UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS

FAKULTETI I TEKNOLOGJISË SË INFORMACIONIT

Departamenti i Elektronikës dhe Telekomunikacionit
Leksionet e lëndës “Matje elektronike” viti akademik 2020-2021

"Matja e madhesive dhe parametrave

elektronike"

1
 MATJA E FREKUENCËS
Frekuenca karakterizon numrin e lëkundjeve në njësi të kohës.
Gjatësia e valës, që përhapet në një mjedis çfardo, jepet nga shprehja:

C Vf
 
f  r r f

Sipas CCIRT, ndarja e frekuencave, rekomandohet të jetë:

• frekuencat shumë të ulta f < 30 kHz;
• frekuencat e ulta 30 kHz < f < 300 kHz;
• Frekuencat e mesme 300 kHz < f < 3 MHz;
• Frekuencat e larta 3 MHz < f < 30 MHz;
• Frekuencat shumë të larta 30 MHz < f < 300 MHz;
• Frekuencat ultra të larta 300 MHz < f < 3 GHz;
• Frekuencat super të larta 3 GHz < f < 3000 GHz;
2
 MATJA E FREKUENCËS

a)Matja e frekuencave të ulta me krahasim të drejtpërdrejtë;

b) Matja e frekuencave të ulta me anën e figurave Lisazhu;

c) Matja e frekuencave të ulta me anën e kondensatorit;

d)Matja e frekuencave të larta me metodën rezonuese;

e) Matja e frekuencave të larta me metodën e krahasimit.

3
a) Matja e frekuencave të ulta me krahasim të drejtpërdrejtë.

GfX GfE GfX GfE

O.E.
a)
b)

Kur diferenca e frekuencave është rreth 10 – 20 Hz, në dedektor

dëgjohet frekuenca e ulët me intensitet proporcional me
diferencën e frekuencave. Barazimi i frekuencave karakterizohet
nga një ton me intensitet të pandryshushëm në dedektor.

4
b) Matja e frekuencave të ulta me anën e figurave Lisazhu

f 1 numri i kulmeve vertikale pozitive


f2 numri i kulmeve ne te djathte

f1
2
f2

f1 3
  1,5
f2 2

5
c) Matja e frekuencave të ulta me anën e kondensatorit

Ç VC 2fX
Bazohet në ngarkim-shkarkimin e
Imes
t
kondensatorit që bëhet nga sinjali
V C mA me frekuencën që do të matet dhe
VC që komandon çelsin elektronik..
fX
t
a) b)

Q I mes
I mes   Q  f X  C V  f X dhe fX   k  I mes
TX C V

Që të kemi vartësi lineare ndaj frekuencës, duhet që tensioni të

mos varet nga frekuenca.

Mënjanimi i gabimit të matjes për efekt të ndryshimit të tensionit bëhet

duke përdorur sinjale katërkëndësh.
6
d) Matja e frekuencave të larta me metodën rezonuese.
CC
L
C

FL VE

b) frez = fX
a)
c)

Bazohet në sjelljen e një qarku rezonues gjatë akordimit me frekuencën

që duam të matim. Përcaktimi bëhet:
• Nëpërmjet tregimit më të madh të tregusit të akordimit kur matet
drejtperdrejt në qarkun kryesor;
• Sipas tregimit më të vogël kur përcaktohet frekuenca e një tjetër qarku
rezonues të çiftuar me qarkun kryesor, nëpërmjet veprimit që ushtron ai
mbi këtë qark.

Gabimi i matjes varet nga selektiviteti i kurbës së rezonancës. Ky gabim

mund të reduktohet nëse bëjme matje në të dy anët e pikës së rezonancës.
Në qarkun në paralel, selektiviteti i kurbës së rezonancës, vlerësohet
nëpërmjet faktorit të mirësisë:
R
Q  CR 7
L
e) Matja e frekuencave të larta me metodën e krahasimit.
Ka dy mënyra matje: GFL (fX) PERZJERESI FFU Δf
a) Duke konsideruar rrafjet zero;
b) Duke konsideruar dy rrafjet.
GFL (fK)
a)
1 2
FH

FL
f
fX = fK fK1 fX = fK fK2

b) c)

Filtri i frekuencës së ulët lejon kalimin e diferencës së frekuencave:

f  f X  f K

dhe nuk lejon kalimin e frekuencave të tjera, si fX, fK dhe fX+fK.

Nëqoftëse frekuenca fK është e ndryshushme në menyrë të vijushme, diferenca e

frekuencave Δf do të ndryshojë sipas vartësisë (b) dhe për fX = fK, do të kemi rrafjet zero.

Meqënëse perceptimi akustik njerzor është në diapazonin e frekuencave 20 Hz – 20 kHz,

8
vartësia e Δf nga f , është si në (c). Drejtëzat janë me të njëjtën pjerësi por me shenjë të
 GFL (fX) PERZJERESI FFU Δf

GFL (fK)
a)
1 2
FH

FL
f
fX = fK fK1 fX = fK fK2

b) c)

Në pikën 1 kemi fX = fK1 + Δf

Në pikën 2 kemi fX = fK2 - Δf

Frekuenca akustike F = Δf mund të matet me një nga mënyrat e përshkruara

më sipër. Në ato raste, kur saktësia e frekuencave fX dhe fK1 janë të larta, në
dalje të filtrit të frekuencës së ulët mund të lidhim një aparat matës
manjetoelektrik, shigjeta e të cilit do të lëkundet me frekuencën e diferencës,
kur kjo do të ketë vlerën 1 – 2 Hz.

Matja e frekuencës me metodën e krahasimit të drejtpërdrejtë, është mjaft e

saktë. Gabimi varet nga saktësia e frekuencës së njohur të pranuar si kampione.
9
MATJA E PARAMETRAVE TË PËRQËNDRUAR
A) Matja e kapacitetit me urat e rrymës alternative

a) Ura e thjeshtë kapacitive:

Përdoret për rastet e kapaciteteve të pastra, dmth. që nuk kanë rrjedhje.

 j1  j1
Z1  Z2  Z 3  R3 Z 4  R4
Z1 Z2 C1 C X

C1 CX Z1 Z 2

Z3 Z4
D AC
 j1  j1
R3 C1 C X 1 1
R4  ose 
Z3 Z4 R3 R4 C1 R3 C X R4

C1 R3
CX 
R4

Kjo urë përdoret për të matur kapacitete me rezistencë të madhe të

dielektrikut.
10
b) Ura me degë rezistivo-kapacitive në seri:

Z1 Z2 Në këto lloj ura realizohet

C1 CX ekuilibër i veçantë për aspektin
R1 RX real dhe për atë imagjinar.

D AC
j1 j1
R1  RS 
R3
R4 C1 C S
Z3 Z4 
R3 R4

R1 RS 1 1
 
R3 R4 C1 R3 C S R4
i1R3=i2R4
i1R1=i2RS R1 R4 C1 R3
RS  CS 
R3 R4

i1XC1=i2XC2 Kjo lloj ure është e dëshirueshme të

i1Z1=i2Z2
përdoret për matjen e kapaciteteve me
rezistencë të lartë të dielektrikut.
11
c) Ura me degë rezistivo-kapacitive në paralel:
Z1 Z 2

Z3 Z4
Z1 Z2 1 1 1 1 1
C1 CX     jC1 ose Z1 
Z 1 R1 j1 R1 1
 jC1
C1 R1
R1 RX
1 1 1 1 1
    j C P ose Z2 
D AC Z2 RP j1 RP 1
 j C P
C P RP
R3
R4 1 1
Z3 Z4 1
 jC1
1
 j C P
R1 RP 1 1
 ose 
R3 R4 1 1
R3 (  jC1 ) R4 (  j C P )
R1 RP

 1   1 
R3   jC1   R4   jC P  R3 R4
 R1   RP 
 dhe C1 R3  C P R4
R1 R P
RR C1 R3
RP  1 4 CP 
R3 R4

Nga ekuivalentimi i degës seriale në paralele, kemi:

RS2  X S2 RS2  X S2
RP  dhe XP  12
RS XS
 Ura komplekse Shering
R2
Z1  R1 Z2 
Z2 1  jC2 R2
Z1
C2 1 1
Z 3  RS  j Z4   j
R1
R2 C S C 4
D AC
RS Ekuacioni i ekuilibrit është :
C4
Z3 Z4  1  R2  1 
R1   j    RS  j 
CS
 C4  1  jC2 R2  C S 

 2 R1 R2C2C S  jR1C S   2 R2 RS C4C S  jR2C4

 C4 R1 C4 R2
 CS 
ose dy komponentet e ekuilibrit  R1
 CS R2
R C  R C R1C2
 S 4 1 2 RS 
C4
Këndi i humbjeve dielektrike

10000
tg  D  CxRx  R4C4  2f C4  106 C4

Tensioni që përdoret arin deri në 10 kV 13
 B) Matja e kapacitetit me metodën rezonuese
L L

GFL CP CX VE GFL CP C CX VE

a) b)

Qarku lekundës përbëhet nga bobina kampion me induktivitet L dhe kondensatori, të

cilit do t`i matet kapaciteti CX. Matja kryhet me gabim të vogël kur çiftimi i qarkut
lëkundës me gjeneratorin, është i dobët.
Vlera e kapacitetit të kondensatorit jepet nga shprehja:
2,53.1010
CX   pF  f – vendoset në kHz dhe L – në µH.
f 2L
Vlera e matur përfshin kapacitetin që matim dhe kapacitetin parazitar të bobinës
kampione. Për të mënjanuar gabimin e krijuar, përdoret skema (b). Skema përmban
elementët L dhe C (variabël).

Matja bëhet fillimisht duke akorduar qarkun L – C në rezonancë për vlerë të madhe C1.
Pastaj lidhet në paralel CX me C dhe, për të njëjtën frekuencë, akordohet qarku në
rezonance për kapacitet C2 . Kapaciteti parazitar nuk influencon në rezultat. 14
 C) Matja e induktivitetit me urën e rrymës alternative:

a) Ura e thjeshte induktive:

Z1 Z2 Z 1  jL1 Z 2  j L X Z 3  R3 Z 4  R4
L1 LX
jL1 j L X L1 L X
 ose 
D AC R3 R4 R3 R4

R3
R4
Z3 Z4 L1 R4
LX 
R3

Kjo urë përdoret për të matur induktivitetin e bobinave me rezistencë aktive shumë të
vogël.

15
b) Ura me degë rezistivo-induktive në seri:

R1  jL1 RS  jLS

Z1 Z2 R3 R4
L1 LX
R1 jL1 RS jLS
  
R3 R3 R4 R4
R1 RX
D AC R1 RS

L1 LS

R3 R4 R3 R4
R3
R4
Z3 Z4 R1 R4 L1 R4
RS  LS 
R3 R3

16
 c) Ura induktive komplekse Maxwell:

1 1 1 1 1
    j C 3 Z3 
Z1 Z 3 R3 j1 R3 1
Z2  j C 3
LS C 3 R3
R1 Z 2  R S  j L S
RS
D AC

R3 R1 R S  j L S R1 R j L S
  jC 3 R1  S 
R4 1 R4 R3 R4 R4
Z3 Z4 1
 j C 3
C3 R3

R1 RS R1 R4
 nga ku RS  dhe
R3 R4 R3

L S
C 3 R1  nga ku LS  C 3 R1 R4
R4

Ura Maxwell konsiderohet si më e dëshirueshme për matjen e bobinave me faktor

të ulët mirësie (dmth se ωLS është e krahasueshme me RS).
17
d) Ura induktive komplekse Hay:

Z1 Z 2

Z2 Z3 Z4
Z1
RP
LP
R1 R4 R4 R3 1
  
C3
D AC
R P jLP R1 jC 3 R1
R4
Z3 R3 Z4 Prej ku:

R4 R3 R1 R4
 nga ku RP
R P R1 R3
R4 1
dhe  nga ku LP  C 3 R1 R4
LP C 3 R1

18
D) Matja e induktivitetit me metodën rezonuese.
LX
L L

GFL CX VE GFL C LX VE

a) b)

Mund të kryhet duke e lidhur bobinën:

a) në seri me kondensatorin C, kur induktiviteti i saj është i krahasushëm me atë
të bobinës kampione;
1 1
L    L X  L
C1 C 2
2,53.1010 C1  C 2 
1

1
 L X ose LX
1  1
 2  
1 
 LX  H 
C1 C 2   C 2 C1 f 2 C1C 2


b) në paralel me kondensatorin C, kur induktiviteti i saj është shumë më i

madh se i bobinës kampione.

1 1 1 2,53.1010
L   L  C1  C 2  ose LX  2 H 
C1 1
 C 2 L X f C 2  C1 
L X
Në të dy rastet matja kryhet me të njëjtën frekuencë por me ndryshim të vlerës së
kapacitetit për të arritur rezonancën nga C1 në C2. 19
 MATJA E PARAMETRAVE ME Q - METËR
Parimi i punës i Q-metrit bazohet në shfrytëzimin e rezonancës në seri, duke matur
tensionin e zbatuar në qarkun lëkundës dhe tensionin në kondensatorin kampion të
tij.
Kjo mundëson matjen direkte të mirësisë dhe të kapacitetit. Me llogaritje mund të
përcaktohen rezistenca aktive, shuarja, induktiviteti si dhe parametrat e një qarku me
parametra të shpërndarë.
V1
L
I
VE1 Z
LX
1  1 
Z  R  jL  X  j  L 
1
ku dhe 
GFL r1 C
CX jC  C 
≈ 2
VE2
r2
Në rezonancë kemi:
3
r3
1 1
X 0 dhe L  ose 
C LC
VS VS VS
I0  ; V L  j L dhe VC 
R R jRC

VS VS VS
I0  ; V L  L  VS Q dhe VC   VS Q
R R RC

ku Q = ωL/R=1/ωRC është mirësia e qarkut. 20

Vlera e tre rezistencave ( r1, r2 e r3 ), duhet të jetë shumë më e vogël se sa
rezistenca aktive e qarkut në rezonancë, në mënyrë që madhësia e rrymës në
pjestues të përcaktohet pothuajse vetëm nga rezistenca e tij dhe jo nga lidhja në
paralel e rezistencës së tij me atë të qarkut në rezonancë.
Rezistenca aktive e bobinave është shumë e vogël (e rendit om). Që gabimi në
përcaktimin e rrymës të jetë rreth 1%, duhet të zgjedhim:
R
r1  r2  r3 
100

Duke u nisur nga matjet me Q-metër, me llogaritje nxjerrim:

1 1 1
R dhe 0 L  L
Q 0 C 0C
02C

Ku ω0 dhe C janë frekuenca këndore dhe kapaciteti i Q-metrit për atë frekuencë.

Meqënëse bobina ka kapacitet vetiak, ne përcaktojmë vlerën efektive të mirësisë,

induktivitetit dhe rezistencës.
 0 Lef
Qef 
Ref 21
 UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS
FAKULTETI I TEKNOLOGJISË SË INFORMACIONIT
Departamenti i Elektronikës dhe Telekomunikacionit
Leksionet e lëndës “Matje elektronike” viti akademik 2020-2021

Faleminderit për vëmendjen !

22