CHƯƠNG II

CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG

Chủ đề 2.1
I. VẬT CHẤT VÀ Ý THỨC

ThS. Nguyễn Giang Châu

Giảng viên Bộ môn Lý luận Chính trị - Khoa Khoa học Cơ bản
Email: chau.ng@ou.edu.vn
I. VẬT CHẤT VÀ Ý THỨC

II. PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT

III. LÝ LUẬN NHẬN THỨC

I. VẬT CHẤT VÀ Ý THỨC
1. Vật chất và phương thức tồn tại của vật chất
a. Quan niệm của chủ nghĩa duy tâm và chủ nghĩa
duy vật trước C. Mác về phạm trù vật chất
Quan niệm của CNDT về vật chất
Bản chất của thế giới, cơ sở đầu tiên của mọi tồn tại là
một bản nguyên tinh thần, còn vật chất chỉ là sản phẩm
của bản nguyên tinh thần ấy.
Quan niệm của CNDV thời cổ đại về vật chất

Vật chất là một hay một số chất tự có, đầu

tiên, là cơ sở sản sinh ra toàn bộ thế giới.

Đồng nhất vật chất với những dạng tồn tại cụ

thể của nó.
Thuyết ngũ hành
 Quan niệm của Thales Quan niệm của Heraclitus

Nước là bản nguyên của Lửa là bản nguyên của

thế giới thế giới
 Quan niệm của Democritos

- Mọi tồn tại trên thế giới

được tạo nên từ nguyên tử
- Đó là những hạt vật chất
đầu tiên
 Quan niệm của chủ nghĩa duy
vật thời cổ đại về vật chất

TÍCH CỰC HẠN CHẾ

Xuất phát từ chính thế giới
vật chất để giải thích thế
giới
Là cơ sở để các nhà triết
học duy vật về sau phát
triển quan điểm về thế giới
vật chất
=> Vật chất được coi là cơ
sở đầu tiên của mọi sự vật
hiện tượng trong thế giới
khách quan
Nhưng họ đã đồng nhất vật chất với
một dạng vật thể cụ thể
=> Lấy một vật chất cụ thể để giải
thích cho toàn bộ thế giới vật chất
ấy
Những yếu tố khởi nguyên mà
các nhà tư tưởng nêu ra đều mới
chỉ là các giả định, còn mang tính
chất trực quan cảm tính, chưa được
chứng minh về mặt khoa học.
Quan niệm về vật chất thời cận đại Tây âu

Francis Bacon Denis Diderot

(1561-1626) (1713-1784)

- Đồng nhất vật chất với khối lượng

- Vật chất, không gian, thời gian vận
động tách rời nhau
 b. Cuộc cách mạng trong khoa học tự nhiên cuối TK
XIX, đầu TK XX và sự phá sản của các quan điểm duy
vật siêu hình về vật chất
Sự khủng hoảng của thế giới quan duy vật dựa trên
quan niệm truyền thống về nguyên tử khi nhiều phát
minh lớn trong khoa học tự nhiên xuất hiện ở cuối TK
XIX đầu TK XX:
- Năm 1895 : W. Rontgen phát hiện ra tia X
- Năm 1896: H. Becquerel phát hiện ra hiện tượng
phóng xạ

- Năm 1897: J. Thomson phát hiện ra điện tử

- Năm 1901: Kaufman chứng minh khối lượng biến
đổi theo vận tốc của điện tử

- Năm 1905-1916: A. Einstein:Thuyết tương đối hẹp và

thuyết tương đối rộng
Các nhà khoa học, triết học duy vật tự phát hoài
nghi quan niệm về vật chất của Chủ nghĩa duy vật
trước

Chủ nghĩa duy tâm trong một số khoa học tấn

công và phủ nhận quan niệm về vật chất của chủ
nghĩa duy vật

Một số nhà khoa học tự nhiên trượt từ chủ nghĩa

duy vật máy móc, siêu hình sang chủ nghĩa tương
đối, rồi rơi vào chủ nghĩa duy tâm
 c. Quan niệm của triết học Mác-Lênin về vật chất

Quan niệm của Ph. Ăngghen về vật chất

Để có một quan niệm đúng
đắn về vật chất, cần phải có
sự phân biệt rõ ràng giữa
vật chất với tính cách là
một phạm trù triết học,
một sáng tạo, một công
trình trí óc của tư duy con
người trong quá trình phản
ánh hiện thực chứ không
phải là sản phẩm chủ quan
của tư duy
Các sự vật, hiện
tượng của thế
giới, dù rất phong
phú, muôn vẻ
nhưng chúng vẫn
có một đặc tính
chung, thống nhất
đó là tính vật chất
- tính tồn tại, độc
lập không lệ thuộc
vào ý thức
Quan niệm của Lênin về vật chất

V.I.Lênin định nghĩa

Vật chất là một phạm trù triết
học dùng để chỉ thực tại khách
quan được đem lại cho con
người trong cảm giác; được cảm
giác của chúng ta chép lại, chụp
lại, phản ánh và tồn tại không lệ
thuộc vào cảm giác.
 Nội dung định nghĩa

Thứ nhất, vật chất là thực tại khách quan –

cái tồn tại hiện thực bên ngoài ý thức và
không lệ thuộc vào ý thức

Thứ hai, vật chất là cái mà khi tác động vào

các giác quan con người thì đem lại cho con
người cảm giác

Thứ ba, vật chất là cái mà ý thức chẳng qua

chỉ là sự phản ánh của nó
 Ý nghĩa của định nghĩa vật chất

1 2 3 4 5

Giải quyết Khắc phục Tạo tiền đề Là cơ sở

Triệt để
một cách được xây dựng để xây
khắc phục khủng
đúng đắn quan điểm dựng nền
và triệt để hạn chế hoảng, duy vật về tảng vững
cả hai mặt của CNDV đem lại xã hội, và chắc cho
vấn đề cơ cũ, bác bỏ niềm tin lịch sử loài sự liên
bản của trong người. minh ngày
CNDT, bất
triết học. KHTN càng chặt
khả tri. nghiên chẽ giữa
cứu thế triết học
giới về vật DVBC với
chất. khoa học.
d. Phương thức tồn tại của vật chất

Vật chất vận động trong không gian và thời gian

Vận động là phương thức tồn tại của vật chất

“Vận động, hiểu theo nghĩa

chung nhất (…) bao gồm tất
cả mọi sự thay đổi và mọi
quá trình diễn ra trong vũ
trụ, kể từ sự thay đổi vị trí
đơn giản cho đến tư duy”
(Ph.Ăngghen)
Năm hình thức vận động cơ bản của vật chất
VẬN ĐỘNG
XÃ HỘI

VẬN ĐỘNG
SINH HỌC

VẬN ĐỘNG
HÓA HỌC

VẬN ĐỘNG
VẬT LÝ

VẬN ĐỘNG
CƠ HỌC
 Mối quan hệ giữa vận động và đứng im

Tuyệt đối
VẬN
ĐỘNG Vật chất vô cùng, vô tận
Vĩnh viễn

Chỉ xảy ra trong một quan hệ nhất định chứ

không phải mọi quan hệ cùng một lúc
Đứng im
Chỉ xảy ra với 1 hình thức vận động chứ
không phải với mọi hình thức vận động
ĐỨNG
IM
Chỉ biểu hiện khi sự vật còn là nó chưa
biến đổi thành cái khác
Tạm thời
Vận động cá biệt có xu hướng hình thành
sự vật. Vận động nói chung có xu hướng
làm sự vật không ngừng biến đổi 21
 Không gian và thời gian
là hình thức tồn tại của vật chất
Không gian là phạm trù triết
học dùng để chỉ quảng tính
(dài, rộng, cao) và hình dáng
của những dạng vật chất cụ
thể tồn tại trong mối tương
Không gian 3 chiều quan nhất định với những
dạng vật chất cụ thể khác.
Thời gian là phạm trù triết
học dùng để chỉ sự tồn tại
của sự vật được thể hiện qua
Thời gian 1 chiều quá trình biến đổi: nhanh hay
chậm, kế tiếp hay chuyển
hóa,v.v..
đ.Tính thống nhất vật chất của thế giới

Tồn tại của thế giới là tiền đề cho sự thống nhất

của thế giới
Thế giới thống nhất ở tính vật chất của nó

1 2 3

Mọi tồn tại của

Chỉ có một Thế giới vật thế giới vật chất
thế giới duy chất tồn tại đều là những
nhất là thế dạng cụ thể của
vĩnh viễn,
giới vật chất, vật chất, nên
không tự
có trước, chúng có mối liên
nhiên sinh ra,
quyết định ý hệ qua lại, tác
thức con không mất đi.
động qua lại lẫn
người nhau
HẸN GẶP LẠI CÁC BẠN !