioa, sprayan dagoen
ZERRAUTSA
ETA URA
maionesa… esnegaina
 Heterogeneoak: Koloideak, emultsioak,
suspentsioak eta sakabanatzeak

Fase Sakabanatua
Fase SOLIDOA LIKIDOA GASEOSOA
Sakabanatzailea↓
GASA KEA
Kea (hautsak
airean) edota
airean dauden LAINOA
birusak edo EZ dago.
bakteriak dira Ur tanta likidoak Homogeneoak dira.
beste airean zehar
adibideak.
Hau
ASTE
ROGENEOA
NAHASTE HETEROGENEOAK
SAKABANATUTAKO FASE
PARTIKULEK SAKABANATZA
OSATZEN DUTEN ILEA
FASEA
likidoa gasean Aerosol likidoa lainoa
solidoa Aerosol solidoa kea
gasa aparra Krema, esnegaina
likidoan sprayan
likidoa emultsioa esnea
solidoa itxura Latex pinturak
homogeneoa
baina
heterogeneoa da.
Sol izena dute.
gasa Apar solidoa Poliuretanozko
solidoa aparra
likidoa Gel Gelatina
solidoa Solidoan solidoa Mineralen 70
(itxura nahastea
 ZUZENDU ezazu.
Sakabanatutako Sakabanatzaile Izena Adibidea
partikulak ingurunea
Gasa Likidoan Aparra Bizarra mozteko aparra,
esnegaina sprayan
Gasa Solidoan Apar zuri solidoa Espanditutako
poliestirenoa
Likidoa Gasean Aerosol likidoa Lainoa, langarra

Likidoa Likidoan Emultsioa Esnea, maionesa

Likidoa Solidoan Gel Gelatina
Solidoa Gasean Aerosol solidoa Kea, hautsa

Solidoa Likidoan (itxura Pinturak

homogeneoa Latex
baina
heterogeneoa da)
Likidoa,
disolbagarria
dirudiena
Solidoa Solidoan (itxura Rubia, turkesa 71

homogeneoa
 Dena ongi dago.
Sakabanatutako Sakabanatzaile Izena Adibidea
partikulak ingurunea
Gasa Likidoan Aparra Bizarra mozteko aparra,
esnegaina sprayan
Gasa Solidoan Apar zuri solidoa Espanditutako
poliestirenoa
Likidoa Gasean Aerosol likidoa Lainoa, langarra

Likidoa Likidoan Emultsioa Esnea, maionesa

Likidoa Solidoan Gel Gelatina
Solidoa Gasean Aerosol solidoa Kea, hautsa

Solidoa Likidoan (itxura homogeneoa Pinturak

baina heterogeneoa Latex
da)
Likidoa, disolbagarria
dirudiena

Solidoa Solidoan (itxura homogeneoa Rubia, turkesa

baina heterogeneoa
72
da) Solidoa
 Homogeneoak: SUSTANTZIAK ETA DISOLUZIOAK
Solutoaà
SOLIDOA LIKIDOA GASEOSOA
disolbatzailea↓
SOLIDOA ALEAZIOAK HEZETASUNA
EZ
BRONTZEA DUEN GATZA
LÍKIDOA
URETAN OXIGENOA
UR
OZPINA EDO KARBONO
MINERALA
DIOXIDOA
GASA
EZ EZ AIREA

Heterogeneoak: Koloideak, emultsioak, suspentsioak

eta sakabanatzeak
Fase Sakabanatuaà
Fase Sakabantzailea↓
SOLIDOA LIKIDOA GASEOSOA
SOLIDOA IRINA LOKATZA POMEZ HARRIA
LÍKIDOA PINTURA KREMA GASEOSA
GASA KEA LAINOA EZ
15.- Orain arte
landutakoarekin eskema
Materia Masa duena eta espazio bat
kontzeptuala osa ezazu okupatzen duena da.

Osaturik dago
Sustantziak.
Sustantzien nahasteak
Homogeneoak dira.
Gertatzen bada
Puntu batetik dituzte
bestera Puntu guztietan
Ezaugarri bereziak: dentsitatea, fusio
ezaugarriak ezaugarriak
puntua, irakite puntua, eta abar.
aldatu egiten berdinak badituzte
badira
Disoluzioak.
Nahaste Homogeneoak
heterogeneoak dira.

74
Ura eta olioa “ur minerala” Ur destilatua
1.3 EZAUGARRI BEREZIAK

Arkimedes, Siracusan bizi zen matematikari eta fisikari

ospetsu bat izan zen. Behin batean bere babeslea zen
Siracusako Hieron erregeak halako arazoa planteatu zion:
berak eskatutako urrezko koroa guztiz urrezkoa, hala
ordaindu baitzuen, ala urre eta zilarra aleazio bat ote zen.
Arkimedes arazoari buruz pentsatzen aritu zen. Behin, guztiz
betea zegoen baineran sartzerakoan, urak gainezka egiten
zuela konturatu zen, baita uretan murgildurik zituen gorputz
atalak arinagoa iruditu ere. Honek ideia eman zion arazoa
konpontzeko. Bere aurkikuntzaz liluraturik kalera irten zen,
Eureka, eureka! oihukatuz. (aurkitu dut! ). Arquimedes

Beste Asmatzaileen bideo gehiago

Aurki al dezakezu zuk soluzioa? Soluzioa bideoan dago. Ulertzea da gakoa.
Dentsitate bera al dute urre eta zilar aleazio guztiek? Ez
konposizioaren arabera aldatzen da. Urrea 19,5Kg/l da eta zilarra 10,5 Kg/l da. Aleazio
75
guztien dentsitatea kalkulatzeko bataz besteko haztatua kalkulatu behar da.
Azal ezazu, pausoz pauso, jarraitu beharreko bidea.
http://www.youtube.com/watch?v=nAEFEoNsR
4M
http://www.youtube.com/watch?v=1ncdgzK5n34

Zientzialariak problema zientifikoak ebazten,

garatzen, konponbideak proposatzen saiatzen dira.
Nola laburbil ditzakegu zientzialariek jarrai
ditzaketen bide edo estrategiak?
GL taldean landu dugu

76
12.- Komentatu ondorengo esaldiak:
- Kortxoa ez da uretan hondoratzen pisu gutxikoa delako.
- Beruna kortxoa baino astunagoa da.
13.- Zenbait sustantzien dentsitatea g/cm3-tan

Solidoak (0°C) Likidoak (0°C) Gasak (0°C, l atm)

Osmioa 22,5 merkurio 13,6 butano 0,026
beruna 11,3 itsas ura 1,02 karbono dioxidoa
0,018
altzairua 7,8 olioa 0,92 airea 0,0013
egurra 0,5 gasolina 0,68 hidrogeno 0,00084
a) Zergatik ematen da gasen dentsitatea baldintza konkretu batzuk aipatuz, eta
ez da gauza bera egiten solidoekin eta likidoekin? Zuzena iruditzen al zaizu
diferentzia hori?
b) Taulan agertzen diren solido eta likidoetatik, zeintzuk ez dira hondoratuko
uretan?
14. Aspirina eferbeszente batek gramo bateko masa du. 100 g uretan
disolbatzerakoan 100 cm3 gas jaso dezakegu. Ura aspirinarekin pisatuz 100,9 g
neurtzen dugu. Kalkulatu gasaren dentsitatea
77
Praktika Gas baten dentsitatearen kalkulua
12.-- Kortxoa ez da uretan hondoratzen pisu gutxikoa delako. Pisu terminoa desegokia
da, dentsitate terminoa erabili behar da. Pisua ezaugarri orokorra da, ez du balio, behar
da ezaugarri berezia.
- Beruna kortxoa baino astunagoa da. Astunago terminoa desegokia da, dentsitate
terminoa erabili behar da. Pisua ezaugarri orokorra da, ez du balio, behar da
ezaugarri berezia.
- 13.- Zenbait sustantzien dentsitatea g/cm3-tan
Solidoak (0°C) Likidoak (0°C) Gasak (0°C, l atm)
Osmioa 22,5 merkurio 13,6 butano 0,026
beruna 11,3 itsas ura 1,02 karbono dioxidoa
0,018
altzairua 7,8 olioa 0,92 airea 0,0013
egurra 0,5 gasolina 0,68 hidrogeno 0,00084

a) Berez denetzako eman behar da baina gasen kasuan gehiago aldatzen da

dentsitatea baldintzak aldatzen direnean. Logikoa da, gasek bolumen handian
masa gutxi izaten baitute.
b) Egurra. Olioa eta parafina dentsitatea 1 baino txikiagoa baita.
14. 100+1-100,9 da masa. Bolumena 100 cm3 gas. Gasaren dentsitatea izango
da 0,1/100 g/cm3 = 0,001 g/cm3. Karbono dioxidoa izan al daiteke? Bai, beste T
eta P baldintzetan. 78
Praktika Gas baten dentsitatearen kalkulua
Coca cola nahastea da. Bertan produkto ugari
ditugu, hoietatik asko dira disobatzen direnak.

Zein ezaugarrien bitartez bereiz ditzakegu coca cola

arrunta eta coca cola light? Zergatik?

79
 Sustantzia bakoitzak bere ezaugarriak ditu. Ezaugarri
bereziak dira. Bereizten ditugu sustantziak.

16.-Zein ezaugarrien bitartez bereiz ditzakegu

sustantziak?

Merkurio

Ur destilatua

Merkurioa
Ur
destilatua

Kobre
Gatza
Gatza Kobrea
Azukrea

Azukrea

80
Kasurik sinpleena: Sustantziak.

Zein ezaugarrien bitartez bereiz ditzakegu sustantziak?

Masa Materia kantitatea da.

Bolumena Materia kantitatearen edukiera da.

Dentsitatea Masa eta bolumenaren arteko erlazioa da.

Energia termikoaren bitartez nola jakin dezakegu sistema

bat nolakoa den?

Zer gertatzen da solido bati beroa ematerakoan?

Zein aldagaiek eragiten dute?

81
Energia termikoaren
bitartez nola jakin
dezakegu sistema bat
nolakoa den? Zer
gertatzen da solido bati
beroa ematerakoan Zein
aldagaiek eragiten dute?
Testu liburuetan fusioa,
ihintza, laba,
sublimazioa,
solidifikazioa, irakitea,
lurrintzea,
kondentsatzea aipatzen
dute besteak beste.
Maisu-maistra batek zer
jakin behar du eta zein
aldagaiek eragiten 82
dute?
19. Aurreko jardueretan sistema materialak homogeneoak
zein heterogeneoak izan daitezkeela landu dugu.
Zer gertatzen zaio sistema homogeneo likido bati berotzen
dugunean? Nolakoa izango da tenperaturaren bilakaera
denboran zehar? Zein da irudi zuzena?
Ongi Bero espezifikoaren araberan igotzen da
tenperatura eta sor beroaren araberan
Gaizki. Tenperatura igotzen da tenperatura konstantearen gunea luzeago ala
eta konstantea fase edo laburragoa da.
egoera fisikoaren aldaketan

Ura Ura
Ura
Ur Ur
lurrina lurrina

83
Aurreko
jardueretan
sistema likidoa gasa
materialak gasa
homogeneoak likidoa Dena
zein
heterogeneoak gasa
izan daitezkeela
landu dugu.
Zer gertatzen P=1 atm
zaio sistema
homogeneo
likido bati
berotzen
dugunean?
Fusio puntua
Nolakoa izango likidoa
da
solidoa Dena likidoa
Denbora/
tenperaturaren solidoa
m
bilakaera
denboran
zehar? HasieranIzotzaren bero Fusioa Ur likidoaren bero
Irakitea Gasa
Ur gaseosoaren bero espezifikoa
izotza - espezifikoa 0“C espezifikoa 100“C 120“C
20“ S L L G G (amaiera)
84
Fusio sor beroa Irakite sor beroa
Aurreko
jardueretan
sistema likidoa gasa
materialak gasa
homogeneoak likidoa Dena
zein
heterogeneoak gasa
izan daitezkeela
landu dugu.
Zer gertatzen P=1 atm
zaio sistema
homogeneo
likido bati
SOILIK
berotzen
dugunean?
Fusio puntua
Nolakoa izango likidoa
da
solidoa Dena likidoa
Denbora/
tenperaturaren solidoa
m
bilakaera
denboran
zehar? HasieranIzotzaren bero Fusioa Ur likidoaren bero
Irakitea Gasa
Ur gaseosoaren bero espezifikoa
izotza - espezifikoa 0“C espezifikoa 100“C 120“C
20“ S L L G G (amaiera)
85
Fusio sor beroa Irakite sor beroa
69.- Ikus grafikoa eta erantzun, Presioarekin eta tenperaturarekin
zer aldatzen da? Zer da uraren Puntu hirukoitza?
Uraren PT diagrama duzue irudian.
Solidoa, likidoa eta gasa fase

aa

itea
bakarrak dira.
iffikikaazzio
i o lurrunketa
A) Non daude?.

irak
B) Airea badago presioa dugu. Ur
lurrinak presioa eragiten al du?
i
C) Non daude orekak?
Fusioa soolidlid

D) Oreka hoietan zerk eragiten du?

E)T puntuan hiru faseak, solidoa,
s

likidoa eta gasa, orekan daude

a

oa
o

azi orekan. Horri puntu hirukoitza

i

s
s

en t esaten zaio. Substantzia

u

d
kon
bakoitzaren ezaugarria al da? Ura:
F

Puntu hirukoitzean tenperatura

o a 0,0098 °C da. Tenperatura

i
az
horretan, eta presio horretan
611,73 Pa oreka al dugu?
lim
ub F) Elurra eta kazkabarra berdinak
s al dira? Zergatik mendi tontorretan
elurrra egiten du? Zergatik udaran
kazkabarra egiten du normalean
eta neguan bai kazkabarra eta
H) Irakite eta solidifikazio tenperaturak baita elurra?
86
beti berdinak al dira? G) Usaia badu ....
 Atmosferaren lodiera 600
Atmosferan lauda,
gune
gasbereizten
kantitate dira.
kilometrotakoa
Geruza bakoitzean propietate
Tenperatura (ºC)
gehiena lehen hamar kilometrotan
ezberdinak
aurkitu ditugu.
arren. -80 -60 -40 -20 0 20 40 60 80
120
110
100 Termosfera
90
80
Batez besteko dentsitatea
70
oso txikia
Altura da eta
Gainera, ioiak oso
hain
handitzearekin 60
Dentsitatea11
Lurrazaletik
Lurrazaletik
Lurrazaletik oso
11 txikia
50Km-tatik
eta 50
km-tara
ugariak
80 km-tatik dira.
garrantzitsua
600
tenperatura Aurreko
den
km-tara
eta Ez
50
Ionosfera
km-ko 80 da. Arrazoi
km-tara
alturan
doa. doa.
dago; 40
geruzekiko
ozono Tenperaturak
geruza
doa.
dentsitatea dago,
asko 30
ezberdinengatik,
dago lainorik, ezta du,
ikaragarrizko
eguzkiaren
gutxiagotzen igoera
erradiazio
dira. 20
kontsideratutako
ekaitzi, ezta hautsik. 10 Estratosfera
600 km-ko alturan
ultramoreak 2000 ºC
zurgatzen
gunearen arabera
izan arte.
tenperaturaHonek
dituenak. aldatu
tenperaturaren Troposfera
egiten da.igoera
ekartzen du.
87
https://socratic.org/questions/how-do-atmospheric-p
ressure-and-elevation-affect-boiling-point
16.-Zein ezaugarrien bitartez bereiz ditzakegu sustantziak? Iltzeak
ala bigak zeinek du dentsitate, fusio puntu edo bero ahalmen
handiena?
Iltzeak ala bigak, altzairuzkoak dira,
Zeinek Eta bero
izango ahalmena?
du fusio puntu altuena?
zeinek du dentsitate altuagoa?

Biak tenperatura berdinean urtuko dira,

Biek
Biekdute
bero
burdinezkoak dentsitate
baitira. berdina,
espezifiko berdina
Bigak burdinezkoak
dute.termiko
energia Masa
baitira. Bigak
unitateak,
gehiago masa gehiago
gradu
beharko bat du, tenperatura
du. igotzeko,
Ez dira baina baita ere
tenperatura
eta energiabolumen handiagoa
berdina
termikoa behar du.du. nahastu
kontzeptuak
behar. 91
18.- Nola ziurta dezakegu bi sustantzia ezberdinak direla?
Ezaugarri
Nola ziurta
batean
dezakegu
kointzidentzia
bi sustantzia
egon
Dentsitate berdina
daitekeezberdinakizan al
baina guztietan dezakete?
direla?berdina
izatea ezinezkoa da.

Nikelaren
Kobrearen dentsitatea da Kasu berezia da. dentsitatea da 8,9
8,9 g/cm3
Beste ezaugarri g/cm3
berezien balioak
Kobrea
ezberdinak dira. Níkela
Fusio Puntua 1 084 ºC Fusio Puntua 1 455 ºC
Bero espezifikoa 0,09 cal/gºC Bero espezifikoa 0,11 cal/gºC
Fusio sor beroa 43 cal/g Fusio sor beroa 58 cal/g
92
93
 Sustantzia Fusio Tenperatura T/ Irakite Tenperatura
°C T/ °C
Nitrogenoa -218,8 -195,8
Amoniakoa -78 -34
Alkohol etilikoa -114 78,4
Ura 0 100
Merkurioa -39 357
Burdina 1539 2750
Ordenatu fusio tenperaturaren arabera. Irakite tenperaturak
ordenatu egiten al dira? Giro tenperaturan zein da solidoa, zein
da likidoa eta zein da gasa?
Sustantzia Fusio Tenperatura T/ Irakite Tenperatura
°C T/ °C
Nitrogenoa -218,8 -195,8
Alkohol etilikoa -114 78,4
Amoniakoa -78 -34
Merkurioa -39 357
Ura 0 100 94

Burdina 1539 2750

 Sustantzia Fusio Tenperatura T/ Irakite Tenperatura
°C T/ °C
Nitrogenoa -218,8 -195,8 GT
Alkohol etilikoa -114 GT 78,4
Amoniakoa -78 -34 GT
Merkurioa -39 GT 357
Ura 0 GT 100
Burdina GT 1539 2750

Idatzi dagokion tokian GT (giro tenperatura) eta

erantzun:

Giro tenperaturan zein da solidoa, zein da likidoa eta

zein da gasa?
N (s) N (l) N (g) alk (s) alk (l)
amo (s) merk (s) amo (l) amo 
(g) merk (l) ura (s) ura (l)
alk (g) merk (g) ura (g)
burd (l) burd (g)
N (g) alk (l) amo (g) 95
GT merk (l) ura (l) burd (s)
16.-Kasurik sinpleena: Sustantziak. Zein ezaugarrien bitartez
bereiz ditzakegu sustantziak?
Masa Materia kantitatea da..

Bolumena Materia kantitatearen edukiera da..

Dentsitatea Masa eta bolumenaren arteko erlazioa da.

Likido gas aldaketa gertatzen den tenperatura

Irakite puntua (P=kte)

Solido likido aldaketa gertatzen den

Fusio puntua
tenperatura (P=kte)

Masa unitatea gradu bat igotzeko behar den energia

Bero Espezifikoa termikoa

Egoera aldaketan dugun Masa unitatearekiko egoera aldaketa gertatzeko

behar den energia termikoa, egoera aldaketa 96
bero sor
gertatzen den tenperaturan (presioa aldatu gabe).
16.-Zein ezaugarrien bitartez bereiz ditzakegu sustantziak?
Ezaugarri berezien bitartez. Orokorrek (masak eta
bolumenak adibidez) ez dute balio sustantziak bereizteko.
Dentsitatea Masa eta bolumenaren arteko erlazioa da.

Likido gas aldaketa gertatzen den tenperatura

Irakite puntua (P=kte)

Solido likido aldaketa gertatzen den

Fusio puntua
tenperatura (P=kte)

Masa unitatea gradu bat igotzeko behar den energia

Bero Espezifikoa termikoa

Egoera aldaketan dugun Masa unitatearekiko egoera aldaketa gertatzeko

behar den energia termikoa, egoera aldaketa
bero sor
gertatzen den tenperaturan (presioa aldatu gabe).

Eta ezaugarri optikoak, magnetikoak, elektrikoak eta besteak

97
Uraren PT diagrama aztertu dugu. Solidoa, likidoa eta gasa faseak
adierazten ditugu.
A) Non daude? Hiru guneetan. Marra hoietan orekan daude, bi agregazio
egoerak orekan daude.
B) Presioa dugu. Ur lurrinak presioa eragiten al du? Tenperatura horretan ur
lurrina badago presioa eragiten du.
C) Non daude orekak? Marra hoietan
D) Oreka hoietan zerk eragiten du? Tenperaturak
E)T puntuan hiru faseak, solidoa, likidoa eta gasa, orekan daude orekan.
Horri puntu hirukoitza esaten zaio. Substantzia bakoitzaren ezaugarria al
da? Ura: Puntu hirukoitzean tenperatura 0,0098 °C da. Tenperatura horretan,
eta presio horretan 611,73 Pa oreka al dugu? Solidoa, likidoa eta gasa
orekan ditugu.
F) Elurra eta kazkabarra berdinak al dira? Ez, bata da gas solido eta bestea
gas likido. Zergatik mendi tontorretan elurrra egiten du? Presioa alturarekin
gutxiagotzen baita. Zergatik udaran kazkabarra egiten du normalean eta
neguan bai kazkabarra eta baita elurra? Presio atmosferikoa ezberdina baita.
Neguan erauntsiak )P txikiagoa), odaran antiziklonikoagoa )P handiagoa).
G) Usaia badu lurrina dago eta hau normalean likidoarekin dago orekan.
Solidoarekin ere egon daiteke baina kasu askoz bereziagoa da.
H) Irakite eta solidifikazio tenperaturak beti berdinak al dira? Ez 98
Presioak eragiten du.
19. Hainbat sistema homogeneo likido berotu dugu, minutu erdiro tenperaturak neurtuz.
Ondorengo grafikoak lortu ditugu: (l)
a. Konpara itzazu emaitza hauek zure hipotesiarekin. Behar izanez gero, egin hipotesi
berri bat.
b. Grafikoak aztertuz, zer ondorioak ateratzen dituzu?
c. Zenbait elikagai egosteko "maria bainu" sistema erabiltzen da. Adierazi zertan
oinarritzen den.
d. Barazkiak egosteko denbora gehiago behar da mendi tontor batean itsas mailan
baino. Bestalde, egosketa azkarrak egiteko presiozko eltze edo lapikoak erabiltzen dira.
Saia zaitez hau esplikatzen.
e. Zein portaera izango du nahaste heterogeneo batek berotzerakoan? Proposa ezazu
hipotesia.

20. Hiru sustantzia ditugu: olioa, azukrea eta alkohola (etanol). Banaka urarekin
nahasten ditugu. Zure esperientzian oinarrituz, nolako sistemak lortuko ditugu nahaste
horietan? Zer esan dezakezu sustantzia horiek uretan duten disolbagarritasunari buruz?

99
19. Hainbat sistema homogeneo likido berotu dugu, minutu erdiro tenperaturak neurtuz. Ondorengo
grafikoak lortu ditugu: (l)
a. Konpara itzazu emaitza hauek zure hipotesiarekin. Behar izanez gero, egin hipotesi berri bat.
Hipotesia izan daiteke sustantzia berotzerakoan tenperatura igo egingo dela. Beste hipotesia tenperatura
igo egingo dela eta fase aldaketan tenperatuta konstante mantenduko dela

b. Grafikoak aztertuz, zer ondorioak ateratzen dituzu?

Fase aldaketan tenperatura konstante mantentzen dela. Irakite tenperaturan tenperatura konstante da eta
kantitateak ez du eragiten. Kantitateak eragiten du lehenago ala beranduago iristen garela irakite puntura.
Gero irakitean kantitate gehiago badugu denbora gehiago egongo da fase aldaketan zehar. Azetonaren
irakite puntua baxuagoa da.

c. Zenbait elikagai egosteko "maria bainu" sistema erabiltzen da. Adierazi zertan oinarritzen den.
Gurin goxua egiteko tenperaturak 100“C baino txikiagoa izan behar du. Likidoan sartzen badugu
tenperatura hori ez da gaindituko. Gainera tenperatura oso homogeneoa izango da.

d. Barazkiak egosteko denbora gehiago behar da mendi tontor batean itsas mailan baino. Bestalde,
egosketa azkarrak egiteko presiozko eltze edo lapikoak erabiltzen dira. Saia zaitez hau esplikatzen.
Egurats presioa mendi tonterean txikiagoa dela eta irakite tenperatura oso baxua da. Ondorioz tenperatura
txikia da egoste prozesuan eta ez dira barazkiak edo lekak biguintzen. Gogorra ateratzen denbora luzean
egosten egon arren. Aldiz presiozko eltzeetan elikagaiak irakitzen daude tenperatura oso altuam presioa
oso altua baita. Ondorioz tenperatura altuan errazago biguintzen dira elikagaiak tenperatura oso altuan
egoten baitira..

e. Zein portaera izango du nahaste heterogeneo batek berotzerakoan? Proposa ezazu hipotesia. Bi
sustantzia nahasi gabe daudenez bakoitzak bere irakite puntua izango du. Gainera fase aldaketa ez
dagoenean berotze abiadura bero espezifikoekin erlazionatuta egongo da eta ez dira berdinak izango.
100
 Azetonaren irakitea:
Uraren irakitea: 100° tan gertatzen da irakite 60° tan gertatzen da
prozesua baldin eta presioa aldatzen ez bada irakite prozesua
baldin eta presioa
aldatzen ez bada

20 cm ura3 4 cm3 azetona

Uraren irakitea: 100°

tan gertatzen da
irakite prozesua
baldin eta presioa 6 cm3 azetona
aldatzen ez bada
40 cm3 ura Azetonaren irakitea:
60° tan gertatzen da
irakite prozesua
baldin eta presioa
aldatzen ez bada

101
 Uretan gatz kantitate ezberdinak
disolbatuko ditugu, ondoren berotuko
dugu eta neurtutako tenperatura idatziko
dugu.

Denbora(minutuak) 0 2 4 6 8 10 12 14
T (ºC) 1.
esperientzia
T (ºC) 2.
esperientzia 102
T (ºC) 3.
 1.esperientzian 600 g ur
berotuko ditugu

Denbora (minutuak) 0 2 4 6 8 10 12 14

T (ºC) 1. esperientzia 16,5 36,2 56,5 76,1 93,6 99,8 99,8 99,8

T (ºC) 2. esperientzia

T (ºC) 3. esperientzia
103
 2. esperientzian 50 g sodio kloruro
550 g uretan disolbatu ditugu.

Denbora (minutuak) 0 2 4 6 8 10 12 14

T (ºC) 1. esperientzia 16,5 36,2 56,5 76,1 93,6 99,8 99,8 99,8

T (ºC) 2. esperientzia 18,0 42,1 65,7 85,2 101,8 102,1 102,5 102,9

T (ºC) 3. esperientzia
104
 2. esperientzian 100 g sodio
kloruro 500 g uretan disolbatu
ditugu.

Denbora (minutuak) 0 2 4 6 8 10 12 14

T (ºC) 1. esperientzia 16,5 36,2 56,5 76,1 93,6 99,8 99,8 99,8

T (ºC) 2. esperientzia 18,0 42,1 65,7 85,2 101,8 102,1 102,5 102,9

T (ºC) 3. esperientzia 18,0 48,4 73,7 93,3 102,6 103,0 103,4 103,6
105
 23.- Esperientzia hauetan zein
antzekotasun eta zein ezberdintasun
ditugu?

Ur purua dugunean egoera
aldaketa gertatzerakoan
tenperatura konstante
mantentzen da.
Disoluzioetan irakitea tenperatura
altuagoan hasten da. Gatz gehiago
badago, tenperatura hau altuagoa
da.
Disoluzioetan tenperatura
ez da konstante mantentzen
egoera aldaketa gertatzen
denean.
Disoluzioetan Tenperatura
gehiago handitzen da gatz gehiago
disolbatuta baitago, kasu honetan
azkarrago handitzen da, hau da
eroankortasun termikoa handiagoa
da.

Denbora (minutuak) 0 2 4 6 8 10 12 14

T (ºC) 1. esperientzia 16,5 36,2 56,5 76,1 93,6 99,8 99,8 99,8

T (ºC) 2. esperientzia 18,0 42,1 65,7 85,2 101,8 102,1 102,5 102,9

T (ºC) 3. esperientzia 18,0 48,4 73,7 93,3 102,6 103,0 103,4 103,6
106
 120
110
100
90
80
T (ºC) 1. esperientzia
70
T (ºC) 2. esperientzia
60 T (ºC) 3. esperientzia
50
40
30
20
0 2 4 6 8 10 12 14 16

110
108
106
104 T (ºC) 1. esperientzia
102
100
98 T (ºC) 2. esperientzia

96
94
T (ºC) 3. esperientzia
92
90
5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 107
 Sustantzia
22.-II. Zein da nahastea eta zein da sustantzia? bakarra, bestea
Irakite
tenperatura baporizatu da.
tenperatura Tenp

Irakite nahastea
Tenp
Fusio
Fusio Tenp
Tenp denbora denbora
III Aurreko jardueretan sistema materialak homogeneoak zein
heterogeneoak izan daitezkeela landu dugu.
Zein portaera izango du nahaste homogeneo edo heterogeneo batek
berotzerakoan? Proposa ezazu hipotesia Nolakoa izango da tenperaturaren
bilakaera denboran zehar?
Hainbat sistema homogeneo likido berotu dugu, minutu erdiro tenperaturak
neurtuz. Ondorengo grafikoak lortu ditugu:
a. Konpara itzazu emaitza hauek zure hipotesiarekin. Behar izanez gero,
egin hipotesi berri bat.
108
b. Grafikoak aztertuz, zer ondorioak ateratzen dituzu?
 22.-II. Zein da nahastea eta zein da sustantzia? Irakite Sustantzia
bakarra, bestea
tenperatura tenperatura Tenp baporizatu da.

rakite- nahastea
Substantzia purua.
enper Fusio- eta irakite- Nahastea. Fusio-
atura puntuak finkoak eta irakite-puntuak
dira
Fusio- substantzia Fusio ez dira finkoak
tenpe Tenp denbora
denbora
ratura
III Aurreko jardueretan sistema materialak homogeneoak zein
heterogeneoak izan daitezkeela landu dugu.
Zein portaera izango du nahaste homogeneo edo heterogeneo batek
berotzerakoan? Proposa ezazu hipotesia Nolakoa izango da tenperaturaren
bilakaera denboran zehar? Bi sustantzia badaude bi irakite puntu egon
daitezke. Heterogeneoan hala da. Aldiz homogeneoetan bi irakite puntu
zabal egon daitezke eta kasu partikularretan irakite puntu bakarra (baina oso
kasu konkretuetan, azeotropoetan)
109
Hainbat sistema homogeneo likido berotu dugu, minutu erdiro
tenperaturak neurtuz. Ondorengo grafikoak lortu ditugu:
a. Konpara itzazu emaitza hauek zure hipotesiarekin. Behar
izanez gero, egin hipotesi berri bat.
b. Grafikoak aztertuz, zer ondorioak ateratzen dituzu?

Sustantzia denean, ura edo azetona irakite puntu bakarra

tenperatura zehatz batean egoten da. Aldiz nahaste
homogeneoa gertatzen denean (ura+azetona), kasu hauetan bi
irakite puntu zabal ikusten dira. Ez dago bakarra.
http://www.solvent--recycling.com/azeotrope_1.html
Azetona gutxi badago berehala amaitzen da, irakitea ikusten
hasten da eta berehala tenperatuta igotzen da. Gehiago
badago garbiago bereiz daiteke azetonaren irakite puntua.

Azeotropoa al dago? Ez
110
 20 cm3 ura 4 cm3 azetona
SUSTANTZIA
PURUAK
6 cm3 azetona
40 cm3 ura

2 cm3 azetona
4 cm3 ura

4 cm3 azetona
DISOLUZIOAK 2 cm3 ura

100 g gatza
50 g gatza 500 cm3 ura
550 cm3 ura
 III)
20 cm3 ura 4 cm3 azetona
Sustantzia
puruak.
Finkoa.da.
6 cm3 azetona
40 cm3 ura
Homogeneoa,
azetona 2 cm3 azetona
gehiago lehen 4 cm3 ura
IP
markatuagoa. 600 g disoluzio. Soluto
4 cm3 azetona
Ez da finkoa. 2 cm3 ura gehiago zabalagoa IP
tartea eta altuagoa IP
100 g gatza
50 g gatza 500 cm3 ura
550 cm3 ura

112
Ura eta alkohola berotu ondoren hauxe gertatzen da.
Homogeneoa al da? Bigarrena horizontalagoa da. Zergatik?

Denbora/min
113
Ura eta alkohola berotu ondoren bi irakite puntu ikusten dira,
lehena zabalagoa (beraz homogeneoa) eta bigarrenaren kasuan
horizontalagoa dela beha daiteke. Lehenengoa lurrindu eta gero
soilik beste sustantzia geldituko da.

Denbora/min
114
1.4 DISOLUZIOAK. KONZENTRAZIOA

21. Disoluzioekin (gogoratu disolbatzailea eta solutua

zer den) erlazionaturiko zenbait kontzeptu:
- Disoluzio solido, likido eta gaseosoak.
- Konzentrazioa. 5 g azukre eta 96 cm3 ur nahasten
ditugu guztira bolumena 100 cm3 delarik. Zein da
disoluzioaren kontzentrazioa? Eta dentsitatea?
- Disolbagarritasuna. Disoluzio diluituak,
kontzentratuak eta aseak edo saturatuak.
- Nola prestatzen da disoluzio diluitu bat?

115
1.4 DISOLUZIOAK. KONZENTRAZIOA

21. Disoluzioekin (gogoratu disolbatzailea eta solutua zer den) erlazionaturiko zenbait kontzeptu:
- Disoluzio solido, likido eta gaseosoak.
- Solidoak nahasteko urtu edo funditu behar dira. Fundituan nahasten dira eta gero solidifikatuta
aleazioak ditugu, letoia edo brontzea bezala. Disoluzio likidoak dira arruntenak, gasak disolba
daitezke (gaseosa adibidez), solidoak likidoetan (azukrea eta gatza uretan) eta likidoak
likidoetan (ura eta azetona bezala).
- Konzentrazioa. 5 g azukre eta 96 cm3 ur nahasten ditugu guztira bolumena 100 cm 3 delarik.
Zein da disoluzioaren kontzentrazioa? soluto masa 5g zati disoluzioaren bolumena 100 cm 3 =
0,005g/cm3 Izango da
- Eta dentsitatea?

- Dentsitatea masa zati bolumena da. Masa. 5 g azukre gehi 96 cm 3 da masa dentsitatea 1g/cm3
uraren kasuan. Bolumena 100 cm3 da. Beraz 1,01 g/cm3 da.

- Disolbagarritasuna. Disoluzio diluituak, kontzentratuak eta aseak edo saturatuak.

- Magnitude honek disolbatzaile jakin batean disolba daitekeen gehieneko solutu kopurua
adierazten du.
- Solidoen disolbagarritasuna Tenperaturaren araberakoa da; tenperatura handitzen denean,
disolbagarritasuna ere handitzen da, hau da bolumen berean solutuaren gramo gehiago disolba
daitezke.
- Disoluzio batean, tenperatura jakin batean, solutu gehiagorik disolbatu ezin dugunean,
disoluzioa asea dela esango dugu.
- Gasak ere disolba daitezke likidoetan, baina kasu honetan tenperatura handitzen denean
gaseen disolbagarritasuna txikiagotu egiten da. Ondorioz: itsaso epeletan oxigeno disolbatu
116
gutxiago dugu itsaso hotzetan baino.
- Nola prestatzen da disoluzio diluitu bat?
- 1.- Zein da disolbagarritasuna? Adibidez 0,1 g /100ml
disolbatzaile.
- 2.- Gramo solutu eta disolbatzailea hartu.
Konzentrazioaren balioa azkoz txikiagoa izan behar du.
Adibidez 0,01g (hamarren bat).
- 3.- Disoluzioa prestatu:
- 0,01g/100mL disoluzio totala=0,1g/L
- Konzentratua prestatzeko disolbagarritasunetik gertu egon
behar gara. Adibidez 0,09g/100 mL ur. Asea 0,1/mL ur da,
beraz ia asea da. Ondorioz konzentratua da.
- Asetasunaren araberakoa da.
Konzentrazioa eta disolbagarritasunaren arteko bost
ezberdintasun aipa itzazu.
 Konzentrazioa eta disolbagarritasunaren arteko bost
ezberdintasun aipa itzazu.
1.- Konzentrazioa edozein da, aldiz disolbagarritasuna finkoa da.
2.- Tenperaturaren araberakoa da disolbagarritasuna. Konzentrazioa ez.
3.- g soluto/L disoluzioa da konzentrazioan eta disolbagarritasunean g
soluti/L disolbatzaile.
4.- Disolbagarritasuna ezaugarri berezia da, konzentrazioa ez.
5.- Disolbagarritasuna tauletan edo adierazpen grafikoetan aurkitzen da,
konzentrazioa ez dugu aurkitu behar, egin behar dugu.
6.- Disolbagarritasunak adierazten digu disolba daitekeen gehiena, beraz
ahalik eta konzentratuena da. Ezin dugu gehiago disolbatu. Konzentrazioa
diluitua ala konzentratua izan daiteke. Gehiago disolba daiteke tenperatura
horretan. Disolbagarritasunak beti disolba daitekeen maximoa
(konzentratuena) adieraziko digu
24. Amoxizilina 50 mg/cm 3-ko kontzentrazioarekin saltzen den antibiotikoa da.
Haur batentzat gomendatzen den gehiengo dosia 50 mg/kg pisu eta eguneko
da; 6 orduroko hartzetan banaturik. Kalkula ezazu zenbat cm3 har dezakeen
egunero eta hartze bakoitzeko 25 kg dituen neska batek.

119
24. Amoxizilina 50 mg/cm 3-ko kontzentrazioarekin saltzen den antibiotikoa da.
Haur batentzat gomendatzen den gehiengo dosia 50 mg/kg pisu eta eguneko
da; 6 orduroko hartzetan banaturik. Kalkula ezazu zenbat cm3 har dezakeen
egunero eta hartze bakoitzeko 25 kg dituen neska batek.

Eguneko kg bakoitzeko 50 mg har badezake eta 25

kg baditu 50 x 25 = 1250 mg. Lau hartzetan,
bakoitzean 312,5 mg. 1 cm 3-koan 50 mg badaude
312,5 mg egongo dira hauetan:
Bolumena= 312,5 mg 1cm 3 / 50mg= 6,25 cm 3

120
25.ariketa. Irakurri ondorengo artikulua. Erantzun irakurri ondoren:
IRENSTEN DITUGUN SISTEMEN ERAGINA OSASUNEAN,
DARAMATZATEN SUSTANTZIEN KONTZENTRAZIOAREN ARABERAKOA
DA.
Esan bezala, gure bizitzan aurkitzen ditugun sistema material gehienak
sustantzien nahasteak dira. Besteak beste, edaten dugun ura eta
arnasten dugun airea Sistema hauek osatzen dituzten sustantzien
kontzentrazioak eragin handia du gure osasunean.
Ur edangarrian onartzen den gehiengo kontzentrazioa
Kloruro Cl- 200.0 mg/l
sulfato SO42- 250.0 mg/l
nitrato NO3- 50.0 mg/l
nitrito NO2- 0,1 mg/l
amonio NH 4+ 0,5 mg/l
burdina Fe 3+ 0,2 mg/l
beruna Pb 2+ 0,05 mg/l
hondar lehorra 1500,0 mg/l

121
Edaten dugun ura urtegietatik edo lurrazpiko uretatik dator. Ur hauek,
osasunerako kaltegarriak izan daitezkeen bakterio eta alga
mikroskopikoak daramatzate. Ura edangarria izan dadin, bakterio eta alga
hauek hiltzen dituzten hainbat sustantzia gehitzen zaio uran. Normalean
kloro (gas) eta kupre sulfatoa (solido) erabiltzen dira. Baina, sustantzia
hauek kaltegarriak dira guretzat kontzentrazio maila jakin batetik gora.
Kontzentrazio hori kloroaren kasuan 0,2 mg/l da eta kupre sulfatoarena 1
mg/l
Arnasten dugun aireari dagokionez ere, beharrezkoa da kutsakorrak
diren sustantzien kontzentrazioa zaintzea. Horretarako, mugak zeintzuk
diren ezartzen dituzten arau legalak daude. Esaterako airean egon
daitekeen nitrogeno dioxidoaren gehiengo kontzentrazioa 200 µg/m3 da.

26- a. Zenbat kloro irensten dugu, gehienez, 250 cm3 dituen baso bat ur edaten
dugunean? 1l 0,2 mg badago, 250 cm3 tan x. Hiruko erregla ebatzi. Kontutan
izan 1l=1dm3 eta 1dm3 =103 cm3. Beraz 0,25l tan 0,05mg egongo da
26.- b. Zenbat nitrogeno dioxido sartzen da gure biriketan, onartzen den
dioxido horren gehiengo maila duen 2 l aire hartzen dugunean?
2 litrotan 2dm3 ditugu, 0,002 m3 . 1en 200 µg badaude 0,002an x
X=200x0,002=0,4µg
122
27. Disolbagarritasuna g/100 g ur unitatean
Amonio kloruro 29,7
Aluminio oxidoa disolbaezina
Kaltzio karbonato 0,006
Kaltzio hidroxido 0,185
Kobre sulfato 14,3
Sodio kloruro 35,7
Kobre karbonato disolbaezina
Disolbagarritasuna ezaugarri berezia al da?

28. a. Nola prepara dezakegu zilarrezko disoluzio urtar bat, saturatua dela ziur
egon gaitezen?
b. Azukrezko disoluzio urtar saturatu bat dugu. Zer egin behar da, horrekin
disoluzio diluitua lortu nahi badugu?
c. Azukre uretan disoluzio diluitu bat dugu. Nola lortu kontzentratuagoa izatea?

29. a. Ibai batean nahiko arrain bizi ziren Handik hurbil, ibaitik hozkailu gisa ura
hartzen zuen zentral elektriko bat eraiki zen. Ondorioz ibaiko uraren bataz
besteko tenperatura igo egin zen. Arrainak hiltzen zirela konturatu ziren. Saia
zaitez azalpen bat ematen gertaerari.
b. Oso hotza dagoen freskagarri botila bat irekitzen baduzu, giroko tenperaturaz
irekitakoan baino burbuila gutxiago ateratzen dira (botila astindu gabe). Esplika
123
ezazu fenomeno hau.
27. Disolbagarritasuna g/100 g ur unitatean
Amonio kloruro 29,7 Bai, sustantzia
Aluminio oxidoa disolbaezina bakoitzak
Kaltzio karbonato 0,006
Kaltzio hidroxido 0,185 disolbatzaile batean
Kobre sulfato 14,3 bere disolbagarria
Sodio kloruro 35,7 baitu
Kobre karbonato disolbaezina
Disolbagarritasuna ezaugarri berezia al da?

28. a. Nola prepara dezakegu zilarrezko disoluzio urtar bat, saturatua dela ziur
Saturatua egoteko ezinezkoa da gehiago disolbatea. Gatz Gehiago gehitu eta
egon gaitezen? disolbetzen den ala ez behatu. Soberakina iragazi.
b. Azukrezko disoluzio urtar saturatu bat dugu. Zer egin behar da, horrekin
disoluzio diluitua lortu nahi badugu? Disolbatzailea gehitu
c. Azukre uretan disoluzio diluitu bat dugu. Nola lortu kontzentratuagoa izatea?
Solutua gehitu
29. a. Ibai batean nahiko arrain bizi ziren Handik hurbil, ibaitik hozkailu gisa ura
hartzen zuen zentral elektriko bat eraiki zen. Ondorioz ibaiko uraren bataz
besteko tenperatura igo egin zen. Arrainak hiltzen zirela konturatu ziren. Saia
T igotzerakoan Oxigeno gutxiago disolbatzen denez ezin
zaitez azalpen bat ematen gertaerari. arnasa hartu.
b. Oso hotza dagoen freskagarri botila bat irekitzen baduzu, giroko tenperaturaz
irekitakoan baino burbuila gutxiago ateratzen dira (botila astindu gabe). Esplika
ezazu fenomeno hau. T igotzerakoan karbono dioxido gutxiago disolbatzen denez ezin 124
hainbeste burbuilak atera.
30. Hainbat sustantzien disolbagarritasuna uretan neurtu tenperatura
desberdinetan, ondorengo grafikoak lortu direlarik:
a. Aztertu emandako grafikoak eta esan nolakoa den sustantzia bakoitzaren
disolbagarritasunaren aldaketa tenperaturarekiko?
b. 60°Ctan dagoen 100 g urari 50 g potasio nitratoa gehitu diogu. Guztiz
disolbatuko al da? Horrela bada, adierazi diluitua, kontzentratua ala saturatua den.
c. Giro tenperatura hartu arte hozten uzten dugu. Disoluzioa orain, asea al da?
Diluituagoa? Kontzentratuagoa?

31. a. Glukosa hutsa solidoa duzularik, adierazi laborategian eramango zenukeen

prozesua, 14,5 g glukosa/litro disoluzio kontzentrazioa duen, 250 cm3 disoluzioa
prestatzeko.
b. Adierazi orain aurreko disoluzio berbera prestatzeko prozesua, glukosa hutsa
erabili beharrean 20 g glukosa/litro disoluzio kontzentrazioa duen disoluzio bat
erabiliz. Eta 1000 g glukosa/litro ?

125
 30. Hainbat sustantzien disolbagarritasuna uretan neurtu tenperatura
desberdinetan, ondorengo grafikoak lortu direlarik:
a. Aztertu emandako grafikoak eta esan nolakoa den sustantzia bakoitzaren
disolbagarritasunaren aldaketa tenperaturarekiko? Bai, ez da saturatua. Askoz gehiago
disolba dezakegu SOLIDOA LIKIDOAN
b. 60°Ctan dagoen 100 g urari 50 g potasio nitratoa gehitu diogu. Guztiz
disolbatzerakoan.
disolbatuko al da? Horrela bada, adierazi diluitua, kontzentratua ala saturatua den.
c. Giro tenperatura hartu arte hozten uzten dugu. Disoluzioa orain, asea al da?
Diluituagoa? Kontzentratuagoa? Asea da. Ezin dugu gehiago disolbatu.

31. a. Glukosa hutsa solidoa duzularik, adierazi laborategian eramango zenukeen

prozesua, 14,5 g glukosa/litro disoluzio kontzentrazioa duen, 250 cm3 disoluzioa
prestatzeko. Masa neurtu. Disolbatzailea gehitu (ez gehiegi). Irabiatu.. Giro tenperaturan 3matraze
aforatuan disoluzioaren bolumena kalkulatu.1l baditu 14,5g, orduan 250 cm izango
dira x=3,625g dira
b. Adierazi orain aurreko disoluzio berbera prestatzeko prozesua, glukosa hutsa
erabili beharrean 20 g glukosa/litro disoluzio kontzentrazioa duen disoluzio bat
erabiliz. Eta 1000 g glukosa/litro ?
Masa neurtu. Disolbatzailea gehitu (ez gehiegi). Irabiatu. Giro tenperaturan matraze aforatuan disoluzioaren
bolumena kalkulatu. 100g/l prestatzeko tenperatura igo behar da. Ikus grafikoa. Tenperatura igo gabe 3,625 g
zenbat ml edo cm3 edo l dira 20 g glukosa/litro disoluzioan. B=3,625 g 1l/20g. Falta dena diluitu urarekin. 181,25 m
disoluzio gehi ura 250 ml arte. Bestea . B=3,625 g 1l/1000g=0,003625 ml gehi ura 259 ml arte..
T igotzerakoan T igotzerakoan
soluto gas
soluto solido konparatu gutxiago
gehiago
disolbatzen da disolbatzen da
126
 Disolbagarritasuna (g gatz/100 g ura) Konzentrazioa (g/l)

Tenperatura (°C)
Disolbagarritasuna (g gatz/100 g ura)

Disolbagarritasuna (g gatz/100 g ura)

Gl
uk
os
Tenperatura (°C) a
Tenperatura (°C)
Disolbagarritasuna

127
128
31b.- Zer da disolbagarritasuna?

Disobagarritasuna konzentrazioa da baina unitate oso

bereziak erabiltzen dira. Soluto gramo eta bolumen
disolbatzaile erabiltzen da.

129
49.- Nola adierazi konzentrazioak?

130
Errepasoa. Konzentrazioak kalkulatzea.

131
 32. Limoi-ura gozo-gozoa prestatu nahi badugu... Zein
aukera ditugu?
... azukre kantitate handia bota
... edo azukre kantitate txikia bota dezakegu.
dezakegu...

Kontzentrazioa solutua eta disolbatzailea disoluzioan

aurkitzen diren proportzioa da.

Gozoagoa dagoen limonadaren azukre kontzentrazioa

handiagoa da.

Gozoago Ez dago hain gozo

132
 Gatza du
33.- Zeinek uretan disolbatuzhandiagoa?
kontzentrazio bi disoluzio Konpara
prestatuko
ezazu.
ditugu, baina bolumen ezberdinak prestatuko
ditugu eta gatz kantitate ezberdinak gehituko
Konparatzeko dizkiogu.
, disoluzio kantitate
berdina prestatzeko, adibidez litro batean
zenbat gatz bota behar dugun kalkulatu
behar dugu.

40 g gatz/ litro disoluzio 36 g gatz/ litro disoluzio

40 g gatz disolbatuta ditugu litro 36 g gatz disolbatuta ditugu litro

batean! batean!
0,5 litro 0,75 litro
disoluzio disoluzio

20 g gatz 27 g gatz

0,5 litro disoluzioan 0,75 litro disoluzioan 20 g gatz daude 27 g gatz daude
1 litrobagenu
1 litro disoluzio izango disoluzio izango bagenu
x g gatz x g gatz izango
133
genituzke
 33.b.- Bi disoluzio hauetatik zeinek du kontzentrazio
handiagoa?

Kontzentrazioak disolbatutako solutu

kantitateari buruz informatzen digu. Litro bat
prestatu izan bagenu.

40 g gatz/ litro disoluzio 36 g gatz/ litro disoluzio

40 g gatz izango genituzke 316 g gatz izango genituzke

disolbatuta 1 litro de disoluzio disolbatuta 1 litro de disoluzio
prestatu izan bagenu! prestatu izan bagenu!

Kontzentrazioak disoluzioak
konparatzea posible egiten du.
134
34. 2 litro arrain saldari 16 g gatz botatzen
dizkiogu.

Zein da kontzentrazioa?

8 g gatz/ litro salda

8 g gatz disolbatuta izango

genituzke 1 l. salda izango
bagenu!

2 litro salda 16 g gatz ditugu

1 litro salda izango bagenu x g gatz

135
Bai baldarra naizela! Erdia lurrera erori zait.
A) Saldaren erdia gelditzen bada, zein izango da
konzentrazioa?
B) Purutasunak eragiten al du??

8g/l nahi dut eta gatzaren purutasuna %90 da. Zenbat

g behar ditut 2 litroentzat?
Zenbat gramo beharko nituzke 8 g gatz/ litro 2 l salda prestatzeko gatzaren erdia
erortzen bazait eta %80 bada purua

136
Bai baldarra naizela! Erdia lurrera erori zait.
A)Saldaren erdia bada zein da konzentrazioa?
Berdina B)Purutasunak eragiten al du? Bai. 16gtik
erdia (8g) erori da. Beraz 2 litrotan 8 g baditut, 1l an
4g ditut.
B)Gatzaren purutasuna %90 bada litroko 7,2 g izango
al ditut 2 litro salda hoietan? 16 g %90 bada, 14,4
izango da gatza. 1,6 ezpurutasuna da. Beraz 1 l an
7,2g izango da.
8g/l nahi dut eta gatzaren purutasuna %90 da. Zenbat
g behar ditut 2 litroentzat? 1l ri 8g, baina 8g gatz.100g
ezpuru/90g gatz=8,88 1 l, beraz 17,78 2ltan
Zenbat gramo beharko nituzke 8 g gatz/ litro 2 l salda prestatzeko gatzaren erdia
erortzen bazait eta %80 bada purua? 8x2x2=32 g eta purutasuna dela eta
137
32*100/80= 40 g gatz
2 litro arrain saldari 16 g gatz botatzen
dizkiogu.
Salda koilarakadan dugun
kontzentrazioa zenbatekoa da?

Kontzentrazioa berdina da!

Alajaina!

8 g gatz/ litro salda

8 g gatz izango genituzke 1 litro

salda izango bagenu!

138
2 litro arrain saldari 16 g gatz botatzen Ezer erori gabe eta
dizkiogu. purutasuna %100 bada
Salda koilarakadan dugun
kontzentrazioa
zenbatekoa da?

Koilarekadan dugun gatz

0,12 g gatzezagutu
bolumena daude 0,015
behar
litro dugu!
saldan.

15 cm3 = 0,015 litro bada

litro bat 1 arrain salda izango 8 g gatz

bagenu
0,015 litro arrain saldan x g gatz ditugu

139
Iodoa alkoholean disolbatzera
goaz.

Balantzaren tara 0 ipiniko

dugu.

12 0.0 g

140
 Iodoa
35. Zein da alkoholeankontzentrazioa
disoluzioaren disolbatuz pisu
disoluzioa prestatuko dugu
portzentaian?

250 g alkohol
prezipitatu-ontzian
2 g iodo
ditugu
gehitzen
dizkiogu

252.
0
0..0
0g

141
Zein da disoluzioaren kontzentrazioa pisu
%an?

Hauspeakin-ontzian
250 g alkohol daude.
2 g iodo
gehitzen
dizkiogu

Kontzentrazioa pisu %an solutu

masa (gramotan) 100 g de disoluzioan
da.

252.0 g

252 gramo disoluzioan 2 g iodo ditugu.

100 gramo disoluzio izango bagenitu x g iodo izango genituzke
142
Zein da disoluzioaren kontzentrazioa pisu
%an?

Konzentrazioa %0,79
da, baina zer esan nahi Hauspeakin-ontzian
du zenbaki horrek? 250 g alkohol ditugu.
2 g iodo
gehitzen
100 g disoluzioan
dizkiogu.
,
0,79 g iodo dela eta
Konzentrazioa
gainontzekoa 100 % -an 100 g
g izan
pisu
arte alkohola
de disoluzioan dela solutu masa
dagoen
adierazten digu. da.
(gramotan)

252.0 g

252 gramo disoluzio 2 g iodo ditugu

100 gramo disoluzio izango bagenitu x g iodo izango
143
genituzke
36.- Zenbat gramo disoluzio hartu beharko
genituzke, alkohola lurrindu ondoren 0,5
gramo iodo solido gera daitezen?

0,5 gramo iodo solido

gelditzen dira!
63,3 g disoluzio hartu
beharko genituzke!

Iodoa berreskuratzeko,
lehortu arte beroketa egingo
dugu!

63
12
24
36
48
0..3
.0
0g

252 gramo disoluzioan 2 g iodo ditugu

x gramo disoluzioan 0,5 g iodo izango ditugu
144
50 gramo disoluzio hartzen baditugu 37.- 50 gramo disoluzio hartzen
eta alkohola lurrintzen uzten badugu, baditugu zenbat iodo gramo solido
zenbat gramo iodo solido gelditzen dira? ditugu?

0,4 gramo iodo solido

gelditzen dira!

Iodoa berreskuratzeko,
lehortu arte beroketa egingo
dugu.

50
12
24
36
48
0..0
0g

252 gramo disoluzio 2 g iodo ditugu

50 gramo disoluzio x g iodo izango ditugu
145
 38.-Letoiak % 67 kobre eta %33 zink du.
8 Kg letoian zenbat kobre eta zenbat zink egongo dira?
Letoia aleazioa
Letoiakda, kobrearen
% 67 eta%33
kobre eta zinkaren nahaste
zink du.
homogeneoa, eta aluminioa,
8 Kg letoian eztainua
zenbat kobre ala burdina
eta zenbat gehitu dira?
zink egongo daiteke.
Letoia kobrea baino erresistenteagoa eta deformagarriagoa da.
Xafla meheak lor daitezke.

100 kg aleazioan 67 kg kobre baditugu

8 kg aleazioan x kg kobre izango ditugu

x = 5,36 kg kobre 146

 Letoiak % 67 kobre eta %33 zink du.
8 Kg letoian zenbat kobre eta zenbat zink izango ditugu?

100 kg aleazioan 33 kg zink ditugu

8 kg aleazioan x kg zink izango ditugu

x = 2,64 kg zink 147

 39.- Letoi arruntak %67 kobre eta % 33 % zink ditu.
Kalkula ezazu zenbat kobre eta zenbat zink dagoen 8kg letoian.
Zenbat zink gehitu behar dizkiogu 5 kg kobreri letoi arrunta lortzeko?

67 kg kobre 33 kg zink ditugu

5 kg kobre x kg zink izango ditugu.

x = 2,46 kg zink
148
 40.- Zenbat burdin, karbono, kromo eta nikel ditu 400 g-ko lapiko batek?

Altzairu
Altzairuerdoilezinaren
erdoilezina altzairu
(inoxidablearen)
mota bat da,
konposizioa
erdoilketa hauxe
ongi jasaten
izan daiteke:
duen
altzairua
burdina
da. Gutxienez
%71,8 ; karbono
% 10,5 %0,2
kromo; da.
kromo
Nikela
%18edo; nikel
beste
%10.
metalak
izatea oso ohikoa da.

100 g aleazioan 71,8 g burdin ditugu

400 g aleazioan Orduan x g burdin ditugu

x = 287,2 g burdin 149

 Zenbat burdin, karbono, kromo eta nikel ditu 400 g-ko lapiko batek?

Altzairu erdoilezinaren (inoxidablearen) konposizioa hauxe izan

daiteke: burdina %71,8 ; karbono %0,2 ; kromo %18 ; nikel %10.

100 g de aleazioan 0,2 g karbono ditugu

400 g aleazioan Orduan x g karbono ditugu

x = 0,8 g karbono 150

 Zenbat burdin, karbono, kromo eta nikel ditu 400 g-ko lapiko batek?

Altzairu erdoilezinaren (inoxidablearen) konposizioa hauxe izan

daiteke: burdina %71,8 ; karbono %0,2 ; kromo %18 ; nikel %10.

100 g aleazioan 18 g kromo ditugu

400 g aleazioan Orduan x g kromo izango ditugu

x = 72 g kromo 151
 Zenbat burdin, karbono, kromo eta nikel ditu 400 g-ko lapiko batek?

Altzairu erdoilezinaren (inoxidablearen) konposizioa hauxe izan

daiteke: burdina %71,8 ; karbono %0,2 ; kromo %18 ; nikel %10.

100 g aleazioan 10 g nikel ditugu

400 g aleazioan x g nikel izango ditugu

x = 40 g nikel 152
42.- 30 cLko Zerbeza lata batean zenbat alkohol dago, latan 5 º ipintzen badu? Edari
alkoholokoen graduazioak 100 mililitrotan zenbat mililitro alkohol dagoen adierazten
digu.

100 cm3 zerbeza 5 cm3 alkohol ditugu

300 cm3 zerbeza x cm3 alkohol izango ditugu

x = 15 cm3 alkohol

153
 30 cL zerbeza lata batean dagoen alkoholaren bolumena zein da?
Latan 5 º ipintzen du.
43.- Zerbeza latan dagoen alkoholaren masa kalkula ezazu.

Edarian dagoen alkohol kantitatea kalkulatzeko, alkoholaren dentsitatea 0,8

g/cm3 dela kontutan hartu behar dugu.

m
ρ=
ρ = d , hau da, V

Letra hauek 0,8 =

m
dentsitatea adierazten 15

dute.
m
· 0,8 =
15
m masa da eta V
bolumena da.
m = 12 g
154
 44.- 80 mL whisky 40 º graduazioa duen kopan dagoen
alkoholaren masa eta bolumena kalkula ezazu.

Gogoratu
1mL = 1 cm3

100 cm3 whisky 40 cm3 alkohol ditugu

80 cm3 whisky Orduan x cm3 alkohol ditugu

x = 32 cm3 alkohol
155
45.- 80 mL de whisky 40 º graduazioa duen edalontzian
dagoen alkoholaren masa eta bolumena kalkula ezazu.

m m
ρ= · 0,8 =
V 32

m
0,8 =
32 m = 25,6 g

156
Errepasoa. Disoluzio aseak. Disolbagarritasuna.

157
 46.- Disoluzioa asea dagoela esaten dugu...

...gutxi izanda ere solutu

gehiago ezin disolba
daitekeenean...

… disolbagarritasuna
disoluzio asearen
kontzentrazioa da.

...solutu gehiago ezin da

disolbatu eta horrela
gelditzen da. Beraz
disoluzio asean disolbatu
158
gabekoa eduki dezakegu
 47.- Zer esan nahi du azukrearen disolbagarritasuna
uretan 204 g azukre/ 100 g ur dela 60°Ctan?

Azukrearen disolbagarritasuna uretan 204 g azukre/ 100 g ur dela, esan nahi

du...

..., gehienez, 204 g azukre

100 g uretan disolba daiteke
60°Ctan.

48.- Noiz da diluitua eta noiz da konzentratua? 159

 Asetasun puntutik gertu
bagaude, disolba
daitekeenarekiko solutu
kantitatea altua da... Beraz
oso gutxi gehiago..... daiteke.
... disoluzioa
konzentratua da.
Asetasun puntutik urrun
bagaude, disolba
daitekeenarekiko solutu
kantitatea txikia da... Askoz
gehiago ........ daiteke.
... disoluzioa
diluitua da.
160
51.- Egizu web orri hauetan dituzun praktika
hauek:

Laborategiko jarduerak

Laborategiko teknikak

Ikasgela batean eginiko espe

rimentuak

Elementu kimikoen bideoak

161
162
163