DEFINISI KESANTUNAN VERBAL

• Kesantunan verbal bermaksud lisan.

• Kesantunan verbal merujuk kepada kesopanan dan kehalusan bahasa semasa
berkomunikasi secara lisan.
• Awang Sariyan (2007) mendefinisikan kesantunan sebagai penggunaan yang baik, sopan
dan beradab.
• Menurut Asmah Haji Omar (2000) kesantunan berbahasa ialah penggunaan bahasa harian
yang tidak menimbulkan kegusaran, kemarahan dan rasa tersinggung kepada pendengar.

Jens Martensson 1
KONSEP KESANTUNAN VERBAL

• Kesantunan verbal dapat dilihat melalui bentuk dan cara percakapan yang digunakan
seseorang.
• Sifat kesantunan melibatkan dua pihak yang berkomunikasi di antara satu sama lain
asalkan wujudnya nilai kesopanan dalam pertuturan, tingkah laku dan akhlak seseorang
dalam pergaulan.

Jens Martensson 2
ASPEK-ASPEK KESANTUNAN VERBAL

• Kesantunan berbahasa mempunyai ciri-ciri yang tertentu.

• Penggunaan kosa kata dan kata ganti nama diri diberi perhatian dan diteliti agar sesuai
dengan tempat, umur, kedudukan, pangkat dan hubungan terjalin.
• Kesantunan berbahasa dikaitkan dengan penggunaan yang halus.
• Ungkapan bahasa istana ialah patik, tuanku, bersiram, bersemayam, menjunjungkasih,
mencemar duli dan lain-lain lagi.

Jens Martensson 3
KATA GANTI NAMA

TERBAHAGI KEPADA :
• GELARAN KELUARGA
• GELARAN PERGAULAN FORMAL
• GELARAN KURNIAAN
• GELARAN WARISAN
• GELARAN RASMI

Jens Martensson
GELARAN KEKELUARGAAN

Jens Martensson
GELARAN KEKELUARGAAN

Jens Martensson
GELARAN PERGAULAN FORMAL
TUAN • ORANG YANG MEMPUNYAI KEDUDUKAN YANG LEBIH TINGGI DARIPADA
PENUTUR
• DIGUNAKAN SEBGAI RUJUKAN HORMAT DALAM UPACARA MAJLIS RASMI

PUAN • ORANG PEREMPUAN YANG SUDAH BERKAHWIN

• ORANG PEREMPUAN YANG MEMEGANG JAWATAN
• DIFUNAKAN SEBAGAI RUJUKAN HORMAT DALAM UPACARA MAJLIS RASMI

ENCIK • ORANG LELAKI YANG BARU DIKENALI DAN MUNGKIN MEMEGANG JAWATAN
YANG TINGGI

CIK • ORANG PEREMPUAN YANG BELUM BERKAHWIN

SAUDARA • DIGUNAKAN UNTUK LELAKI YANG BARU DIKENALI

• DIGUNAKAN DALAM MAJLIS RASMI SEPERTI DEBAT DAN MESYUARAT

SAUDARI • DIGUNAKAN UNTUK PEREMPUAN YANG BARU DIKENALI

Jens Martensson
GELARAN KURNIAAN

Jens Martensson
GELARAN WARISAN

Jens Martensson
GELARAN WARISAN

Jens Martensson
GELARAN RASMI

Jens Martensson 11
 DIANGGA
P BIADAP
OLEH
ORANG
SEKELILIN
G

BERLAKUN
HUBUNGAN YA
SILATURAHIM
MENJADI PERSELISI
RENNGANG AKIBAT HAN
MENGABAIK FAHAM
AN
KESANTUNA
N VERBAL

KOMUNIKASI
TIDAK TIDAK
DIHORMATI BERJALAN
ORANG LAIN DENGAN
LANCAR

Jens Martensson 12
Kesantunan Non
Verbal
Komunikasi Non-Verbal yang diamalkan di dalam kelas

• Interaksi yang menggunakan pelbagai gerakan badan dan isyarat sebagai

alat komunikasi.
• Kesantunan nonverbal ialah komunikasi bahasa tanpa kata-kata atau
dikenali sebagai bahasa tubuh dengan cara beradab dan sopan
• Bahasa tubuh merupakan proses pertukaran fikiran dan idea di mana
mesej yang disampaikan melalui :
 isyarat,
 ekspresi wajah
 pandangan mata
 sentuhan
 gerakan tubuh
 Bahasa badan itu termasuklah
perhubungan ruang dan jarak,
orientasi masa, gerak-geri, rupa,
muka, gerak mata, sentuhan, suara
dan kadar kelajuan kita bercakap.

-Abdullah Hassan dan

Ainon Mohd (1999)
Komunikasi Non-Verbal yang berkesan untuk diamalkan di kelas
menurut Gary (1992)

• Kekerapan menukar intonasi suara

• Sentiasa bergerak ke depan dan belakang kelas
• Berkomunikais melalui kontak mata dengan para pelajar
• Mempelbagaikan gerak badan

• Mengekalkan tahap minat, kesungguhan dan keseronokan para

pelajar untuk terus mengikuti pengajarannya.
• Mesej disampaikan jelas, sempurna, mudah difahami
6 fungsi bahasa bukan verbal menurut Mark L.
Knap
Pengulangan Penjelasan
01 Mengulang kembali gagasan 04 Menjelaskan maksud atau
keadaan sebenar

Penggantian
02 Mengganti dengan simbol 05
Pelengkap
Melengkapi dan
atau lambang menyatukan

Penegasan Pengawalan
03 Menegas dan mengukuhkan
bahasa bukan verbal
06 Mengawal situasi
Aspek-Aspek
Kesantunan
Non Verbal
 Aspek-Aspek Kesantunan Non Verbal

Gerakan Anggota Postur Badan

Badan

Ekspresi Wajah
 0
1
Gerakan
Anggota Badan
 Gerakan Anggota Badan
Pergerakan anggota badan boleh dibahagikan kepada tiga bahagian :
• Pergerakan kepala
• Pergerakan tangan
• Pergerakan kaki

Contoh pergerakan kepala

- Amalan menunduk & mengangkat kepala sebanyak sekali apabila
menghadap Sultan atau Raja-raja Melayu.
- Menggelengkan kepala bermaksud tidak mahu.
- Mendongakkan kepala bermaksud “apa”
Contoh pergerakan tangan:
• Isyarat atau pergerakan tangan yang digunakan oleh seorang
pemidato dianggap mempunyai gaya dan fungsi tertentu.
• Meletakkan jari telunjuk pada mulut bermaksud diam
• Berjabat tangan atau bersalaman bermaksud persahabatan atau
kerjasama.

Contoh pergerakan
• Merendahkan lutut tanda hormat kepada tetamu dalam majlis
konvokesyen atau upacara penyampaian sijil.
• Menghentak kaki yang digunakan oleh guru bermaksud
penegasan atau amaran kepada murid-murid.
 02
Ekspresi Wajah
 Ekspresi Wajah
• Pelahiran maksud yang dipancar menerusi air muka seseorang.
(mimik muka)
• Dapat menyampaikan keadaan emosi dari seseorang kepada
seseorang secara berkesan.
• Ekspresi wajah boleh dibahagikan kepada tiga bahagian :

-Air muka
-Pergerakan mata
-Senyuman
 Air muka
• Perubahan air muka seseorang memberi takrifan yang berbeza-beza
mengikut fungsinya:

-Mengetahui maklumat tersurat dan tersirat tanpa selesai perbualan.

-Menggambarkan keperibadian seseorang sama ada lemah lembut,
bengis atau penyayang.
-Menggambarkan perasaan sebenar seseorang sama ada gembira atau
sedih
 Pergerakan Mata
• Peranan mata berlaku proses interaksi, iaitu mata pendengar
memandang mata penutur dengan penuh minat.
• Mata juga merupakan bahagian anggota manusia yang paling banyak
memberikan makna tertentu dalam interaksi non-verbal
• Contoh :
-Mata ke kanan atau ke kiri semasa perbualan menunjukkan perasaan
tidak berminat
-Mata yang berkelip laju menandakan seseorang itu tidak jujur
-Seseorang menunjukkan perasaan marah atau geram jika
membundarkan matanya.
 Senyuman
• Gerak bibir yang ternaik pada hujungnya yang menunjukkan suka,
gembira dan setuju.
• Senyuman juga bertujuan untuk menyembunyikan perasaan kecewa,
marah dan tidak selesa.
Contohnya, Kadi akan bertanyakan kepada pengantin perempuan sama
ada dia bersetuju ataupun tidak. Lazimnya perempuan akan senyum
sambil menangguk kecil sebagai tanda setuju.
 03
Postur Badan
 Posisi Badan
• Postur badan bermaksud kedudukan atau posisi tubuh badan.
• Aspek kesantunan yang melibatkan postur badan boleh berlaku dalam situasi berikut:
-Menundukkan badan sambil menghulurkan tangan kanan ke bawah dianggap sebagai
tanda hormat semasa berjalan di hadapan orang tua.

-Berjalan dengan tertib, tidak laju dan bunyi hentakan yang perlahan
menggambarkan dirinya memiliki sifat kesantunan.

-Berdiri dengan tangan di dalam poket seluar menggambarkan seseorang itu ego,
sombong, dan ingin menonjolkan kuasanya.

-Duduk dengan menyilang kaki dianggap tidak sopan terutama di majlis-majlis rasmi

Terima
Kasih