Chuong III

TOÁN CAO CẤP 2
TS. NGUYỄN NGỌC GIANG
LOGO
CHƯƠNG 3. HÀM NHIỀU BIẾN
1 Khái niệm
2 Đạo hàm riêng và vi phân toàn phần
3 Cực trị của hàm nhiều biến
4 Ứng dụng trong kinh tế

Đặt vấn đề
 Ví dụ 1: Ở các vùng có thời tiết mùa đông khắc
nghiệt, Chỉ số lạnh do gió ( wind chill index)
thường được sử dụng để mô tả độ khắc nghiệt
của cái lạnh.
3 Chỉ số W này là nhiệt độ chủ quan
phụ thuộc vào nhiệt độ thực tế T và tốc độ gió v.
 Vì vậy W là một hàm theo T và v và ta có thể viết
5 W  f  T, v 
• Hàm này được mô tả bằng lời và bằng cách ước lượng

bằng số các giá trị của nó.
5
Ví dụ, theo bảng trên cho thấy nếu nhiệt độ là -5o C và tốc độ gió là
30 km/h, thì một cách chủ quan ta sẽ cảm thấy lạnh như khoảng
-13o C khi không có gió.
f  5,30   13
Ví dụ 22.
 Vào năm 1928, Charles Cobb và Paul Douglas đã xuất
bản một nghiên cứu mà trong đó họ mô hình hóa sự tăng
trưởng của nền kinh tế Mỹ trong giai đoạn 1899 – 1922.
Họ đã xem xét một quan điểm kinh tế được đơn giản hóa
3
mà trong đó sản lượng quyết định bởi nhân công và
lượng vốn đầu tư . Mặc dù có nhiều yếu tố khác ảnh
hưởng đến hiệu
5 quả kinh tế nhưng mô hình của họ đã
chứng tỏ là rất chính xác. Hàm số họ sử dụng để mô hình
hóa sản lượng có dạng
P  L, K   bL K 1
 Trong đó
 P là tổng sản lượng ( giá trị quy ra tiền của tất cả hàng
hóa được sản xuất trong một năm)
 L là lượng nhân công ( tổng số giờ làm của công nhân
trong một3 năm)
 K là lượng vốn đầu tư ( trị giá của máy móc, thiết bị và
nhà xưởng)
5
 Cobb và Douglas đã sử dụng các dữ liệu kinh tế
được phát hành bởi chính phủ để có được bảng dữ
liệu sau

 Cobb và Douglas đã sử dụng phương pháp bình

phương tối tiểu để làm cho làm cho dữ liệu của
bảng trên phù hợp với hàm số
P  L, K   1, 01L0,75 K 0,25
1910 : 3 P 147,208   1, 01 147  208 

0,75 0,25
 161,9
P 194, 407   1, 01 194   407 

0,75 0,25
1920 :  235,8
• Hai con số này khá gần với các giá trị thực, 159 và 231
5
• Hàm sản lượng này sau đó được dùng trong nhiều môi
trường từ công ty tư nhân đến kinh tế toàn cầu

Dùng máy tính để vẽ đồ thị hàm sản lượng

Cobb - Douglas
• Miền xác định
D  L, K  L  0, K  0
3

HÀM HAI BIẾN

Cho D  
2
f : D 
 
3
 x, y   z  f  x, y 
• Hàm số z = f(x, y) gọi là hàm hai
biến theo x và y.
• D: là tập
5 xác định của hàm số.
 Hàm phụ thuộc vào hai yếu tố

 Có giá trị là một số thực
Tập xác định D

Đồ thị của hàm hai biến

Ví dụ 1. Tìm tập xác định của hàm số: z  x  xy  y

3 2
x  xy  y có nghĩa với mọi x,y .

3 2
 Tập xác định của hàm số: D 2
x y3
Ví dụ 2: Cho hàm số z  f  x,y   xy 2
3
Hãy tìm tập xác định của hàm số.

x y3 5
có nghĩa khi xy  0  x. y  0
2
2
xy
 Tập xác định: D   x, y   R 2
| x  0  y  0
x y3
Ví dụ 3. Cho hàm số: z  f  x, y   xy 2
Hãy tính các giá trị của hàm số tại các điểm :
3
1 2  3 6 3
Ta có: f 1, 2   2
 
1.2 4 2
5
2  3  3 4 2
f  2,3   
2.3 2
18 9

ĐẠO HÀM RIÊNG

Định nghĩa : Cho hàm z  f  x, y 
Xem y là một hằng số : f  x, y   F  x 
Khi đó, đạo hàm
3 của hàm một biến F  x 
theo biến x được gọi là đạo hàm riêng của hàm số
z  f  x, y 
5
hiệu:biến x. z ,
Ký theo
 x, y ; zx ; f x
x
Tương tự, ta coi x là hằng số, thì z là hàm một

f  x, y   G  y 
biến theo y, đặt
Khi đó, đạo hàm của hàm một biến G  y theo biến
y được gọi là3 đạo hàm riêng của hàm số z  f  x, y 
z
theo biến y.  x, y ; zy ; f y
5 y

Quy tắc tìm đạo hàm riêng

Ví dụ 4: Tính các đạo hàm riêng của các hàm

z  f  x, y   x 2  2 xy  x  y 2
z   x 2  2 xy  x  y 2 
x   x
3 2x  2 y  1
z y   x 2  2 xy  x  y 2 
y
 2 x  2 y
5
 u  v 
  u   v

Ví dụ 5: z  f  x, y   e x2 y
Tính f x 1,2  ; f y  0,1

x2 y 
f x  x, y    e
 3  
 e   ueu
u
x
  x  2 y  x .e x2 y  e x2 y
5
f x 1;2   e1 2.2
e 5

z  f  x, y   e x2 y
Tính f y  0 ,1

3
 
e u
u e u
f y  x, y    e   x  2 y  .e x2 y  2 e x2 y
5
x2 y
 
y
y
f y  0;1  2e02.1  2e 2

VI PHÂN TOÀN PHẦN

Định nghĩa:
Vi phân toàn phần cấp 1 của hàm số z  f  x,y 
là: dz  df  z x .dx  z y .dy
3
Trong đó:
dz,df là vi phân toàn phần cấp 1 của hàm f
5
dx,dy là vi phân của biến x,y.
z x ; z y là các đạo hàm riêng theo biến x,y

Ứng dụng tính gần đúng.

Khi x, y khá bé:
f  f x.x  f y.y
Công thức
3 tính gần đúng:
f  x  x, y   y   f  x, y   f x.x  f y.y

5
Số gia toàn phần xấp xỉ bằng vi phân toàn phần

Ví dụ 1: Tính gần đúng

A  1, 03  1, 97
3 3
3 f  x y3 3
Áp dụng công thức tính gần đúng:

5
f  x  x, y   y   f  x, y   f x.x  f y.y

1  0, 03  2  0, 03 
3 3
A  1, 03  1, 97 
3 3
2 2
3x 3y
f  x y 3 3
 f x  ; f y 
2 x y 3
2 x y
3 3 3
x  1; y  2; x  0,03; y  0,03
3
1
 f 1,2   1  8  3; f x 1,2   ; f y 1,2   2
2
f  x  x,
5 y   y   f  x, y   f x.x  f y.y
1
 A  1, 03  1, 97  3  .0, 03  2. 0, 03   2, 055
3 3
2
ĐẠO HÀM CỦA HÀM HỢP
Cho hàm số z  f  x,y 

Trong đó
3x  g t  ,y  h t 
Đạo hàm toàn phần của z theo t

5
dz dx dy
 z x .  z y .
dt dt dt
ĐẠO HÀM CỦA HÀM HỢP
x 2 y
Ví dụ : z  e
dz dx dy
Trong đó x  sint,y  t  z 
x . 3  z 
y.
dt dt dt
Đạo hàm toàn
3 phần của z theo t
dz dx dy
 z x .  z y .
dt dt dt
.cos t   2e x2 y 3t 2 
5 x 2 y
e
e x 2 y
cos t  6t 
2

Cho hàm số z  f  x,y 

Trong đó x  x u,v  ,y  y u,v 
Đạo hàm riêng của z theo u và v
dz z 3x z y zu  zx .xu  zy . yu
 .  .
du x u y u
dz z 5 x z y
 .  . zv  zx .xv  zy . yv
dv x v y v


Đạo hàm riêng của hàm ẩn


ĐẠO HÀM RIÊNG CẤP HAI

ĐỊNH NGHĨA
Cho hàm z  f  x, y  . Ta có, các đạo hàm riêng cấp
một của hàm là z x ; z y. Tính đạo hàm riêng của các đạo
hàm riêng đó3ta được 4 đạo hàm mới gọi là đạo hàm
riêng cấp hai của hàm z.
Ký hiệu: 5
        
z xx   z x  x ; z xy   z x  y ; z yy   z y  ; z yx   z y 
  
y x

Ví dụ 1: Tính đạo hàm riêng cấp 2 của hàm

z  f  x, y   x  y  3xy
3 3

Ta có: z y  3 y  3 x
2
3
 
z yy   z y   3 y  3 x   6 y
2
y y
 
z yx   z y   3 y  3x   3
2
5 x x
Vậy : z xx  6 x; z xy  3; z yy  6 y; z yx  3

Từ ví dụ trên ta có nhận xét zxy  zyx
Định lý Swarcht: Nếu hàm số z  f  x,y  có các

3
đạo hàm riêng z 
xy ; z 
yx liên tục trên miền D
thì
5 zxy  zyx

VI PHÂN CẤP CAO

Định nghĩa: Cho hàm số z  f  x, y 
Ta lấy vi phân của vi phân toàn phần cấp 1 thì
được vi 3phân toàn phần cấp 2 của z
2
Ký hiệu: d z
Công thức5của vi phân toàn phần cấp 2 là:
  
d z  z xx dx  2 z xy dxdy  z yy dy
2 2 2

Cách tính vi phân toàn phần cấp 2 của

hàm số:
  
d z  z xx dx  2 z xy dxdy  z yy dy
2 2 2
3
zxx Các yếu tố cần tính? z yy
5
z xy

Ví dụ: Tính vi phân toàn phần cấp 2

của hàm số z  x y  y e
3 2 x
z x  3 x y  y e
2 2 x
z y  x 3  2 ye x
3
x 
2 2 x  
x
2 2 x 
z xx  3 x y  y e  z xy  3 x y  y e  y yy
z   x 3

 2 ye
y

5
 6 xy  y 2 e x  3 x 2  2 ye x  2e x

Kết quả: Vi phân toàn phần cấp 2 của hàm số:
z  x3 y  y 2e x
3
zxx zxy z yy
d z   6 xy  y 2 e x  dx 2  2 3x 2  2 ye x  dxdy  2e x dy 2
2 5

CỰC TRỊ CỦA HÀM HAI BIẾN

Hàm số z  f  x, y  xác định tại điểm  x0 , y0 
khi đó với mọi điểm  x, y  khá gần:
f(x, y) f(x0, y0) Kết luận về f tại f(x0, y0)
f(x, y) < 3 f(x0, y0) Đạt cực đại tại (x0, y0)
f(x, y) > f(x0, y0) Đạt cực tiểu tại (x0, y0)
5
Cực đại, cực tiểu gọi chung là cực trị

CÁCH TÌM CỰC TRỊ CỦA HÀM

z = f (x,y)
Bước 1 : Tính các đạo hàm riêng
3 f x  x, y  , f y  x, y 
Bước 2: Giải hệ phương trình sau để tìm các
điểm dừng.
 f x  x, y   0
5


 f y  x, y   0

Bước 3:Ứng với mỗi điểm dừng
đặt:
A  f xx  x0 , y0  B  f xy  x0 , y0  C  f yy  x0 , y0 
Lập   AC  B 2
3 dấu của  và của A để kết luận .

Bước 4: Xét
Điều kiện Kết luận
0 f không đạt cực trị tại  x0 , y 0 
A > 0 f đạt cực tiểu tại  x0 , y 0 
  05 A < 0 f đạt cực đại tại  x0 , y 0 
0 Chưa kết luận được


CỰC TRỊ CÓ ĐIỀU KIỆN

Cho hàm số z  f  x, y 
với điều kiện ràng buộc   x, y   0 * 
Hàm số f (x,y) đạt CỰC ĐẠI tại điểm  x0 , y0 
3
với ĐIỀU KIỆN (*) nếu điểm  x0 , y0  và mọi
điểm (x, y) khá gần  x0 , y0  thỏa mãn (*) ta
5
có: f  x, y   f  x0 , y 0 

Hàm số f (x,y) đạt CỰC TIỂU tại điểm  x0 , y0 

với ĐIỀU KIỆN (*) nếu điểm  x0 , y0  và mọi
điểm ( x, y ) khá gần  x0 , y0  thỏa mãn (*) ta
3
có: f  x, y   f  x0 , y 0 
Cực đại có điều kiện hoặc cực tiểu có điều
5
kiện gọi là CỰC TRỊ CÓ ĐIỀU KIỆN

PHƯƠNG PHÁP TÌM CỰC TRỊ CÓ ĐIỀU KIỆN
Phương pháp nhân tử Lagrange

Bước 1: Lập hàm Lagrange
L  x, y   f  x, y     x, y     
3
Bước 2: Giải hệ pt để tìm điểm dừng  x0 , y0 
 Lx  f x   x  0
5 
 Ly  f y   y  0

  x, y   0
Bước 3: Tính vi phân cấp hai của hàm

L= L(x,y)
  
d L  Lxx dx  2 Lxy dxdy  L yy dy
2 2 2
3
Từ đk (*) lấy vi phân của hàm (x,y),
ta có : d   x dx   y dy  0 ** 
Rút dy5theo dx ( hoặc dx theo dy) từ
2
(**) thay vào d L.

PHƯƠNG PHÁP TÌM CỰC TRỊ

CÓ ĐIỀU KIỆN
Với mỗi điểm dừng  x0 , y0 và   0tương ứng, xét:
A 3 0 A0
A  d 2 L  x0 , y 0 
Hàm đạt cực5tiểu có ĐK Hàm đạt cực đại có ĐK

tại  x0 , y0  tại  x0 , y 0 

PHƯƠNG PHÁP TÌM CỰC TRỊ

CÓ ĐIỀU KIỆN
Nếu dấu của A không xác định thì hàm
không đạt cực trị tại  x0 , y0 
Nhận xét:3 Nếu từ   x, y   0 ta rút được y
theo x (hoặc x theo y) thay vào z, thì z là
hàm một biến x ( hoặc biến y ). Khi đó, ta
có thể tìm
5 cực trị hàm một biến. Phương
pháp này gọi là PP thế.

Ví dụ 1: Tìm cực trị của hàm số z = xy với ĐK: x + y =1

Cách 1: Từ điều kiện x + y = 1, ta rút y
theo x: y  1 x
Thay vào z, ta có : z  x 1  x    x  x
2
Như vậy: 3z là hàm một biến theo x

Tập xác định: D = R z    x 2  x   2 x  1
 
z   0  2 x  1  0  x  1 / 2  y  1 / 2
z    2 x  1  2  z   0
5
Vậy: z đạt cực đại tại điểm (1/2,1/2) với

điều kiện: x + y = 1
Cách 2: Phương pháp nhân tử Lagrange

x  y  1    x, y   x  y  1  0
L  x, y   xy    x  y  1
Bước 2: Giải hệ pt để tìm điểm dừng  x0 , y0 

3
 Lx  y    0 x  1 / 2
 
5Ly  x    0  y 1/ 2
x  y 1  0    1 / 2
 
Vậy: z có một điểm dừng là M (1/2, 1/2)
Bước 3: Với L  xy    x  y  1
Lx  y    Lxx   1; Ly  x    Lyy  0
  0,Lxy
 dx 2  2 Lxy
d 2 L  Lxx  dxdy  Lyy dy 2
A  d 2 L 1 / 2,1 / 2   0.dx 2  2dxdy  0.dy 2  2dxdy

3
  x, y   x  y  1  0
 d  x, y   0  dx  dy  0  dy   dx
5
Thay vào A, ta được: A  2 dx  
 dx   2 dx 2
0
Vậy: z đạt cực đại có điều kiện tại điểm (1/2,1/2)

Ví dụ 2:
Tìm cực trị của hàm số z  x 2
 y 2
 xy  x  y  6
với điều kiện x  y  4  0
L  x, y  3x  y  xy  x  y  6    x  y  4 
2 2
Bước 2: Giải hệ phương trình để tìm điểm dừng

 Lx  2 x  y  1    0 3 x  3 y  0  x  2
  
5 1    0   2 y  x  1    0   y  2
 Ly  2 y  x 
x  y  4  0 x  y  4  0   1
  
Vậy z có một điểm dừng là M (-2,-2)

Bước 3: Với Lx  2 x  y  1   ; Ly  2 y  x  1  

  1 ,Lyy  2
  2 ,Lxy
 Lxx
 dx 2  2 Lxy
d 2 L  Lxx  dxdy  Lyy dy 2
A  d 2 L  2, 2   2dx 2  2dxdy  2dy 2
3
  x, y   x  y  4  0
 d  x, y   0  dx  dy  0  dy   dx
Thay vào
5 A, ta được:
A  2dx  2dx   dx   2   dx   6dx 2  0
2 2
Vậy z đạt cực tiểu có điều kiện tại điểm (-2,-2)

Ví dụ 2 (Cách 2)
Tìm cực trị của hàm số z  x 2
 y 2
 xy  x  y  6
với điều kiện x  y  4  0
x  y  4  0  y  4  x
 z  x   4  x   x   4  x   x  4  x  6
2 2
3
 z  3 x 2  12 x  6
 z  6 x  12  0  x  2  y  2
 z  6  05
Vậy điểm M ( -2, -2 ) là cực tiểu có điều kiện
của hàm đã cho
PHƯƠNG PHÁP 2 TÌM CỰC TRỊ CÓ ĐIỀU KIỆN


SỰ LỰA CHỌN TỐI ƯU TRONG KINH TẾ

 Bài toán lập kế hoạch sản xuất trong
điều kiện cạnh tranh hoàn hảo
 Bài toán
3 lập kế hoạch sản xuất trong
điều kiện sản xuất độc quyền
 Bài toán người tiêu dùng
5

NHẮC LẠI CÁCH TÌM CỰC TRỊ CỦA HÀM z =f(x,y)
1. Tính f x  x, y  , f y  x, y  hệ phương trình
. Giải
sau để tì m các điểm dừng.  f x  x, y   0


 f y  x, y   0

2. Nếu có điểm dừng  x0 ,, ytại
0  các điểm dừng
đó tí nh các3 đạo hàm riêng cấp hai và đặt
A  f xx  x0 , y0  ; B  f xy  x0 , y0  ; C  f yy  x0 , y0  ;   AC  B 2

3. Nếu là cực ti ểu
 50 ,A  0   x , y  0 0 là cực đại
  0 ,A  0   x0 , y0 
  0   x0 , y 0 
không là cực trị.






















HẾT CHƯƠNG 3
LOGO

Chuong III

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chuong III

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TOÁN CAO CẤP 2

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

2 Đạo hàm riêng và vi phân toàn phần

3 Cực trị của hàm nhiều biến

4 Ứng dụng trong kinh tế

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

• Hàm này được mô tả bằng lời và bằng cách ước lượng

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

 Cobb và Douglas đã sử dụng phương pháp bình

1910 : 3 P 147,208   1, 01 147  208 

P 194, 407   1, 01 194   407 

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

Dùng máy tính để vẽ đồ thị hàm sản lượng

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

HÀM HAI BIẾN

 Hàm phụ thuộc vào hai yếu tố

Tập xác định D

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

Ví dụ 1. Tìm tập xác định của hàm số: z  x  xy  y

x  xy  y có nghĩa với mọi x,y .

 Tập xác định của hàm số: D 2

Hãy tìm tập xác định của hàm số.

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

ĐẠO HÀM RIÊNG

Tương tự, ta coi x là hằng số, thì z là hàm một

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

Quy tắc tìm đạo hàm riêng

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

Ví dụ 4: Tính các đạo hàm riêng của các hàm

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

Tính f x 1,2  ; f y  0,1

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

VI PHÂN TOÀN PHẦN

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

Ứng dụng tính gần đúng.

f  x  x, y   y   f  x, y   f x.x  f y.y

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

Ví dụ 1: Tính gần đúng

Áp dụng công thức tính gần đúng:

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

ĐẠO HÀM CỦA HÀM HỢP

Cho hàm số z  f  x,y 

Đạo hàm toàn phần của z theo t

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

Cho hàm số z  f  x,y 

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

ĐẠO HÀM RIÊNG CẤP HAI

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

Ví dụ 1: Tính đạo hàm riêng cấp 2 của hàm

Vậy : z xx  6 x; z xy  3; z yy  6 y; z yx  3

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

Từ ví dụ trên ta có nhận xét zxy  zyx

Định lý Swarcht: Nếu hàm số z  f  x,y  có các

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

VI PHÂN CẤP CAO

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

Cách tính vi phân toàn phần cấp 2 của

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

Ví dụ: Tính vi phân toàn phần cấp 2