POPULACIONA POLITIKA U

SVETU
 SADRŽAJ:

• DEFINICIJA
• RAZVOJ SOCIODEMOGRAFSKIH ISTRAŽIVANJA
• DEMOGRAFSKE ČINJENICE
• TIPOVI POPULACIONIH POLITIKA
• STANOVNIŠTVO EVROPE
• VAŽNOST SAVREMENE POPULACIONE POLITIKE
 LITERATURA

• HTTPS://WWW-CAIRN--INT-INFO.TRANSLATE.GOOG/ARTICLE-E_ETU_4175_0441--T
HE-ROLE-OF-POPULATION-POLICIES.HTM?_X_TR_SL=EN&_X_TR_TL=SR&_X_TR_
HL=SR&_X_TR_PTO=SC
.

• HTTPS://WWW-CAIRN--INT-INFO.TRANSLATE.GOOG/ARTICLE-E_ETU_4175_0441--T
HE-ROLE-OF-POPULATION-POLICIES.HTM?_X_TR_SL=EN&_X_TR_TL=SR&_X_TR_
HL=SR&_X_TR_PTO=SC
.

• HTTPS://MAIL.GOOGLE.COM/MAIL/U/0?UI=2&IK=7E0AB89894&ATTID=0.4&PERMM
 DEFINICIJA

• POPULACIONA POLITIKA JE FUNKCIJA DRUŠTVA, ODNOSNO REAKCIJE DRŽAVE

NA REPRODUKTIVNA PONAŠANJA SA CILJEM POSTIZANJA PROMENA TIH
PONAŠANJA KOJIMA BI SE OBEZBEDIO OPSTANAK, TRAJANJE I RAZVOJ CELINE U
NEPREKIDNOM OBNAVLJANJU. OVAKAV PRISTUP UKLJUČUJE MERE ZA
POVEĆANJE RADJANJA, AKO JE ONO NEDOVOLJNO, ODNOSNO MODERNIZACIJU,
AKO JE RADJANJE PREKOMERNO, UVAŽAVAJUĆI OSNOVNO PRAVO SVIH PAROVA I
POJEDINACA DA SAMI ODLUČUJU O RADJANJU.
•
IAKO JE GLOBALNA POPULACIJA DOSTIGLA PREKRETNICU OD
SEDAM MILIJARDI 31. OKTOBRA 2011. GODINE, I TREBALO BI
PONOVO DA SE POVECA ZA TRI MILIJARDE DO KRAJA VEKA
(PROSEČNA PROJEKCIJA UJEDINJENIH NACIJA), MNOGI
STRUČNJACI VERUJU DA RAST STANOVNISTVA VIŠE NE
ZASLUŽUJE PAŽNJU KOJOJ JE PRIDAVANA U PROŠLOSTI. ISTIČU
POTREBU ZA UČENJEM LJUDSKOG KAPITALA(OBRAZOVANJA I
ZDRASTVO), ZA BORBU PROTIV SIROMAŠTVA I SMANJENJE
NEJEDNAKOSTI. ONI NAVODE I NIZ DRUGIH PITANJA KOJA SU U
NJIHOVIM OČIMA VAŽNIJA BORBA OD RASTA STANOVNIŠTVA(ILI
NJEGOVOG PADA U NEKIM ZEMLJAMA), A TO SU ZAŠTITA
ŽIVOTNE SREDINE, GLOBALNO ZAGREVANJE, OBNOVLJENJE
ZEMLJE I PRIVREDNE SUKOBE, ZAJEDNICA PROTIV EPIDEMIJE I
PRIVREDNE KRIZE, PREGALAŠTVO, HIV\AIDS-A.
• OVAJ INTELEKTUALNI STAV JE DELIMIČNO INSPIRISAN USPEHOM POPULACIONE
POLITIKE SPROVEDENE IZMEDJU 1960. I 1980. GODINE, U TO VREME U VIDU
PROGRAMA ZA PLANIRANJE PORODICE (1960. GODINE SVETSKA POPULACIJA JE
IZNOSILA TRI MILIONA). OVI PROGRAMI U KOMBINACIJI SA DRUGIM
SOCIOEKONOMSKIM NAPRETKOM (OBRAZOVANJE ŽENE, KAO I NJIHOV PRISTUP
PLAĆENOM ZAPOSLENJU), UBRZALI SU PAD FERTILITETA I USPORILI DEMOGRAFSKI
RAST U ZEMLJAMA U RAZVOJU. NAŽALOST NEKE OD OVIH INTERVENCIJA SU BILE
AUTORITARNE, ČAK I VREDNE. TO JE BIO SLUČAJ U INDIJI SA EPIZODAMA PRISILNE
STERILIZACIJE TOKOM PERIODA POZNATOG KAO HITNA SITUACIJA OD 1975-1977.
ŠTO SE TIČE KINE, ONA ЈЕ 1979.GODINE USVOJILA VEOMA OŠTRU POLITIKU
POZNATOM KAO POLITICI JEDNOG DETETA, KOJA JE I DANAS, NA SNAZI UPRKOS
MNOGIM IZUZECIMA. OBA OZBILJNA NARUŠAVANJA SLOBODE POJEDINCA DALA SU
DODATNE ARGUMENTE PROTIVNICIMA BILO KAKVE INTERVENCIJE NA
STANOVNIŠTVO I POSEBNO, NA PLODNOST. OVI RAZVOJI SU TAKOĐE NAVELI NEKE
DEMOGRAFE DA SUMNJAJU U LEGITIMNOST POPULACIONE POLITIKE, DOK,
ŠTAVIŠE, DOVODE U PITANJE NJIHOVU EFIKASNOST.
 RAZVOJ SOCIODEMOGRAFSKIH
ISTRAŽIVANJA
• PROŠIRIO JE SAZNANJA O STANOVNIŠTVU, NJEGOVOM KRETANJU I
STRUKTURAMA, ZAKONITOSTIMA KOJE SU PRISUTNE U NJEGOVOM RAZVOJU.
SAZNANJE DA DRUŠTVENI I EKONOMSKI RAZVOJ MOŽE BITI USLOVLJEN ILI
OTEŽAN PORASTOM\PADOM I\ILI RAZMEŠTAJEM STANOVNIŠTVA PODSTAKLA JE
U 20. VEKU VLADE MNOGIH ZEMALJA DA POKUŠAJU “UREDITI” POPULACIONU
DINAMIKU.
• U TOM SMISLU, POŠLO SE OD TEZE DA NE MOŽE DA POSTOJI PLAN EKONOMSKOG
RAZVOJA NEKOG PODRUČJA ILI ZEMLJE, A DA NJIME NIJE OBUHVAĆEN I RAZVOJ
STANOVNISTVA (BROJ I OBELEŽJA STANOVNISTVA). UPRAVO POVEZANOST
DEMOGRAFSKIH POJAVA I EKONOMSKOG I SOCIJALNOG RAZVOJA SVAKOG
DRUŠTVA PODSTIČE BROJNA NASTOJANJA DA SE ODREDJENIM MERAMA I
AKCIJAMA UTIČE NA RAZVOJ STANOVNISTVA U ŽELJENOM PRAVCU U SKLADU
SA RASPOLOŽIVIM RESURSIMA
 DEMOGRAFSKE ČINJENICE

• DEMOGRAFSKE ČINJENICE I POSLEDICE DEMOGRAFSKIH KRETANJA, KAKO ONE

KOJE SE VEĆ DANAS UOČAVAJU, TAKO I ONE SA KOJIMA ĆE SE DRUŠTVO SUOČITI
U BUDUĆNOSTI, NE DOZVOLJAVAJU RAVNODUŠNOST DRUŠTVA I DRŽAVE,
RAVNODUŠNOST SE POSEBNO NE MOŽE TOLERISATI KADA SU U PITANJU
NISKONATALITETNA PODRUČJA, S OBZIROM DA NA VISOKONATALITETNIM
POSTOJI JASAN TREND SMANJENJA FERTILITETA, TJ, KRETANJA U
ODGOVARAJUĆEM PRAVCU. KAO NAREDNA PITANJA SE STOGA POSTAVLJALJU:
KAKO DA SE DELUJE, SA KOJIM SREDSTVIMA I KAKVI SE EFEKTI MOGU
OČEKIVATI.
 TIPOVI POPULACIONIH POLITIKA

• 1) EKSPLICITNA POPULACIONA POLITIKA PODRAZUMEVA MERE I AKCIJE KOJE

SPROVODI DRŽAVA (VLADA ODREDJENE ZEMLJE) SA BROJČANO PRECIZIRANIM
DEMOGRAFSKIM CILJEVIMA, TJ. SA CILJEM DELOVANJA NA KOMPONENTE
UKUPNOG KRETANJA STANOVNIŠTVA (NATALITET\FERTILITET, MIGRACIJE) I NA
SMER NJIHOVOG KRETANJA. U VEĆINI ZEMALJA U RAZVOJU KOJE IMAJU
POPULACIONU POLITIKU, ONA JE EKSPLICITNA, MADA JE TO SLUČAJ I U NEKIM
RAZVIJENIM ZEMLJAMA (FRANCUSKA).
• IMPLICITNA POPULACIONA POLITIKA PODRAZUMEVA POLITIKU PREMA
STANOVNIŠTVU KOJA KAO TAKVA NIJE SLUŽBENO OBZNANJENA I KOJA
PODRAZUMEVA SASTAV POSREDNIH MERA I AKCIJA KOJE SE SPROVODE U
OKVIRU POJEDINAČNIH POSEBNIH POLITIKA (STAMBENA POLITIKA, POLITIKA
ZAPOSLENOSTI, KREDITNA POLITIKA, POLITIKA CENA ODREDJENIH PROIZVODA I
USLUGA ZA DECU) SA CILJEM DA USMERE RAZVOJ STANOVNIŠTVA, TJ. POJEDINE
KOMPONENTE UKUPNOG KRETANJA STANOVNIŠTVA U DRUŠTVENO POŽELJNOM
SMERU.
• TO JE “PRIKRIVENA” POPULACIONA POLITIKA KOJA SE IZRAŽAVA U TOME DA SE
U OKVIRU RAZLIČITIH PPOJEDINAČNIH POSEBNIH POLITIKA, MEDJUSOBNO
KOORDINIRANO, PREDUZIMAJU ODREDJENE MERE(NPR. ZA POVEĆANJE
NATALITETA). TAKAV PRIMER PRUŽA “POLITIKA BLAGOSTANJA” U ŠVEDSKOJ
KOJA JE, BROJNIM POSREDNIM MERAMA RAZLIČITIH POLITIKA, NASTOJALA DA
POBOLJŠA POLOŽAJ DETETA U PORODICI, UZ ORGANIZOVANU POMOĆ
ZAPOSLENOJ ŽENI-MAJCI KOJA BI JOJ OLAKŠALA FUNKCIJU MATERINSTVA U
FERTILNOM RAZDOBLJU ŽIVOTA .
 EKSPANZIVNA POPULACIONA POLITIKA
• EKSPANZIVNA (STIMULATIVNA) POPULACIONA POLITIKA USMERENA JE NA
PORAST STOPE KRETANJA STANOVNISTVA ILI NA NJENO ODRŽANJE NA ISTOM
NIVOU, AKO SU SE POJAVILI ZNACI NJENOG USPORAVANJA. AKO JE CILJ POLITIKE
ODRŽANJE STOPE RASTA NA DOSADAŠNJEM NIVOU, ONDA JE ONA
STACIONARNA, A S OBRZIROM NA NAČIN KAKO SE SPROVODI STIMULATIVNA,
ODNOSNO EKSPANZIVNA. IAKO SE RADI O POLITICI KOJOJ JE CILJ DA ODRŽI
JEDNAKU STOPU RASTA, POTREBNO JE PREDUZETI AKCIJE KOJE STIMULIŠU
ODRŽANJE ISTE STOPE NATALITETA ILI ISTE STOPE IMIGRACIJE (UZ
PRETPOSTAVKU NEPROMENJENE STOPE NATALITETA). U SLUČAJU PORASTA
STOPE MORTALITETA, POTREBNO JE ZA ISTU STOPU RASTA STANOVNIŠTVA
OSIGURATI PORAST STOPE NATALITETA ILI KVOTE IMIGRACIJE.
• NEPOSREDNI CILJ KOJI ŽELI DA SE POSTIGNE OVOM POPULACIONOM POLITIKOM
JE, TOKOM ISTORIJSKOG RAZVOJA, BIO MOTIVISAN RAZNIM CILJEVIMA: VOJNIM,
POLITIČKIM, EKONOMSKIM, NACIONALNIM I DRUGIM CILJEVIMA. TAKO
EKONOMSKI MOTIVI STIMULATIVNE POPULACIONE POLITIKE ČESTO
ODRAŽAVAJU ISTOVREMENO NJENE SOCIJALNE I NACIONALNE INTERESE. U
PROŠLOSTI SU PREVLADAVALI UGLAVNOM VOJNI (MILITARISTIČKI) I
EKONOMSKI CILJEVI, A KASNIJE MOTIVI IZAZVANI DEMOGRAFSKOM KRIZOM
(SMANJIVANJEM NATALITETA, PROCESOM STARENJA, EMIGRACIJOM ITD.).
KLASIČNI PRIMER PREDSTAVLJA DEMOGRAFSKA SITUACIJA FRANCUSKE
TRIDESETIH GODINA 20. VEKA, POZNATA KAO SITUACIJA DEMOGRAFSKE
DEPOPULACIJE.
• PRIMERI EKSPANZIVNE POPULACIONE POLITIKE, KOJI SU
MOTIVISANI VOJNIM I EKONOMSKIM CILJEVIMA,
SUSREĆU SE VEOMA RANO U HAMURABIJEVOM ZAKONU
U VAVILONU, A KAO KLASIČAN PRIMER VODJENJA RANE
EKSPANZIVNE POPULACIONE POLITIKE JE RIMSKO
ZAKONODAVSTVO IZ DOBA CARA AVGUSTA KOJE JE
NASTOJALO DA UTIČE NA POVEĆANJE BROJA DECE I
JAČANJE PORODICE. NEŽENJAMAI PORODICAMA BEZ
DECE ILI SA JEDNIM ILI DVOJE DECE, OGRANIČAVALA SU
SE DRUSTVENA PRAVA I OTEŽAVAO EKONOMSKI
POLOŽAJ, DOK SU SE RODITELJIMA SA VIŠE DECE DAVALE
DRUŠTVENE I EKONOMSKE POVLASTICE, A POSEBNO
PRIZNANJA DOBIJALE SU ŽENE S TROJE ILI VIŠE DECE
(“MATRONE”), A MOGLE SU NOSITI I POSEBNO UKRAŠENU
ODEĆU.
• TA JE POLITIKA IMALA DVA OSNOVNA CILJA: DA STIMULIŠE PROŠIRENU BIOLOŠKU
REPRODUKCIJU KLASE SENATOR I DA STVORI DRŽAVI DODATNE IZVORE PRIHODA –
UGLAVNOM U RATNE SVRHE.
• POPULACIONA POLITIKA U MODERNOM SMISLU, NAJTIPIČNIJI PRIMER SU
EKSPANZIVNE POPULACIONE POLITIKE (KOMBINOVANE SA EUGENICKOM) KOJE SU
VODILE NEMAČKA, ITALIJA I JAPAN UOČI DRUGOG SVETSKOG RATA.NAIME, TOKOM
1930-IH GODINA EKSPLICITNU POPULACIONU POLITIKU STRIKTNO SU SPROVODILI
POJEDINI REŽIMI, JER SU ŽELELI DA POSTIGNU VOJNU NADMOĆ. TAKO SU ELEMENTI
NA NA NACISTIČKOG “POPULACIJSKOG PROGRAMA” U NEMAČKOJ BILI:
KRIMINALIZACIJA POBAČAJA, GAŠENJE INFORMACIJA O KONTRACEPCIJI, POREZI ZA
NEOŽENJENE\NEUDATE OSOBE, ZAJAM ZA OSNIVANJE PORODICE KOJI SE DELOM
OTPISIVAO ZA SVAKO NOVOROĐENČE, PORODIČNI (DEČJI) DODATAK, PORESKE
OLAKŠICE I STAMBENE POVLASTICE ZA PORODICE S VIŠEE DECE, SNAŽNA
PROMOCIJA USMERENA KA OBLIKOVANJU “RASE GOSPODARA”. BROJ SKLOPLJENIH
BRAKOVA I RODJENJA SE POVEĆAO.
• STOPA NATALITETA PORASLA JE SA 14,7% 1933. GODINE (KADA HITLER DOLAZI NA
VLAST) NA 18,0% 1934. GODINE, A NA 20,4% 1940. GODINE. MEDJUTIM, POVEĆANJE
BROJA RODJENJA UGLAVNOM SE ODNOSI NA PRVORODJENE, ŠTO UKAZUJE NA TO
DA SU RODITELJI BILI PODSTICANI DA IMAJU DECU ŠTO RANIJE, ALI NE NUŽNO I
U VEĆEM BROJU. TO JE UOBIČAJENO PRONATALITETNOJ POLITICI – TRENUTNI
PORAST U PERIODU PODSTICAJNIH MERA, ALI MALI UČINAK NA KRAJNJU
VELIČINU PORODICE.
• SLIČNENE PRONATALITETNE MERE SPROVODILA JE FAŠISTIČKA ITALIJA OD 1926.
GODINE, ALI SA VRLO SLABIM UTICAJEM. SISTEM MERA SE SASTOJAO OD
PODSTICAJA, ALI I OGRANIČAVANJA NEKIH PRAVA, KAO I OTEŽAVANJA
EKONOMSKOG POLOŽAJA NEŽENJAMA I DR. TEŽILO SE TOME DA SE ZAUSTAVI
ODLIV STANOVNIŠTVA SA SELA U GRAD RADI ZADRZAVANJA STANOVNISTVA U
OKRUZENJU KOJE TRADICIONALNO IMA VISI NATALITET.
• TRIDESETIH GODINA 20. VEKA KOD VEĆINE ZEMALJA ZAPADNE EVROPE DOŠLO
JE DO OPADANJA NATALITETA, KOJI JE UZ STABILIZOVANI NIVO MORTALITETA
DOPRINEO PADU PRIRODNOG PRIRAŠTAJA (FRANCUSKA, ENGLESKA, ŠVEDSKA,
NORVEŠKA, AUSTRIJA I DR.). POUČENE RANIJIM ISKUSTVIMA (FRANCUSKA JE
IMALA DEPOPULACIONE TENDENCIJE JOŠ U 19.VEKU), MERE POPULACIONE
POLITIKE SU KOMBINOVANE SA MERAMA SOCIJALNE POLITIKE. NAIME,
SMANJENJE NATALITETA U TIM ZEMLJAMA NAGOVEŠTAVALO JE SKORU
DEPOPULACIJU, STOGA SE PRIMENJIVALA PRONATALITETNA VARIJANTA
PODSTICAJNE POPULACIONE POLITIKE I TO U SKLADU SA ODGOVARAJUĆIM
MERAMA SOCIJALNE I EKONOMSKE POLITIKE.
• REČ JE O MERAMA KOJE SU BILE USMERENE NE SAMO NA POVEĆANJE
NATALITETA, VEĆ I NA REALIZACIJU HUMANIJE REPRODUKCIJE. UZ MERE KOJE
UTIČU NA POVEĆANJE NATALITETA KAO ŠTO SU DODATAK ZA DECU, ODREDJENA
STAMBENA POLITIKA, PROGRESIVNO OPOREZIVANJE DOHOTKA U ZAVISNOSTI
OD BROJA DECE ITD., NALAZILE SU SE I MERE ZA ZDRASTVENU ZAŠTITU MAJKE I
DETETA, MERE ZA SMANJIVANJE MORTALITETA, DAKLE, KOMPLEKS OVIH MERA
BIO JE KOMBINACIJA SOCIJALNE I POPULACIONE POLITIKE, A NE ISKLJUČIVO
PRONATALITETNA POPULACIONA POLITIKA.
• MOŽE SE REĆI DA JE POPULACIONA POLITIKA U ZAPADNOEVROPSKIM
ZEMLJAMA, PREMA SVOJIM KARAKTERISTIKAMA, PRETEŽNO IMPLICITNA I DA
MNOGE OD TIH ZEMALJA SMATRAJU MERE SOCIJALNE, STAMBENE, EKONOMSKE
POLITIKE, POLITIKE ZAPOSLENOSTI MERAMA PRONATALITETNE POLITIKE, KAO I
MERAMA “POLITIKE PREMA PORODICI” I POLITIKE BLAGOSTANJA.
• U OKVIRU MERA POPULACIONE POLITIKE RAZVIJENIH ZEMALJA, POSEBNA
PAŽNJA SE POSVEĆUJE PROCESU STARENJA STANOVNIŠTVA, SOCIOEKONOMSKIM
RAZLIKAMA U MORTALITETU I MORBIDITETU UNUTAR POJEDINIH RAZVIJENIH
ZEMALJA, KAO I POLITICI PROMOCIJE ZDRAVOG ŽIVOTA.
 RESTRIKTIVNA POPULACIONA
• RESTRIKTIVNA POPULACIONA POLITIKA USMERENA JE NA SPREČAVANJE ILI
SMANJIVANJE (USPORAVANJEM) PORASTA STANOVNIŠTVA. ZA SPREČAVANJE
DALJEG PORASTA STANOVNIŠTVA NUŽNO JE PREDUZETI MERE KOJE
DESTIMULIŠU POVEĆANJE NATALITETA. TO JE UGLAVNOM PRVI KORAK PRI
SPROVODJENJU TE POLITIKE, A SLEDEĆI KORAK JE USMEREN NA SMANJIVANJE
DOSADAŠNJE STOPE RASTA STANOVNIŠTVA.
• NAJSTARIJI PRIMER RESTRIKTIVNE POPULACIONE POLITIKE NALAZI SE U
STAROGRČKOJ DRŽAVI ATINI, GDE SU PLATON I ARISTOTEL PROPAGIRALI
SMANJENJE BROJA DECE DA BI SE OČUVALI VELIKI POSEDI I SAČUVALO ATINSKO
BOGATSTVO. TADA SE SPROVODILA I EMIGRACIJA NA OSTRVA, KAO SREDSTVO
SVODJENJA BROJA STANOVNIKA GRADOVA NA OPTIMALNI BROJ.
• STANOVNIŠTVO JAPANA SE RAZVIJALO POD UTICAJEM RAZNIH POPULACIONIH
POLITIKA KOJE SU ZAVISILE OD SPECIFIČNIH GEOGRAFSKO-EKONOMSKIH
USLOVA ZIVOTA. JAPAN JE DOBAR PRIMER ZEMLJE KOJA JE NAKON 1950. GODINE
SPROVELA USPEŠNU RESTRIKTIVNU POLITIKU. IAKO SE ČESTO MOŽE ČUTI DA SU
VELIKE PORODICE U JAPANU REZULTAT RELIGIOZNIH I TRADICIONALNIH NORMI,
ČINJENICA JE DA JE STANOVNIŠTVO JAPANA U DOBA TZV: TOKUGAVA ERE (1603-
1868) BILO PRAKTIČNO STACIONARNO – IZMEDJU 1726-1852. BROJ STANOVNIKA
JAPANA KRETAO SE OKO 25 MILIONA, ALI NE SAMO KAO REZULTAT VISOKOG
MORTALITETA, NEGO I ZBOG TOGA STO SU STOPE NATALITETA BILE ISPOD NIVOA
KARAKTERISTIČNOG ZA PRETRANZICIONU ETAPU.NIVO FERTILITETA
SMANJIVALI SU POSTOJEĆI, ŠIRKO PRIMENJIVANI POSTUPCI RESTRIKCIJE BROJA
DECE: INFANTICID I ABORTUS, TAKO DA SE BROJ DECE U PORODICI SVODIO NA
JEDNO DO DVOJE DECE… MEDJUTIM NEPOSREDNO PRE DRUGOG SVETSKOG
RATA, SA ISTIM CILJEVIMA KAO NEMAČKA I ITALIJA, JAPAN U TAKVOJ
DEMOGRAFSKOJ SITUACIJI JOŠ UVODI I POLITIKU STIMULISANJA NATALITETA…
• INDIJA JE POKUŠALA DA SMANJI PORAST STANOVNIŠTVA.MEDJU MERAMA
ANTINATALITETNE POLITIKE POSEBNO MESTO ZAUZIMALE SU MERE SOCIJALNE
I EKONOMSKE POLITIKE: ZABBRANA DEČJEG RADA U NEPOLJOPRIVREDNIM
DELATNOSTIMA PRE 14. GODINE, OPŠTE OBAVEZNO ŠKOLOVANJE ZA DECU OBA
POLA, PRI ČEMU SE POSEBNA PAŽNJA POSVEĆIVALA ŽENSKOJ DECI (VEĆI STEPEN
OBRAZOVANJA POVLAČI VEĆU SKLONOST ŽENA DA SE ZAPOSLE), OPŠTE
OBAVEZNO ŠKOLOVANJE, ZAPOŠLJAVANJEJE ŽENA U NEPOLJOPRIVREDNIM
ZANIMANJIMA. NAKON 1953. GODINE, PROGRAM PROŠIRENJA OBRAZOVANJA
SMATRAO SE BITNIM DUGOROČNIM ČINIOCEM KOJI MOŽE BITNO UTICATI NA
STVARANJE POVOLJNE KLIME ZA INTENZIVIRANJE TRANZICIJE NA PODRUČJU
NATALITETA, KAO I PROPAGIRANJE KONTRACEPCIJE, STERILIZACIJE I ABORTUSA
ITD.. MEDJUTIM, S OBZIROM NA TO DA U INDIJI VEĆI DEO STANOVNIŠTVA ČINI
SEOSKO STANOVNIŠTVO, RAZUMLJIVO JE DA SU REZULTATI OVE POLITIKE IPAK
BILI SKROMNI.
• SAVREMENA KINA PRUŽA PRIMER EKSPLICITNE DRŽAVNE RESTRIKTIVNE
POLITIKE U NJENOJ ANTINATALITETNOJ VARIJANTI KOJI JE DAO
ZADOVOLJAVAJUĆE REZULTATE. SAVREMENA POPULACIONA POLITIKA KINE
NASTAJE KRAJEM 1970-IH GODINA, KADA JE NA PETOM NACIONALNOM
KINESKOM KONGRESU (1978), FORMULISANA POLITIKA OGRANIČAVANJA
NATALITETA KAO TEMELJNA NACIONALNA POLITIKA, PRI ČEMU SE PLANIRANJE
PORODICE SMATRALO BITNIM SREDSTVOM KONTROLE BROJA STANOVNIKA I
POBOLJŠANJA NJEGOVOG KVALITETA U SMISLU BOLJEG ZDRAVLJA I VEĆEG NIVO
OBRAZOVANJA. GLAVNI CILJ BIO JE UBRZANJE DRUŠTVENO-EKONOMSKOG
RAZVOJA KINE SA SVRHOM POBOLJŠANJA USLOVA ŽIVOTA LJUDI U DATIM
SPECIFICNIM PRILIKAMA. KINA POOŠTRAVA ANTINATALITETNU POLITIKU I
PROMOVIŠE NAČELO “JEDAN PAR, JEDNO DETE”, KOJE JE ZA GRADSKE PORODICE
POSTALO GOTOV ZAKON, A KOD SEOSKIH PORODICA NJEGOVO SPROVODJENJE
IZAZVALO JE MNOGE PROBLEME(ČAK I NEHUMANE POSTUPKE, POSEBNO PREMA
ŽENSKOJ DECI).
• U SEOSKIM SREDINAMA SU PRISUTNI TRADICIONALNI STAVOVI O
SUPERIORNOSTI MUŠKARACA NAD ŽENAMA, A POSEBNO O VAŽNOSTI MUŠKOG
DETETA, KOJE JE NOSILAC PORODIČNOG IMENA, TAKO DA SEOSKO
STANOVNIŠTVO TEŠKO PRIHVATA NOVU NISKU NORMU REPRODUKCIJE.ZENE
PRIBEGAVAJU POBAČAJU UKOLIKO PRVO DETE NIJE SIN, A AKO SE DEVOJČICA
RODI, NASTOJE DA SE NJE REŠE NA RAZNE OKRUTNE NACINE (INFANTICID,
NAPUŠTANJE DEVOJČICE, OSTAVLJANJE NA ULICI ITD.).
• PRIMER KINE JE JEDAN OD NAJAMBICIOZNIJIH PODUHVATA KONTROLE
RADJANJA I SMANJENJA NATALITETA U POZNATOJ ISTORIJI ČOVEČANSTVA,
TAKVA REZULTATE NIJE DALA NI JEDNA RESTRIKTIVNA POPULACIONA POLITIKA.
POLITIKA JEDNOG DETETA – 1979.
 REDISTRIBUTIVNA POPULACIONA POLITIKA
• PODRAZUMEVA SE SISTEM MERA I AKCIJA KOJIMA SE NASTOJI IZVRŠITI
REDISTRIBUCIJA STANOVNIŠTVA MEDJU POJEDINIM KRAJEVIMA UNUTAR JEDNE
ZEMLJE. REČ JE O MERAMA KOJE SE ODNOSE NA INTERNU PRERASPODELU
STANOVNIŠTVA SA SVRHOM DA SE PROMENE ODNOSI POSTOJEĆIH STOPA
NATALITETA I PRIRODNOG PRIRAŠTAJA MEDJU POJEDINIM REGIONIMA.
• PRESELJAVANJE IZ TZV. PASIVNIH, SIROMAŠNIH KRAJEVA U BOGATIJA PODRUČJA
OLAKŠAVA MATERIJALNE USLOVE ZIVOTA MIGRANTSKOM STANOVNIŠTVU I
DOVODI DO PROMENA U NIVOU FERTILITETA. PRIMER TAKVOG PREBACIVANJA
STANOVNIŠTVA IZ JEDNOG EKONOMSKI PASIVNOG KRAJA NA PODRUČJA SA
VECIM EKONOMSKIM MOGUĆNOSTIMA JE AGRARNA KOLONIZACIJA VOJVODINE
KOJA JE IZVRŠENA POSLE OBA SVETSKA RATA.
• VLADE NEKIH ZEMALJA NASTOJE DA SPROVEDU DEKONCENTRACIJU STANOVNISTVA
MIGRACIJSKIM MERAMA, ALI INTENZIVNIJE MERAMA EKONOMSKE I REGIONALNE
RAZVOJNE POLITIKE… NA PRIMER: U VELIKOJ BRITANIJI, TOKOM 70-IH GODINA 20.
VEKA ELEMENTI OVE POLITIKE UKLJUČIVALI SU: RESTRIKTIVNE MERE U REGIONU
SOUTH EAST, USKRAĆIVANJEM DOZVOLA ZA OTVARANJE NOVIH POSLOVA; PAKET
PODSTICAJA ZA OTVARANJE NOVIH RADNIH MESTA U NEDOVOLJNO RAZVIJENIM I
NAPUŠTENIM KRAJEVIMA\REGIONIMA(ZAJMOVI, PORESKE OLAKŠICE, ZEMLJIŠTE ZA
INDUSTRIJSKE OBJEKTE) “PRELIVANJE” STANOVNIŠTVA UNUTAR POJEDINIH
REGIONA, IZ PRENATRPANIH AGLOMERACIJA U MANJE OKOLNE GRADOVE, U KOJIMA
SU PRETHODNO IZGRADJENI JAVNI STANOVI I OTVARANA NOVA RADNA MESTA.
 STANOVNIŠTVO EVROPE
• EVROPA JE, U OKVIRU RAZVIJENIH REGIONA SVETA, SVE DO 19. VEKA IMALA
NATPROSEČNO POVEĆANJE STANOVNIŠTVA (IZMEDJU 1800. I 1900. GODINE
STANOVNIŠTVO EVROPE JE UDVOSTRUČENO – SA 203 NA 408 MILIONA), DOK JE
BROJ STANOVNIKA SEVERNE AMERIKE UVEĆAN ZA 12 PUTA (SA SEDAM NA 82
MILIONA). OKO 1800. GODINE NA “STAROM” KONTINENTU ŽIVELOJE PRIBLIŽNO
85% STANOVNIŠTVA RAZVIJENIH REGIONA SVETA, ILI SVAKI PETI STANOVNIK
ZEMLJE. TOKOM 19. A NAROCITO 20.VEKA, RAST STANOVNISTVA EVROPE
POSTAJE SVE USPORENIJI, A ISTOVREMENO SVE JE VEĆA RAZLIKA U ODNOSU NA
STOPE DEMOGRAFSKOG RASTA PREOSTALOG DELA REZVIJENIH REGIONA, KAO I
ZEMALJA U RAZVOJU. KAO REZULTAT TAKVIH KRETANJA, SVE JE MANJI UDEO
STANOVNIŠTVA EVROPE U UKUPNOM STANOVNISTVU RAZVIJENIH REGIONA-
POČETKOM 20.VEKA SVAKI ČETVRTI STANOVNIK SVETA BIO JE EVROPLJANIN, A
POČETKOM 21. VEKA TO JE TEK SVAKI OSMI.
• EVROPA JE PROŠLA DRUGU FAZU DEMOGRAFSKE TRANZICIJE U 19.VEKU I TADA
JE DOŽIVELA DEMOGRAFSKU EKSPLOZIJU, PA I DISPERZIJU STANOVNIŠTVA U
VANEVROPSKE ZEMLJE. VEĆ DUŽE VREMENA RAZVITAK NJENOG STANOVNIŠTVA
IMA SVE KARAKTERISTIKE OSTVARENE DEMOGRAFSKE TRANZICIJE. TO ZNAČI
DA JE RADJANJE NEDOVOLJNO I DA JE, U USLOVIMA NISKE STOPE SMRTNOSTI
STANOVNIŠTVA, KAKVA JE DANAS U SVIM EVROPSKIM ZEMLJAMA, OD
NEPOSREDNOG UTICAJA NA OBIM STANOVNISTVA I NJEGOVU STAROSNU
STRUKTURU. NEDOVOLJNO RADJANJE JE, TAKODJE, OSNOVNI POKRETAČ BRZOG
PADA PRIRODNOG PRIRAŠTAJA, OTVORENE DEPOPULACIJE I NAGLAŠENOG
STARENJA STANOVNIŠTVA.
• RADJANJE NI U JEDNOJ EVROPSKOJ ZEMLJI,IZUZEV ALBANIJE, NIJE NA NIVOU
KOJI OBEZBEDJUJE PROSTU REPRODUKCIJU STANOVNIŠTVA.POTPUNIJI UVID U
RAZMERE NEDOVOLJNOG RADJANJA MOŽE SE DOBITI PREKO STOPE UKUPNOG
FERTILITETA (STOPA UKUPNOG FERTILITETA IZRAŽAVA BROJ ŽIVOROĐENE DECE
KOJU BI RODILA SVAKA ŽENA U TOKU PROKREATIVNOG PERIODA, UKOLIKO BI
RADJANJE PO STAROSTI ŽENA OSTALO NEPROMENJENO KAO U GODINI
POSMATRANJA, A SVE ŽENE DOŽIVELE KRAJ PROKREATIVNOG PERIODA. OVO JE
HIPOTETIČKA MERA, JER SE ZASNIVA NA RADJANJU 35 GENERACIJA ZENA U
JEDNOJ KALENDARSKOJ GODINI, A NE NA REPRODUKTIVNOM PONAŠANJU JEDNE
GENERACIJE ŽENA U TOKU NJIHOVOG PROKREATIVNOG PERIODA KOJI TRAJE OD
(15. DO 50. GODINE ŽIVOTA). DA BI SE OSTVARILO DUGOROČNO PROSTO
OBNAVLJANJE GENERACIJA, POTREBNO JE DA STOPA UKUPNOG FERTILITETA
OSTVARI NIVO OD OKO 2,1 DETETA PO ŽENI.
• PREMA POPISU STANOVNIŠTVA 199. GODINE, U 1993. GODINI, POVODOM
EVROPSKE GODINE STARIH LJUDI I SOLIDARNOSTI IZMEDJU GENERACIJA,
SAČINJEN JE DEMOGRAFSKI PORTRET STARIJIH ZEMALJA EVROPSKE UNIJE
(BELGIJA, DANSKA, NEMAČKA,GRČKA, ŠPANIJA, FRANCUSKA, IRSKA, ITALIJA,
LUKSEMBURG, HOLANDIJA, PORTUGAL I VELIKA BRITANIJA) KOJI JE POKAZAO
DA JE U OVIM ZEMLJAMA BILO UKUPNO 68,6 MILIONA LJUDI STARIJIH OD 60
GODINA, STO JE CINILO 19,9 % OD UKUPNOG BROJA STANOVNIKA. UTVRDJENO
JE, TAKODJE, DA POSTOJI KONTINUIRAN TREND RASTA BROJA STARIJIH, KAO I
TREND DALJEG STARENJA U KATEGORIJI STARIH.TAKO JE 60 GODINA BILO SAMO
OKO 10% STARIJIH OD 80 GODINA, DEVEDESETIH GODINA PROŠLOG VEKA OVO
UČEŠĆA JE PORASLO NA SKORO 17%. ZA 2020. GODINU PREDVIDJA SE DALJI RAST
KOJI CE DOSTIĆI NIVO OD 19-22%. U STRUKTURI STARIH NAJVEĆI BROJ
STANOVNIKA IMA 60 DO 69 GODINA – 50,9%, ZATIM SLEDI KATEGORIJA OD 70 DO
79 GODINA – 31,7%, DOK JE IZNAD 80 GODINA 17,4%.
• NAJDUŽE OČEKIVANO TRAJANJE ŽIVOTA, POCETKOM 2000-IH, ZABELEZENO JE U
ŠVAJCARSKOJ ZA MUŠKARCE 77,8 GODINA, A ZA ZENE 83 GODINE.
• POVEĆANJE UDELA STARIH U UKUPNOJ STRUKTURI STANOVNISTVA U
RAZVIJENIM INDUSTRIJSKI ZEMLJAMA I ZEMLJAMA U TRANZICIJI ODVIJA SE
ISTOVREMENO S VRHA STAROSNE PIRAMIDE (POVEĆANJE UDELA STARIH) I OD
NJENE BAZE (SMANJENJE UDELA MLADIH).
• PROMENE U STAROSNOJ STRUKTURI POKAZUJU DA CE RASTI I POTREBE U
OBEZBEDJIVANJU MATERIJALNE SIGURNOSTI, PA SU ZAŠTITA STARIH I KVALITET
ŽIVOTA U STAROSTI POSTALI ZNAČAJNA PREOKUPACIJA SOCIJALNE I
POPULACIONE POLITIKE EVROPSKE UNIJE I VAŽAN PRAVAC NJIHOVOG
STRATEŠKOG DELOVANJA
 VAŽNOST SAVREMENE POPULACIONE
POLITIKE
• ISTIČU I UJEDINJENE NACIJE KOJE SU U OKVIRU SVOJE AKTIVNOSTI UKLJUČILE I
PROBLEM STANOVNISTVA. U OSNOVNIM POSTAVKAMA SVETSKOG PLANA AKCIJE U
OBLASTI STANOVNISTVA (KONFERENCIJA O STANOVNISTVU ODRZANA U
BUKUREŠTU1974. GODINE) ISTIČE SE DA JE POPULACIONA POLITIKA INTEGRALNI
DEO DRUŠTVENO- EKONOMSKOG RAZVOJA, DA JE OSNOVNO LJUDSKO PRAVO
ODLUKA O BROJU DECE U PORODICI, DA RODITELJI IMAJU PARVO NA INFORMACIJE,
PROSVEĆIVANJE I FINANSIJSKU POMOĆ KAKO BI TA SVOJA PRAVA I OSTVARILI.
BROJNE AKTIVNOSTI UJEDINJENIH NACIJA UKAZUJU NA VAŽNOST RAZVOJA
STANOVNIŠTVA U SKLOPU UKUPNOG DRUSTVENO-EKONOMSKOG RAZVOJA
SVAKOG DRUŠTVA, KAKO BI SE STVORILI USLOVI ZA HUMANU REPRODUKCIJU I
BOLJE USLOVE ŽIVOTA STANOVNIŠTVA U SVETU, A POSEBNO STANOVNIŠTVA U
ZEMLJAMA U RAZVOJU.
 HVALA NA PAZNJI

• RAD RADILE: PROFESORKA:

• TEODORA VELIMIROVIC LJILJANA SKROBIC
• ANDJELA MILENOVIC
• HRISTINA PETROVIC