PRINSIP ELEKTRIK STE 1122/UNIT 15/1

KAEDAH SAMBUNGAN SISTEM 3u

OBJEKTIF AM
Memahami konsep-konsep asas sistem sambungan bintang dan
sambungan delta
OBJEKTIF KHUSUS
Di akhir unit ini anda dapat :

Menerangkan bahawa beban tiga fasa boleh disambung secara
Bintang yang mempunyai empat (4) pengalir.

Menyatakan bahawa beban tiga fasa boleh disambung secara
Delta yang mempunyai tiga (3) dawai hidup.

Membuktikan bahawa dalam sambungan Bintang ;
Arus talian = Arus fasa
Voltan talian = 3 Voltan fasa

Membuktikan bahawa dalam sambungan Delta;
Arus talian = 3 Arus fasa
Voltan talian = Voltan fasa

Mengirakan nilai kuasa di dalam sistem 3u

Menyelesaikan masalah pengiraan yang melibatkan sambungan
Bintang dan Delta.









15
Unit
PRINSIP ELEKTRIK STE 1122/UNIT 15/2














9.0 SAMBUNGAN BINTANG
Sambungan Bintang juga dikenali sebagai sambungan Wai (Y) atau STAR. Beban
pada setiap fasa kebiasaannya adalah seimbang . Sambungan jenis ini mempunyai
empat dawai pengalir iaitu tiga (3) dawai hidup dan satu (1) talian neutral;

a) Talian Merah, R
b) Talian Kuning, Y
c) Talian Biru, B
d) Talian Neutral, N



R (Talian Merah)



Beban
N (Talian Neutral)



Beban Beban

Y (Talian Kuning)


B (Talian Biru)



Rajah 9.1 : Sambungan Bintang






INPUT

PRINSIP ELEKTRIK STE 1122/UNIT 15/3


9.0.1 Voltan Talian,
L
V
Voltan talian (
L
V ) ialah nilai voltan yang diukur di antara dua talian hidup.
Manakala, voltan fasa (
P
V ) ialah nilai voltan yang diukur di antara talian hidup
dengan talian neutral (Rajah 9.2).


R A


RN P
E V =

L
V

N
E

L
V
YN P
E V =

BN P
E V =

Y
B C

L
V

B

Rajah 9.2 : Voltan Dalam Sambungan Bintang

Nilai dge dianggap positif apabila bertindak keluar dari titik neutral. E
RN
, E
YN
dan
E
BN
dinamakan Voltan fasa (
P
V ). Beza fasa di antara voltan-voltan fasa adalah
sama iaitu 120
o
. Bagi sambungan bintang, hubungan matematik di antara voltan talian
dengan voltan fasa adalah seperti persamaan (9.1) di bawah ;



( 9.1 )








tan Vol Talian =
3
tan Vol Fasa
3 =
L
V

P
V



Ingat !!!
PRINSIP ELEKTRIK STE 1122/UNIT 15/4


9.0.2 Arus Talian ,
L
I
Arus talian ialah arus yang mengalir di dalam talian, manakala arus fasa pula
ditakrifkan sebagai arus yang mengalir di dalam fasa.


R
L R
I I = (Arus talian merah)



P PR
I I = (Arus fasa merah)


L N
I I = (Arus talian neutral)
N


P PB
I I = (Arus fasa biru)


L Y
I I = (Arus talian kuning)
Y
P PY
I I = (Arus fasa kuning)

L B
I I = (Arus talian biru)
B

Rajah 9.3 : Arus Dalam Sambungan Bintang


Merujuk kepada Rajah 9.3 di atas, bagi sambungan bintang, arus fasa (
P
I ) iaitu
PR
I ,
PY
I
dan
PB
I adalah sama nilainya dengan arus talian ) (
L
I iaitu
R
I ,
Y
I dan
B
I . Dalam bentuk
persamaan matematik, hubungan di antara arus talian dan arus fasa boleh ditulis seperti
persamaan (9.2).




(9.2)














Ini pun
kena
ingat!!!
Arus Talian = Arus Fasa
P L
I I =


PRINSIP ELEKTRIK STE 1122/UNIT 15/5



Contoh 9.1 :
Tiga galangan yang seragam setiap satunya berintangan O 10 dan berkearuhan 0.019H,
diberikan bekalan 415V, 50Hz. Kirakan nilai arus talian, arus fasa, voltan fasa dan voltan
talian jika ketiga tiga galangan tersebut disambung secara bintang.

Penyelesaian :

Voltan talian , =
L
V 415 V (Voltan bekalan u 3 = Voltan talian)
Voltan fasa , 6 . 239
3
415
3
= = =
L
P
V
V V (kerana sambungan bintang)
Dapatkan nilai galangan ,
2 2
L P
X R Z + = ............................... pers. 1

di mana, fL X
L
t 2 = = ) 019 . 0 )( 50 ( 2t = 5.97 O.

O = + = 65 . 11 97 . 5 10
2 2
P
Z

Arus fasa,
65 . 11
6 . 239
= =
p
P
P
Z
V
I = 20.57 A

Arus talian,
P L
I I = = 20.57 A (kerana sambungan bintang)


























Jika voltan bekalan yang
diberikan di dalam soalan
tidak dinyatakan voltan
talian atau voltan fasa,
maka itu adalah
Voltan talian ,
L
V

PRINSIP ELEKTRIK STE 1122/UNIT 15/6


9.1 SAMBUNGAN DELTA ( A )
Di dalam sambungan delta hanya ada tiga(3) dawai pengalir sahaja iaitu talian merah
(R), talian kuning (Y) dan talian biru (B). Titik AB, BC dan AC adalah titik titik
yang berada dalam bahagian fasa. Bebanbeban yang terdapat di setiap fasa
selalunya seimbang iaitu sama magnitudnya.



Talian merah A
R


Beban Beban



Talian kuning Beban
Y
B C

Talian biru
B



Rajah 9.4 : Sambungan Delta














Sambungan delta
juga dikenali sebagai
sambungan Jaring

PRINSIP ELEKTRIK STE 1122/UNIT 15/7


9.1.1 Arus dan Voltan Dalam Sambungan Delta


R
I =
L
I
R

1
I
=
P
I

2
I
=
P
I



P L
V V =


Y
I =
L
I
Y
3
I
=
P
I


B
I =
L
I
P L
V V =
B

Rajah 9.5 : Arus Dan Voltan Dalam Sambungan Delta

Daripada Rajah 9.5 di atas, arus
1
I ,
2
I dan
3
I adalah arus setiap fasa dan dikenali sebagai
arus fasa (
P
I ). Arus
R
I ,
Y
I dan
B
I adalah arus setiap talian dan dikenali sebagai arus talian
(
L
I ). Oleh kerana beban dalam keadaan seimbang, maka arus setiap fasa dan arus setiap
talian adalah sama (persamaan 9.3) dan berbeza fasa sebanyak 120
o
antara satu sama lain.



(9.3)















L B Y R
P
I I I I
I I I I
= = =
= = =
3 2 1
PRINSIP ELEKTRIK STE 1122/UNIT 15/8


Arus Talian = 3 Arus Fasa
P L
I I 3 =






tan Vol Talian = tan Vol Fasa
=
L
V

P
V


Dalam sambungan delta, hubungan di antara arus talian dan arus fasa boleh ditulis dalam
bentuk ungkapan matematik seperti persamaan (9.4).









Di dalam sambungan delta, nilai voltan talian dan voltan fasa adalah sama kerana kedua-
duanya diukur di antara dua(2) dawai hidup. Dan ia boleh diungkapkan dalam persamaan
(9.5) di bawah.




































(9.4)
(9.5)
Untuk perhatian pelajar.
Takrifan bagi arus talian,
arus fasa dan voltan talian
bagi sambungan bintang
dan delta adalah sama.

PRINSIP ELEKTRIK STE 1122/UNIT 15/9



Contoh 9.2 :

Tiga galangan yang seragam setiap satunya berintangan O 10 dan berkearuhan 0.019H,
diberikan bekalan 415V, 50Hz. Kirakan nilai arus talian, arus fasa, voltan fasa dan voltan
talian jika ketiga tiga galangan tersebut disambung secara delta.

Penyelesaian :

Voltan talian , =
L
V 415 V (Voltan bekalan u 3 = Voltan talian)
Voltan fasa , V V
P
415 = (kerana sambungan delta)
Dapatkan nilai galangan ,
2 2
L P
X R Z + =

di mana, fL X
L
t 2 = = ) 019 . 0 )( 50 ( 2t = 5.97 O.

O = + = 65 . 11 97 . 5 10
2 2
P
Z

Arus fasa,
65 . 11
415
= =
p
P
P
Z
V
I = 35.9 A

Arus talian,
P L
I I 3 = = ) 9 . 35 ( 3 = 62.18 A (kerana sambungan delta)


























Bandingkan
jawapan anda
dengan contoh 9.1
PRINSIP ELEKTRIK STE 1122/UNIT 15/10


9.2 KUASA DALAM SISTEM 3u
Kuasa dalam sistem tiga fasa adalah sama dengan kuasa yang ada di dalam sistem
satu fasa iaitu kuasa ketara, kuasa aktif (kuasa sebenar) dan kuasa regangan (reaktif).

9.2.1 Kuasa Ketara (VA)
Dalam sistem 3 fasa yang mempunyai beban seimbang, jika ;


P
I = Arus fasa, =
L
I Arus talian

p
V = Voltan fasa, =
L
V Voltan talian

Kuasa ketara setiap fasa :

P P P
I V S =
(9.6)

Jumlah kuasa ketara dalam sistem 3 u :
P
xS S 3
3
=
u
=
P P
I V 3

=
L L
I V 3
(9.7)

9.2.2 Kuasa Aktif (W)
Kuasa aktif juga dipanggil kuasa purata atau kuasa sebenar.
Kuasa aktif setiap fasa :

u cos
P P P
I V P =
(9.8)

Jumlah kuasa aktif dalam sistem tiga fasa :

P
xP P 3
3
=
u

=
u cos 3
P P
I V


bagi sambungan DELTA :

P L
V V = dan
3
L
P
I
I =
dari pers. (9.8) :
P P
I V P 3
3
=
u
= u cos
3
3 x
I
x V
L
L

=
u cos 3
L L
I V
(9.9)



PRINSIP ELEKTRIK STE 1122/UNIT 15/11






formula ini sama juga bagi sambungan BINTANG.


9.2.3 KUASA REAKTIF (VAR)

Kuasa reaktif juga di panggil kuasa regangan atau kuasa khayal.

Kuasa reaktif setiap fasa :

u sin
P P P
I V Q =


Jumlah kuasa reaktif dalam sistem tiga fasa :

P
xQ Q 3
3
=
u

=
P P
I V 3 sinu (9.10)

bagi sambungan DELTA :

P L
V V = dan
3
L
P
I
I =

dari pers. (9.8) :
u sin 3
3 P P
I V Q =
u
=
u cos
3
3 x
I
x V
L
L

=
u sin 3
L L
I V
(9.11)





formula ini sama juga bagi sambungan BINTANG.














=
u 3
P u cos 3
L L
I V

=
u 3
Q u sin 3
L L
I V

Formula-formula
kuasa sistem 3u bagi
sambungan bintang dan
delta adalah sama.
PRINSIP ELEKTRIK STE 1122/UNIT 15/12


9.2.4 Gambar rajah Segitiga Kuasa
Ketiga tiga kuasa dalam sistem tiga fasa yang diterangkan di atas boleh digambarkan
dengan menggunakan gambar rajah segitiga dalam Rajah 9.6. Segitiga ini dipanggil
segitiga kuasa (Rujuk 7.11.4) .





S = VI
Q


u

P

Rajah 9.6 : Gambar Rajah Segitiga Kuasa



Contoh 9.3
Daripada soalan Contoh 9.2, kirakan jumlah kuasa ketara, kuasa aktif dan kuasa regangan.

i). Jumlah kuasa ketara,
L L
I V S 3
3
=
u
= ) 18 . 62 )( 415 ( 3 = 44.7 kVA
ii). Jumlah kuasa aktif, u cos 3
3 L L
I V P =
u
= ) )( 18 . 62 )( 415 ( 3
Z
R

= 44695.1(
65 . 11
10
) = 38.4 kW

iii). Jumlah kuasa regangan , u sin 3
3 L L
I V Q =
u
= ) 18 . 62 )( 415 ( 3 sin 30.9
o
= 22.9 kVAR













Nota :
8584 . 0
65 . 11
10
= = =
Z
R
Cosu
9 . 30 ) 8584 . 0 ( cos
1
= =

u
o
PRINSIP ELEKTRIK STE 1122/UNIT 15/13








AKTIVITI 9






9.1 Berikan definisi bagi arus talian, arus fasa dan voltan talian di dalam sistem tiga fasa.
9.2 Buktikan formula jumlah kuasa ketara,
L L
I V S 3
3
=
u
di dalam sistem tiga fasa.
9.3 Senaraikan kuasa-kuasa yang ada di dalam sistem satu fasa dan tiga fasa.
9.4 Satu motor tiga fasa beban seimbang sambungan delta diberikan bekalan kuasa 400V.
Arus talian 20A dan kuasa diambil oleh motor ialah 10kW. Kirakan ;
i. Voltan fasa
ii. Arus fasa
iii. Galangan
iv. Faktor kuasa














Uji kefahaman dan ingatan anda dengan membuat
aktiviti berikut. Sekiranya masih kabur, sila jumpa
pensyarah
PRINSIP ELEKTRIK STE 1122/UNIT 15/14








Penilaian Kendiri



1. Lukiskan dan labelkan bahagian-bahagian penting bagi sistem 3 fasa sambungan
delta.

2. Dalam sistem penjanaan, penghantaran dan pengagihan tenaga elektrik terdapat dua
sistem yang biasa digunakan iaitu sistem satu fasa dan sistem tiga. Terangkan
perbezaan kedua-dua sistem dari segi definisi, sambungan talian dan bentuk
gelombang.

3. Tiga(3) gegelung seimbang mempunyai pemuat 9.8 F u , pearuh 0.8H dan perintang
20O bagi setiap fasa. Jika voltan bekalan 415V, 50Hz disambung secara delta,
kirakan ;
i. Arus fasa dan arus talian
ii. Faktor kuasa
iii. Kuasa sebenar

4. Satu motor tiga fasa beban seimbang sambungan Bintang diberikan bekalan kuasa
400V. Arus talian yang mengalir ialah 20A, kirakan kuasa yang dilesapkan jika faktor
kuasa litar ialah 0.78.

















Selamat Mencuba !
Jumpa pensyarah
untuk mengetahui
jawapannya.