You are on page 1of 58

Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış

Amaçlar
Gaz akışında sıkıştırılabilirliğin sonuçlarını
değerlendirebilmelisiniz
Bir lülede, gazı ses üstü hızlara çıkarabilmesi
için neden ıraksak bir bölümün olması
gerektiğini anlayabilmelisiniz
Şok oluşumunu kestirebilmeli ve bir şok
dalgasının önü ve arkası arasındaki özellik
değişimlerini hesaplayabilmeniniz
Sıkıştırılabilir akışlarda sürtünme ve ısı
geçişinin etkilerini anlayabilmelisiniz
2 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış
Durma Özellikleri
Entalinin belirlenmesini
hatırlayalım

bu iç enerji ile akış enerjisinin


toplamıdır.
Yüksek hızlı akışlarda
akışkanın entalpisini ve kinetik
enerjisini tek bir terim altında
toplamak daha uygundur. Buna
durma entalpisi h0 denir.

3 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Durma Özellikleri
Kanal yoluyla sabit adyabatik akışta ve
mil veya elektrik işinin olmadığı
durumda akışkanın yüksekliğinde ve
potansiyel enerjisinde çok az değişiklik
olduğu veya hiç olmadığı kabul edilir.

İş etkileşimleri ile potansiyel enerji


değişimi olmadığında, daimi akış
prosesi sırasında akışkanın durma
entalpisi sabit kalır.

4 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Durma Özellikleri
Bir akışkan tam durmaya getirilseydi (V2 = 0)

Budurumda durma entalpisi, akışkan adyabatik olarak


durdurulduğunda akışkanın sahip olduğu entalpiyi
temsil eder.
Durma prosesi sırasında akışkanın kinetik enerjisi
entalpiye (iç enerji + akış enerjisi) dönüşür
Durma halindeki bir akışkanın özelliklerine durma
özellikleri denir. (Durma hali ve durma özellik­leri 0 alt
indisi ile gösterilir).
5 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış
Durma Özellikleri
Durma prosesi adyabatik
olmanın yanında aynı
zamanda tersinir de olursa
(yani izantropik) buna
izantropik durma hali denir
Gerçek durma prosesinde
akışkan sürtünmesinden
dolayı entropi arttığı için,
gerçek durma basıncı
izantropik durma basıncından
daha düşüktür.
Durma prosesleri yaklaşık
olarak izentropik alınır ve
izentropik durma özelliklerine
basitçe durma özellikleri denir

6 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Durma Özellikleri
Akışkan, sabit özgül ısılı bir ideal gaz olarak düşünüldüğünde
entalpisi h = CpT, olarak alınabilir ve bu durumda

Burada T0 , durma sıcaklığı (veya toplam sıcaklık) adım alır ve


adyabatik olarak durdurulduğunda bir ideal gazın ulaştığı
sıcaklığı temsil eder.
V2/2Cp terimi böyle bir proses sırasındaki sıcaklık artışına karşılık
gelir ve dinamik sıcaklık adını alır.
Bir akışkanın izantropik olarak durdurulduğunda ulaştığı basınca
durma basıncı, P0 denir. Özgül ışılan sabit ideal gazlarda Po basıncı
akışkanın statik basıncı ile uyarınca ilişkilidir

7 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Durma Özellikleri
Durma entalpileri kullanıldığında kinetik enerjiye
doğrudan atıf yapmaya gerek yoktur. Tek akımlı
daimi akış düzeneği için enerji dengesi

Burada h01 ve h02 1. ve 2. haldeki durma


entalpileridir.
Akışkan sabit özgül ısılı ideal gaz olduğunda
denklem

8 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Ses Hızı ve Mach Sayısı
Sıkıştırılabilir akışın
incelenmesindeki önemli bir
parametre ses hızıdır (veya
sonik hız).
Ses hızı bir ortamda hareket eden
sonsuz küçük bir basınç dalgasıdır
Bir hareketli pistonla bir kanal
düşünün
Kanala yerleştirilen bir piston sabit bir
diferansiyel hızla (dV) sağa doğru
hareket ettirildiğinde bir ses dalgası
oluşturmuş olsun
Dalga önü, akışkan içerisinde sağa
doğru ses hızı c ile hareket eder ve
pistona komşu olarak hareket eden
akışkanı durgun haldeki akışkandan
ayırır.

9 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Ses Hızı ve Mach Sayısı
Doğal olarak, gözlemci dalga
önünü (ve kendisini) içerisine
alan kontrol hacminin durağan
olduğunu düşünecek ve bir
daimi akış prosesine tanık
olacaktır.
Bu tek akımlı daimi akış
prosesinin kütle dengesi

cancel Neglect
H.O.T.

10 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Ses Hızı ve Mach Sayısı
Enerji dengesi ein = eout

cancel Neglect
cancel
H.O.T.

11 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Ses Hızı ve Mach Sayısı
Termodinamik bağlantısı kullanılarak

Kütle ve enerji denklemleri birleştirilerek

İdeal gazlar için

12 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Ses Hızı ve Mach Sayısı

Since
R sabittir
k sıcaklığın T
fonksiyonudur
Buna göre bir ideal
gazda ses hızı sadece
sıcaklığın
fonksiyonudur

13 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Ses Hızı ve Mach Sayısı
İkinci önemli parametre
Mach number Ma
Akışkanın gerçek hızının,
aynı akışkan içerisinde
aynı koşuldaki ses hızına
oranıdır.

Ma < 1 : Sesaltı
Ma = 1 : Sonik
Ma > 1 : Supersonik Akış rejimleri çoğunlukla
Ma >> 1 : Hipersonik akışın Mach sayısı
cinsinden tarif edilir.
Ma  1 : Transonik

14 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Bir Boyutlu İzantropik Akış
Lüleler, yayıcılar ve
türbin kanadı geçitleri
gibi birçok düzenekteki
akış şurasında akış
nicelikleri esasen
sadece akış yönünde
değişir.
Akış, iyi bir doğrulukla,
bir-boyutlu izantropik
akış olarak ele alınabilir
En-kesit alanı değişen
örneği düşünün
15 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış
Bir Boyutlu İzantropik Akış
Örnek 12-3 resimleri
Akış alanının en küçük olduğu
yerde Mach sayısı 1'dir ve
buraya boğaz denir
Boğazı geçtikten sonra hızdaki
artış, akışkan yoğunluğundaki
ani düşmeden
kaynaklanmaktadır.
Bu örnekte ele alman kanalın
akış alanı önce azalmakta
sonra da artmaktadır. Böyle
kanallara yakınsak-ıraksak
lüleler denir.

16 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Bir Boyutlu İzantropik Akış
Akış Hızının Akış Alanıyla Değişimi
Akışta V, , ve A arasındaki komplex bir bağıntı
vardır.
Bir lülenin uygun şekli, ses hızına göre bağıl
olarak istenen en yüksek hıza bağlıdır
Süreklilik

Elde edilen denklemin türevim alıp kütlesel debiye


bölersek (AV)

17 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Bir Boyutlu İzantropik Akış
Akış Hızının Akış Alanıyla Değişimi
Daimi akışlı kontrol hacimlerinde
momentumun korunumu ilkesinin
bir biçimi olan Bernoulli
denkleminin diferansiyel halidir.
Süreklilikten çıkan sonuçla
birleştirirsek.

Kullanılan termodinamik ilişkiyi


tekrar düzenlersek

18 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Bir Boyutlu İzantropik Akış
Akış Hızının Akış Alanıyla Değişimi

Bu önemli bir bağıntıdır.


Ma < 1 için, (1 - Ma2) pozitif  dA ve dP işaretleri
aynı olmalıdır.
kanalın akış alanı büyüdükçe akışkanın basıncı artmalı ve
kanalın akış alanı küçüldükçe basınç düşmelidir.
Ma > 1 için, (1 - Ma2) negatiftir  dA ve dP ters
işaretli olmalıdır.
Kanalın akış alanı küçüldükçe akışkanın basıncı artmalı ve
kanalın akış alanı büyüdükçe basınç düşmelidir.

19 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Bir Boyutlu İzantropik Akış
Akış Hızının Akış Alanıyla Değişimi
Bir akışkanın izentropik akışına ait bir başka
önemli bağıntı Denklem 12-14'ten pV= - dPIdVyi
çekip Denklem 12-16'da yerine yazarak elde
edilir.

A ve V’nin pozitif büyüklükler olduğu dikkate


alınırsa
For subsonic flow (Ma < 1) dA/dV < 0
For supersonic flow (Ma > 1) dA/dV > 0
For sonic flow (Ma = 1) dA/dV = 0

20 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Bir Boyutlu İzantropik Akış
Akış Hızının Akış Alanıyla Değişimi
Ses altı ve ses üstü lülelerde ve yayıcılarda akış özelliklerinin değişimi

21 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Bir Boyutlu İzantropik Akış
İdeal Gazların İzentropik Akışına Ait Özellik Bağıntıları
Bu kısımda, ideal gazın statik özellikleri ile durma özellikleri arasındaki
bagıntıları özgül ısı oranı k ve Mach sayısı Ma cinsinden elde edeceğiz.
Akışın izantropik olduğunu ve gazın sabit özgül ısılı olduğunu kabul
ediyoruz

Akışı esnasında bir ideal gazın sıcaklığı T ile durma sıcaklığı T0


arasındaki ilişki

22 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Bir Boyutlu İzantropik Akış
İdeal Gazların İzentropik Akışına Ait Özellik Bağıntıları

Durma basıncının statik basınca oranı, Denklem


12-18'in Denklem 12-5'te yerine yazılması ile
bulunur.

T0/T, P0/P ve 0/ sayısal değerlerinin Mach


sayısı ile değişimi Tablo A-13 te k=1.4 değeri
için verilmiştir.
Mach sayısının 1 olduğu yerdeki (boğaz)
akışkan özelliklerine kritik özellikler denir.

23 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Bir Boyutlu İzantropik Akış
İdeal Gazların İzentropik Akışına Ait Özellik Bağıntıları

24 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Lülelerde İzantropik Akış
Yakınsak veya yakınsak ıraksak lüleler birçok
mühendislik uygulamalarında kullanılmaktadır.
Buhar ve gaz türbinleri, uçak ve uzay araçlarının itici
güç sistemleri, endüstriyel ateşleme lüleleri ve
kaynak lüleleri (salama)
Bu kısımda, karşı basınç değerinin (örneğin
lülenin boşalma bölgesine uygulanan basınç);
çıkış hızı, kütlesel debi ve lüledeki basınç
dağılımı üzerindeki etkilerini ele alacağız.

25 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Lülelerde İzantropik Akış
Yakınsak Lüleler
Bölüm 1: Pb = P0, burada akış
yoktur, ve basınç sabittir.
Bölüm 2: Pb < P0, basınç lüle
boyunca azalır.
Bölüm 3: Pb =P* , kütle akışı
maksimum değerine ulaşır ve
akışa boğulmuş denir.
Bölüm 4: Pb < Pb, basınç
dağılımında ek değişikliklere
veya lüle boyunca başka
herhangi bir şeye yol açmaz
Bölüm 5: Pb =0, bölüm 4’ün
aynısıdır.
26 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış
Lülelerde İzantropik Akış
Yakınsak Lüleler
Daimi akış şartları altında lüledeki kütlesel debi
sabittir ve

Denklem 12 18'den T, Denklem 12 19'dan P


çekilip bu denklemde yerine yazılırsa

Buna göre, belirli bir akışkanın lüledeki kütlesel


debisi; durma özelliklerinin, akış alanının ve Mach
sayısının bir fonksiyonudur.
27 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış
Lülelerde İzantropik Akış
Yakınsak Lüleler
Belirli bir akış alanı A ve durma özellikleri T0, P0
için maksimum kütlesel debi

Buna göre, belirli bir ideal gaz için, boğaz alanı


verilen bir lüledeki maksimum kütlesel debi, giriş
akışının durma basıncı ve sıcaklığı tarafından
tayin edilir.

28 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Lülelerde İzantropik Akış
Yakınsak Iraksak Lüleler
Yakınsak lülede bir akışkanın çıkarılabileceği en
yüksek hız, lülenin çıkış düzleminde (boğaz) oluşan
ses hızı (Ma = 1) ile sınırlıdır.
Akışkanın ses üstü hızlara (Ma > 1) çıkarılması,
boğazdaki ses altı lüleye sadece ıraksak akış kısmı
eklenerek gerçekleştirilebilir.
Ortaya çıkan birleşik akış bölümü bir yakınsak
ıraksak lüledir.
Ses üstü uçak ve roketlerin itici güç sistemlerinde
standart bir donanımdır.
Bir akışkanı yakınsak ıraksak lüleden akmaya
zorlamak, o akışkanın ses üstü hıza ivmeleneceğini
garanti etmez.
Lüledeki akış, karşı basınç Pb tarafından tayin edilir.

29 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Lülelerde İzantropik Akış
Yakınsak Iraksak Lüleler
1. P0 > Pb > Pc
Lüledeki akış, girişten çıkışa kadar
ses altı olarak kalır ve kütlesel debi,
boğulmuş akıştaki değerden daha
azdır. İkinci olan kısım yayıcı olarak
davranır.
2. Pb = PC
Akışkan boğazda sonik hıza ulaşır.
Ancak lülenin ıraksak kısmı hala
yayıcı gibi davranmaktadır ve
akışkanı ses altı hızlara doğru
yavaşlatır. Pb'nin düşmesi ile artan
kütlesel debi de maksimum
değerine ulaşır.
30 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış
Lülelerde İzantropik Akış
Yakınsak Iraksak Lüleler
3. PC > Pb > PE
Boğazda sonik hıza ulaşan akışkan,
basınç düştükçe ıraksak kısımda ses
üstü hızlara çıkmaya devam eder.
Ancak, boğaz ile çıkış düzlemi
arasında bir yerde normal şok
oluşmaya başladığında ivmelerime
aniden durur. Pb düşürüldükçe normal
şok aşağı akım boyunca boğazdan
uzaklaşır.
4. PE > Pb > 0
Iraksak kısımdaki akış ses üstûrdür
ve lülede normal şok oluşmaksızın
akışkan lüle çıkışında PF basıncına
kadar genişler. Dolayısıyla lüledeki
akış izantropik olarak düşünülebilir.

31 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Şok Dalgaları ve Genişleme Dalgaları
Yeniden gözden geçirme
Ses dalgalarının son derece küçük basınç
tedirginliklerinden kaynaklanır.
Ses üstü akış şartlarındaki bazı karşı basınç
değerlerinde, yakınsak-ıraksak lülenin çok
ince bir bölümünde, akışkan özelliklerinde
şok dalgası meydana getiren ani değişiklikler
olur.
Burada şok dalgalarının oluştuğu şartlar
ve bunların akışı nasıl etkilediğinin
incelenecektir.
32 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış
Şok Dalgaları ve Genişleme Dalgaları
Normal Şoklar
Akış yönüne dik bir düzlemde
oluşan şok dalgalarına normal
şok dalgaları denir.
Şok dalgasındaki akış süreci
yüksek oranda tersinmezdir ve
izantropik olarak ele alınamaz.
Şok öncesi ve sonrası akış
özellikleri ile ilgili bağıntılar elde
edeceğiz. Bunu; kütle,
momentum ve enerji korunumu
bağıntıları ile bazı özellik
bağıntılarını kullanarak
yapacağız.

33 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Şok Dalgaları ve Genişleme Dalgaları
Normal Şoklar
Kütlenin korunumu

Enerjinin korunumu

Momentumun korunumu

Entropi artışı

34 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Şok Dalgaları ve Genişleme Dalgaları
Normal Şoklar
Kütlenin ve enerjinin korunumu
bağıntıları tek denklem haline
getirebilir ve özellik bağıntılarım
kullanarak h-s diyagramı üzerinde
çizilebilir.
Fanno Eğrisi : Aynı durma entalpisi
ve kütle akısına (birim akış alanı
başına kütlesel debi) sahip hallerin
geometrik yeridir.
Kütlenin ve momentumun korunumu
bağıntılarını tek denklem haline
getirip h-s diyagramı üzerinde
çizersek
Rayleigh Eğrisi
Bu eğriler üzerindeki maksimum
entropi noktalan (a ve b noktalan),
Ma = 1'e karşılık gelmektedir.
Her bir eğrinin üst kısmındaki durum
ses altı, alt kısmındaki durum ise ses
üstüdür
35 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış
Şok Dalgaları ve Genişleme Dalgaları
Normal Şoklar
Fanno ve Rayleigh eğrileri iki
noktada (1 ve 2 noktası) kesişir
ve bu noktalar üç korunum
denkleminin aynı anda
sağlandığı iki durumu temsil
eder.
Nokta1: şok öncesi
(supersonic)
Nokta 2: şok sonrası (subsonic)
Şok öncesi Mach sayısı
büyüdükçe şok daha şiddetli
olur.
Bu iki nokta arasında entropi
artar, s2 > sl olur. Bu beklenen bir
durumdur, çünkü şok içerisindeki
akış adyabatiktir ancak tersinir
değildir

36 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Şok Dalgaları ve Genişleme Dalgaları
Normal Şoklar
Kütlenin ve enerjinin korunumu
denklemlerinin birleştirilmiş halidir;
dolayısıyla bu denklem sabit özgül
ısılı bir ideal gaza ait Fanno
eğrisinin de denklemidir.

Rayleigh eğrisi için de benzer bir


bağmtı

Bu denklemlerin birleşimiyse

37 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Şok Dalgaları ve Genişleme Dalgaları
Eğik Şoklar
Şokların hepsi normal
şok (akış yönüne dik)
değildir.

Örneğin uzay mekiği


atmosferde sesüstü
hızla hareket
ederken, eğik şok
denilen eğimli şok
dalgalarından oluşan
karmaşık şok
desenleri oluşturur.
38 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış
Şok Dalgaları ve Genişleme Dalgaları
Eğik Şoklar
Kenar üzerinde olup biten
hakkındaki bilgi bir ses üstü
akışta yukarı akım yönünde
iletilemeyeceğinden, akışkan
kenara çarpıncaya kadar kenar
hakkında hiçbir şey bilmez.
Akışkan bu noktada kenarın
içinden akamayacağına göre
dönme açısı veya sapma açısı
denilen bir açı ile aniden döner.
Bunun sonucunda, gelen akışa
göre ölçülen ve onunla şok
açışı veya dalga açısı yapan
düz bir eğik şok dalgası ortaya
çıkar

39 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Şok Dalgaları ve Genişleme Dalgaları
Eğik Şoklar
Normal şoklarda olduğu gibi, Mach sayısı eğik
şokta da azalır ve sadece aşağı akım akışı ses
üstü ise eğik şoklar meydana gelebilir.

Bununla birlikte bir eğik şokun aşağı akım Mach


sayısı Ma2; daima ses altı olan normal şokların
aksine, yukarı akım Mach sayısı Ma 1 ve dönme
açısına bağlı olarak ses altı, sonik veya ses üstü
olabilir.

40 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Şok Dalgaları ve Genişleme Dalgaları
Eğik Şoklar
Normal şoka ait bütün
denklemler, şok
tabloları vb., Mach
sayısının normal
bileşenlerini
kullanmak şartıyla
eğik şoka da
uygulanabilir
-Ma bağıntısı Ma1,n = V1,n/c1
Ma2,n = V2,n/c2

41 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Şok Dalgaları ve Genişleme Dalgaları
Eğik Şoklar

42 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Şok Dalgaları ve Genişleme Dalgaları
Eğik Şoklar
Eğer kenar yarım açısı  >
max, şok eğrilir ve kenarın
burnunda ayrılarak ayrılmış
eğik şok veya yay dalgası
oluşturur.
Ayrılmış şokların analizi
basit düz eğik
şoklarınkinden çok daha
karmaşıktır.
Analiz için CFD gerekir.

43 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Şok Dalgaları ve Genişleme Dalgaları
Eğik Şoklar

Havada Ma = 3 'te, konu yarım açısı δ'nın


artmasıyla bir koniden eğik şok ayrılmasını
gösteren resimler (a) 5 = 20° ve (b) 8 = 40°'de
eğik şok tutunmuş vaziyette kain-, ancak (c)
S = 60°'de eğik şok ayrılmış ve yay dalgası halini
almıştır.

44 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Şok Dalgaları ve Genişleme Dalgaları
Eğik Şoklar
Havada Ma=1.53 ile serbest
uçuş yapan 1.27 cm çaplı bir
kürenin gölge grafiği. Kürenin
önünde bulunan yay dalgasının
arkasındaki akış ses altıdır ve
küre yüzeyi üzerinde arkaya
doğru 45° civarında bir açı
yapar. Yaklaşık 90°'de, laminer
sınır tabaka eğik şok dalgası ile
ayrılır ve hızla türbülanslı hale
gelir. Çalkantılı art izi, ikinci bir
"tekrar sıkışan" şok dalgasıyla
birleşen zayıf bir düzensizlikler
sistemi oluşturur.
45 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış
Şok Dalgaları ve Genişleme Dalgaları
Prandtl-Meyer Genişleme Dalgaları
Şimdi de sesüstü akışın ters yönde döndüğü
durumu ele alacağız.
Örnek : hücum açısı , yarım açısı  dan büyük
olan iki-boyutlu kama kenarının üst kısmında
görülebilir.
Bu tür akış genişleyen akış olarak nitelendirilir.
Bunun yanında eğik şok oluşturan akışa sıkışan
akış denebilir.
Ancak sıkışan akışın aksine, genişleyen akış
şok dalgası oluşturmaz. Bunun yerine, Prandtl-
Meyer dalgaları adı verilen sonsuz sayıda
Mach dalgasından oluşmuş ve sürekli
genişleyen bir genişleme yelpazesi bölgesi
görülür.
Genişleme yelpazesinin Her bir genişleme dalgası izentropik olduğu için,
Yukarı akım ve aşağı akımdaki genişleme yelpazesinin tamamındaki akış da
Mach açıları gösterilmiştir. izentropiktir.
Ma2 > Ma1
P, , T bu bölümde azalma gösterir.

46 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Şok Dalgaları ve Genişleme Dalgaları
Prandtl-Meyer Genişleme Dalgaları
Prandtl Meyer genişleme yelpazeleri, bir koni-
silindirin köşelerinde ve çıkış kenarlarında olduğu
gibi, eksenel simetrik ses üstü akışlarda da
görülür..

47 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Şok Dalgaları ve Genişleme Dalgaları
Prandtl-Meyer Genişleme Dalgaları
Hem şok dalgalarım hem de genişleme dalgalarını içeren bazı
çok karmaşık, kimine göre ise güzel olan etkileşimler, Şekildeki
gibi "aşırı genişlemiş" bir lülenin oluşturduğu ses üstü jet
içerisinde ortaya çıkar.

48 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Isı Geçişinin Olduğu ve Sürtünmenin
İhmal Edildiği Kanal Akışı (Rayleıgh Akışı)
Many compressible flow problems encountered in
practice involve chemical reactions such as combustion,
nuclear reactions, evaporation, and condensation as well
as heat gain or heat loss through the duct wall
Such problems are difficult to analyze
Essential features of such complex flows can be
captured by a simple analysis method where
generation/absorption is modeled as heat transfer
through the wall at the same rate
Still too complicated for introductory treatment since flow may
involve friction, geometry changes, 3D effects
We will focus on 1D flow in a duct of constant cross-
sectional area with negligible frictional effects

49 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Isı Geçişinin Olduğu ve Sürtünmenin
İhmal Edildiği Kanal Akışı (Rayleıgh Akışı)
Sabit özgül ısılı bir ideal gazın ısı
geçişli bir-boyutlu daimi akışını göz
önüne alalım. Kanalın en-kesit alanı
sabittir ve sürtünme ihmal
edilmektedir. Böyle akışlara
Rayleigh akışları denir

Süreklilik denklemi

X momentum denklemi

50 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Isı Geçişinin Olduğu ve Sürtünmenin
İhmal Edildiği Kanal Akışı (Rayleıgh Akışı)
Enerji denklemi
Kontrol hacminde kayma, mil veya diğer iş biçimleri yoktur ve
potansiyel enerji değişimi ihmal edilebilir.

İdeal gaz için denklemler cp, h = cpT

Entropi değişimi
Sürtünme gibi tersinmezlikler olmadığında, sistemin entropisi
sadece ısı geçişi ile değişir.

51 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Isı Geçişinin Olduğu ve Sürtünmenin
İhmal Edildiği Kanal Akışı (Rayleıgh Akışı)
Verilen yukarı akım hali 1 'e karşılık
gelmesi muhtemel sonsuz tane
aşağı akım hali 2'nin olabileceği
aşikardır.
Bu aşağı akım hallerini bulmanın
pratik bir yolu, kabul edilen her bir
T2 değeri için ısı geçişi q’nun
yanında diğer bütün özellikleri
hesaplamaktır.
SonuçlarınT-s diyagramında
çizilmesiyle
Bu çizime Rayleigh eğrisi denir
Bu çizim ve hesaplama
sonuçlarından birçok önemli
gözlem yapılabilir.
S sıcaklıkla artar ardından Ma =1
de maksimuma ulaşır.
52 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış
Sürtünmeyle Adyabatik Kanal Akışı (Fonno
Akışı)
Uzun kanallar gibi akış bölümlerindeki
akışlar incelenirken, özellikle en-kesit alanı
küçük olduğunda, çeper sürtünmesi
önemlidir ve hesaba katılmalıdır.
Bu kısımda, en-kesit alam sabit olan bir
kanalda, çeper sürtünmesinin önemli
olduğu ancak ısı geçişinin ihmal edildiği
sıkıştırılabilir akışı ele alacağız.

53 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Sürtünmeyle Adyabatik Kanal Akışı (Fonno
Akışı)
Sabit özgül ısılı bir ideal gazın sabit
en-kesit alanlı bir kanaldaki daimi,
bir-boyutlu, adyabatik ancak
sürtünme etkilerinin önemli olduğu
akışını ele alalım. Bu tür akışlar
Fanno akışları olarak nitelendirilir.

Süreklilik denklemi

X momentum denklemi

54 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Sürtünmeyle Adyabatik Kanal Akışı (Fonno
Akışı)

55 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Sürtünmeyle Adyabatik Kanal Akışı (Fonno
Akışı)
Enerji denklemi
Kontrol hacminde ısı veya iş etkileşimi yoktur ve potansiyel
enerji değişimi ihmal edilebilir..

İdeal gaz için denklemler cp, h = cpT

Entropi değişimi
Isı geçişi olmadığında sistemin entropisi sadece sürtünme gibi
tersinmezliklerle değiştirilebilir.

56 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Sürtünmeyle Adyabatik Kanal Akışı (Fonno
Akışı)
Verilen yukarı akım hali 1 'e karşılık
gelen sonsuz sayıda muhtemel aşağı
akım hali 2'nin olduğu gayet açıktır
Bu aşağı akım hallerini belirlemenin
kolay bir yolu değişik T2 değerleri
kabul etmek ve kabul edilen bu T2
değerleri için diğer bütün özellikleri
hesaplamaktır.
Değerler T-s diyagramında
çizildiğinde.
Elde edilen eğri Fanno eğrisidir.
Bu çizim ile hesaplamaların
sonuçlarından birçok önemli gözlem
yapılabilir.
s Entropinin maksimum olduğu
noktada Mach sayısı Ma = 1 'dir.
İki kol vardır, biri Ma < 1 için, diğeri
Ma >1 için.

57 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış


Sürtünmeyle Adyabatik Kanal Akışı (Fonno
Akışı)

58 Bölüm 12: Sıkıştırılabilir Akış

You might also like