Chuong Ii

TOÁN CAO CẤP 2
TS. NGUYỄN NGỌC GIANG
LOGO
CHƯƠNG 2. ĐẠO HÀM VÀ VI PHÂN HÀM MỘT BIẾN
1 Đạo hàm
2 Vi phân hàm một biến
3 Ứng dụng của đại hàm và vi phân
4 Ứng dụng đạo hàm trong kinh tế

ĐẶT VẤN ĐỀ
Ví dụ 1
Kính viễn vọng không gian Hubble được phóng lên vào ngày 24/03/1990
bởi tàu con thoi không gian Discovery. Vận tốc mô tả tàu con thoi trong
suốt nhiệm vụ, từ thởi điểm cất cánh t = 0 cho đến khi hệ thống nâng đỡ
phản lực rắn bị rơi 3ra tại thời điểm t = 126s, được cho bởi phương trình
(theo đơn vị feet/giây). Sử dụng mô tả này, ước lượng trị tuyệt đối của
giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của gia tốc tàu con thoi trong khoảng thời
gian cất cánh và hệ5thống nâng đỡ phản lực bị rơi ra.

Lời giải
Chúng ta muốn tìm các giá trị cực trị không phải của hàm vận tốc đã
cho, mà là của hàm gia tốc. Vì vậy trước tiên chúng ta cần sử dụng đạo
hàm để tìm gia tốc:
3
Bây giờ, chúng ta áp dụng cho hàm liên tục trên khoảng đóng Đạo hàm
là:

Điểm cực trị xảy ra khi
Ước lượng tại điểm cực trị và các điểm mút, ta có
Vậy gia tốc lớn nhất là khoảng và gia tốc nhỏ nhất là khoảng
3

Ví dụ 2
Một doanh nghiệp chuyên sản xuất một loại sản phẩm trong điều kiện
cạnh tranh hoàn hảo. Giá của sản phẩm trên thị trường là đơn vị tiền.
Tổng chi phí C để sản xuất ra Q đơn vị sản phẩm (Q > 1) là Tìm mức
sản lượng sao cho lợi nhuận đạt cực đại?
Lời giải. Trong điều kiện cạnh tranh hoàn hảo thì giá P của sản phẩm
3
không phụ thuộc mức sản lượng Q của doanh nghiệp. Vậy tổng doanh
thu R của doanh nghiệp là: R = R(Q) = P . Q = 130Q.
Lợi nhuận của doanh nghiệp là:
5

Tìm điểm dừng:
(loại Q = -10)
Kiểm tra điều kiện cực đại
Do là hàm lõm trên miển Q > 1 nên điểm dừng là giá trị cực đại toàn
cục. 3
Vậy tại sản lượng đơn vị sản phẩm thì lợi nhuận của doanh nghiệp đạt
cực đại và bằng đơn vị tiền.

ĐỊNH NGHĨA ĐẠO HÀM CỦA HÀM SỐ

Hàm số y = f(x) xác định trong khoảng (a; b) chứa x0
x  x  x0 y  f  x   f  x0 

y
lim3
x0 x
 Giới hạn này

5 được gọi là đạo hàm của hàm số tại x0 :
f  x   f  x0 
y  x0   f  x0   lim
/ /
x x0 x  x0
Nhận xét
1. Nếu đặt thì biểu thức định nghĩa trở thành
)
Đạo hàm của hàm f(x) tại chính là giới hạn của tỉ số giữa số gia hàm số
(tức và số gia đối số tại (tức hiệu - = ). có thể âm hoặc dương. Nhưng
vì nên khác 0.
2. Mối liên hệ giữa giới hạn và VCB dưới dạng:
3
trong đó là một VCB bậc cao hơn
3. f khả vi tại thì f liên tục nhưng f liên tục thì chưa chắc f khả vi.
5

4. Đạo hàm tại
một điểm chính
là hệ số góc của
tiếp tuyến của
đồ thị f(x) tại
điểm đó và hàm
số khả vi tại một
điểm x = có 3
nghĩa là tại điểm
x = , đồ thị hàm
số f(x) có một
tiếp tuyến duy 5
nhất không
vuông góc với
trục Ox.
QUY TẮC TÍNH ĐẠO HÀM HÀM HỢP

Nếu g khả vi tại x và f khả vi tại g(x), thì hàm
hợp F = f.g được xác định bởi
3 F  x   f  g  x 
khả vi tại x và F’ được tính bởi tích
5
F   x   f   g  x .g   x 

CÁC QUI TẮC TÍNH ĐẠO HÀM

Cho các hàm số u = u(x) và v = v(x)
1.  k.u   k.u
/ /
2. u  v 3  u /  v /
/
3. u.v   u .v  v .u
/ / /
/
 u  5u .v  v .u
/ /
4.    2
v v

ĐẠO HÀM CÁC HÀM SƠ CẤP CƠ BẢN

Đạo hàm của Đạo hàm của hàm
hàm sơ cấp hợp u = u(x)
C 
/
1 0 C là hằng số
3
x
/
2 1
/ /
 1 5 1  1  u
/
3    2    2
x x u u
4 x n /
 n.x n 1
u 
n / n 1
 n.u .u /

Đạo hàm của Đạo hàm của hàm

hàm sơ cấp hợp u = u(x)
 x  u
/
/ 1 / u
5  
2 x 2 u
6 e 
x /
3 e x
e 
u /
 e .u u /
1 u/
ln x   lnu  
/ /
7
x u
8  a   a .ln a
x 5/ x
 
a u /
 a u
.ln a.u /
1 u/
log a x   log a u  
/ /
9
x.ln a u.ln a
Đạo hàm của Đạo hàm của hàm hợp

hàm sơ cấp u = u(x)
 sinx   sinu 
/ /
10  cosx  ucosu
cosx 3   sinx cosu 

/ /
11  u sinu
1 u
tanx 
/
12  2 tanu 
/

cos x 2
cos u
5
1 u
 cotx   cotu 
/ /
13  
sin 2 x sin 2u

cos x    2 1
/
sin x
x

VI PHÂN CỦA HÀM SỐ
Vi phân của hàm số y = f(x) tại điểm x:
3
• Ký hiệu: dy hoặc df(x)
• Công thức:5 dy  y' .dx

Ví dụ 3 Tính vi phân của các hàm số sau:

u  v 
/
1. y  x  2 x 3
u v/ /
dy   x  2 x  .dx  3x  2  dx
3 / 2
2. y  x.ln
3 x u.v 
/
 u .v  v .u
/ /
dy   xln x ' .dx  ln x  1 .dx

5

ĐẠO HÀM CẤP CAO
Đạo hàm cấp 2 là đạo hàm của đạo hàm cấp 1:

 x    f  x 
/
y  f
// // /
y
Ví dụ 43 Đạo hàm cấp 2 của hàm số: x2
y  2 x  y   y    2 x   2
// / / /
/
 Đạo hàm cấp n của hàm số là đạo hàm của
đạo hàm cấp (n – 1) hàm số đó.

Ví dụ 5 Tính đạo hàm cấp 2 của hàm số sau:

u  v 
/
1. y  x  2 x  3
4 3
u v/ /
y   x  2 x  3  4 x  6 x
/ 4 3 / 3 2
y   4 x  36 x 
2 / /
// 3
 12 x  12 x
2
y //
  y 
/
2. y  ln x
/
5/ 1 y / /   1   1
y  ln x 
/
   2
x x x

VI PHÂN CẤP CAO

Vi phân cấp 2 là vi phân của vi phân cấp 1:
d y  y .dx
2 // 2
 Vi phân cấp n là vi phân của vi phân

cấp (n
3 – 1) hàm số đó .
Ví dụ 6 Tính vi phân cấp 2 của hàm số: y  x 3

 2 x 2
 3x
y   x  2 x  3x   3x  4 x  3
/ 3 2 / 2
5
 3 x  4 x  3  6 x  4
// 2 /
y
d 2 y  y / / dx 2   6 x  4  dx 2
CÔNG THỨC TÍNH GẦN ĐÚNG

f  x  x   f  x   f   x  x

f  x0  x   f  x0   f   x0  x
Ví dụ 7 Tính gần đúng
  
1. sin 62 0  sin 60 0  2 0 
 
f  x   sin3 x  ; x0  60  ; x  2 
0 0
3 90
  1 3
 f   cos  x   f   x0   cos    ; f  x0  
5 3 2 2
3 
sin  62   sin  60  2  
0 0 0

2 180
Quy tắc L’Hôpital

Các dạng vô định:
0. 0

3 0
7
dạng
1 

5 0 
0  0


Ví dụ 8

Ví dụ 9.

CÔNG THỨC TAYLOR
Ý tưởng

CÔNG THỨC TAYLOR

Định lý y = f(x)
- Liên tục trong đoạn [a; b].
- Có đạo hàm đến cấp n+1 trên khoảng (a; b)
3
Khi đó trên [a,b], ta có công thức Taylor: c   x,x0 
f   x0  f   x0 
f  x   f  x0 5   x  x0    x  x0   ... 
2
1! 2!
f n   x0  f  n 1
 c
 x  x0    x  x0 
n n 1

n!  n  1!
f n1  c 
Rn  x    x  x0 
n 1
 n  1!
gọi là phần dư Lagrange;
Rn  x   0  x  x0 
n
gọi là3phần dư Peano.

Đặc biệt, ta có công thức Mac-Laurin : x  0
0
f 0 
5 f   0  f n
0 x f  c
 n 1
f  x   f 0  x x  ... 
2 n
 x n 1
1! 2! n!  n  1!


Khai triển MacLaurin của một số hàm số sơ

cấp x x 2
x n
1. e x  1         x n 
1! 2! n!
2 k 1
x x
3 5
x
2. sin x  x       1   x 
k 2 k 2
3 32! 54! 2k2 k  1!

x x x
3. cos x  1       1    x 2 k 1 
k
2! 4! 2k !
1
4.  1 5 x  x 2    x n    x n 
1 x
1
 1  x  x     1 x n    x n 
2 n
5.
1 x
x2 xn
6. ln 1  x    x        x  n
2 n
x 2
n 1 x
n
7. ln 1  x   x      1   x  n
2 n
2 k 1
x3 x 4 k x
8. arctan x  x       1    x 2 k 2 
3 3 4 2k  1
x 2x
3 5
9. tan x  x     x 
6
3 15
5
k  k  1 k  k  1 k  n 
10. 1  x   1  kx     xn 
k
x 
2
x n
2! n!

Ứng dụng của công thức Taylor và Maclaurin

1. Tính gần đúng của giá trị hàm số f;
2. Tính đạo hàm cấp cao của hàm số f tại x0;
3 hàm số;
3. Tính giới hạn của
4. Tính tích phân.

Ví dụ 10. Viết khai triển MacLaurin của các hàm sau

đến số hạng x3
1. y  es inx
f 0  f   0  2 f   0  3
f  x   f 0   x x  x  0x 
3
1! 2! 3!
f  0  3 es in0  1 f  0   1
f  0   1 f   0   0
1 1 2 0 3
5
 f  x   e  1  x  x  x  0  x3 
sin x
1! 2! 3!
1 2
 f  x   e  1  x  x  0  x3 
sin x
2
x x 2
x n
Cách 2. 1. e  1  1!  2!    n!    x 
x n
x3 x5 x 2 k 1
2. sin x  x       1    x 2 k 2 
k
3! 5! 2k  1!
 sin x   sin x 
2 3
3sin x
 ye sinx
 1      x3 
1! 2! 3!
3 2 3 3
 x  1
3
x  1 x 
 1   x  5  x     x      x  3
 3!  2!  3!  3!  3! 
  x 2
x 3
1 1
 1  x    x  x  0x 
2 3 3
 1  x 
2
   x 3

 3!  2! 3!
CỰC TRỊ CỦA HÀM SỐ MỘT BIẾN
 Hiểu khái niệm và các qui tắc tìm cực

3 hàm số một biến
trị của
 Tìm được cực trị của các hàm số một
biến: hàm đa thức, hàm phân thức,
5
hàm mũ, hàm logarit

HÀM SỐ ĐƠN ĐIỆU

Hàm số y = f(x) tăng trên miền X nếu:
x1 < x2 thì f(x1) < f(x2), với mọi x1, x2 thuộc X
3 Đồ thị hàm
tăng có hướng
dốc đi lên (a)
5

HÀM SỐ ĐƠN ĐIỆU

Hàm số y = f(x) giảm trên miền X nếu:
x1 < x2 thì f(x1) > f(x2), với mọi x1, x2 thuộc X
Đồ thị hàm
giảm có hướng
5
dốc đi xuống (b)

Xét tính đơn điệu của hàm số: y = 2x+3
Với mọi x1 , x2 thuộc R mà x1 < x2 thì:

2x1 < 2x2 <=> 2x1 + 3 < 2x2 + 3 <=> f(x1) < f(x2)
Vậy hàm số tăng trên R
3

KHOẢNG TĂNG, GIẢM CỦA HÀM SỐ

Hàm số y = f(x) có đạo hàm trên (a, b)
f’(x) Kết luận về f trên (a;b)
≥0 x (a,b) Không giảm

3
>0 x (a,b) Tăng
≤0 x (a,b) Không tăng
<0 x
5 (a,b) Giảm

CỰC TRỊ CỦA HÀM SỐ

Hàm số y = f(x) xác định và liên tục trong lân cận (x0
– ε; x0 + ε ) của điểm x0, khi mọi x (x0 – ε; x0 + ε ) :
f(x) f(x0) Kết luận về f tại x0
f(x) ≤ 3 f(x0) Đạt cực đại tại x0 đ
f(x) ≥ f(x0) Đạt cực tiểu tại x0
5
Cực đại, cực tiểu gọi chung là cực trị.

ĐỒ THỊ MINH HỌA
CỰC CỰC
ĐẠI TIỂU
3
5
 Hàm số đạt CỰC ĐẠI tại x1, x3 và đạt CỰC TIỂU tại x2

TÌM CỰC TRỊ CỦA HÀM SỐ
PHƯƠNG PHÁP XÉT DẤU

ĐẠO 1
3 HÀM CẤP 1
PHƯƠNG PHÁP DÙNG

5
ĐẠO HÀM CẤP 2
2

PHƯƠNG PHÁP XÉT DẤU ĐẠO HÀM CẤP 1

Hàm số y = f(x):
• Liên tục tại x0
• Có đạo hàm trên (a, b) chứa x0 (có thể trừ x0)
Dấu f’(x)3 khi qua x0 Kết luận về f(x) tại x0
Đổi từ “ + ” sang “ - ” Đạt cực đại
Đổi từ “ -5” sang “ + ” Đạt cực tiểu
Không đổi dấu Không đạt cực trị

MINH HỌA
5
f’(x) đổi từ “ + ” sang “ - ”
 f(x) đạt CỰC ĐẠI tại x0
MINH HỌA
5 đổi từ “ - ” sang “ + ”
f’(x)
 f(x) đạt CỰC TIỂUtại x0

CÁC BƯỚC TÌM CỰC TRỊ

CỦA HÀM SỐ
1. Tìm tập xác định D của hàm số
2. Tính đạo hàm cấp 1: y’
3. Giải phương
3 trình: y’ = 0 tìm nghiệm
4. Tìm các điểm tại đó đạo hàm không xác định
nhưng hàm số xác định
5. Lập bảng5xét dấu đạo hàm y’, từ đó suy ra điểm
cực đại, cực tiểu.

3
Dấu y’ trên khoảng (a, x 1 ):
• Lấy k bất kỳ thuộc (a, x 1 )
• Thay x 5= k vào y’:
y’(k) > 0  trên (a, x1) thì y’ có dấu “ + ”
y’(k) < 0  trên (a, x1) thì y’ có dấu “ - ”
Ví dụ 11. Tìm cực trị của hàm số y  x 3  3 x 2  3 x  1

1. Tập xác định D = R
2. y /  3 x 2  6 x  3
Đạo hàm y’ xác định trên D
3. y /  0 3 3 x 2  6 x  3  0  x  1 (nhận)
4. Bảng xét dấu:
Hàm số luôn tăng trên tập xác định D

Không có cực trị
PHƯƠNG PHÁP DÙNG

ĐẠO HÀM CẤP 2
Cho hàm
3 số f(x) có f’’(x0), f’(x0)= 0
f ’’(x 0 ) < 0  f đạt CỰC ĐẠI tại x 0

5
f ’’(x 0 ) > 0  f đạt CỰC TIỂU tại x 0

CÁC BƯỚC TÌM CỰC TRỊ

CỦA HÀM SỐ DÙNG ĐẠO HÀM CẤP 2
1. Tìm tập xác định D của hàm số.
2. Tính đạo hàm cấp một: y’
3
3. Giải phương trình y’ = 0 tìm nghiệm
4. Tính đạo hàm cấp 2: y’’
5. Tính giá
5 trị đạo hàm cấp 2, tại các
nghiệm tìm được suy ra điểm cực đại,
cực tiểu.
TIỆM CẬN
Tiệm cận ngang y = a lim f  x   a
x
Tiệm cận đứng x = b lim f  x   

xb
3
Tiệm cận xiên y = ax + b

f x
5 a  lim
x x
b  lim  f  x  - ax 
x 
Ví dụ 12: Tìm cực trị của hàm số
2
y  x  1
2
1. Tập xác định D = R\{0} x

2 2x  2 3
2. y  2 x  2 
/
2
x x
3. y  0  2 x  2  0  2  x  1  0  x  1
/ 3 3 3
(nhận)
4
4. y  2  3
//
x5
4
5. Khi x = 1 thì y 1  2  13  6  0
//
 Hàm số đạt cực tiểu tại x = 1

Ví dụ 13
Tìm cực trị của hàm số y  x 3
 6 x 2
 15 x  1
1. Tập xác định D = R
2. y  3 x  12 x  15
/ 2
3. y /  0 3 3 x 2  12 x  15  0  x  1; x  5
4. y  6 x  12
//
5
 y đạt CỰC ĐẠI tại x= -1
y //
 1  18  0
 y đạt CỰC TIỂU tại x=5
y //
5  18  0

Ví dụ 14. Tìm GTLN và GTNN của hàm số

Giải
Ta có
Vậy f có các điểm tới hạn -1; 0; 2; 4.

Vì nên trên đoạn 20 và giá trị nhỏ nhất f(2) = 0.
5


































































HẾT CHƯƠNG 2
LOGO

Chuong Ii

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chuong Ii

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TOÁN CAO CẤP 2

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

2 Vi phân hàm một biến

3 Ứng dụng của đại hàm và vi phân

4 Ứng dụng đạo hàm trong kinh tế

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

Điểm cực trị xảy ra khi

Ước lượng tại điểm cực trị và các điểm mút, ta có

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

Tìm điểm dừng:

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

ĐỊNH NGHĨA ĐẠO HÀM CỦA HÀM SỐ

 Giới hạn này

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

QUY TẮC TÍNH ĐẠO HÀM HÀM HỢP

khả vi tại x và F’ được tính bởi tích

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

CÁC QUI TẮC TÍNH ĐẠO HÀM

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

ĐẠO HÀM CÁC HÀM SƠ CẤP CƠ BẢN

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

Đạo hàm của Đạo hàm của hàm

Đạo hàm của Đạo hàm của hàm hợp

cosx 3   sinx cosu 

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

VI PHÂN CỦA HÀM SỐ

Vi phân của hàm số y = f(x) tại điểm x:

• Công thức:5 dy  y' .dx

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

Ví dụ 3 Tính vi phân của các hàm số sau:

dy   xln x ' .dx  ln x  1 .dx

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

ĐẠO HÀM CẤP CAO

Đạo hàm cấp 2 là đạo hàm của đạo hàm cấp 1:

 Đạo hàm cấp n của hàm số là đạo hàm của

đạo hàm cấp (n – 1) hàm số đó.

Ví dụ 5 Tính đạo hàm cấp 2 của hàm số sau:

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

VI PHÂN CẤP CAO

 Vi phân cấp n là vi phân của vi phân

Ví dụ 6 Tính vi phân cấp 2 của hàm số: y  x 3

CÔNG THỨC TÍNH GẦN ĐÚNG

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

Các dạng vô định:

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

CÔNG THỨC TAYLOR

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

CÔNG THỨC TAYLOR

gọi là3phần dư Peano.

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

Khai triển MacLaurin của một số hàm số sơ

3 32! 54! 2k2 k  1!

TS. NGUYỄN NGỌC GIANG

Ứng dụng của công thức Taylor và Maclaurin