Professional Documents
Culture Documents
1809-1882
442
saxeobaTa warmoSoba
* * *
avtoris Sesaxeb
443
saxeobaTa warmoSobisa da arsebobisaTvis
brZolaSi upiratesobis mqone saxeobebis
gadarGenis Sesaxeb
Sinaarsi
Sesavali
444
saxeobaTa warmoSoba
445
Carlz darvini
Gemi azriT, avtori naSromisa `samyaros Seqmnis kvali~ ityoda, rom TaobaTa gansaz-
Rvruli raodenobis Semdeg romeliRac frinvelma gamoGeka kodala an romeliRac mce-
naridan warmoiSva fiTri, da Semdeg TandaTanobiT moxda maTi srulyofili saxiT Gamo-
yalibeba. Tumca es varaudi GemTvis amomwurav pasuxs ar warmoadgens, radgan organul
arsebaTa urTierTSegueba (koadaptacia) da maTi Segueba garemos fizikur pirobebTan
auxsneli rGeba.
swored amitom, udidesi mniSvneloba aqvs cvalebadobisa da Seguebis sakiTxebSi
Rrmad garkvevas. Gemi dakvirvebebis sawyis etapze miviGnevdi, rom am burusiT moculi
problemebis gadasawyvetad saukeTeso saSualeba iqneboda Sinaur cxovelebsa da
kulturul mcenareebze dakvirveba. da sabednierod, imedi ar gamcruebia. aRmovaGine, rom
moSinaurebis Sesaxeb Gveni codnis arasrulyofilebis miuxedavad, igi mainc saukeTeso da
yvelaze saimedo pasuxebs gvawvdis am da sxva Tavsatexi sakiTxebis asaxsnelad. marTalia,
mecnierTa didi nawili, rogorc wesi, amgvar kvlevas did yuradRebas ar uTmobs, magram
minda gabedulad gamovTqva Gemi azri misi didi mniSvnelobis Sesaxeb.
amgvari mosazrebebis gamo, pirvel Tavs swored moSinaurebis pirobebSi cvalebadobis
Seswavlas vuZRvni. amgvarad, Gven davrwmundebiT, rom memkvidreobiTi cvlilebis darad
da, SesaZloa, ufro metadac, mniSvnelovania adamianis unari, susti cvlilebebis mimdev-
robiTi gadarGevis Sedegad daagrovos garkveuli niSan-Tvisebebi. Semdeg gadavalT bune-
baSi arsebul saxeobaTa cvalebadobaze, Tumca am sakiTxs metad mokled Sevexebi, radgan
misi jerovnad Gamoyalibeba mxolod araerTi faqtis moSveliebiT aris SesaZlebeli. imas
mainc SevZlebT, rom cvalebadobisaTvis yvelaze xelsayreli garemo pirobebi ganvixiloT.
Semdeg TavSi SevexebiT arsebobisaTvis brZolis sakiTxs, romelic dedamiwaze mcxovreb
yvela organul arsebas Soris mimdinareobs maTi ricxovnobis geometriuli progresiiT
zrdis gamo. es gaxlavT aRniSnuli malTusis doqtrina, romelic vrceldeba rogorc mcena-
reTa, ise cxovelTa samyaroze. es imas niSnavs, rom TiToeuli saxeobis farglebSi imaze meti
arseba ibadeba, ramdenic gadarGenas SeZlebda. aqedan gamomdinare, mimdinareobs mudmivi
brZola gadarGenisaTvis. igulisxmeba, rom Tu romelime arseba gansxvavdeba saxeobis sxva
warmomadgenlebisgan da Tundac umniSvnelo upiratesobis mimniWebeli Tvisebis matarebe-
lia, cxovrebis rTul da zogjer gansxvavebul pirobebSi mas gadarGenis ufro meti Sesa-
Zlebloba eqneba. maSasadame, moxdeba misi bunebrivi gadarGeva. memkvidreobiTobis mkacri
principidan gamomdinare, gadarGeuli saxesxvaoba gamravldeba axali, saxecvlili formiT.
bunebrivi gadarGevis am fundamentur sakiTxs meoTxe TavSi ganvixilavT _ naTeli gaxdeba,
rom bunebrivi gadarGevis Sedegad TiTqmis gardauvalia sicocxlis naklebad srulyofili
formebis gadaSeneba, rasac Gems mier moxseniebul e.w. niSan-TvisebaTa gansxvavebamde mi-
vyavarT. momaval TavSi ganvixilavT cvalebadobis rTul da SedarebiT ucnob kanonebsa da
korelaciur cvlilebebs. Semdeg oTx TavSi ki am Teoriis yvelaze TvalsaGino da mniSvnelo-
van sirTuleebs SeviswavliT, saxeldobr gavarkvevT, rogor Gamoyalibda martivi organo an
martivi arseba daxvewili agebulebis maRalganviTarebul individad. agreTve SeviswavliT
instinqtis sakiTxs anu cxovelebis gonebriv SesaZleblobebsa da hibridizacias, anu saxe-
446
saxeobaTa warmoSoba
Tavi I
447
Carlz darvini
isini, rogorc wesi, ufro metad gansxvavdebian erTmaneTisagan, vidre nebismieri saxeobis
individebi bunebriv pirobebSi.
rodesac davfiqrdebiT, ramdenad mravalferovania adamianis mier Seqmnili mcenaree-
bisa da cxovelebis jiSebi, romlebic xelovnurad gamohyavdaT da cvlidnen saukuneebis
ganmavlobaSi, gansxvavebuli klimatisa da movlis pirobebSi, Semdeg daskvnamde mivalT:
Gveni Sinauri formebi warmoiSvnen maT winamorbed saxeobebTan SedarebiT mravalferovan
da sakmaod gansxvavebul sasicocxlo pirobebSi. aseve, Gemi azriT, WeSmaritebis marcvali
devs endriu naitis (Andrew Knight) mosazrebebSic, romlis Tanaxmadac cvalebadoba, SesaZ
loa, nawilobriv sakvebis xelmisawvdomobiTac iyos ganpirobebuli. cxadia, rom cocxa-
li arseba axal, gansxvavebul pirobebSi ramdenime Taobis ganmavlobaSi unda arsebobdes,
raTa cvalebadoba SesamGnevi gaxdes. Tu cvalebadobam erTxel mainc iGina Tavi, rogorc
wesi, gagrZeldeba mravali Taobis manZilze. ar arsebobs SemTxveva, rodesac cvalebado-
bas erTxel ukve daqvemdebarebul individs kulturul saxeobad gadaqcevis periodSi es
procesi Seewyvitos. Gveni uZvelesi kulturuli mcenareebi, magaliTad xorbali, kvlav
iZleva axal nairsaxeobebs, Sinaur cxovelebs ki swrafi gaumjobesebisa da saxecvlilebis
unari SeswevT.
didi kamaTi mimdinareobs imis Taobaze, sicocxlis ra etapze iGens Tavs cvlilebis
mizezebi _ embrionis ganviTarebis adreul Tu gviandel stadiaSi, Tu sulac Gasaxvis
momentisTanave. jefri hilaris (Geoffroy St. Hilaire) mier Gatarebulma kvlevam gviGvena,
rom embrionis ganviTarebaSi nebismieri arabunebrivi Gareva simaxinjes iwvevs, rac Tavis
mxriv, sxva araferia, Tu ara erT-erTi variacia. me ki Rrmad mwams, rom cvalebadobis
ZiriTad mizezad SeiZleba miviGnioT zemomqedeba mamrisa da mdedris reproduqciul
sistemebze Gasaxvis aqtamde. amas mafiqrebinebs is, rom, gakultureba an SezRuduli
pirobebi Zlier gavlenas axdens reproduqciul sistemaze, radgan es sistema yvelaze
metad mgrZnobiarea cvlilebebis mimarT. cxovelis moSinaureba advili saqmea, magram
Zalze Znelia aiZulo igi, gamravldes garkveul SezRudul pirobebSi, maSinac ki,
rodesac mamri da mdedri erTad binadroben. meore mxriv, vin moTvlis ramdeni cxoveli
ar mravldeba, miuxedavad imisa, rom Gveulebriv, SeuzRudav pirobebSi uwevs arseboba
Tavis mSobliur qveyanaSi! aseT SemTxvevebs SecdomiT darRveul instinqtebs miaweren.
magram, ramdeni mcenarea, romelic garegnulad didi da Zlieri izrdeba, magram Tesli ar
gamoaqvs. zogierT SemTxvevaSi aRmoGnda, rom Zalze mcire cvlilebebic ki, magaliTad,
wylis nakleboba an siWarbe mcenaris zrdis romelime konkretul periodSi ganapirobebs
mis mier Teslis gamotanas an argamotanas. aq ver moviyvan Gem mier Segrovebul uamrav
amgvar faqts, magram imis sailustraciod, ramdenad uGveuloa SezRudul pirobebSi
cxovelis gamravlebis ganmapirobebeli reproduqciis kanonebi, me mxolod aRvniSnav,
rom mtacebeli cxovelebi, Tundac tropikebidan Gamoyvanilebi am qveyanaSi (inglisSi)
Tavisuflad mrvldebian, (gamonakliss warmoadgenen mtacebeli plantigradebi _ (Zu
Zumwovrebi, romlebic moZraobisas terfs eyrdnobian. magaliTad, adamiani, enoti, daT
vi, kurdReli) da daTvisebrTa ojaxi), maSin, rodesac mtacebeli frinvelebi Zalian
448
saxeobaTa warmoSoba
449
Carlz darvini
450
saxeobaTa warmoSoba
451
Carlz darvini
452
saxeobaTa warmoSoba
ToT, rom es azri ar aris mTlad swori. saqme imaSi mdgomareobs, rom Tavad naturaliste-
bs Soris arsebobs azrTa sxvadasxvaoba imis Taobaze, romel Tvisebebs SeiZleba mieweros
gvaris Rirebulebebi da maTi es uTanxmoeba ZiriTadad empiriul gamocdilebas efuZneba.
ufro metic, gvaris warmoSobis Sesaxeb Gems mier SemdgomSi warmodgenili Sexeduleba
gviGvenebs, rom moSinaurebul cxovelebsa da mcenareebSi gvarisTvis damaxasiaTebel gan-
sxvavebebs verc ise xSirad wavawydebiT.
rodesac vcdilobT ganvsazRvroT struqturul gansxvavebaTa xarisxi axlomdgom Sin-
aur jiSebs Soris, vorWofobT, radgan ar viciT, isini erTi winapari saxeobisagan warmoiS-
vnen Tu ramdenimesagan.
am sakiTxis garkveva GvenTvis metad sasargeblo iqneboda. magaliTad, Tu SevZlebdiT
damtkicebas, rom mwevari, meZebari, terieri, spanieli da buldogi erTi saxeobisagan war-
moiSvnen, amas didi mniSvneloba eqneboda _ igi gagviqarwylebda eWvs imis Sesaxeb, rom mra-
val erTmaneTTan monaTesave saxeobas, magaliTad, dedamiwis sxvadasxva kuTxeSi mobinadre
meliebs, ar gaaGnia cvlilebis unari. me aseve ver davijereb, rom yvela Gveni ZaRli erTi
gareuli saxeobisagan warmoiSva; magram rac Seexeba sxva Sinaur cxovelebs, am Sexedulebis
sasargeblod sakmaod Zlieri varaudebic gamouTqvamT.
miGneulia, rom adamianma mosaSinaureblad iseTi cxovelebi da mcenareebi SearGia,
romelTac cvalebadobisadmi gansakuTrebiT Zlieri midrekileba aqvT da amasTanave, gan
sxvavebuli klimaturi pirobebis atana SeuZliaT. ra Tqma unda, udavoa is faqtic, rom
swored am Tvisebebis gamo esoden fasobs moSinaurebuli jiSebi. magram Gndeba Semdegi kiTx-
va: saidan unda scodnoda velur adamians, rodesac igi pirvelad aSinaurebda cxovels, rom
misi Semdgomi Taobebi nirs Seicvlida da Gvens klimats gauZlebda? im faqtebs, rom virs da
cicars susti cvalebadoba axasiaTebs, GrdiloeTis iremi sicxes, aqlemi ki sicives ver uZ-
lebs, maT moSinaurebaSi xeli ar SeuSlia. me ar meeWveba, rom bunebrivi pirobebidan aRebul
sxvadasxva klasisa da qveynis warmomadgenel mcenareebsa da cxovelebs Tu SevajvarebT da
imdenive Taobas miviRebT, ramdenic Gveni Sinauri jiSebis misaRebad iyo saWiro, aRniSnuli
mcenareebi da cxovelebi iseve gansxvavebulni iqnebian erTmaneTisagan, rogorc arsebuli
jiSebis winapari formebi. uZvelesi jiSebis SemTxvevaSi, albaT SeuZlebelia imis dadgena,
erTi Tu ramdenime saxeobisagan warmoiSvnen isini. is mkvlevarebi, romlebic ufro meore
varauds miiGneven sarwmunod, iSvelieben uZveles wyaroebs, kerZod ki egviptur Zeglebs _
iq, sadac jiSebis uamravi nairsaxeoba gvxvdeba da maTi nawili Zalian waagavs, an SesaZloa,
identuric kia dRes arsebuli cxovelebisa da mcenarebisa. es varaudi sworic rom iyos, ra-
sac mec daveTanxmebodi, igi mainc mxolod im faqtze miuTiTebs, rom dRevandel jiSTagan
zogierTi maSin anu oTxi an xuTi aTasi wlis win warmoiSva. magram batoni horneris (Horner)
Gatarebulma kvlevam gviGvena, rom jer kidev cameti an ToTxmeti aTasi wlis win nilosis
napirebze mcxovrebi adamianebi imdenad ganviTarebulni iyvnen, rom Tixisagan sxvadasxva
nivTebs amzadebdnen. vin Seecdeba Tqvas, ramdeni xniT adre cxovrobdnen egvipteSi dRevan-
deli tiera del fuegosa (argentina) da avstraliaSi mcxovrebi velurebis msgavsi adamian-
ebi, visac naxevrad moSinaurebuli ZaRlebi hyavda.
453
Carlz darvini
mTeli es Tema, rogorc Gans, mainc bundovani rGeba; detalebze ar SevGerdebi, mxolod
ganvacxadeb, geografiuli Tu sxva mosazrebebidan gamomdinare, savaraudoa, rom Sina
uri ZaRlebi gansxvavebuli veluri saxeobebisagan warmoiSva. rac Seexeba cxvarsa da Txas,
maT warmoSobasTan dakavSirebiT jerjerobiT azri ar gamaGnia. batoni bliTis (Blyth)
mier mowodebuli faqtebis safuZvelze induri msxvilfexa kuziani pirutyvis Gvevebis,
xmisa da agebulebis Taviseburebebidan gamomdinare, SegviZlia vivaraudoT, rom isini
evropuli saqonlis sxvadasxva adgilobrivi jiSebisgan warmoiSvnen, xolo kompetenturi
mosazrebebis Tanaxmad, am (evropul) jiSebsac erTze meti veluri winapari hyavda. rac
Seexeba cxenebs, zogi mosazrebidan gamomdinare, romelTac aq ver moviyvan, SemiZlia met-
naklebad vivaraudo, rom maTi yvela jiSi erTi veluri saxeobidan modis, rac mravali
mecnieris mosazrebas ewinaaRmdegeba. batoni bliTi, romlis mravalmxriv codnas yvelaze
metad vendobi da vafaseb, miiGnevs, rom Sinauri frinvelis yvela jiSi erTi saerTo
saxeobis _ induri gareuli qaTmisagan (Gallus bankiva) warmoiSva. rac Seexeba ixvebsa da
kurdRlebs, romelTa jiSebi sruliad gansxvavdeba erTmaneTisagan agebulebiT, isinic
aseve warmoiSvnen Gveulebrivi gareuli ixvisa da kurdRlisagan.
zogierTi mecnieri absurdul ukiduresobaSi vardeba, rodesac saqme exeba Sinauri
jiSebis ramdenime aborigenuli saxeobidan warmoSobis sakiTxs. maT miaGniaT, rom yovel
sufTa jiSs, miuxedavad mcire ganmasxvavebeli niSnebisa, Tavisi gareuli prototipi hyavs.
Tu saqmes ase mivudgebiT, maSin unda vivaraudoT, rom marto evropaSi, sul cota, oci saxeo-
bis gareuli msxvilfexa rqosani cxoveli arsebobda, amdenive saxeobis cxvari da ramdenime
saxeobis Txa _ did britaneTSic. erT-erT avtors isic ki sjera, rom britaneTSi veluri
cxvris 11 saxeoba arsebobda. Tu gaviTvaliswinebT im faqtebs, rom did britaneTSi dRei-
saTvis ar moiZebneba arc erTi mxolod misTvis damaxasiaTebeli ZuZumwovari, xolo safran-
geTSi Zalze mcire rodenobiT, aseve germaniaSi, ungreTSi, espaneTSi da a.S. Tumca TiToeul
am qveyanas hyavs saqonlis gansxvavebuli jiSebi _ unda davuSvaT, rom evropaSi bevri jiSi
iqna gamoyvanili, Torem saidan gaGndeboda jiSebis aseTi mravalferovneba? igive SeiZle-
ba iTqvas indoeTzec. mTeli msoflios Sinauri ZaRlebis SemTxvevaSic ki, romlebic, Gemi
azriT, sxvadasxva gareuli saxeobebisagan warmoiSva, ver uarvyof, rom saqme gvaqvs Zlier
memkvidrul cvalebadobasTan. gana advili dasajerebelia, rom italiuri mwevari (Italian
greyhound), maZebari (bloodhound), buldogi (bull-dog) an sxv. romlebic ase Zlier gansxvdebian
gareul ZaRlisebrTa (Canidae) warmomadgenlebisagan, odesRac arsebobdnen bunebaSi? erT
dros gamoiTqva varaudi, rom TiTqos Sinauri ZaRlebis yvela jiSi ramdenime adgilobrivi
saxeobis Sejvarebis Sedegad warmoiSva. magram amgvari SejvarebiT mxolod mSoblebs Soris
arsebul Sualedur formebs miviRebdiT; Tu GavTvliT, rom ramodenime jiSi zemoxsenebuli
procesis Sedegad iqna miRebuli, maSin unda davuSvaT bunebaSi odesRac bladhaundis, bul-
dogis da spanielis msgavsi veluri formebis arsebobac. ufro metic, SejvarebiT sruliad
gansxvavebuli jiSebis miRebis SesaZlebloba metad gazviadebulia. ueWvelia, rom jiSis
saxecvlileba SemTxveviTi Sejvarebis Sedegad SesaZlebelia; miT umetes, Tu iseTi najvari
individebis gamiznuli gadarGeva xdeba, romlebic sasurvel niSans atareben. magram miWirs
454
saxeobaTa warmoSoba
dajereba, rom SesaZlebelia axali jiSis dauyovnebliv miReba ori sruliad gansxvavebu-
li jiSis an saxeobis Sejvarebis Sedegad. amgvari cda Gaatara ser j. sebraiTma (Sebright), da
sasurvel Sedegs ver miaRwia. pirveli Sejvarebis Sedegad miRebuli naSierebi TiTqmis, an
zogierT SemTxvevaSi, (rogorc es mtredebis SemTxvevaSi moxda) sruliad erTnairebi arian
da yvelaferi martivi Gans; magram rodesac ramdenime Taobis ganmavlobaSi najvarebi erT-
maneTs uwyvildebian, iSviaTad Tu moiZebneba ori erTmaneTis msgavsi naSieri da swored aq
iGens Tavs sakiTxis sirTule. ueWvelia, rom or gansxvavebul jiSs Soris Sualedur saxe-
obas ver miviRebT udidesi mzrunvelobisa da xangrZlivi gadarGevis gareSe.
455
Carlz darvini
gamovyoT. zogierTi mtredis GonGxis Seswavlisas aRmoGnda, rom isini saxis Zvlebis siga-
niT, sigrZiTa da moyvanilobiT gansxvavdebian erTmaneTisagan.
sxvaoba SeiZleba arsebobdes agreTve mtredebis piris sidideSi, quTuToebis sigrZeSi,
nestoebis moyvanilobaSi, enis sigrZeSi (romelic zogjer niskartze sul ar aris damokide-
buli), GiGaxvis zomasa da saylapavis zeda nawilSi, zandarozis (kudusunis) jirkvlis gan-
viTarebis xarisxSi, kudisa da frTis pirveli rigis mfaravi frTisa da kudis bumbulebis
raodenobaSi, frTisa da kudis sigrZis erTmaneTTan da sxeulis sigrZesTan Sefardeba-
Si, fexisa da terfis zomis SefardebaSi, fexis TiTebis brWyalebis raodenobasa da aseve
TiTebs Soris kanis arsebobaSi. SeiZleba gansxvavdebodes bumbuliT Semosvisa da budobis
periodebic. gansxvavdeba kvercxebis zoma da forma, frenis manera, xma da xasiaTi; dabolos,
Tavad mdedri da mamric sul odnav, magram mainc gansxvavdeba erTmaneTisagan. oci nairsaxe-
obis mtredi mainc SeiZleba SeirGes, romlebsac nebismieri orniTologi, Tu mas etyodnen,
rom saqme velur formebTan aqvs, kargad gamokveTil saxeobebad GaTvlida. ufro metic, ve-
rafriT davijereb, rom romelime orniTologma inglisuri safosto, mokleniskarta Tur-
mani, espanuri, berberuli, butia da myvirala mtredebi erT gvars miakuTvnos, miT umetes,
rom am jiSebSi qvesaxeobebic arsebobs.
marTalia, sxvaoba mtredebs Soris Zalian didia, magram mainc daveTanxmebi naturalist-
Ta azrs imis Sesaxeb, rom, yvela mtredi gareuli kldis mtredis (Golumba livia) STamomavalia.
aq namdvilad saWiroa GamovayaliboT is mizezebi, ramac am daskvnamde migviyvana. Tu GamoTv
lili mtredebi nairsaxeobebi ar aris da kldis mtredidan ar warmoSobilan, maSin maT 7 an
8 aborigenuli (adgilobrivi) winapari mainc unda hyavdes, radgan amaze naklebi raodenoba
dResdReobiT arsebul mtredebs ver mogvcemda. aba, butia mtredi rogor warmoiSoboda
ori iseTi mtredis SejvarebiT, Tu erT-erT maTgans mainc ar eqneboda didi GiGaxvi? zemoT
moyvanili yvela aborigenuli jiSic kldis veluri jiSi iqneboda, romlebic xeebze iSvia-
Tad Semosxdebian xolme. Golumba livia-s garda, kidev ori Tu sami saxeobis kldis mtredi
aris cnobili, romelTac Sinauri jiSebis aranairi niSan-Tviseba ar gaaGniaT. aqedan gamom-
dinare, savaraudoa, rom aborigeni gareuli mtredebi unda arsebobdnen im qveynebSi, sa-
dac isini Tavdapirvelad moaSinaures. Tu gaviTvaliswinebT am frinvelebis zomas, qcevasa
da cxovrebis nirs, SeuZleblad mogveGveneba, rom orniTologebi maT ar icnobdnen. SesaZ
loa, isini jer kidev velur mdgomareobaSi gadaSendnen. magram naklebad mosalodnelia,
rom frinvelebi, romlebic ufskrulis Tavze binadrobdnen da maSasadame, kargad frend-
nen, sabolood gawyvetiliyvnen. ase magaliTad, kldis mtredi, romelic Sinauri mtredebis
msgavsi GvevebiT xasiaTdeba, ar gamqrala arc xmelTaSua zRvis sanapiroze da arc brita-
neTis yvelaze patara kunZulebzec ki. SeuZlebelia aseTive Gvevebis mqone amdeni saxeoba
yvela erTad gamqraliyo. ufro metic, zemoT GamoTvlili Sinauri jiSebi msoflios mraval
qveyanaSi gadauyvaniaT transportiT da savaraudoa, rom mravali maTgani isev samSobloSic
dabrundeboda, magram, arc erTi maTgani ar gamxdara gareuli an veluri, Tu ar GavTvliT
Gveulebriv mtreds, romelic kldis mtredis susti saxecvlilebaa da ramdenime adgilas
gavelurda. Tanamedrove gamocdileba gviGvenebs, rom Zalze Znelia veluri cxovelis gam-
456
saxeobaTa warmoSoba
ravleba moSinaurebis pirobebSi, magram Tu davuSvebT, rom mtredis jiSebi marvali saxe-
obidan warmoiSva, isic unda GavTvaloT SesaZleblad, rom uZveles droSi naxevrad velur
adamianebs 7-8 saxeoba moeSinaurebinaT ise, rom maTTvis tyveobaSic didi nayofiereba yo-
filiyo damaxasiaTebeli.
Semdegi seriozuli argumenti sxva SemTxvevebSic SeiZleba gamoyenebul iqnes: marTalia,
yvela zemoGamoTvlili jiSi ZiriTadad gavs kldis mtreds agebulebiT, cxovrebis niriT,
xmiT, SeferilobiT, sxeulis zogierTi nawiliT, magram udavoa, rom maTi sxulis zogierTi
sxva nawili normidan mkveTrad gadaxrilia: mtredebis mTeli ojaxi rom SeviswavloT, iseTi
niskarts vercerTs ver vupoviT, rogorc inglisur safosto mtreds, mokleniskarta Tur-
mans an berberul mtreds aqvs, agreTve, arc erT mtreds ar aReniSneba iseTi aqoGrili bum-
bulebi, rogorc iakobinel mtreds, iseTi kudis bumbuli, rogorc myvirala mtreds. amitom
SeiZleba gvevarauda, rom naxevradvelurma adamianma ara marto moaswro ramdenime saxe-
obis moSinaureba, aramed gamiznulad an SemTxveviT SearGia yvelaze ucnauri saxeobebi.
sabolood, swored es saxeobebi gadaSendnen da ucnobad darGnen. Tumca, garemoebaTa aseTi
saocari damTxveva metad uGveulo da naklebad SesaZlebelia. aseve metad sainteresoa zo-
gierTi faqti mtredebis SeferilobasTan dakavSirebiT. kldis mtredi monacrisfro-mol-
urjoa, kudzeda mfaravebi ki TeTri aqvs. indur qvesaxeobas Golumba intermedia es nawili
mocisfro aqvs, kudis bolos ganapira zoli Savia, xolo misi gare bumbulebi fuZesTan _
TeTri. frTebze ori Savi zoli gasdevs; zogierT naxevrad Sinaur da gareul formas ori
Savi zolis garda, frTebze Savi laqebic aqvs. yvela es niSani erTad am ojaxis sxva arcerT
saxeobaSi ar gvxvdeba. am dros nebismier Sinaur jiSs (Tu sufTa jiSis frinvelebs aviRebT),
yvela zemoT GamoTvlili niSani, kudis bumbulis fuZesTan TeTri Seferilobis GaTvliT,
zogjer mTeli sisruliT aqvs gamoxatuli. ufro metic, rodesac ori sxvadasxva jiSis
mtreds ajvareben, romelTagan arc erTi ar aris mocisfro da arc zemoGamoTvlili niSnebi
aReniSneba, STamomavlobas xSirad SeiZleba yvela es Tviseba gamohyves. magaliTad, Tavad
Sevajvare TeTri farSevangisebri mtredebi, romelTac ucvlelad gadaaqvT maTTvis dam-
axasiaTebeli niSnebi Taobidan TaobaSi, Sav berberulTan, romelTac nacrisferi Seferi-
loba TiTqmis ar axasiaTebT; GemTvis ucnobia amgvari Seferilobis berberulebis arseboba
inglisSi. najvari xundebi Savi, mura da Wreli miviRe. aseve Sevajvare berberuli xalebian-
Tan (Spot). es ukanaskneli TeTri frinvelia wiTuri kudiTa da Sublze aseTive feris xaliT.
am frinvelis niSnebic ucvlelad gadaecema Taobidan Taobas. STamomavloba gamovida muqi
nacrisferi da xalebiani. Semdeg Sevajvare berberul-farSevangisebri da berberul-xale-
biani najvarebi. bartyebs mSvenieri nacrisferi Seferiloba hqondaT, TeTri kudzeda
nawiliT, frTebis ormagi Savi zoliTa da da kudis bumbulis TeTri fuZeebiT, rogorc ga-
reul kldis mtreds!
Gven es faqti SegviZlia avxsnaT winaparTa niSan-TvisebebTan dabrunebis cnobili prin-
cipis moSveliebiT, Tu vivarudebT, rom yvela Sinauri jiSi kldis mtredisagan warmoiSva.
magram Tu am azrs uarvyofT, maSin qvemoT moyvanili ori arc Tu ise sarwmuno varaudidan
erT-erTi unda amovarGioT: pirveli _ an yvela aborigenul saxeobas iseTive Seferiloba
457
Carlz darvini
da laqebi hqonda, rogorc velur mtreds (Tumca dReisaTvis mtredis arc erT Sinaur jiSs
amgvari niSnebi ar axasiaTebs), da, aqedan gamomdinare, yovel jiSs aReniSneboda tendencia
dabruneboda imave Seferilobasa da laqebs. meore SemTxvevaSi TiToeuli jiSi, yvelaze
wmindac ki, sul cota 12 an 20 Taobis manZilze mainc kldis mtredTan unda yofiliyo Sejva-
rebuli. kidev erTxel vimeoreb, Tormeti an oci Taobis manZilze mainc! radgan bunebaSi ar
moiZebneba iseTi faqti, rom bavSvi damsgavsebodes aTi an oci TaobiT moSorebul winapars.
jiSSi, romelic mxolod erTxel daeqvemdebara Sejvarebas, Sejvarebis Sedegad SeZenil
niSanTan dabrunebis tendencia sul ufro da ufro Sesustdeba, radgan yovel axal TaobaSi
ucxo sisxlis narevi ufro Semcirdeba; magram Tu Sejvareba ar momxdara, jiSSi arsebobs
tendencia, daubrundes wina TaobebSi dakargul romelime niSans. am SemTxvevaSi ver vxedavT
mizezs, ratom ar unda SenarGunebuliyo es tendencia Sesustebis gareSe mravali Taobis
ganmavlobaSi. reversiis (dabrunebis) am or, erTmaneTisagan sruliad gansxvavebul movle-
nas xSirad erTmaneTSi ureven memkvidreobiTobis sakiTxebTan dakavSirebul traqtateb-
Si. dabolos, isic minda vTqva, rom nebismieri jiSis mtredebis SejvarebiT miRebuli yvela
naSieri nayofieria. amas sakuTari dakvirvebis safuZvelze vacxadeb, romelic gamiznu-
lad Gavatare erTmaneTisagan yvelaze daSorebuli jiSis mtredebze. magram maSin, rode-
sac Sejvareba xdeba erTmaneTisagan metismetad daSorebuli saxeobis cxovelebs Soris,
erTi SemTxvevac ki ar moiZebneba, rom maTi naSieri sakmarisad nayofieri iyos. zogierTi
mecnieri amtkicebs, rom moSinaurebis xangrZlivi procesi sterilurobis tendencias am-
cirebs. ZaRlisa da sxva Sinauri cxovelebis istoria, rogorc Gans, adasturebs am daskv-
nas monaTesave saxeobebis SemTxvevaSi. magram ar iqneba swori zemoT moyvanili daskvnebis
ganzogadeba imdenad, rom gvevarauda: saxeobebs, romlebic Tavdapirvelad iseve gansx-
vavdebodnen erTmaneTisgan, rogorc safosto mtredi, Turmani, butia an farSevangkuda,
SeeZloT nayofieri STamomavlobis mocema.
SevajamoT yvela es mosazreba, kerZod, naklebad sarwmunoa, rom adamians odesRac See-
Zlo moSinaurebis prcesSi Tavisuflad gaemravlebina mtredebis 7 Tu 8 savaraudo saxeoba;
savaraudo saxeobebi ucnobi darGa da arasdros am mdgomareobas aRar daubrundebian; es
saxeobebi, romlebsac, erTi mxriv, sxva Golumbidae -sTan SedarebiT uGveulo niSnebi axasi-
aTebs, meore mxriv, bevri niSniT Zalze hgvanan kldis mtreds; monacrisfro-molurjo Se-
feriloba da Savi zolebi zogjer uGndebaT rogorc wminda jiSebs, ise najvarebs; dabolos
_ najvarebis STamomavloba sakmaod nayofieria. es faqtorebi, erTad aRebuli, gvafiqre-
binebs, rom yvela Gveni Sinauri mtredis winapari Golumba livia da misi geografiuli qve
saxeobebia.
am azris gansamtkiceblad, SemiZlia davumato erTic, rom Golumba livias anu kld-
ismtredis moSinaureba pirvelad evropasa da indoeTSi SeZles da am saxeobis mtredi
cxovrebis niriTa da agebulebis TaviseburebebiT Sinauri jiSebis msgavsia. meorec, Tumca
safosto mtredi da Turmani metad gansxvavdeba kldis mtredisagan, Tu am ori jiSis qve-
jiSebs SevadarebT, gansakuTrebiT sxvadasxva qveynebidan miRebuls, SesaZlebelia arse-
bobdes TiTqmis uwyveti xazi, romelic maT kldis mtredTan akavSirebs. analogiuri SesaZ
458
saxeobaTa warmoSoba
lebloba arsebobs sxva jiSebis SemTxvevaSic, Tumca ara yvelgan. mesame: niSnebi, romlebic
TiToeul jiSs axasiaTebs, Zalze cvalebadia: aseTia, magaliTad, niskartis kexi da sigrZe
safosto mtredSi, mokle niskarti TurmanSi da kudis bumbulebis raodenoba farSevang-
kuda mtredSi. am faqtis axsna SesaZlebeli iqneba gadarGevaze saubrisas. da meoTxec, sau-
kuneebis manZilze mtredebi Zalian uyvardaT, uvlidnen da Seiswavlidnen mTel msoflioSi.
dedamiwis sxvadasxva adgilebSi isini mravali aTaswleulis win moaSinaures. rogorc pro-
fesorma lepsiusma (Lepsius) mamcno, yvelaze adreuli Ganaweri mtredebis Sesaxeb TariRdeba
Zv. w. 3000 wliT, anu ekuTnis egviptis mexuTe dinastiis epoqas, magram batoni birGis (Birch)
informaciiT, mtredebi moxseniebulia ufro adrec, wina dinastiis erT-erT samzareulo
angariSSi. romaelebi, rogorc pliniusisgan vgebulobT, mtredebSi uzarmazar Tanxas ix-
didnen: saqme iqamde midioda, rom adgendnen maT warmoSobasa da jiSs; `indoeTSi cnobilia
daaxloebiT 1600 wels, akber xani mtredebs Zalze afasebda _ 20 000-ze meti mtredi yvelgan
Tan axlda mis kars. `iranisa da Turanis monarqebi ugzavnidnen mas iSviaT frinvelebs~, da,
rogorc karis istorikosi gvatyobinebs, `misi udidebulesoba am frinvelebs erTmaneT-
Tan ajvarebda, rac manamde aravis gaukeTebia, isini gasaocrad gaaumjobesa~. am periodSi
holandielebic, romaelebis msgavsad, Zalian afasebdnen mtredebs. zemoGamoTvlili mo-
sazrebebis udidesi mniSvneloba im cvlilebebis asaxsnelad, romlebsac mtredebi daeqvem-
debarnen, gadarGevaze saubris dros GvenTvis naTeli gaxdeba, ratom aqvs zogierT jiSs
damaxinjebuli saxe. is faqti, rom mdedri da mamri mtredebis mTeli cxovrebis ganmav-
lobaSi advilad qmnian wyvilebs, sxvadasxva jiSis warmoSobis xelsayrel pirobas qmnis.
amis gamo sxvadasxva jiSebi seiZleba erTad, erT safrinveleSi viyolioT.
me ganvixile Sinauri mtredebis savaraudo warmoSobis sakiTxi, Tumca ara mTeli sisru-
liT; rodesac mtredebi pirvelad viyolie da ramdenime jiSze dakvirveba daviwye, GemTvis
Zneli dasaSvebi iyo, rom isini erTi winaprisagan warmoiSvnen; msgavs viTarebaSi aRmoGnda
bevri sxva naturalistic, romlebic mTiulebis mravalricxovan saxeobebs an frinvelebis
sxva jgufebs Seiswavlidnen. mudmivad maocebda erTi garemoeba: yvela mecxovele da mem-
cenare, visTanac misaubria an romelTa Txuzelebebi wamikiTxavs, Rrmad arian darwmuneb-
ulni, rom interesis sferoSi Semavali gansxvavebuli jiSebi amdenive aborigenuli saxeo-
bidan warmoiSva. hkiTxeT, rogorc amas araerTxel vakeTebdi, herfordis saqonlis cnobil
seleqcioners, dasaSvebia Tu ara, rom misi saqoneli grZelrqiani jiSisagan warmoSobiliyo,
orive erTad ki _ saerTo winapari formisgan, is Tqven masxrad agigdebT. jer ar Semxvedria
mtrediT, Sinauri frinveliT, ixviT, Tu kurdRliT dainteresebuli mkvlevari, romelic
darwmunebuli araa mis mier Seswavlili TiToeuli jiSis damoukidebeli saxeobidan war-
moiSobaSi. van monsi (Van Mons), msxlisa da vaSlis Sesaxeb naSromSi ambobs, rom mas arafriT
SeuZlia daijeros, zogi jiSis, magaliTad, ribston-pipinis (Ribston-pippin) an kodlinis (Codlin
- apple) vaSlis, erTi da imave xis Teslidan warmomavloba. uamravi sxva magaliTis moyvanac
SeiZleba. axsna ki metad martivia _ ama Tu im jiSis xangrZlivi Seswavlis Semdeg maTi gan-
masxvavebeli niSan-Tvisebebis aRmoGena mkvlevarebze did STabeWdilebas axdens da Tumca
maT kargad uwyian, rom es jiSebi mxolod umniSvnelod gansxvavdeba erTmaneTisagan, isini
459
Carlz darvini
460
saxeobaTa warmoSoba
461
Carlz darvini
462
saxeobaTa warmoSoba
samxreT amerikis veluri tomebi muSa saqonels feris mixedviT arGevdnen, aseve iqceod-
nen eskimosebi ZaRlebis SerGevisas. livingstoni (Livingstone) gviGvenebs, rom central-
uri afrikis zangebi, romlebsac arasodes hqoniaT Sexeba evropelebTan, Zalze afaseben
saukeTeso Sinaur jiSebs. marTalia, yvela zemoGamoTvlili ar aris uSualod gadarGevis
faqti, magram amtkicebs, rom uZvelesi droidan udidesi mniSvneloba eniWeboda Sinauri
cxovelebis gamoyvanas da axlac Zalze aqtualuria im xalxebis cxovrebaSi, romlebic
ganviTarebis umdables safexurze imyofebian. sakvirvelic iqneboda, rom isini ar dain-
teresebuliyvnen jiSTa warmoqmniT: kargi da cudi Tvisebebis memkvidreobiT gadacema xom
ase cxadad Gans.
dResdReobiTac qveynis yvelaze cnobili seleqcionerebi garkveuli miznis misaRwevad
meToduri gadarGevis meSveobiT cdiloben axali nairsaxeobis an qvejiSis gamoyvanas, ro-
melic arsebul jiSebze bevrad ukeTesi iqneba. Gveni miznisaTvis ufro mniSvnelovania ga
darGevis is forma, romelsac gaucnobierebeli gadarGeva SegviZlia vuwodoT. igi Sedegia
adamianTa sayovelTao mcdelobisa _ iyolios da SeinarGunos jiSi saukeTeso individebis-
gan. magaliTad, Tu monadires surs kargi pointerebi hyavdes, is cdilobs, rac SeiZleba kar-
gi ZaRlebi iSovos da SemdegSi ajvaros Tavis sakuTar ZaRlebTan, Tumca ar fiqrobs, rom
jiSi yovel jerze gaumjobesdeba. miuxedavad amisa, me mainc mwams, rom msgavsi procesis
Sedegad, saukuneebis ganmavlobaSi SesaZlebelia nebismieri jiSis gaumjobeseba da cvli-
leba ise, rogorc es SeZles beikuelma (Bakewell), qolinzma (Gollins) da sxvebma. maT imave saSu-
alebas mimarTes, oRond ufro meTodurad da ukve TavianTi cxovrebis manZilze Secvales
sakuTari saqonlis garegnoba da Tvisebebi. susti cvlilebebi Zneli SesamGnevia, Tu ar ar-
sebobs mravali wlis win gakeTebuli Ganawerebi zomebis Sesaxeb an jiSis zusti Ganaxatebi.
zogjer igive jiSis ucvleli an odnav Secvlili individebi SemorGenilni arian naklebad
civilizebul mxareebSi, sadac jiSi naklebad iyo gaumjobesebuli. arsebobs sababi vi-
varaudoT, rom mefe king-Garlzis spanieli gaucnobiereblad iqna Secvlili (modificire-
buli) karlos I mmarTvelobis periodidan. zogierT kompetentur avtoritets Rrmad swams,
rom seteri pirdapir spanielidan warmoiSva da nel-nela misgan gansxvavebuli gaxda. aseve
cnobilia, rom inglisuri pointeric metad Seicvala ukanaskneli saukunis manZilze da amis
mizezi, rogorc Tvlian, foqsterierTan (fox-hound) Sejvarebaa. magram GvenTvis sainteresoa
mxolod is faqti, rom cvlileba gaucnobiereblad da safexurebad mimdinareobda, Tumca
sakmaod qmediTi aRmoGnda. rogorc mister borroum (Borrow) macnoba, arc erTi adgilobri-
vi espanuri jiSi ar waagavs Gvens pointers, Tumca eWvgareSea, rom Zveli espanuri pointeri
Tavdapirvelad espaneTidan Gamoiyvanes.
gadarGevis aseTive procesisa da saguldagulo varjiSis Sedegad inglisurma doRis
cxenma siswrafiTa da zomebiT ajoba Tavis winapar arabuli jiSis cxens. amitom, gudvudis
doRze arabul cxenebs SeRavaTs aZleven mxedris wonis gaTvaliswinebiT. lord spenserisa
(Spencer) da sxvaTa naSromebSi naTlad Gans, rom inglisurma msxvilfexa pirutyvma wonaSic
imata da ufro swrafadac miaRwia sqesmwifobas adre aq arsebul jiSebTan SedarebiT.
Tu mraval uZveles naSromSi moyvanil mtredebis aRwerilobebs SevadarebT safosto
463
Carlz darvini
464
saxeobaTa warmoSoba
SemTxvevaSi Gven ar SegviZlia davadginoT da amitom arc viciT Gvens baRebsa da bostnebSi
xangrZlivad kultivirebuli mcenareebis winaprebi. Tu mcenareebis dRevandel
standartebamde moyvanas saukuneebi da aTaswleulebi dasWirda, gasagebi xdeba mizezi,
romlis gamo verc avstraliaSi, Tu imedis koncxze mcxovrebma aborigenebma da verc sxva
qveynebis, aracivilizebulma binadarma adamianebma, ver mogvawodes erTi mcenarec ki,
romlis kultivirebasac azri eqneboda. es imitom ki ar xdeba, rom saxeobebis aseTi mra
valferovnebiT gamorGeul am qveynebSi ar gaaGniaT sasargeblo da saWiro mcenareTa abo
rigenuli jiSebi, aramed imitom, rom adgilobrivi mcenareebis gaumjobeseba xangrZlivi
gadarGeviT ar xdeboda, rogorc es civilizebuli qveynebisTvis aris damaxasiaTebeli.
rac Seexeba velur adamianTa mier Sinauri cxovelebis movlis sakiTxs, mxedvelobidan arc
is unda gamogvrGes, rom am cxovelebs sakvebis mosapoveblad, gansakuTrebiT zogierT
sezonze, TiTqmis brZola uwevT. SesaZlebelia, rom garemo pirobebiT gansxvavebul or
sxvadsxva qveyanaSi erTmaneTisagan konstituciiT an agebulebiT odnav gansxvavebuli
erTi da imave saxeobis individebi erT qveyanaSi ufro metad ganviTardnen, vidre meoreSi,
da, aqedan gamomdinare, bunebrivi gadarGevis procesis Sedegad (rogorc amas qvemoT
ganvixilavT), Gamoyalibdes ori qvejiSi. is faqti, rom GamorGenili qveynebis nairsaxeobe
bi ufro metad hgavs namdvil saxeobebs, vidre civilizebuli qveynebis nairsaxeobebi.
adamianis mier warmoebuli gadarGevis mniSvnelobis ganxilvis Semdeg gasagebi xdeba
Gveni Sinauri rasebis Segueba adamianis moTxovnilebebis mimarT rogorc Tavisi age
bulebiT, aseve cxovrebis niriT. amitomac xdeba, rom Sinauri jiSebi Zalian gansxvavde
bian erTmaneTisgan garegani, xolo sustad _ Sinagani agebulebiT. adamians TiTqmis ar
ZaluZs, an didi gaWirvebiT Tu SeZlebs iseTi cvlilebebis gadarGevas, romlebic ga
regnulad ar vlindeba, Tanac iSviaTad fiqrobs Sinagan agebulebaze. igi cdilobs
gadarGevis saSualebiT imoqmedos mxolod bunebrivad warmoqmnil sust cvlilebebze.
azrad aravis mouvidoda farSevangkuda mtredi gamoeyvana, sanam ar SeamGnevda Tundac
sustad gamoxatul, magram mainc uGveulo kudis mqone mtreds an _ butia mtredi, Tu
odesRac odnav metad ganviTarebuli GiGaxvis mqone mtreds ar SeamGnevda. rac ufro
uGveulo da gamoxatuli iyo raime axladwarmoqmnili niSani, miT ufro ipyrobda igi
adamianis yuradRebas. magram iseTi gamonaTqvamebis gamoyeneba, rogoricaa magaliTad
`cdilobs miiRos farSevangkuda mtredi~, umetes SemTxvevebSi, Gemi azriT, ar aris swori.
adamians, romelmac pirvelad SeamGnia mtredi odnav farTo kudiT, ar daesizmreboda,
ras daemsgavsebodnen am frinvelis STamomavlebi nawilobriv gaucnobierebeli, nawi
lobriv ki meToduri gadarGevis Sedegad. SesaZlebelia, farSevangkuda mtredis winapars
ukve hqonda odnav gafxorili kudis ToTxmeti bumbuli, rogorc, magaliTad, iavis farSe
vangkuda mtreds, an sxva jiSebis zogierT kudze 17 bumbulian individs, SesaZloa pirveli
butia mtredi imaze metad ar beravda GiGaxvs, rogorc mtredTolia beravs xolme say
lapavis zeda nawils. am Tvisebas mtredebis moyvarulTa didi nawili yuradRebas ar aq
cevs, radgan igi jiSis erT-erT damaxasiaTebeli niSani. aqve isic unda iTqvas, rom moyva
rulisaTvis sulac ar aris aucilebeli, mtreds raime gansakuTrebuli da yvelasgan
465
Carlz darvini
466
saxeobaTa warmoSoba
misaRebad, rac gadarGevas xels uSlis. Tumca, Tu adamiani cxovelebsa da mcenareebs Zalze
afasebs da did yuradRebas aqcevs nebismier gadaxras maT Tvisebebsa Tu agebulebaSi, es
ukve warmatebis mniSvnelovani pirobaa. amgvari rudunebis gareSe verafers SevcvliT. me
movismine, rogor amtkicebdnen mTeli seriozulobiT: ra bednierebaa, rom marwyvma mas
mere, rac mebaReebis yuradReba miipyro, Secvla daiwyoo. ueWvelia, rom marwyvi adrec
icvleboda, magram umniSvnelod Secvlil nairsaxeobebs yuradRebas ar aqcevdnen. mas
Semdeg, rac mebaReebma SearGies odnav ufro didi zomis, saadreo da ukeTesi nayofi,
gamoiyvanes misi GiTilebi da Semdeg maTganac saukeTeso SearGies, miviReT marwyvis is
SesaniSnavi jiSebi, romlebic bolo 30-40 welia mogvyavs. cxovelebis SemTxvevaSi, axali
jiSis Seqmnis saqmeSi Zalian didi mniSvneloba eniWeba maTi adgilsamyofelis SemosazRv
ras, raTa ar moxdes Tavisufali Sejvareba. es gansakuTrebiT mniSvnelovania iseT qveynebSi,
sadac isedac bevria gansxvavebuli jiSebi, xolo momTabare velur tomebsa da gaSlil
velebze mcxovreb xalxs isedac iSviaTad hyavs erTi saxeobis erT jiSze meti forma. is
faqti, rom mtredebi mTeli sicocxlis manZilze wyvildebian, Zalian momgebiania mtre
debis moyvarulTaTvis, vinaidanes xels uwyobs wminda jiSebis SenarGunebas erT saf
rinveleSi. aRniSnuli garemoeba Zalze xelsayreli gamodga axali jiSebis warmoqmnisa
Tvis. davamateb, rom mtredebi swrafad da didi raodenobiT mravldebian, arasasurveli
nimuSis amoReba misi sakvebad gamoyenebis gamo advilad xdeba. meore mxriv, Zalze Znelia
katebis mizanmimarTuli Sejvareba da wminda jiSis SenarGuneba, cxovrebis Ramis niris
gamo. marTalia, bavSvebsa da qalebs es cxoveli Zalian uyvarT, magram maTi romelime,
sufTad SenarGunebuli jiSis naxva Zalze Znelia. Tuki aseTi mainc gamoGndeba, igi yo
velTvis sxva qveynidan aris Semoyvanili. miuxedavad imisa, rom eWvi ar mepareba cxovelebis
gansxvavebul, TavisTavad met-naklebad cvlilebis unarSi, darwmunebuli var, rom katebs,
virebs, farSevangebs, batebsa da a.S, imitom ar gaaGniaT gamokveTili niSan-Tvisebebis
matarebeli gansxvavebuli jiSebi, rom maT mimarT gadarGeva ar gamoiyeneba: katebis mimarT
imitom, rom Znelia maTi Sejvareba, virebis mimarT imitom, rom isini mcire raodenobiT
hyavs Rarib xalxs da maT gamoyvanas Zalze mcire yuradReba eqceva (Tumca arc ise didi
xnis win espaneTisa da SeerTebuli Statebis zogierT raionSi es cxoveli saocrad Secvales
da gaaumjobeses), farSevangebis mimarT imitom, rom maTi gamravleba Znelia da patara
gundebad hyavT; batebis mimarT ki imitom rom isini fasoben bumbulisa da xorcis gamo da
misi jiSebis Gveneba araviTar siamovnebas ar warmoadgens; garda amisa, bati, rogorc Gans,
gamoirGeva nakleb plastikuri organizaciiT.
SevajamoT zemoTqmuli cxovelebisa da mcenareebis Sinauri jiSebis warmoSobis
Sesaxeb. Rrmad mwams, rom sasicocxlo pirobebis cvlilebas udidesi mniSvneloba aqvs
cvalebadobis warmoqmnaSi _ rogorc individis organizaciaze pirdapiri zemoqmedebiT,
ise iribad _ sasqeso sistemis meSveobiT. SeuZlebelia, rom cvalebadoba iyos memkvid-
ruli da aucilebeli nebismieri pirobebis dros da yvela organul arsebas axasiaTeb-
des, rogorc amas zogierTi avtori Tvlis. memkvidreobiToba da reversia met-naklebad
gansazRvravs, SenarGundeba Tu ara cvlileba. cvalebadoba eqvemdebareba bevr ucnob
467
Carlz darvini
Tavi II
cvalebadoba bunebaSi
sanam wina TavSi Gamoyalibebul zogad principebs bunebriv pirobebSi arsebuli or-
ganuli saxeobebisTvis gamoviyenebT, jer unda davadginoT eqvemdebarebian Tu ara isini
cvlilebebs. am sakiTxis saTanadod gasaSuqeblad saWiroa mSrali faqtebis grZeli nusx-
is moyvana, magram amas Semdegi naSromisaTvis gadavdeb. aq arc saxeobis gansxvavebul
ganmartebebs ganvixilav _ verc erTma maTganma ver daakmayofila yvela naturalisti;
Tumca maT kargad ar ician, ras gulisxmoben saxeobaze saubrisas. zogadad ki es termini
gulisxmobs warmoqmnis Sedegad miRebul ucnob elementebs. aseve Znelia termin `nair-
saxeobis~ gansazRvra, magram masSi aucileblad igulisxmeba erTiani warmoSoba, Tumca
praqtikulad amis damtkiceba Zalian Znelia. garda amisa, arsebobs egreT wodebuli si-
maxinjeebi, magram isini TandaTanobiT nairsaxeobebSi gadadian. simaxinjeebSi gulisx-
moben nebismier normidan gadaxras, romelic, rogorc wesi, saxeobisaTvis usargeblo
an mavnebelia. zogierTi mecnieri termins _ `saxecvlileba~ _ iyenebs teqnikuri Tval-
sazrisiT da masSi gulisxmobs fizikuri pirobebis moqmedebiT gamowveul cvlilebas.
468
saxeobaTa warmoSoba
469
Carlz darvini
470
saxeobaTa warmoSoba
471
Carlz darvini
kunZulis bunebaSi igive adgili ukavia, rac lokalur formebs anu qvesaxeobebs; magram
radgan gansxvaveba maT Soris metia, vidre lokalur formebs an qvesaxeobebs Soris, natu-
ralistebi maT namdvil saxeobebad miiGneven.
mravali wlis win Tavad vakvirdebodi galapagosis arqipelagSi mobinadre frinve
lebs, vadarebdi maT ara marto erTmaneTs, aramed amerikis kontinentze binadar sxva
frinvelebsac da didad gamakvirva im saocrad bundovanma da pirobiTma gansxvavebam,
romelic arsebobda saxeobebsa da nairsaxeobebs Soris. madeiras kunZulebze binadar
mwerebs batoni uolastoni (Wollaston) Tavis brwyinvale naSromSi nairsaxeobebad Tvlis,
Tumca mravali entomologi maT uyoymanod saxeobebad miiGnevda. irlandiaSic ki bi
nadroben iseTi cxovelebi, romlebic dResdReobiT nairsaxeobebad arian miiGneulni,
Tumca mravali zoologi maT saxeobebis kategorias aniWebs. ramdenime, sakmaod ga
mocdili orniTologi britanul wiTel roWos norvegiuli saxeobis mkveTrad gamoxa
tul nairsaxeobad miiGnevs, maSin, rodesac mravali mecnieri maT didi britaneTisaTvis
damaxasiaTebel gamokveTil saxeobas uwodebs. zogjer mecnierebi or gansxvavebul
formas imitom miiGneven saxeobad, rom maT sabinadro teritoriebs Soris didi daSorebaa.
magram aqve Gndeba kiTxva, ra yvelaze mcire manZiliT unda iyos daSorebuli ori saWvo
forma erTmaneTisagan, rom isini sxvadasxva saxeobad miviGnioT? Tu, vTqvaT, manZili
amerikasa da evropas Soris sakmarisia, SeiZleba Tu ara igive iTqvas manZilze evropidan
azoris kunZulebamde an _ madeiramde, an _ kanaris kunZulebamde, an _ am arqipelagebis
kunZulTa Soris? erTi da imave formas gamocdil mecnierTa erTi nawili nairsaxeobad
miiGnevs, meore ki, maTi Taviseburebebis gamo, saxeobad Tvlis. kamaTi imis Sesaxeb, Tu
romelia maT Soris marTali, am terminebis zust gansazRvramde wylis nayva iqneboda.
Gvens yuradRebas mkafiod gamoxatuli saxeobis mravali SemTxveva iqcevs, ramdenadac
maT geografiul ganawilebasTan dakavSirebuli mravali saintereso argumenti gaGnda,
romelTa daxmarebiT SeiZleba ganisazRvros saxeobisa da nairsaxeobis statusi. maga
liTad moviyvan yvelasaTvis cnobili mcenareebis Primula vera-s da elatioris SemTxve
vas. es ori mcenare erTmaneTisagan sagrZnoblad gansxvavdeba: maT gansxvavebuli sur
neli aqvT da sxvadasxva periodSi yvavian, sxvadasxva pirobebSi xaroben da zrdasrulni
sxvadasxva simaRles aRweven: gansxvavebulia agreTve maTi gavrcelebis areali, bolos,
Zalian yuradRebiani mecnier-damkvirveblis gartneris (Garthner) cdebi gviGvenebs,
rom maTi Sejvareba Zalian rTuli saqmea _ GamoTvlili niSan-Tvisebebi, wesiT, sruliad
sakmarisi unda iyos, rom ori forma gansxvavebul saxeobad miviGnioT, magram, meore
mxriv, maT mravali Sualeduri rgoli aerTianebs, da metad saeWvoa am Sualeduri rgo
lebis hibriduli buneba; amas garda, uamravi cdis Sedegi adasturebs, rom am or mcenares
saerTo winapari hyavs da maSasadame, isini nairsaxeobebia.
sakiTxis rudunebiT kvlevisa da Seswavlis Sedegad naturalistebi, bolos da bo-
los, aucileblad SeTanxmdebian imis Taobaze, rogor unda mieniWos esa Tu is statusi
yvelaze kargad Seswavlil qveynebSi didi raodenobiT arsebul saeWvo formebs. me yo
472
saxeobaTa warmoSoba
velTvis maocebda is faqti, rom Tu romelime cxoveli an mcenare bunebaSi Zalze sasarge-
bloa adamianisTvis da ase Tu ise ipyrobs mis yuradRebas, TiTqmis yvelgan vxvdebiT Ga-
nawerebs maTi nairsaxeobebis Sesaxeb. amaze metic, zogierTi mecnieri maT saxeobebad
aRiarebs. magaliTad, erTi SexedviT ubralo muxa, naxeT, ra guldasmiT SeuswavliaT! da
miuxedavad amisa, erT-erTi germaneli mecnieri gamoyofs mis Tormetze met saxeobas,
romlebic yovelTvis nairsaxeobebad iyo miGneuli. zustad aseve, Gvens qveyanaSi moRvawe
gamocdil botanikosTa erTi nawili muxis or formas _ Quercus sessiliflora-sa da Q. peduncu-
lata-s _ saxeobas miakuTvnebs, meore ki _ nairsaxeobas. rodesac axalgazrda naturalisti
iwyebs misTvis aqamde ucnobi organizmebis Seswavlas, Tavidan Zalian gauWirdeba imis
dadgena, gansxvavebuli niSan-Tvisebebidan romeli GaTvalos saxeobis maxasiaTebelad
da romeli _ nairsaxeobis, radgan man jer araferi icis sakvlev organizmTa jgufis cva-
lebadobis Sesaxeb. Tumca, Tu igi Semoifargleba konkretul qveyanaSi arsebuli erTi
romelime klasis SeswavliT, maleve gadawyvets, ra niSniT gansazRvros yvelaze saeWvo
formebic ki. Tavdapirvelad masze did STabeWdilebas moaxdens Sesaswavl formebSi
aRmoGenili gansxvavebebi, amitom dasawyisisaTvis Seecdeba, rac SeiZleba meti saxeoba
gamoyos. garda amisa, sawyis etapze mas ar gaaGnia sakmarisi informacia sxva jgufebsa
da qveynebSi arsebul analogiur nairsaxeobebze. aseTi informacia aucileblad Seucv-
lida pirvel STabeWdilebas. dakvirvebebis procesSi igi kidev ufro met sirTuleebs
Sexvdeba _ aucileblad aRmoaGens sakvlev formebTan Zalian axlos mdgom sxva formeb-
sac. magram Tu Gveni naturalisti metad gaafarToebs kvleva-Ziebas, bolos aucileblad
gaarkvevs, romel formebs uwodos saxeobebi da romels _ nairsaxeobebi. am warmatebis
safuZveli ki aucileblad iqneba didi cvalebadoba, romlis gamo sxva naturalistebma
kamaTic SeiZleba gamarTon.
ufro metic, Tu igi Seecdeba erT dros sxva qveynebidan Semoyvanili saxeobebic Se
iswavlos da maTi daxmarebiT saeWvo formebs Soris Sualeduri rgolebi aRmoaGinos,
mas mTlianad am saxeobaTa analogiaze mouwevs dayrdnoba. aq ki sirTuleebi namdvilad
zenits miaRwevs. da marTlac, jer aravis gauvlia xazi saxeobebsa da qvesaxeobebs anu
im formebs Soris, romlebic, mravali mecnieris azriT, marTalia uaxlovdebian, magram
verafriT ver adian saxeobis rangamde. igive SeiZleba iTqvas qvesaxeobebsa da kargad
gamokveTil nairsaxeobebs, an naklebad gamokveTil nairsaxeobebsa da individualur gan-
masxvavebel niSan-Tvisebebs Soris, romlebic erTmaneTzea gadajaWvuli. es gansxvavebe-
bi SeumGnevlad erwymis erTmaneTs da erT uwyvet rigs qmnis, xolo yoveli rigi namdvil
gadasvlaze metyvelebs. Sesabamisad, individualur gansxvavebebs Zalze mniSvnelovnad
(Tumca sistematikosebisTvis isini nakleb sainteresoa) miviGnev, radgan isini gadadg-
muli pirvel nabijia nairsaxeobaTa warmoqmnis gzaze. xolo is nairsaxeobebi, romlebic
garkveulwilad gamokveTili da mudmivia, gvexmareba ufro mkafiod gamokveTili nair-
saxeobebis dadgenaSi, es ukanasknelni ki, Tavis mxriv, qvesaxeobebisa da Semdeg saxeo-
bebis dadgenaSi. gansxvavebaTa erTi safexuridan meore, ufro maRal safexurze gadasvla
zogjer SeiZleba gamowveuli iyos TviT organizmis bunebiT an im fizikuri pirobebis
473
Carlz darvini
474
saxeobaTa warmoSoba
475
Carlz darvini
476
saxeobaTa warmoSoba
sxvagvaradac iTqvas: Tu saubari Seexeba msxvil gvars, romlis sawyisi saxeobebis anu
nairsaxeobis raodenoba gamoixateba saSualoze meti ricxviT, misi mravali Gamoyalibe
buli saxeoba garkveulwilad waagavs nairsaxeobas, radgan isini erTmaneTisagan naklebad
gansxvavdebian. ufro metic, msxvili gvaris saxeobebi erTmaneTTan isevea dakavSirebuli,
rogorc erTi saxeobis mravali nairsaxeoba. arc erTi naturalisti ar mohyveba imis
mtkicebas, rom erTi gvaris yvela saxeoba erTnairad gansxvavdeba erTmaneTisagan, piriqiT,
misi (gvaris) dayofa SeiZleba qvegvarebad an sxva ufro mcire jgufebad. rogorc frisma
SeniSna, saxeobis patara jgufebi, Gveulebriv, jgufdebian sxva saxeobebis irgvliv. ra
aris nairsaxeobebi, Tu ara erTmaneTTan araTanabrad dakavSirebuli da garkveuli _ maTi
mSobliuri formebis irgvliv Tavmoyrili formebis jgufi? erTi gansxvaveba ki ueWvelad
arsebobs saxeobebsa da nairsaxeobebs Soris _ nairsaxeobebi rogorc erTmaneTisagan, ise
mSobliuri saxeobisagan naklebad gansxvavebulni arian, vidre erTi gvaris saxeobebi.
magram rodesac saubari iqneba imaze, rasac niSnis divergencias vuwodeb, davinaxavT,
rom amis axsna SesaZlebelia Semdegnairad: mcire gansxvavebebi nairsaxeobebs Soris SeiZ
leba gadaiqces saxeobebs Soris mniSvnelovan gansxvavebad.
aris kidev erTi sakiTxi, romelic sainteresod mesaxeba. nairsaxeobebis gavrcelebis
areali bevrad ufro SezRudulia _ es aris truizmi (banaloba), radgan rom aRmoGndes,
nairsaxeoba ufro farTod aris gavrcelebuli, vidre misi savaraudo mSobluri saxeo
ba, maSin isini erTmaneTs saxelebs gaucvlidnen. is saxeobebic, romlebic sxva saxeobaTa
msgavsia da amiT nairsaxeobebs mogvagonebs, xSirad SezRudul arealzea gavrcelebuli.
magaliTad, h.s. uotsonma londonis mcenareTa katalogSi (meoTxe gamocema) 63 mcenare
mominiSna, romlebsac saxeobaTa kategoria aqvT miniWebuli, magram imdenad axlos dganan
sxva saxeobebTan, rom maTi rangi eWvs badebs. es 63 saxeoba im provinciaTagan 6,9-Sia
gavrcelebuli, romlebadac dayo didi britaneTi batonma uotsonma. imave katalogSi
7,7 provinciaSi gavrcelebuli 53 nairsaxeobaa aRwerili, xolo saxeobebi, romlebsac
es nairsaxeobebi miekuTvneba, 14,3 provinciaSia warmodgenili. ase rom, aRiarebul
nairsaxeobebs iseTive SezRuduli gavrceleba aqvs, rogorc erTmaneTTan axlos mdgom
formebs. aRsaniSnavia, rom uotsoni maT miiGnevs saeWvo saxeobebad, yvela sxva ingliseli
botanikosi ki _ WeSmarit saxeobebad.
sabolood, SeuZlebelia nairsaxeoba ganasxvavo saxeobisgan ise, rom: ar aRmoaGino
Sualeduri damakavSirebeli rgolebi; ar daamtkico maT Soris gansxvavebis garkveuli
xarisxis arseboba, imitom, rom erTmaneTisgan mcired gansxvavebuli ori forma, Gveu-
lebriv nairsaxeobad miiGneva.
Tu gvarebSi Semavali saxeobebis raodenoba am qveynisTvis saSualoze metia, maTi
nairsaxeobebis raodenobac saSualoze metia. msxvil gvarebSi saxeobebs erTmaneTTan
mWidro, magram araTanabari kavSirebi aqvs da garkveul saxeobaTa garSemo iyris Tavs.
aseve, cxadia, rom sxva saxeobebTan Zalze axlos myof saxeobebs SezRuduli gavrcele-
ba axasiaTebs. amis gamo, msxvili gvaris saxeobebi nairsaxeobebis analogiebia. amgvari
477
Carlz darvini
analogiebis gageba rTuli ar aris, Tu gaviTvaliswinebT, rom saxeobebi erT dros nair-
saxeobebi iyo. magram Tu davuSvebT, rom TiToeuli saxeoba damoukideblad Seiqmna, maSin
es analogia GvenTvis sruliad auxsneli gaxdeba.
Gven agreTve vnaxeT, rom msxvili gvarebis yvelaze dominanti saxeobebi klasis far-
glebSi saSualod nairsaxeobebis met raodenobas warmoqmnis, xolo nairsaxeobebs axasia
Tebs tendencia saxeobebad gardaqmnisa. amgvarad, msxvili gvarebi ufro gamsxvilebisken
miiswrafvian, bunebaSi SeiZleba SevniSnoT, rom sicocxlis dominanti formebi ufro
meti dominirebisken miiltvian da toveben didi raodenobiT dominant modificire-
bul (Secvlil) STamomavlobas. magram qvemoT ganxiluli iqneba gza, romliTac msxvili
gvrebis ufro mcire gvarebad dayofaa SeaZlebeli. amgvarad, mTel samyaroSi sicocxlis
formebi jgufebad iSleba.
Tavi III
brZola arsebobisaTvis
478
saxeobaTa warmoSoba
melic Gitis bumbuls Tavisi oTxi fexiT GabRauWebia an kidev wyalSi myvinTavi xoWoebi
Tu bususiani Teslebi, romelTac niavi gaitacebs xolme. mokled, Gven SegviZlia vixi-
loT Seguebis Zalze lamazi nimuSebi organuli samyaros yvela nawilSi da mainc, Gndeba
kiTxva: rogor xdeba Gems mier Ganasaxovan saxeobebad wodebuli nairsaxeobebis nel-nela
gardaqmna kargad gamokveTil saxeobebad ise, rom sabolood isini bevrad ufro gansxvav
debian erTmaneTisagan, vidre erTi da imave saxeobis nairsaxeobebi? rogor warmoiqmneba
saxeobaTa is jgufebi, romelTac gvarebs vuwodebT da romlebic Tavis mxriv, kidev ufro
gansxvavdebian erTmaneTisagan, vidre gamokveTili saxeobebi? es yvelaferi arsebobisaT-
vis brZolis Sedegia, razedac kidev ufro amomwuravad Semdeg TavSi visaubrebT. swored
arsebobisaTvis brZola ganapirobebs imas, rom nebismieri, ragind umniSvnelo saxecvli-
leba, Tu igi xelsayrelia saxeobis nebismieri individisTvis, xels uwyobs am individis
SenarGunebas. SemdgomSi es Tviseba mis STamomavals gadaecema, da amgvarad, gadarGenis
ukeTesi Sansi eZleva, radgan dabadebulTagan Soris mxolod mcire raodenoba SeiZleba
gadaurGes ganadgurebas. swored am princips, romelic gulisxmobs nebismieri Tundac
umniSvnelo, magram xelsayreli cvlilebis SenarGunebas, bunebrivi gadarGeva vuwode,
raTa igi adamianis mier Gatarebuli gadarGevisagan ganmesxvavebina. ukve vnaxeT, rom ada-
mianma seleqciis meSveobiT miiRo SesaniSnavi Sedegebi da SesaZlebeli gaxada organul
arsebaTa Tavisi saWiroebisamebr marTva bunebisagan boZebuli umniSvnelo, magram xel-
sayreli cvlilebebis dagrovebis saSualebiT. magram, bunebrivi gadarGeva, rogorc amas
SemdgomSi vnaxavT, bunebis marad moZravi Zalaa da warmoudgenlad aRemateba adamianis
mwir SesaZleblobebs iseve, rogorc xelovnebis Zalas.
axla ki dawvrilebiT ganvixilavT arsebobisaTvis brZolis sakiTxs. ganzraxuli maqvs
Gems Semdeg naSromSi mas kidev ufro meti adgili davuTmo. pativcemulma de kandolma
da laielma mTeli sigrZe-siganiT da filosofiurad warmoaGines, rom organuli arse-
bebi Gabmulni arian erTgvar konkurenciaSi. am kuTxiT mcenareTa Seswavla manGesteris
dekanis u. herbertis msgavsad mTeli ZalisxmeviT jer aravis uwarmoebia, rac albaT mis
mier mebaReobis safuZvliani codnis Sedegia. araferia imaze advili, rom aRwero arse-
bobisaTvis brZolis universaluri WeSmariteba, magram gacilebiT ufro rTulia (Gem-
Tvis, yovel SemTxvevaSi) yovelTvis gaxsovdes es WeSmariteba. Rrmad mwams, rom Tu ara
arsebobisaTvis brZola, iseTi movlenebi, rogoricaa saxeobis gavrceleba, maTi met-nak-
lebi sixSire, gadaSeneba Tu cvalebadoba arasworad iqneboda aRqmuli da gagebuli. Gven
bednierebiT aRsavseni SevyurebT bunebas, xSirad vxedavT sakvebis siuxves, magram ver
vamGnevT an gvaviwydeba, rom Gvens garSemo myofi moWikWike, erTi SexedviT uwyinari Gite-
bi ZiriTadad marcvleuliTa da mwerebiT ikvebebian da amdenad, ganuwyvetliv anadgure-
ben sxvaTa sicocxles. Tavad Gitebi da maTi kvercxebi ki xSirad mtacebeli frinvelebisa
da cxovelebis samiznea. yovelTvis rodi gvaxsovs, rom Tu dRes sakvebi uamravia, es ar
niSnavs, rom ase iqneba yovel wels da yvela sezonze.
unda aRvniSno, rom termins `arsebobisaTvis brZola~ farTo, metaforuli mniSvne
lobiT viyeneb, rac gulisxmobs cocxali arsebebis erTmaneTTan damokidebulebas,
479
Carlz darvini
480
saxeobaTa warmoSoba
481
Carlz darvini
482
saxeobaTa warmoSoba
Tavad es saxeoba xdeba romelime mtacebeli cxovelis nadavli da xSirad aisaxeba maT sa-
Sualo raodenobaze. aqedan gamomdinare, naTeli xdeba, rom gnolis, roWosa da kurdRl-
is raodenoba nebismieri didi samflobelos farglebSi ZiriTadad damokidebulia mcire
mtacebel cxovelTa mier maT ganadgurebaze. momavali oci wlis manZilze erTi cxovel-
ic rom ar moklan inglisSi nadirobisas, magram amave dros arc mtacebeli cxovelebi
gaanadguron, maTi ricxvi, albaT, mainc Semcirdeba. miT umetes, mcirdeba maTi raodeno-
ba, radgan yovelwliurad asobiT aTass klaven nadirobisas. meore mxriv ki, arsebobs is-
eTi cxovelebic, magaliTad, spilo da martorqa, romlebsac mtacebeli cxovelebisagan
raime safrTxe ar emuqrebaT (vefxvic ki iSviaTad bedavs Tavs daesxas spliyvs, romelsac
deda spilo icavs).
saxeobaTa saSualo raodenobis GamoyalibebaSi erT-erT gadamwyvet rols klimatic
TamaSobs. gamovTvale, rom 1854-55 wlebis zamTarma marto Gems did galiaSi Gitebis oTxi
mexuTedi gaanadgura. es Zalian seriozuli danaklisia, Tu gaviTvaliswinebT, epidemi-
uri daavadebebiT gamowveuli adamianTa sikvdilianobis 10%-iani maGvenebelic ki Za-
lian didad iTvleba. klimatis zemoqmedeba, erTi SexedviT, arsebobisaTvis brZolisagan
sruliad damoukidebeli faqtoria. magram, ramdenadac klimatis zemoqmedeba ganapiro-
bebs sakvebis raodenobas, igi iwvevs sastik dapirispirebas erTi romelime saxeobis an
sxvadasxva saxeobis im individebSi, romlebic klimatis pirdapiri gavlenis dros erTi
da imave saxis sakvebiT ikvebebian. Zlieri sicivis pirdapiri moqmedebis SemTxvevaSic
ki, zaraldebian yvelaze susti an iseTi individebi, romlebmac naklebi sakvebi iSoves
zamTris manZilze. rodesac samxreTidan GrdiloeTisaken vmogzaurobT, an nestiani re-
gionidan mSralSi gadavinacvlebT, vamGnevT, rogor mcirdeba zogierTi saxeoba da bo-
los sul qreba, da radgan klimaturi pirobebis cvla aseTi TvalnaTelia, am movlenas
Zalauneburad mivawerT mis pirdapir moqmedebas. magram es mcdari Tvalsazrisia: Gven
gvaviwydeba, rom, ragind mravalricxovanic ar unda iyos esa Tu is saxeoba, is dro-
dadro mniSvnelovnad nadgurdeba mtaceblebis an konkurentebis mier, romlebic imave
teritoriaze saxloben da imave sakvebiT ikvebebian. da Tuki mtrebsa da konkurentebs
klimaturi pirobebis cvlilebiT odnavi upiratesoba mainc miecemaT, isini raodeno-
brivad Zalian moimateben, rac imave teritoriaze gavrcelebuli sxva saxeobebis klebas
gamoiwvevs. rodesac Gven samxreTisaken vmogzaurobT da vamGnevT, rom esa Tu is saxe-
oba ricxobrivad Zalian iklebs, darwmunebulni unda viyoT, rom erTi saxeobis matebis
mizezi swored igivea, rac meore saxeobis klebisa. zustad igive xdeba, rodesac Grdilo-
eTisaken vmogzaurobT, Tumca ki cvlileba naklebad TvalSi sacemia, radgan GrdiloeTis
mimarTulebiT klebulobs saxeobaTa saerTo raodenoba da, cxadia, konkurent saxeobaTa
raodenobac. amitom GrdiloeTSi an maRalmTianeTSi ufro xSirad gvxvdeba tandabali
da mSrali individebi, rac klimatis pirdapiri zemoqmedebiTaa ganpirobebuli. rodesac
Tovlian mwvervals an arqtikis regions mivaRwevT anu srul udabnoSi SevalT, aq arse-
bobisaTvis brZola mxolod stiqiasTan mimdinareobs.
483
Carlz darvini
484
saxeobaTa warmoSoba
nakveTia, xolo, gorakebze, alag-alag Sotlandiuri fiWvi xarobs. bolo 10 wlis manZilze
aq didi teritoriebi SemoiRoba da yvelafers TavisiT moedo fiWvis xeebi, zogan ise
mWidrodac, rom erTmaneTis zrdas abrkolebdnen.
rodesac davrwmundi, rom es axlad wamozrdili xeebi aravis daurgavs da marTla
TavisTavad moSenda, Zalian gamikvirda, rom iqve, gverdiT, gaveranebuli da SemouRobavi
miwebis daTvalierebisas, erTi fiWvic ki versad SevamGnie; magram rodesac kargad davak-
virdi, jagebi mivwi-movwie, mravali axalnayari nergi aRmovaGine, romelic saqonels ga-
daeTela. erT kvadratul iard farTobze, erT-erTi Zveli nargavidan asiode iardis mo-
SorebiT, 32 axlad amosuli xe aRmovaGine, da erTi maTganis asakis maGvenebeli rgolebis
gadaTvliT mivxvdi, rom igi 26 wlis manZilze cdilobda tani aeyara, magram ver SeZlo.
amitom, sruliad logikuria, rom SemoRobvisTanave miwa xSiri fiWvnariT daifara. ma-
gram, isic aRsaniSnavia, es verani adgili imdenad moSiSvlebuli iyo, rom veravin war-
moidgenda, saqoneli ase mizandasaxulad Tu dauwyebda iq sakvebs Zebnas.
amgvarad, TvalnaTliv vixileT, rogor gansazRvra saqonelma miwis nakveTze Sot-
landiuri fiWvis yofna-aryofnis sakiTxi. swored amgvaradve dedamiwis zogierT nawil-
Si mwerebi gansazRvraven saqonlis beds. amis yvelaze saintereso magaliTia paragvai,
radganac iq arc cxenebs, arc saqonels da arc ZaRlebs arasodes uarsebia veluri saxiT,
Tumca qveynis samxreTiT da GrdiloeTiT uamravi gavelurebuli cxovelia. azarasa da
rengeris azriT es faqti ganpirobebulia paragvaiSi erT-erTi saxeobis buzis arsebo-
biT, romelic kvercxs am cxovelTa axalSobili naSieris WipSi debs. kidev kargi, rom am
isedac mravalricxovani buzis gamravlebas, rogorc Gans, sxva paraziti mwerebi aferxe-
ben. aqedan gamomdinare, Tu mweriWamia frinvelTa raodenoba paragvaiSi Semcirdeboda,
maSin moimatebda parazituli mwerebis ricxovnoba da buzebisa daiklebda, rac, Tavis
mxriv, xels Seuwyobda veluri pirutyvisa da cxenebis gavrcelebas, mcenareTa samyaros
Secvla ki Tavis mxriv, mniSvnelovnad Seucvlida saxes iqaur mcenareulobas; es ki, ra
Tqma unda, mwerebzec aisaxeba, rac kargad gamoGnda stoaordSiris magaliTze da ase Sem-
deg, da ase Semdeg... TandaTanobiT Sedegebis ufro da ufro rTul suraTTan gveqneboda
saqme. Gven am Temaze saubari mwerebze monadire GitebiT daviwyeT da amiTive vasrulebT,
Tumca bunebaSi yvelaferi ase martivad rodi xdeba. arsebobisaTvis brZola gansxvave-
buli SedegebiT mTavrdeba xolme, magram, sabolood, Zalebi ise kargad wonaswordeba,
rom bunebis saxe ucvleli rGeba didi xnis manZilze, Tumca cxadia, sul mcire, Tundac
umniSvnelo upiratesobis gamo erTi saxeoba imarjvebs meoreze, da miuxedavad Gveni erT-
gvari ucodinrobisa da uamravi daudasturebeli varaudisa, mainc gagvikvirdeba xolme,
roca SevityobT, rom esa Tu is saxeoba gaqra. mizezs rom ver vpoulobT, dedamiwis zeda-
pirze cocxal arsebaTa ganadgurebas an kataklizmebs mivawerT an sicocxlis formebis
arsebobis xangrZlivobaze kanonebs SevTxzavT xolme!
cdunebas ver gavuZeli, rom ar meGvenebina, erTmaneTisagan sruliad daSorebuli
mcenareebi da cxovelebi rogor arian dakavSirebulni rTuli urTierTobebis mTeli
qseliT. Gems baRSi egzotikur mcenare Lobelia fulgens-s arasodes amtverianeben mwerebi
da amis gamo, misi agebulebis Taviseburebidan gamomdinare, is Tesls ar ikeTebs. Gvene-
485
Carlz darvini
486
saxeobaTa warmoSoba
487
Carlz darvini
mcenareebiT isedac gadaWedil miwaze, radgan igi xels uwyobs Teslis mimofantvasa da
miwis Tavisufal adgilze dacemas. wylis xoWos SemTxveveaSi ki, fexebis agebuleba mas
yvinTvis procesSi wylis sxva mwerebTan nadavlis mopovebisaTvis gamarTul brZolaSi
exmareba. zogierTi mcenaris TeslSi sakvebi nivTierebis siWarbe TiTqos sxva mcenareebs
arafriT ukavSirdeba, magram sinamdvileSi amgvari Teslis mqone mcenare (barda, lobio)
maRal balaxSic rom davTesoT, mis TeslSi arsebuli sakvebi xels Seuwyobs am mcenaris
amosvlas da mis garSemo arsebuli Zlieri mcenareebis daTrgunvas. daakvirdiT mcenares
misi gavrcelebis arealis SuagulSi _ ratomaa, rom aq misi ricxovnoba orjer an oTxjer
metia, vidre arealis ganapira ubanze? mas xom cota ufro meti sicxis an sicivis, simSra-
lis an sinestis gaZleba Tavisuflad SeuZlia, radgan misi gavrcelebis arealis kideze
bevrad ufro Tbila an civa, meti nesti an simSralea? am SemTxvevaSi naTlad Gans, rom Tu
mcenaris ufro swrafad gamravleba gvsurs, mas Tavis konkurentebTan SedarebiT xel-
sayreli garemo unda SevuqmnaT an is cxovelebi movaSoroT, romlebic mas sakvebad iyene-
ben. gavrcelebis geografiuli arealis kideze aucileblad Seicvleba maTi agebuleba
klimaturi pirobebis gaTvaliswinebiT, rac Zalian didi upiratesobaa mcenarisaTvis.
aq isic unda gaviTvaliswinoT, rom mcirea im mcenareTa da cxovelTa ricxvi, romle-
bzec, maTi Zalian vrcel teritoriebze gavrcelebis gamo, mxolod mkacri klimaturi
pirobebi imoqmedebda. aq did rols TamaSobs konkurenciac, romelic mxolod arqtikul
zonebSi da udabnos sazRvarTan wydeba. miwa SeiZleba iyos ukiduresad mSrali da civi,
magram brZola ufro Tbili da notio adgilis mosapoveblad imarTeba rogorc erTi da
imave, iseve sxvadsxva saxeobis individebs Soris. sayuradReboa is faqtic, rom rodesac
mcenares an cxovels ucxo qveyanaSi gadaiyvanen da axal konkurentebs Soris ganaTavse-
ben, Tundac zustad imave klimatur garemoSi, misi sasicocxlo pirobebi mainc arsebi-
Tad icvleba da Tu gvinda, rom es ucxo saxeoba swrafad gamravldes, mas imaze ufro xel-
sayreli pirobebi unda SevuqmnaT konkurentebTan SedarebiT, vidre samSobloSi hqonda.
warmosaxvaSi metad advilia xelsayreli pirobebis Seqmna, magram arc erT SemTx
vevaSi zustad ar viciT, ra unda viRonoT. es kidev erTxel gvarwmunebs organul ar
sebaTa urTierTmimarTebis Sesaxeb. Gveni codnis zedapirulobaSi erTaderTi, rac Seg
viZlia gavakeToT aris is, rom yovelTvis gvaxsovdes _ yvela organuli arseba iswrafvis
gamravlebisaken, da TiToeul maTgans, weliwadis romelime dros an cxovrebis ama Tu im
etapze aucileblad mouwevs arsebobisaTvis brZola da ganadgurebisagan Tavis daRweva.
rodesac am brZolaze davfiqrdebiT, Tavis damSvideba imiT, rom bunebaSi brZola
usasrulod ar grZeldeba, damarcxebuli maSinve kvdeba, sabolood, mxolod yvelaze
Zlierebi, janmrTelebi da bednierebi gadarGebian da gamravldebian.
488
saxeobaTa warmoSoba
Tavi IV
489
Carlz darvini
490
saxeobaTa warmoSoba
491
Carlz darvini
aRar iwvevs is faqti, rom Seferilobas didi mniSvneloba aqvs da bunebrivi gadarCeva
mas Zalian efeqturad iyenebs xolme, rogorc, magaliTad, gnolis SemTxvevaSi. Tuki
saxeobam erTxel miiRo xelsayreli Seferiloba, gadarCeva mis SenarCunebas Seuwyobs
xels. ar unda davakninoT gamorCeuli Seferilobis mqone cxovelis mizanmimarTuli
ganadgurebis mniSvneloba feris siwmindis SenarCunebisaTvis: gavixsenoT, ramdenad
mniSvnelovania TeTri cxvris faraSi gareuli Savi batknebis ganadgureba. botanikosebi
did mniSvnelobas aniWeben xilis bususebsa da misi gulis Seferilobas, magram SesaniSnavi
mebaRe dauningi acxadebs, rom aSS-Si foTolWamia xoWo ufro metad gluvkanian xils
anadgurebs, vidre bususebians: Savi qliavi ufro xSirad avaddeba, vidre yviTeli; zogi
daavadeba yviTelgulian atams ufro etaneba, vidre feradgulians. Tu es mcire sxvaobac
ki did rols TamaSobs am nairsaxeobebis SenarCunebaSi, ueWvelia, rom bunebaSi, sadac
xeebs ara marto sxva xeebTan uwevT brZola, aramed uamrav mavnebelTanac, amgvari sxvaoba
aucileblad gansazRvravs, romeli saxeoba gaimarjvebs.
rodesac saxeobaTa Soris arsebul sxvaobebs SeviswavliT, romlebic Cveni uco
dinrobis gamo sruliad umniSvnelo gveCveneba, araviTar SemTxvevaSi ar unda dagva-
viwydes klimati, sakvebi da a.S., romlebic aseve SeiZleba umniSvnelo, magram pirdapir
zegavlenas axdenen saxeobebze. agreTve mniSvnelovania, rom rodesac korelaciis jer
kidev ucnobi kanonebis moqmedebis gamo, Cndeba garkveuli cvlilebebi da es cvlilebebi
grovdeba bunebrivi gadarCevis Sedegad, rac zogjer sruliad moulodnel modifikacias
iwvevs. imasac vxedavT, rom Sinaur jiSebSi ama Tu im asakSi gamovlenili romelime
variacia mis naSierSic umeteswilad swored am asakSi Cndeba _ amis Tqma SegviZlia sakvebi
Tu sasoflo-sameurneo mcenareebis Teslze, parkisa da muxluxos stadiaSi _ abreSumis
Wiis nairsaxeobaze, Sinauri frinvelebis kvercxebze, wiwilebis RinRlis Seferilobaze,
cxvrisa da msxvilfexa pirutyvis rqebze; asevea velur bunebaSic, rodesac bunebrivi
gadarCeva axdens organul arsebaTa cvlilebas nebismier asakSi da sasargeblo cvli
lebaTa dagrovebis gziT maT STamomavlebs es cvlilebebi imave asakSi gadaecemaT. Tu
bambis mTesvels SeuZlia, gadarCevis gziT gazardos da gaaumjobesos bambis fTila,
gana bunebriv gadarCevas ar SeuZlia xeli Seuwyos qaris mier Teslis mimofantvas, Tu
es mcenarisaTvis sasargeblo iqneba? bunebriv gadarCevas Seswevs Zala Secvalos mwe
ris larva mravalgvari garemo pirobebis Sesabamisad, romlebic SeiZleba sruliad
gansxvavdebodes im pirobebisagan, romlebic zrdasrul mwerze zemoqmedeben. aseTi
modifikacia ki, korelaciis kanonebidan gamomdinare, ueWvelad imoqmedebs zrdasruli
mweris agebulebazec. sruliad SesaZlebelia, rom im mwerebis agebuleba, romlebic
sul ramdenime saaTi cocxloben da arasodes ikvebebian, maTi matlis struqturaSi
momoxdari Tanmimdevruli cvlilebebis Sedegic iyos. aqedan gamomdinare, aRiniSneba
piruku procesic anu mozrdili mweris cvlileba umeteswilad larvazec aisaxeba,
Tumca, nebismier SemTxvevaSi, bunebrivma gadarCevam am cvlilebebis uvnebloba unda uz
runvelyos, sxvanairad SeiZleba saxeoba gadaSendes.
492
saxeobaTa warmoSoba
sqesobrivi gadarGeva
Sinaur jiSebSi gansxvavebuli Tvisebebi xSirad erT-erT sqesSi warmoCndeba xolme da
SemdgomSi memkvidreobiT imave sqesis warmomadgenlebs gadaecema; igive unda xdebodes
bunebriv pirobebSic. am gziT, bunebrivi gadarCevis meSveobiT SesaZlebelia calkeuli
sqesebis Secvla maTi cxovrebis niris Sesabamisad, rac xdeba kidec an erTi icvleba meo-
ris mimarT, esec aseve Cveulebrivia. yovelive es maiZulebs ramdenime sityva sqesobriv
gadarCevazec mogaxsenoT. sqesobrivi gadarCeva arsebobisaTvis brZolaze ki ar aris
damokidebuli, aramed mamrebis brZolaze mdedrebis dasaufleblad. amgvari brZolis
Sedegi damarcxebuli mowinaaRmdegis ganadgureba ki ara, aramed misgan arc erTi an mc-
ire raodenobis STamomavlis datoveba aris. aqedan gamomdinare, sqesobrivi gadarCeva
bunebrivi gadarCevis msgavsad ulmobeli ar aris da igi gamravlebis process ukavSird-
eba. rogorc wesi, yvelaze Zlieri mamrebi, romlebic yvelaze kargad eguebian garemo pi-
robebs, ufro did STamomavlobas datoveben. magram xSirad, gamarjveba damokidebulia
ara mxolod zogadad siZliereze, aramed aseve mamrebis arsenalSi brZolis sxvadasxva
saSualebaze. urqo xariremsa da udezo mamals naklebi STamomavali eyoleba, radgan
sqesobrivi SerCevisas gamarjvebuls gamravlebisa da momavali Taobis datovebis gac-
ilebiT meti SesaZlebloba eZleva. es mas matebs Zalasa da gambedaobas, rom mTeli Za-
liT Caartyas mowinaaRmdeges dezi da gamarjveba moipovos. aseve iqceva is adamianic,
romelic saukeTeso jiSis mamlebs agrovebs da aumjobesebs maT jiSs, raTa Semdeg sxva
mamlebs CxubSi Seajibros. danamdvilebiT ver mogaxsenebT, rogor da ra masStabiT vr-
celdeba mdedrebisaTvis brZolis kanoni saerTod bunebaSi: magaliTad, vici, rom aliga-
493
Carlz darvini
494
saxeobaTa warmoSoba
495
Carlz darvini
axla davuSvaT, rom am wvens yvavilis furclebis Zirebi gamoyofs. mwerebi tkbili wvenis
Zebnisas yvavilebis mtvriT isvrebian da xSirad gadaaqvT erTi yvavilidan meoreze,
Sedegad ori sruliad gansxvavebuli individis yvavilebi erwymis erTmaneTs da SegviZlia
vivaraudoT, rom amis Sedegad warmoiqmneba Zlieri Tesli, romelsac TandaTanobiT
gadarCenisa da ayvavebis saukeTeso SesaZleblobebi miecema. maT Soris ramodenimes
aucileblad gadaecema memkvidreobiT neqtris gamoyofis Tviseba. yvelaze didi neqtris
gamosayofi jirkvlis an saneqtres mqone yvavilebi, cxadia, sxvebze met neqtars gamoyofen
da mwerebic yvelaze xSirad swored maT stumroben. aqedan gamomdinare, isini yvelaze
xSirad daimtverebian da, sabolood, sxva yvavilebTan SedarebiT didi upiratesoba
eqnebaT mweris zomasa da qcevebs, ris Semdegac gaadvildeba mtvris yvavilidan yvavilze
gadatana da misi gavrceleba. iseTi magaliTis ganxilvac SegviZlia, rodesac mwerebi
yvavilebs neqtarisaTvis ki ar stumroben, aramed mis mtvers miirTmeven. yvavilis mtveri
warmoiqmneba mis gasamravleblad da amitom misi dakargva yvavilisTvis sazaraloa,
magram Tu mwerebi mas yvavilidan yvavilze gadaitanen, Tavidan Tundac drogamoSvebiT,
TandaTanobiT ki sul ufro xSirad, mtvris cxra meaTedic rom daikargos, mcenaris
gamravlebisaTvis es mainc metad xelsayreli iqneba. aqedan gamomdinare, gadarCebian da
gamravldebian is mcenareebi, romlebsac yvelaze meti mtveri da yvelaze didi samtvre
eqnebaT. bunebrivi gadarCevis gavleniT sul ufro da ufro galamazebuli yvavili
kidev ufro TvalSisacemi gaxdeba mwerebisaTvis da isinic ufro mouxSireben mtvris
gadatanas. mwerebis mier mtvris warmatebiT gadatanis araerTi SesaniSnavi da gasaocari
magaliTi arsebobs, aq ki mxolod erTs moviyvan, _ es arc ise gamorCeuli magaliTia,
magram kargad warmoaCens mcenareTa sqesebis gancalkevebis erT-erT safexurs. baZgis
zogierT individs mxolod mamri yvavili gamoaqvs, romelsac rudimentuli butko da
oTxi mtvriana aqvs, xolo es mtvrianebi metad mcire raodenobis mtvers gamoimuSavebs.
baZgis sxva individebi ki mxolod mdedr yvavilebs isxams, romlebsac mozrdili butko
da oTxi mtvriana aqvT usicocxlo samtvreebiT, maTSi erT marcval mtversac ver
aRmoaCenT. mikroskopiT davakvirdi mamri xisgan 60 iardis daSorebiT mdgari mdedri xis
oci sxvadasxva totidan aRebul yvavilis dings da aRmoCnda, rom yvela maTgani mtvers
Seicavda, zogierTi ki _ gansakuTrebiT didi raodenobiT. mtvers qari ver gaavrcelebda.
miuxedavad imisa, rom amindi civi da futkrisaTvis araxelsayreli iyo, yvela mdedri
yvavili, romelic Sevamowme, im futkrebis mier iyo damtverili, romlebsac SemTxveviT
miekara mtveri neqtris ZiebaSi xidan xeze frenisas.
Cvens warmosaxviT SemTxvevas Tu davubrundebiT, davinaxavT, rom, rogorc ki xe mim-
zidveli gaxdeba mwerebisaTvis da isini regularulad Seudgebian yvavilidan yvavilze
mtvris gadatanas, amas kidev erTi movlena mohyveba. yvela naturalistisaTvis eWvga
reSea e.w. `Sromis fiziologiuri danawilebis~ mniSvneloba; aqedan gamomdinare, sa-
varaudod, mcenarisaTvis SeiZleba sasargeblo iyos, rom erT yvavils an mTlianad erT
mcenares, hqondes mxolod mtvrianebi, xolo meores ki _ butkoebi. axal pirobebSi mox-
vedril an moSinaurebul mcenareTa ~mdedri~ an ~mamri~ organoebi zogjer gamravlebis
496
saxeobaTa warmoSoba
unars kargaven. Tu vivaraudebT, rom es SeiZleba Tundac Zalian iSviaTad, magram mainc
moxdes bunebriv pirobebSi, maSin, mtvris yvavilidan yvavilze regularulad gadata-
nis gaTvaliswinebiT da kidev imis gamo, rom Sromis fiziologiuri gadanawilebisTvis
sqesTa kidev ufro mkveTri gancalkeveba unda iyos xelsayreli, im individs, romelic
am tendencias gamoavlens, upiratesoba mieniWeba da is ganagrZobs gamravlebas iqamde,
sanam sqesTa sruli gancalkeveba ar iqneba miRweuli.
axla ki neqtris momxmarebeli mwerebis warmosaxviT magaliTs davubrundeT. Segve-
Zleba vivaraudoT, rom gadarCevis principidan gamomdinare mcenare, romelSic neqtris
raodenoba TandaTan matulobs, Cveulebrivi movlenaa da zogierTi mweri mis neqtars
sakvebad iyenebs. futkrebi dros Zalian ufrTxildebian da amis uamravi magaliTi arse-
bobs. amaze metyvelebs Tundac is faqti, rom yvavilebis gulidan neqtris swrafad amo-
saRebad isini foTolaks xvreten, miuxedavad imisa, rom advilad SeaRwevdnen yvavilSi
xvrelis gareSec. aqedan gamomdinare, sxeulis formis nebismieri gadaxra normidan,
magaliTad, ufro grZeli nestari, romelic imdenad umniSvnelo da SeumCnevelia, rom
arcki vaqcevT yuradRebas, sinamdvileSi metad mniSvnelovania _ igi saSualebas aZlevs
mwers ufro swrafad da meti raodenobis sakvebi moipovos anu sicocxlis ukeTesi piro-
bebi Seiqmnas da datovos ufro meti STamomavalic, romlebSic es struqturuli Tvise-
bebic iqneba gamovlenili. Cveulebrivi samyuras ori saxeobis, wiTeli samyura Trifolium
Pratense-s da T. Incarnatum-is milebis sigrZe, erTi SexedviT, TiTqmis arc ki gansxvavdeba,
magram skis futkars gacilebiT advilad SeuZlia neqtaris amoReba Incarnatum-idan, vid-
re wiTeli samyurasagan, romelsac ZiriTadad bazebi stumroben. ase rom, wiTeli sam
yuraTi gadaWedili mindvrebi skis futkrisaTvis veraferi SeRavaTia, radgan igi maT
tkbil neqtars ver moipovebs. aqedan gamomdinare, skis futkrisTvis didi upiratesobaa
odnav ufro grZeli an gansxvavebuli formis nestari. garda amisa, samyuras gamravle-
bac futkarzea damokidebuli, anu imaze, rom xSirad mofrindnen, Searxion misi gvirg-
vini da dingis zedapirze mtveri moafrqvion. maSasadame, imisaTvis, rom veluri futkari
gamravlebuliyo, ukeTesi iqneboda, rom wiTel samyuras hqonoda ufro mokle da mkve-
Trad gamoyofili gvirgvinis milebi, raTa futkrebic xSirad swveodnen mis yvavilebs.
aqedan gamomdinare, CemTvis sruliad gasagebia, rogor xdeba yvavilisa da futkris urT-
ierTSegueba im individTa mudmivi SenarCunebiTa da SerCeviT, romlebsac ufro xel-
sayreli da gansxvavebuli agebuleba aRmoaCndebaT.
Zalian kargad mesmis, rom bunebrivi gadarCevis doqtrina zemoTmoyvanili ma
galiTebiT warmodgenili iseTive winaaRmdegobas SeiZleba gadaawydes, rogoric Sexv
da Tavdapirvelad ser Carlz leilis keTilSobilur Sexedulebebs imis Taobaze, rom
`dedamiwis Tanamedrove cvlilebebi misi geologiis ilustracias warmoadgens~. dRes
Cven naklebad gvesmis, rogor SeiZleba magaliTad, sanapiro zolis talRebis moqmedeba
umniSvnelo da arasayuradRebo iyos uSvelebeli velebisa an zRvidan moSorebul mTaTa
grZeli jaWvis warmoqmnaSi. bunebrivi gadarCeva mxolod maSin moqmedebs, rodesac
xdeba organuli arsebisaTvis memkvidreobiT miRebuli yoveli sasargeblo, Tugind
497
Carlz darvini
498
saxeobaTa warmoSoba
SemTxvevaSi futkari moqmedebs viwro funjiviT, _ sakmarisia Seexos erTi yvavilis samt-
vres da Semdeg _ meore yvavilis dings, rom ganayofiereba Semdgaria. magram es srulebiT
ar moaswavebs erTmaneTisagan gansxvavebul saxeobaTa hibridebis didi raodenobiT war-
moqmnas, _ rogorc batonma garTnerma aRmoaCina, marTalia, futkari mcenares xan misive
mtvriT damtveravs, xan ki sxva saxeobis mcenaris mtveri moaqvs, magram sakuTari mtvris
Zala imdenad aRemateba sxva saxeobisas, rom yvela ~ucxo~ mtvris gavlenas Trgunavs.
rodesac yvavilis mtvrianebi, ucabedad an nel-nela da saTiTaod, butkosaken waiwe
vian, es TviTganayofierebas uwyobs xels da garkveulwilad sasargebloa, magram xSirad
amisTvis mainc mwerebis daxmarebaa saWiro, rogorc es kolreuterma gviCvena kowaxuris
magaliTze. kowaxuris gvaris mcenareebs TviTganayofierebisaTvis TiTqos specialuri
meqanizmi aqvs, magram sainteresoa Semdegi faqti: Tuki am gvaris monaTesave saxeobebs
axlo-axlo davrgavT, SeuZlebeli gaxdeba arahibriduli Teslis miReba, radgan isini
erTmaneTis mtvriTac farTod imtverebian. amasTan erTad mraval mcenares specialuri
meqanizmebi aqvs TviTganayofierebis Tavidan asacileblad da amis uamravi magaliTi ar-
sebobs. imaves adasturebs s.s. sprengeli da mec, Cemi dakvirvebebis safuZvelze veTanx-
mebi mas. magaliTad, Lobelia Fulgens-s gaaCnia meqanizmi, romlis meSveobiT uTvalavi mt-
vris marcvali amoiyreba TiToeuli yvavilis samtvridan manam, sanam dingi moemzadeba
maT misaRebad. imis gamo, rom am yvavils futkrebi ar stumroben, yovel SemTxvevaSi,
Cems baRSi, igi Tesls TavisTavad ver ikeTebs; magram rodesac gadmomqonda erTi yvavi-
lis mtveri meoris dingze, Tesls uxvad vRebulobdi. iqve izrdeba Lobelia-s sxva saxeoba,
romelsac futkari gamudmebiT axvevia Tavs, amitom is advilad ikeTebs Tesls. araerTi
sxva SemTxveva arsebobs, rodesac yvavils, TviTganayofierebis xelSemSleli araviTari
specialuri meqanizmi ar gaaCnia, misi samtvre dingi mzadyofnamde skdebodes an kidev,
dingi mzad iyos ganayofierebisaTvis yvavilis mtvris momwifebamde. amis Sesaxeb batoni
s.s. spingeli miuTiTebs da mec, Cemi gamocdilebidan gamomdinare, sruliad veTanxmebi. es
SemTxvevebi imaze miuTiTebs, rom yvela es mcenare, romelTac Cveulebriv diqogamiurad
miiCneven, sinamdvileSi gayofilsqesianebi arian. ra ucnauria es faqtebi! ra saocaria,
rom TviTganayofierebis mizniT erT yvavilSi erTmaneTis gverdiT arsebuli mtveri da
dingi erTmaneTisTvis gamousadegarni arian! da raoden martivad SeiZleba am faqtebis
axsna im ubralo WeSmaritebiT, rom gansxvavebul individTa Sejvareba bevrad ufro sa-
sargeblo da aucilebelic kia!
Tu kombostos, Talgamis, xaxvisa da sxva mcenareTa nairsaxeobebs axlo-axlo
davrgavT, aRmovaCenT, rom amosuli CiTilebi umeteswilad Sereuli iqneba. magaliTad,
sxvadasxva saxeobis mcenareTa garemocvidan kombostos 233 CiTili aviRe da maTgan
mxolod 78 CiTili aRmoCnda wminda saxeobisa, zogi ki saerTod gansxvavebuli iyo. kom
bostos TiToeuli yvavilis butko, Tavisi 6 mtvrianis garda, garSemortymulia imave
kombostos sxva yvavilebis mtvrianebiTac. maSin ratom xdeba, rom amdeni CiTilia hi
briduli? amis mizezi SeiZleba iyos gansxvavebuli nairsaxeobis mcenareTa mtveri,
romelsac yvavilis sakuTar mtverze gacilebiT Zlieri zemoqmedebis unari aqvs. es
499
Carlz darvini
aris erTi saxeobis sxvadasxva mcenares Soris gaadvilebuli Sejvarebis Sedegi, rac
mcenarisaTvis sasargebloa. magram rodesac erTmaneTs gansxvavebuli saxeobebi erwymis,
aq yvelaferi piriqiT xdeba, kerZod, mcenaris sakuTari mtveri ucxo mtverze bevrad uf
ro Zlieria. am Temas momaval TavSi mivubrundebiT.
SeiZleba moviyvanoT aseTi magaliTi: erT uSvelebel, uamravi yvaviliT gadapentil xeze
sxva xidan mtveri ar gadmova, misi yvavilebi daimtvereba sakuTari xis yvavilebiT, romlebic
mxolod nawilobriv SeiZleba CavTvaloT gansxvavebul individebad. vTvli, rom es mosaz-
reba sakmaod safuZvliania, magram Tavad dedabuneba ewinaaRmdegeba mas, erT xeze Tavmoy-
rili yvavilebi xSirad erTsqesiania. sqesTa dacalkevebisas mtvris gadatana xdeba yvavi-
lidan yvavilze, rasac drodadro Tan sdevs mtvris xidan xeze gadatana. yvavilebis sqesTa
dacalkeveba ufro xSirad xeebs axasiaTebs da ar aris damokidebuli ama Tu im xis rigze.
yovel SemTxvevaSi, asea Cvens qveyanaSi. Cemi TxovniT doqtorma hukerma aRnusxa da cxri-
lebSi ganaTavsa axali zelandiis floris xeebi, xolo doqtorma greim ki _ aSS-isa da Sedegi
swored iseTi miviReT, rogorsac me velodi, Tumca doqtorma hukerma axlaxan macnoba, rom
es wesi zedmiwevniT ar sruldeba avstraliaSi. me ki xeebis Sesaxeb es magaliTi imitom movi-
yvane, rom Tqveni yuradReba mimepyro am sakiTxisTvis.
axla ki cxovelebs davubrundeT. Cvens qveyanaSic moiZebneba hermafroditebi, magali-
Tad, lokokina da Wiayela, magram amavdroulad orive wyvildeba. jerjerobiT, me ar vici
CvenSi iseTi cxoveli, romelic TviTganayofierebas eweva. es SesaniSnavi faqti SegviZlia
avxsnaT, cxovelebisaTvis perioduli Sejvarebis aucilebelobiT, radganac xmeleTze bi-
nadar cxovelTa SemTxvevaSi, garda ori individis SeerTebisa, aba ram unda Seasrulos is
roli, romelsac mcenaris ganayofierebisas mwerebi da qari TamaSoben? wylis cxovelTa So-
ris ki sakmaod moipoveba hermafroditi saxeobebi, magram wylis dineba iZleva perioduli
pasiuri ganayofierebis saSualebas. erT-erT udides avtoritetTan, saxeldobr, doqtor
haqslisTan konsultaciis Semdegac ki, yvavilebis msgavsad verc cxovelebSi aRmovaCine ise-
Ti hermafroditi, romelsac gamravlebis organoebi ise eqneboda sxeulSi moqceuli, rom
meore individs ar SeZleboda masTan Serwyma. am mxriv CemTvis sirTules ulvaSfexiani kiboe-
bi warmoadgens. Tumca, sruliad moulodnelad bednieri SemTxvevis wyalobiT davamtkice,
rom am cxovelebis ori individi, maTi TviTganayofierebis unaris miuxedavad, zogjer mainc
jvardeba. albaT bevri naturalisti anomaliad miiCnevs im faqts, rom, rogorc cxovelebis,
aseve mcenareebis erTi da imave ojaxisa da gvaris saxeobebSic ki xSirad zogi maTgani herma-
froditia, zogi ki _ erTsqesiani. magram Tu gaviTvaliswinebT, rom xandaxan hermafrodite-
bic erwymian sxva individebs, maSin unda davaskvnaT, rom hermafroditebsa da erTsqesian
saxeobebs Soris arsebuli funqciuri gansxvavebac metad umniSvneloa.
am mosazrebebma da Cems mier Tavmoyrilma uamravma faqtma sabolood dagvarwmuna, rom
cxovelebSic da mcenareebSic gansxvavebul individTa Sejvareba bunebis erT-erTi kanonia.
kargad mesmis, rom am wess mravali sirTule axlavs, romelTa gagebasac vcdilob. kvlav
Cems mier Sekrebil faqtebze dayrdnobiT, romelTa did nawils aq ver moviyvan, SemiZlia
davaskvna, rom organul arsebaTa umravlesobaSi TiToeuli naSieris gadasarCenad or in-
500
saxeobaTa warmoSoba
divids Soris Sejvareba aSkara aucileblobaa. zog SemTxvevaSi es iSviaTad xdeba, didi in-
tervaliT, magram ar arsebobs iseTi organuli arseba, mxolod TviTganayofierebis gziT
rom mravldebodes.
501
Carlz darvini
502
saxeobaTa warmoSoba
503
Carlz darvini
sruliad gansxvavebul formebs Soris, amitom SeiZleba cocxali namarxebic vuwodoT. maT
dRemde imis wyalobiT miaRwies, rom SemosazRvrul teritoriaze binadrobdnen da amitom
naklebad mkacr konkurenciaSi iyvnen CarTulni.
metad rTulia bunebrivi gadarCevsaTvis xelSemwyobi da xelSemSleli faqtorebis Se-
faseba, magram mainc SeiZleba garkveuli daskvnebis gamotana. xmeleTis saxeobebisaTvis ga-
daSlili kontinenturi teritoria, romelic drodadro nawevrdeba geologiuri Sreebis
mudmivi moZraobis gamo, yvelaze xelsayrelia sicocxlis axali formebis Camoyalibebi-
saTvis. aq warmoqmnili saxeobebi ufro gamZleni iqnebian da mocemul teritoriazec moi-
kideben fexs. kontinentur teritoriaze Tavdapirvelad uricxvi raodenobiT Seiqmneboda
individebi da nairsaxeobebi, romlebsac Zalian mkacri konkurenciis pirobebSi mouwevdaT
Tavis gatana; rodesac kontinenti vrcel kunZulebad daiyofoda, TiToeul kunZulze erTi
da imave saxeobis individebic gaagrZelebdnen arsebobas da, aqedan gamomdinare, nairsaxe-
obaTa Soris Sejvareba Seyovndeboda, amasTanave sxvadasxva fizikuri cvlilebebis gamo,
emigraciac aRikveTeboda. amis Semdeg TiToeul kunZulze axlad warmoqmnil adgilebs Zvel
binadarTa saxecvlili formebi Seavsebda. droTa ganmavlobaSi moxdeboda maTi Secvla da
daxvewa. Semdeg, rodesac es kunZulebi isev kontinentad gaerTiandeba, mkacri konkurencia
daiwyeba da mxolod yvelaze xelsayreli Tvisebebis mqone gaumjobesebuli nairsaxeobebi
SeZleben ganvrcobas, danarCenebi ki nel-nela amowydebian. rodesac axali kontinentis mra-
valferovan binadarTa raodenobrivi Tanafardoba isev Seicvleba – bunebriv gadarCevas
kidev erTxel miecema burTi da moedani kontinentis binadarTa gasaumjobeseblad da axali
saxeobebis warmosaqmnelad.
me vuSveb, rom bunebrivi gadarCeva Zalian nela moqmedebs da Znelad gamoaqvs nayofi.
misi moqmedeba damokidebulia bunebis wiaRSi arsebul im sicarieleebze, romlebsac ikave-
ben iq arsebul saxeobaTa saxecvlili warmomadgenlebi. aseTi sicarieleebis arseboba ki
damokidebulia saarsebo garemoSi aseve neli tempiT mimdinare cvlilebebsa da ukeTesad
Seguebul formaTa imigraciaze. Tumca bunebrivi gadarCeva albaT kidev ufro metad binad-
arTa TandaTanobiT cvlilebaze unda iyos damokidebuli. araferi Seicvleba, sanam Tavs
ar iCens sasargeblo cvlilebebi, rac, TavisTavad isedac Zalian neli procesia da rasac
kidev ufro aferxebs Tavisufali Sejvareba. bevri ifiqrebs, rom Cems mier CamoTvlili dam-
abrkolebeli mizezebi sakmarisia bunebrivi gadarCevis procesis mTlianad SesaCerebelad,
rasac ar veTanxmebi. meore mxriv, mjera, rom bunebrivi gadarCeva yovelTvis Zalian neli
tempiT, drois didi intervalebiT xasiaTdeba, da igi ZiriTadad ama Tu im teritoriaze bina-
dar sul ramdenime organizms exeba erTdroulad. aseve mjera, rom bunebrivi gadarCevis es
neli da wyvetili qmedeba Seesabameba dedamiwis binadarTa cvlis tempebsa da garemoebebs.
rac ar unda neli da xangrZlivi iyos bunebrivi gadarCevis procesi, Tu umweo adamians
xelovnuri gadarCeviT amdeni ramis Secvla da daxvewa xelewifeba, raoden lamazi da rTuli
unda iyos bunebrivi gadarCevis gziT organul arsebaTa erTmaneTTan Tu bunebis fizikur
pirobebTan Sesagueblad ganxorcielebuli cvlilebebi.
504
saxeobaTa warmoSoba
saxeobaTa gadaSeneba
am sakiTxs ufro dawvrilebiT im TavSi ganvixilavT, sadac geologiis Sesaxeb visaubrebT,
magram bunebriv gadarCevasTan misi mWidro kavSiris gamo oriode sityva aqac unda mogax-
senoT. rogorc ukve araerTxel aRvniSneT, bunebrivi gadarCevis moqmedeba gamoixateba
saxeobaTa gamravlebis xelSemwyobi sicocxlisa da ganviTarebisaTvis sasargeblo cvlile-
baTa SenarCunebiT. magram, iqidan gamomdinare, rom organul arsebaTa mateba geometriuli
progresiiT xdeba, xolo dedamiwa ukve mWidrodaa dasaxlebuli, upiratesobis mqone saxe-
obebis raodenobrivi zrdis paralelurad, klebas iwyebs upiratesobis armqone saxeobebi
da, rogorc geologia gvaswavlis, gaiSviaTeba gaqrobis winamorbedi xdeba. aseve viciT, rom
mcire raodenobis individebiT warmodgenili TiToeuli saxesxvaoba, weliwadis mkacri se-
zonebisa Tu mterTa simravlis gamo, sruli gadaSenebis safrTxis winaSe aRmoCndeba. metic,
imis gamo, rom axali formebi nela warmoiqmneba, unda vivaraudoT, rom isinic didi raode-
nobiT amowydebian, Tu maTi ricxvi ganuwyvetliv da usazRvrod ar moimatebs. maTi ricxvi
usazRvrod rom ar matulobs, amas geologiac adasturebs da Cvenc TvalnaTlad vxedavT, Tu
bunebis wiaRSi usasrulod bevri sicariele ar arsebobs, SeuZlebelia cocxal organizmTa
raodenobis usasrulo zrda. amave dros, arc imis dadgena SegviZlia, romel regionSi mi-
aRwia saxeobaTa raodenobam zeda zRvars. albaT, aseTi adgili jer arc arsebobs, radgan
uamravi saxeobis mcenareebiT, msoflioSi yvelaze metad gadaWedil imedis koncxzec ki
ucxo mcenareebis gavrcelebas adgilobriv jiSTa gadaSeneba ar gamouwvevia.
ufro metic, mravalricxovan saxeobebs sxvebze metad SeswevT Zala garkveuli periodis
Semdeg yvelaze metad ganicadon sasargeblo cvlileba. amis mtkicebuleba meore TavSi mov-
iyvaneT, sadac vaCveneT, rom swored farTod gavrcelebuli saxeobebi iZ-leva gansxvaveb-
uli nairsaxeobebis anu Canasaxovani saxeobebis yvelaze did raodenobas. iSviaTi saxeobebi
SedarebiT neli tempiT icvlebian, amitom maT xSirad gavrcelebul saxeobaTa STamomavali
Trgunavs.
am mosazrebebs im ueWvel daskvnamde mivvyavarT, rom bunebrivi gadarCeviT warmoqmni-
li axali saxeobebis matebis paralelurad, Seucvlel saxeobaTa raodenoba TandaTanobiT
klebulobs da amas Sedegad sdevs maTi sruli gadaSeneba. yvelaze did gansacdelSi ki saxe-
obebTan yvelaze axlomdgomi is formebi aRmoCndeba, romlebic cvlilebebs ganicdian da
umjobesdebian. TavSi _ `brZola arsebobisaTvis~, ukve ganvixileT, rom es aris erTmaneT-
Tan yvelaze axlomdgomi formebi, e.i. erTi saxeobis nairsaxeobebi da aseve erTi gvari-
dan warmoqmnili saxeobebi, romlebsac TiTqmis erTnairi struqtura, aRnagoba da qcevebi
aqvs, amitomac erTmaneTTan yvelaze daundobel konkurenciaSi ebmebian. yvela axlad
warmoqmnili saxeoba Tu nairsaxeoba, warmoqmnis dRidan, yvelaze metad masTan axlomdgoms
Seaviwroebs da Seecdeba mis ganadgurebas. msgavsi procesi mimdinareobs Sinaur saxeobeb-
Sic, Tumca aq gadarCeva xelovnurad xorcieldeba. mravali magaliTi gviCvenebs, raoden
swrafad imkvidrebs moZvelebuli saxeobis adgils saqonlis, cxvris an sxva romelime
cxovelis, agreTve yvavilebis axlad warmoqmnili jiSebi da nairsaxeobebi. istoriulad
505
Carlz darvini
dadasturebuli faqtia, rom iorkSirSi Savi cxvari grZelrqebianma Secvala da Semdeg ise
`aRigva pirisagan miwisa moklerqebiani cxvris mier, TiTqos sasikvdilo Wiri SehyrodaT~
(soflis meurneobis dargSi mravali naSromis avtoris sityvebia).
506
saxeobaTa warmoSoba
507
Carlz darvini
508
saxeobaTa warmoSoba
ufro metad gansxvavdebian, vidre SezRuduli arealis binadari iSviaTi saxeobebi. modiT,
pirobiTad miviCnioT, rom A aris didi gvaris mravalricxovani da farTod gavrcelebuli
saxeoba. A-dan gamosuli araTanabari sigrZis wyvetili xazebiT misi naSieris cvalebadoba
aRvniSnoT, romelic, marTalia, umniSvneloa, magram amave dros mravalmxrivi da mraval-
ferovania da didi intervalebiT warmoCndeba sicocxlis sxvadasxva periodSi. Tumca yvela
cvlileba rodi uZlebs drois gamocdas. mxolod is cvlilebebi gadarCeba an SeirCeva, rom-
lebic yvelaze sasargeblo aRmoCndeba da swored ai, aq iCens Tavs divergenciidan gamom-
dinare xelsayrelobis principi. swored misi meSveobiT iCenen Tavs yvelaze gansxvavebuli
da divergenciuli cvlilebebi (isini aRniSnulia wertilovani xazebiT), romlebic Semdeg
bunebrivi gadarCevis meSveobiT SeirCeva da Segrovdeba. rodesac wertilovani xazi patara
danomrili asoTi aRniSnul erT-erT horizontalur xazs miaRwevs, es imas niSnavs, rom ukve
dagrovda cvlilebebis sakmarisi raodenoba da maTi meSveobiT mkveTrad gamokveTili nair-
saxeoba Camoyalibda.
horizontalur xazebs Soris arsebuli TiToeuli intervali aTaswlian periodebs
aRniSnavs; magram albaT ufro swori iqneboda, TiToeuli maTgani aTiaTasobiT Taobas rom
aRniSnavdes. aTasi Taobis Semdeg A saxeobam ori mkveTrad gansxvavebuli nairsaxeoba unda
mogvces, kerZod, a1 da m1. es ori nairsaxeoba igive pirobebSi ganagrZobs arsebobas, sadac
maTma winaparma ganicada cvlilebebi da Tavad isinic eqvemdebarebian cvlilebas, cvaleba-
dobis memkvidreobiTi xasiaTis wyalobiT. garda amisa, am or umniSvnelod gansxvavebul
nairsaxeobas TandaTanobiT memkvidreobiT gadaecema upiratesobis mimniWebeli is niSan-
Tvisebebi, romelTa meSveobiT maTi saerTo A winapari yvelaze mravalricxovan saxeobad
iqca; isini im Tvisebebsac SeiZenen, romlebmac maTi winapari saxeobis gvari mocemul qveya-
naSi erT-erT did gvarad aqcia da swored es garemoebebi Seuwyobs xels axali nairsaxeobis
warmoqmnas. Tu SemdgomSi es ori nairsaxeobac ganagrZobs Secvlas, yvelaze metad gamoxat-
uli cvlileba aTaseulobiT TaobaSi SenarCundeba da Sedegad, a1 nairsaxeoba am diagramaze
a2-iT aRniSnul nairsaxeobas mogvcems, romelic, divergenciis principidan gamomdinare,
kidev ufro metad gansxvavebuli iqneba A-sagan vidre a1 iyo. m1 nairsaxeobac or nairsaxeo-
bas warmoqmnis _ m2-sa da s2-s romlebic erTmaneTisaganac gansxvavdeba da kidev ufro metad
_ saerTo winaprisagan. am procesSi, romelic usasrulod SegviZlia gavagrZeloT, zogierTi
nairsaxeoba erT nairsaxeobas warmoSobs, zogic _ ors an sams, zogi ki saerTod ar warmoSobs
nairsaxeobas. aqedan gamomdinare, saerTo A winaparidan momdinare nairsaxeobebis raode-
noba TandaTanobiT gaizrdeba, Tanac niSan-TvisebebiT isini sul ufro dascildebian erT-
maneTs. es procesi vrclad aRiniSneba aTiaTas Taobamde, xolo meToTxmete aTas Taobamde _
SedarebiT SemWidroebulad da gamartivebuli formiT.
Tumca aqve unda aRvniSno, rom es procesi yovelTvis zustad ise rodi grZeldeba, ro-
gorc es diagramaze miviReT; arc imis mtkicebas Sevudgebi, rom es procesi uwyvetia; sa-
varaudod, TiToeuli forma xangrZlivi periodis ganmavlobaSi ucvleli rCeba, xolo Sem-
deg kvlav cvlilebebs ganicdis. arc is mgonia, rom sawyisi formidan maincdamainc yvelaze
gadaxrili nairsaxeobebi gadarCeba. zogjer Sualeduri forma didi xnis ganmavlobaSi ucv-
509
Carlz darvini
leli rCeba, Tumca warmoSobs ramdenime saxecvlil naSiers _ bunebrivi gadarCeva yovelT-
vis imis Sesabamisia, aris Tu ara bunebis wiaRSi gamoTavisuflebeli an arasaTanadod Sevse-
buli sicarieleebi, rac mraval rTul faqtorzea damokidebuli. erTi ram ki cxadia, rac
ufro nairgvari iqneba romelime saxeobis STamomavali, miT ufro met adgils daikavebs is
bunebaSi da ufro metad saxecvlili STamomavloba imatebs. Cvens diagramaSi TaobaTa xazi
nusxuri asoebiT dayofilia Tanabar intervalebad, romlebic Seesabameba erTmaneTisagan
ukve imdenad gansxvavebul formebs, romlebic, SesaZloa, nairsaxeobebadac ki miviCnioT. ma-
gram es wyveta warmosaxviTia da sakmarisad xangrZlivi intervalebis Semdeg nebismier adg-
ilze SeiZleba CavsvaT, saWiro raodenobis divergenciuli cvlilebebis dasagroveblad.
erTi romelime didi gvaris mravalricxovani da yvelaze gavrcelebuli saxeobis STamoma-
vali SeiZens yvela im upiratesobas, romelTa daxmarebiTac maTi winapari dawinaurda. isini
gaagrZeleben gamravlebasa da divergentuli niSnebis SeZenas, rac diagramaze gamosaxulia
A-dan gamomavali ramdenime araparaleluri xaziT. upirvelesad gavrceldeba saxecvlili
da kidev ufro gaumjobesebuli STamomavali da, aqedan gamomdinare, Seaviwroebs Zvel da
naklebad gaumjobesebul saxeobebs. diagramaSi aRiniSneba, rom zogierTi qveda xazi ver aR-
wevs zeda horizontalur xazamde. cxadia, zogierT SemTxvevaSi cvlilebis procesi STamo-
mavlobis erTaderT xazSi gagrZeldeba da saxecvlili nairsaxeobebis raodenoba ar gaiz-
rdeba, Tumca amavdroulad SeiZleba gaizardos divergenciis done. diagramaze am movlenis
aRsaniSnavad A-dan gamomavali yvela xazi unda wavSaloT, garda im xazisa, romelic a1-sa da
a10-s aerTebs. zustad ase moxda inglisuri doRis cxenisa da pointeris SemTxvevaSi _ orive
maTganSi TandaTanobiT Camoyalibda winapari jiSebisagan gansxvavebuli niSan-Tvisebebi,
Tumca amas ar mohyolia Semdgomi ganStoeba.
aTi aTasi Taobis manZilze mimdinare divergenciuli cvlilebebis Sedegad A saxeobas,
rogorc vivaraudeT, sami forma unda moeca: a 10, f 10 da m 10, romlebic gansxvavebuli iqne-
boda rogorc erTmaneTisagan, aseve met-naklebad winaparisganac. Tu gaviTvaliswinebT,
rom diagramaze horizontalur xazebs Soris sxvaoba metad mcirea, isini mxolod mkafiod
gamoxatul nairsaxeobebad anda qvesaxeobebad unda miviCnioT. magram am sam formas rom
gamokveTili saxeobis kategoria mieniWos, unda CavTvaloT, rom maT bevrad ufro seriozu-
li cvlilebi ganicades. aqedan gamomdinare, diagrama warmoaCens im safexurebs, romelTa
gavliTac nairsaxeobaTa mciredi gansxvavebebi saxeobaTa ganmasxvavebel bevrad ufro mniSv
nelovan sxvaobebad gardaiqmneba. Tu igive procesi SemdgomSic mravali Taobis manZilze
gagrZeldeba, miviRebT A-dan momdinare rva saxeobas, romlebic aRniSnulia simboloebiT
a14-dan m14-mde. amgvarad saxeobaTa ricxvi nel-nela izrdeba da yalibdeba gvari. did
gvarSi, savaraudod, araerTi saxeoba moiZebneba, romelic erTdroulad icvleba. diagra
maSi naCvenebi meore saxeobaSi I, analogiuri safexurebis gavliT, aTi aTasi Taobis Semdeg
warmoiqmneba ori mkafiod gamoxatuli nairsaxeoba w10 da z10 anda, Tu gaviTvaliswinebT im
uzarmazar cvlilebebs, romlebic or horizontalur xazs Soris nagulisxmevi ToTxmeti
aTasi Taobis Semdeg unda warmoiqmnas eqvsi axali saxeoba n14-dan z14-mde. TiToeul gvaris
isedac mkveTrad gansxvavebuli saxeobebi, uamrav saxecvlil STamomavals datovebs da maT,
510
saxeobaTa warmoSoba
511
Carlz darvini
512
saxeobaTa warmoSoba
SegviZlia, rom es saxeobebi uZveles droSi cxovrobdnen, maSin, rodesac sawyisi saxeobebi-
dan gantoteba sul axali dawyebuli iyo. aseve marTebulad mimaCnia, cvalebadobis procesi
mxolod gvarebis CamoyalibebiT amovwuro. Tu vivaraudebT, rom diagramaze TiToeuli
wertilovani xaziT gamosaxuli cvlilebebis moculoba Zalian didia, maSin a14-iTa da p14-
iT, b14-iTa da f14-iT, o14-iTa da m14-iT aRniSnuli formebi sam gansxvavebul gvars warmo-
qmnian. aseve erTmaneTisagan ganvasxvavoT I-dan warmoqmnili ori metad gansxvavebuli da
gamokveTili gvari da A -dan warmoqmnili sami gvari, imis gamo, rom sxvadasxva winaprisagan
warmoiSvnen da xangrZlivi drois manZilze gansxvavebuli niSan-Tvisebebi CamouyalibdaT,
erTmaneTs naklebad gvanan. I-dan warmoqmnili ori gvari Seqmnis or gansxvavebul ojaxs, an
sulac rigs, romlebic sawyisi gvaris kidev ufro Zveli da ucnobi genis erTi saxeobidan
warmoiSobili ori saxeobisagan momdinareoben,
Cven ukve vnaxeT, rom TiToeul qveyanaSi swored didi gvaris saxeobebi warmoqmnian
nairsaxeobebs anu saxeobebis sawyis formebs. es mosalodnelic iyo, radgan moqmedebs buneb
rivi gadarCeva da arsebobisaTvis brZolaSi erT formas meoresTan SedarebiT upiratesobas
aniWebs. Tavad es formebi ki yovelTvis im formebisagan momdinareobs, romlebsac Tavadac
aqvs xelsayreli niSan-Tvisebebi. ama Tu im jgufis mravalferovneba imaze metyvelebs,
rom am jgufis yvela saxeobam saerTo winaprisagan romelime xelsayreli niSan-Tviseba mi-
iRo memkvidreobiT. aqedan gamomdinare, axal da saxecvlil STamomavlobs Soris brZola
ZiriTadad im did jgufebSi gaimarTeba, romlebSic saxeobaTa raodenoba izrdeba. erTi
didi jgufis warmomadgenlebi nel-nela meore, aseve didi jgufis warmomadgenlebs Seavi-
wroveben, mis ricxovnobas da, aqedan gamomdinare, misi Semdgomi gaumjobesebisa da cvli-
lebis SesaZleblobas Seamcireben. erTi jgufis SigniTac, axali da ufro daxvewili saxiT
Camoyalibebuli, bunebis wiaRSi ukve damkvidrebuli qvejgufebi, naklebad gaumjobesebul
da ufro Zvel qvejgufebs nel-nela gaanadgureben da maT TandaTanobiT gadaSenebas Seu-
wyoben xels. SegviZlia viwinaswarmetyveloT, rom is organizmebi, romlebic axla didi ra-
odenobiT arseboben, imis wyalobiT, rom maT gadaSeneba naklebad Seexo, momavalSic kidev
didi xnis manZilze ganagrZoben gamravlebas. Tumca, winaswar veravin ityvis am jgufebidan
sabolood romeli gaimarjvebs, radgan kargad viciT, rom erT dros yvelaze ganviTare-
buli jgufebi axla aRarc ki arseboben. momavlis ganWvretas Tu SevecdebiT, mxolod is
SegviZlia vTqvaT, rom didi jgufebis xangrZlivi da uwyveti matebidan gamomdinare, Sedare
biT mcire jgufebis umravlesoba mTlianad gadaSendeba da ver datova saxecvlili STamo-
mavlobas. am sakiTxs isev mivubrundebi klasifikaciis sakiTxisadmi miZRvnil TavSi, magram
minda aqve davsva kiTxva: radgan dRemde uZvelesi saxeobebidan Zalian mcireodenis STamo-
mavlobam miaRwia, amasTan, nebismieri klasi erTi da imave saxeobis STamomavalobas Seadgens,
ratom xdeba, rom cxovelTa da mcenareTa samyaros TiToeul qvedanayofSi klasebis raode-
noba metad mcirea, miuxedavad imisa, rom uZvelesi saxeobebidan dRemde Zalian cotas Tu
gadaurCa sicocxlisunariani da saxecvlili STamomavali, mainc SeiZleba vivaraudoT, rom
uZveles geologiur periodSic ki dedamiwaze imdenive gvari, ojaxi, rigi da klasi iyo, ram-
denic dRes arsebobs.
513
Carlz darvini
Tavis mokle Sinaarsi. udavoa is faqti, rom organuli arsebebi icvlebian xangrZlivi
drois manZilze garemos cvalebadi pirobebis gavleniT. aseve udavoa isic, rom TiToeul
saxeobas Soris, Zlieri geometriuli progresiiT matebis gamo, sxvadasxva asakSi Tu
weliwadis sxvadasxva dros arsebobisaTvis brZola mimdinareobs; Tu gaviTvaliswinebT
organul arsebaTa urTierTkavSirebs da maT damokidebulebas saarsebo pirobebTan,
romelic warmoSobs zogierTi arsebisaTvis upiratesobis mimniWebel gansxvavebebs maT
struqturaSi, aRnagobasa Tu qcevebSi ucnaurad mogveCveneboda, am uamravi cvlilebidan
arcerTi rom ar aRmoCeniliyo Tavad arsebisaTvis xelsayreli (Tuki Cven Sinaur cxove-
lebSi gamovavlineT adamianisaTvis xelsayreli amdeni Tviseba). sasargeblo cvlile-
bebi individebs arsebobisaTvis brZolaSi upiratesobas aniWebs, riTac maT gadarCenis
saukeTeso SesaZlebloba eZlevaT da memkvidreobis principidan gamomdinare, TviTonac
igive TvisebebiT gamorCeul naSiers mogvcemen. cvlilebebis amgvari SenarCunebis prin-
cips mokled bunebrivi gadarCeva vuwode. bunebriv gadarCevas saTanado asakSi; Tvisebe
bis memkvidreobiT gadacemis principidan gamomdinare, SeuZlia Secvalos kvercxic, Tes-
lic da naSieric iseve, rogorc zrdasruli individi. sqesobrivi gadarCeva Cveulebriv
gadarCevas kidev ufro daexmareba, yvelaze Zlieri da saukeTesod aRWurvili mamrebi met
naSiers datoveben. sqesobrivi gadarCeva mamrebs iseT Tvisebebs mianiWebs, romlebic maT
sxva mamrebTan brZolaSi gamoadgebaT.
Semdgom TavebSi mocemul mtkicebulebaTa safuZvelze SeiZleba ukeTesad vimsje
loT, amgvarad moqmedebda Tu ara bunebrivi gadarCeva da uwyobda Tu ara xels nairgvar
cocxal formebs mravalferovan garemosaTan SeguebaSi; magram isic naTelia, rom misi ze-
moqmedebiT mravali arseba gadaSenda. geologia TvalnaTliv gviCvenebs, rom gadaSenebis
procesma udidesi roli Seasrula samyaros istoriaSi. bunebrivi gadarCeva ganapirobebs
agreTve divergencias, radgan rac ufro meti gansxvavebuli cocxali arseba binadrobs
ama Tu im teritoriaze, miT ufro metad scildebian isini erTmaneTs struqturiT, aRna-
gobiTa Tu qcevebiT. amis naTel magaliTs nebismieri mcire teritoriis binadrebi an gav-
elurebuli saxeobebi iZlevian. amitom, nebismieri saxeobis cvlilebisa da gamravlebis
procesSi, rac ufro nairgvari iqneba STamomavali, gadarCenis miT meti SesaZlebloba
miecema arsebobisaTvis brZolaSi. aqedan gamomdinare, erTi saxeobis individebis erTma-
neTisagan ganmasxvavebeli umniSvnelo cvlilebebi TandaTanobiT ufro seriozul cv-
lilebebad iqceva manam, sanam es individebi ar iqcevian erTi gvaris saxeobebad an sulac
sxvadasxva gvaris warmomadgenlebad. aseve vnaxeT, rom, rogorc wesi, yvelaze metad didi
gvaris, yvelaze mravalferovani da yvelaze did teritoriaze gavrcelebuli saxeobebi
gansxvavdeba. es Tviseba momaval Taobas mianiWebs im upiratesobas, romelmac mocemuli
saxeoba mocemul qveyanaSi yvelaze warmatebulad unda aqcios. rogorc ukve araerTxel
aRvniSneT, bunebrivi gadarCeva iwvevs divergencias da, amasTanave, naklebad gaumjobe-
sebuli da Sualeduri formebis gadaSenebas. am principiT SeiZleba avxsnaT bunebaSi ar-
sebuli yvela organuli arsebis naTesaobac. SesaniSnavi faqtia, rom yvela cxoveli da
mcenare mTel msoflioSi, yvela drosa da sivrceSi aucileblad erTmaneTs enaTesaveba
514
saxeobaTa warmoSoba
_ jgufi jgufs ukavSirdeba, erTi saxeobis nairsaxeobebi _ erTmaneTs, aseve erTi gva-
ris saxeobebic, Tumca gansxvavebulad, magram mainc enaTesaveba erTmaneTs da isini Tavis
mxriv seqciebs anu qvegvarebs qmnian; gansxvavebuli gvaris saxeobebi SedarebiT naklebad
enaTesaveba erTmaneTs; aseve gvarebic _ isini araTanabrad enaTesavebian erTmaneTs
da qveojaxebs, ojaxebs, qveklasebsa da klasebs qmnian. TiTo klasSi romelime Tvisebis
safuZvelze gaerTianebuli ramdenime qvejgufi SeiZleba arsebobdes. am erTi TvisebiT
gaerTianebulni sxva Tvisebebis msgavsebis safuZvelze erTiandebian da ase grZeldeba
usasrulod. am faqtis axsna SeuZlebeli iqneba, Tu davuSvebT, rom TiToeuli saxeoba
damoukideblad Camoyalibda; saukeTeso axsna aris memkvidreobiTobisa da bunebrivi ga-
darCevis erToblivi moqmedeba, romelsac Tan sdevs divergencia da saxeobaTa nawilis
gadaSeneba, rac diagramiT gamovsaxeT.
erTi klasis yvela wevris naTesauri kavSiri SeiZleba erTi didi xis saSualebiT ga
movsaxoT. mwvane dakvirtuli ylortebiT aRvniSnoT Tanamedrove saxeobebi, xolo xmeli,
ufoTlo totebiT _ gadaSenebuli saxeobebi. zrdis yovel safexurze ylortebi cdilo-
ben yvela mxares gavidnen da irgvliv mzard ylortebsa da totebs zemodan moeqcnen iseve,
rogorc saxeobebi da maTi jgufebi cdiloben arsebobisaTvis brZolaSi sxva saxeobebis
damarcxebas. odesRac norCi xis dakvirtuli ylortebi dRes uSvelebeli gantotebebia,
romlebic did totebad iyofa, Semdeg es totebi _ SedarebiT ufro mcire totebad da a.S.
Zveli da axali kvirtebis erTmaneTTan totebiT dakavSireba warmoaCens yvela cocxali
Tu gamqrali saxeobis klasifikacias erTmaneTTan daqvemdebarebuli jgufebis saxiT.
rodesac xe jer kidev buCqisodena iyo, mas mravali ylorti hqonda, romelTagan mxolod
ori an sami gadaiqca did totad da axali totebic gamoiRo. asevea saxeobebis SemTxveva-
Sic dResdReobiT. jer kidev uZveles geologiur periodSi binadari saxeobebidan Zalian
cotas Tu hyavs saxecvlili STamomavali. xis zrdis periodSi uamravi toti da ylorti ga-
fuWdeba da mowydeba xes. es dakarguli totebi im ojaxebs, gvarebsa Tu saxeobebs SeiZle-
ba SevadaroT, romlebic aRar arseboben da CvenTvis cnobilni gaxdnen mxolod namarxi
formiT. Tu xandaxan davinaxavT SemTxveviT gadarCenil Txel tots, romelic jer kidev
xis kenweroSi iwonebs Tavs, SeiZleba gagvaxsendes iseTi cxovelebi, rogoricaa Ornitho-
rhynchus-i da Lepodosiren-i, romlebic TavianTi TvisebebiT garkveulwilad akavSireben xis
or daSorebul tots da romlebic albaT imitom gadarCnen, rom miuval da kargad dacul
adgilebSi binadrobdnen. xis zrdis procesSi kvirts kvirti emateba, maTgan ufro Zl-
ieri ki Semdeg gaizrdeba da sust totebs Tavze moeqceva; aseve xdeba sicocxlis didi xis
SemTxvevaSic, romelic dedamiwis zedapirs gamxmar da motexil totebs ayris, ulamazes
totebsa da ylortebs ki mzisken mimarTavs.
515
Carlz darvini
Tavi VII
instinqtebi
instinqtebis Tema wina TavebSic iyo ganxiluli, magram Cemi azriT, umjobesi iqneba,
Tu am sakiTxs calke SevexebiT, miT ufro, rom futkris skis aSenebis saocari instinqtis
ganxilva kidev ufro ganamtkicebs Cems Teorias. winaswar unda vTqva, rom me ar vexebi
gonebrivi SesaZlebobebis warmoSobis sakiTxs. Cven ganvixilavT erTi da imave jgufis
cxovelebis instinqtebis mravalgvarobasa da maT gonebriv SesaZleblobebs. instinqtis
ganmartebas ar Sevecdebi. yvelasTvis gasagebi ram unda vigulisxmoT. am terminiT aRiniSneba
sxvadasxva gonebrivi qmedebebis erToblioba; roca vambobT, rom instinqti aiZulebs
guguls kvercxi sxva frinvelis budeSi dados, gasagebia, rasac vgulisxmobT. moqmedebas
(romlis gansaxorcieleblad Cven TviTon gamocdileba gvWirdeba), romelsac cxoveli,
gansakuTrebiT axalgazrda, yovelgvari gamocdilebis gareSe asrulebs an romelsac
erTnairad axorcielebs erTi saxeobis mravali individi am moqmedebis miznis gauazreblad,
instinqts uwodeben. Sevecdebi dagarwmunoT, rom arcerTi am maxasiaTebelTagani ar aris
universaluri. rogorc pier huberi Tvlis, gansjisa da analizis mciredi unari gan
viTarebis dabal safexurze mdgom cxovelsac ki aqvs.
frederik kuviem da manamde ramdenime sxva metafizikosma erTmaneTs Seadares instinqti
da Cveva. vfiqrob, maTi analizi instinqtis warmoSobas ver xsnis, magram aRwers instinqturi
moqmedebis ganmapirobebeli gonebis mdgomareobas. raoden gaucnobiereblad xdeba zogi-
erTi Cvevis gamoxatva Cvevisa, romelic arc ise iSviaTad ewinaaRmdegeba Cvens gaazrebul
nebas! da mainc, Cvevebis Camoyalibeba SeiZleba moxdes nebisa da gaazrebis Sedegad. Cvevebi
advilad ereva sxva Cvevebs da droTa ganmavlobaSi Tavad sxeulis ganuyofel Tvisebebad
iqceva. erTxel SeZenili Cveva ki sicocxlis bolomde rCeba. SeiZleba gamovyoT instinqtebi-
sa da Cvevebis erTgvarovnebis sxvadasxva aspeqti. rogorc kargad nacnobi simReris gameo-
rebisas xdeba, instinqtSic erTi qmedeba meores ritmulad mihyveba. roca adamians simReras
vawyvetinebT, is iZulebulia simRera Tavidan daiwyos, raTa gonebrivi ZalisxmeviT simReris
sawyisi aRidginos. swored es aRmoaCina p. huberma muxluxoSi, romelic rTuli konstruq-
ciis parks ikeTebs. roca qsovis meeqvse safexurze myofi muxluxo gadasva mesame safex-
uris parkSi, muxluxom meoTxe safuxuridan daiwyo parkis qsova; magram roca qsovis mesame
safexurze myofi muxluxo meeqvse safexurze myof, TiTqmis dasrulebul parkSi gadasva,
muxluxom qsova kvlav mesame safexuridan daiwyo da cdilobda Sesrulebuli samuSao gae-
516
saxeobaTa warmoSoba
517
Carlz darvini
magram eqskrecia ar xdeboda. Semdeg maT Tmis ReriT Sevexe ise, rogorc amas WianWvelebi
akeTeben TavinaTi ulvaSiT, kvlav – araviTari Sedegi. bolos bugrTan WianWvela mivuSvi,
romelmac maSinaTve igrZno, rogori mdidari sakvebi aRmoaCina da Tavisi ulvaSebi bugris
mucels Seaxo. rogorc ki bugrma WianWvelis ulvaSis Sexeba igrZno, daiwyo gamWvirvale
siTxis gamoyofa, romelic didi siamovnebiT miirTva WianWvelam. igive gameorda axalgazrda
bugrebSic, ramac mimaniSna, rom maTi es qmedeba instinqturia da ara gamocdilebiT SeZenili.
Tumca isic yuradsaRebia, rom Tavad gamonayofi webovania da afidebisaTvis rTuli mo
sacilebeli. ase rom, ver vityviT, rom bugrebi mas WianWvelis sasargeblod gamoyofen.
ar mjera, rom samyaroSi romelime cxoveli moqmedebs sxva saxeobis sasargeblod, magram
faqtia, rom erTi saxeoba cdilobs sargebeli miiRos meoris instiqtisagan, iseve, rogorc
Zlieri sargeblobs sustiT. kvlav vimeoreb, rom zogierT SemTxvevaSi instinqti ar aris ab
soluturad srulyofili, magram radganac amis damamtkicebeli sabuTebi araa aucilebeli
Cveni miznebisaTvis, am sakiTxze aRar SevCerdebiT.
imis dasadastureblad, rom instinqtebis saxecvlileba da maTi STamomavlobisaTvis ga-
dacema aucilebelia bunebrivi gadarCevis asamoqmedad, mravali magaliTis moyvanaa saWiro,
rac rTulia. me mxolod imis damtkiceba SemiZlia, rom instinqtebi namdvilad gansxvavdeba:
magaliTad, migraciis instiqti teritoriis sididisa da mimarTulebis gaTvaliswinebiT.
frinvelTa budeebis gansxvavebuloba nawilobriv damokidebulia im qveynis bunebriv pi-
robebze, sadac frinveli cxovrobs; magram arsebobs CvenTvis ucnobi mizezebic. odubonma
gagvacno erTi da imave saxeobis frinvelebis budeTa mravalferovnebis SemTxvevebi SeerTe-
buli Statebis CrdiloeT da samxreT nawilebSi. romelime cxovelis mimarT SiSi udavod in-
stiqturia, amas vxedavT bartyebSi, Tumca am instinqtis gaZliereba SesaZlebelia piradi
gamocdilebiTa da mSoblebis mier gamoxatul SiSze dakvirvebiT. ukacrieli kunZulebis
mobinadre cxovelebSi adamianis mimarT SiSi TanadaTan yalibdeba. inglisSi didi frinvele-
bi ufro eridebian adamians, vidre patarebi, es albaT imitom xdeba, rom did frinvelebs
adamianebi xSirad sdevnian; es imiTac mtkicdeba, rom udabur kunZulze didi frinvelebi pa-
tarebze mSiSrebi ar arian; inglisSi Zalze frTxili kaWkaWi norvegiaSi adamians imdenadvea
SeCveuli, ramdenadac evipteSi _ ruxi yvavi.
is faqti, rom erTi saxeobis individis qmedeba SeiZleba saocrad mravalferovani iyos,
mravali magaliTiT mtkicdeba. SegviZlia aseve moviyvanoT garkveuli saxeobebis uCveulo
perioduli qmedebebis ramdenime magaliTi, romlebic, Tuki saxeobisaTvis sasargeblo aR-
moCnda, SeiZleba axal instinqtad Camoyalibdes. amasTan erTad Rrmad mwams, rom es zogadi
mosazrebebi detaluri faqtebis gareSe did StabeWdilebas ver moaxdens. arasodes arafers
vamtkiceb Sesabamisi faqtebis gareSe.
bunebaSi memkvidreobiTi instinqtebis arseboba SeiZleba damtkicdes moSinaurebis
SemTxvevebiT. Sinauri cxovelebis magaliTi saSualebas gvaZlevs SeviswavloT egreTwode-
buli spontanur cvlilebaTa gavlena Sinauri cxovelebis gonebriv Tvisebebze da Cvevisa
da gadarCevis SedarebiTi mniSvneloba am cvlilebebis damkvidrebaSi. davakvirdeT zogi-
erTi jiSis ZaRlis CvenTvis nacnob Cvevebs: eWvs gareSea, rom axalgazrda pointeri bune-
baSi gamoyvanisTanave cdilobs gauZRves an ukan gahyves sxva ZaRlebs. sunis aRebis Cveva
518
saxeobaTa warmoSoba
519
Carlz darvini
bunebrivi instinqtebi moSinaurebis dros ikargeba: amis naTeli magaliTia Sinauri qaTmis
is jiSebi, romlebic iSviaTad an sulac arasodes kruxoben. is faqti, rom Cveulebrivad
gveCveneba yvelaferi, rac Sinaur frinvelebs ukavSirdeba, xels gviSlis aRviqvaT, ramdenad
mniSvnelovani da myaria qcevis cvlileba moSinaurebis pirobebSi. saeWvoa, rom ZaRlebis
siyvaruli adamianis mimarT instqinturi iyos. mgeli, mela, tura da katisebrTa sxvadas-xva
saxeobis individebi moTvinierebis periodSi cdiloben Tavs daesxan Sinaur frinvelebs,
cxvrebsa Tu Rorebs. es tendencia Zlieria im ZaRlebSi, romlebic Camoiyvanes tiera del
fuegodan da avstraliidan, sadac isini velurad cxovroben. Cveni Sinauri ZaRlebis lekvebs
ki ar sWirdebaT imis swavleba, rom Sinaur frinvelebsa da cxovelebs Tavs ar daesxan, da Tu
zogjer gabedaven – maT scemen da zogjer anadgureben kidec. ase rom, Cveva, gadarCevasTan
erTad, safuZvlad udevs Cveni ZaRlebis moSinaurebis process. meore mxriv, wiwilebs
ZaRlisa da katis mimarT SiSi ar gaaCniaT, rac maTTvis odesRac udavod instinqturi iyo.
naklebad Cveulebrivia es qaTmis gazrdili xoxbis bartyebisaTvis. yovelive imas ar niSnavs,
rom wiwilebma sruliad dakarges SiSi. maT mxolod ZaRlebisa da katebis ar eSiniaT. rodesac
qaTami daikakanebs, rac safrTxis moaxloebis maniSnebelia, bartyebi balaxs afareben Tavs;
esec instinqturi qcevaa, romelic, rogorc gareul frinvelSi SevniSneT, saSualebas aZlevs
kruxs gafrindes. magram am SemTxvevaSi es instinqti usargebloa, vinaidan kruxs TiTqmis
dakarguli aqvs frenis unari. maSasadame, SeiZleba davaskvnaT, rom Sinaur frinvelebSi
axali instiqtebis SeZena da bunebrivi instinqtebis gaqroba moxda Cvevebis gamomuSavebis
Sedegad da nawilobriv adamianis CareviT, romelic TaobaTa ganmavlobaSi axorcilebs
Cvevebis gadarCevasa da dagrovebas. zogierT SemTxvevaSi gamomuSavebuli Cveva sakmarisia
imisaTvis, rom warmoiqmnas gomebis memkvidreobiTi cvlilebebi; sxva SemTxvevaSi Cvevebs
memkvidreobaze gavlena ar hqonda. yoveli memkvidreobiTi cvlileba gadarCevis Sedegi
iyo, romelic xorcieldeboda meTodurad da gaucnobiereblad; Tumca, zogjer gadarCeva
da Cveva gverdigverd moqmdeben. SevZlebT ukeT davinaxoT, rogor xdeba instinqtebis
Camoyalibeba velur bunebaSi gadarCevis Sedegad, Tu ramdenime magaliTs davakvirdebiT:
Cven SevarCieT sami varianti, rasac aq ganvixilav. pirveli _ instinqti, romelic aiZulebs
guguls kvercxi sxvis budeSi dados; meore _ zogierTi saxeobis WianWvelis monad qcevis
instiqti da skis futkris fiWis keTebis unari. bolo ori, naturalistebis azriT, yvelaze
saocaria instinqtebs Soris. miCneulia, rom guguli instinqtis Sesabamisad kvercxebs
ara yoveldRe, aramed or-sam dReSi erTxel debs. amgvarad, is rom budes iSenebdes da
Tavis kvercxebze ijdes, adre dadebuli kvercxebi garkveuli periodis ganmavlobaSi
gamouCekavi darCeba da ise moxdeba, rom budeSi erTad iqneba kvercxebic da sxvadasxva
asakis bartyebic. aseTi ram dauSvebelia, miT ufro, rom es frinveli adreul sezonze iwyebs
gadafrenas; amasTan, yvelaze adreuli kvercxidan gamosuli bartyebi mamrs damoukideblad
unda gamoekveba. amerikul guguls zustad asec uwevs cxovreba, vinaidan mis budeSi
erTdrouladaa kvercxebi da bartyebi. arsebobs varaudi, rom amerikuli guguli zogjer
kvercxs sxva frinvelis budeSi debs, magram doqtor brueris azriT, romelsac did pativs
vcem, es Secdomaa. amasTan, SemiZlia mogiyvanoT ramdenime magaliTi, rodesc frinvelebi
520
saxeobaTa warmoSoba
kvercxs sxvis budeSi deben. warmovidginoT, rom Cveni evropuli gugulis winapars amerikuli
gugulis Cvevebi hqonda, Tumca drodadro is kvercxebs sxva frinvelis budeSi debda. im
SemTxvevaSi, Tu am Cvevis mqone frinveli upiratesobas SeiZenda, radgan mas SeeZlo ufro
adre gadafrenis dawyeba an sxva saxeobis budeSi gazrdili bartyebi ufro Zlieri iqneboda,
vinaidan maTi sakuTari deda gansxvavebuli asakis bartyebis gamozrdas Tavs Znelad
arTmevda, maSin zrdasruli frinvelic da bartyic upirates mdgomareobaSi aRmoCndeboda.
vfiqrob, rom Cveni gugulis es ucnauri instinqti swored am procesis Sedegad Camoyalibda.
erTi ram SemiZlia davamato _ doqtor greisa da sxva mecnierTa azriT, evropul guguls
bolomde ar daukargavs momaval Taobaze zrunvisa da siyvarulis Cveva. frinvelebis mier
sxvis budeSi kvercxis dadeba arcTu ise iSviaTi SemTxvevaa qaTmisebrTa saxeobebSic da es
albaT xsnis siraqlemebSi zogierTi instiqtis warmoSobis mizezsac. siraqlemas ojaxis
zogierTi warmomadgeneli, gansakuTrebiT ki amerikuli siraqlema, kvercxs jer erT budeSi
debs, mere meoreSi da maT mamrebs gadaabarebs. am instinqtis axsna albaT SesaZlebelia im
faqtis gaTvaliswinebiT, rom siraqlemebi didi raodenobiT kvercxs deben, xolo guguli _
ori-sami dRis intervaliT. Tumca, siraqlemas es instinqti ar aris srulyofili, radganac
amasobaSi imdenad bevri kvercxi ikargeba, rom erTxel, erTi dRis Zebnis Sedegad, ocamde
dakarguli da gafuWebuli kvercxi vipove.
bevri futkari parazitebs miekuTvneba da kvercxs futkris sxva saxeobis budeSi debs.
es SemTxveva ufro sainteresoa, vidre gugulisa, vinaidan futkari am SemTxvevaSi icvlis
ara marto instinqts, aramed agebulebasac, parazituli Cvevebis Sesabamisad, ris Sedega-
dac maT aRar gaaCniaT yvavilis mtvris Semgrovebeli organo, romelic aucilebelia larvas
gamosakvebad. zogierTi saxeoba, rogoricaa Sphegidae-s warmomadgenlebi (krazanasmagvari
mweri), sxva saxeobebze parazitoben. m. fabrem damajereblad axsna, rom Tumca Tachytes nigra,
Cveulebriv, sakuTar budes iSenebs, raTa iq paralizeburi msxverpli Seinaxos Tavisi lar-
vas gamosakvebad, magram Tuki igi Semdeg poulobs sxva budes, romelic aseve savsea sakvebiT,
avlens parazitul Tvisebebs da budes epatroneba. am SemTxvevaSi, iseve, rogorc es vnaxeT
gugulis magaliTze, ar aris rTuli imisi dadgena, rom bunebriv gadarCevas SeuZlia SemTx-
veviTi qceva mudmiv Tvisebad aqcios, Tuki igi saxeobas upiratesobas aniWebs da mweri, rom-
lis budisa da sakvebis miTviseba moxda, ar ganadgurdeba.
521
Carlz darvini
huberma ocdaaTi WianWvela monebisagan gamoacalkeva da misca uamravi sakvebi, romelic maT
yvelaze metad moswonda, amasTanave maTTan erTad moaTavsa maTi larva da Wupri, raTa muS-
aobis stimuli hqonodaT, isini verafers akeTebdnen. maT Tavic ki ver gamoikvebes da bevri
maTgani SimSiliT daixoca. amis Semdeg, huberma maTTan moaTavsa erTi mona, romelic maSinve
Seudga saqmes, gamokveba isini da amiT daRupvisagan gadaarCina. man aseve aaSena ramdenime
bude, mouara larvebs da faqtobrivad yvelaferi moawesriga. ra SeiZleba iyos am faqtebze
ufro saocari? rom ar vicodeT monobis instinqtis mqone sxva WianWvelebi, uimedo iqne-
boda gvevarauda, rogor SeiZleboda es instinqti Camoyalibebuliyo.
p. huberma aRmoaCina, rom Formica saguinea aseve damonebis instinqtis mqone WianWvelaa.
es saxeoba inglisis samxreT regionebSi gvxvdeba. mis Tvisebebs akvirdeboda britaneTis
muzeumis profesori f. smiti, visac vumadli am da sxva mniSvnelovan informacias. miuxeda-
vad imisa, rom srulad vendobi huberisa da b-n smitis debulebebs, am sakiTxs ufro skeptiku-
rad mivudeqi, raTa am ucnauri da odiozuri instinqtis arseboba damemtkicebina. amgvarad,
detalurad warmogidgenT dakvirvebebis Sedegebs, romlebic Tavad ganvaxorciele. me gavx-
seni Formica saguinea -s ToTxmeti bude da vipove mxolod ramdenime mona WianWvela. mona-saxe-
obebis mamrebi da fertiluri mdedrebi mxolod TavianT TanasazogadoebaSi arseboben da
maTi povna F. saguinea -s budeSi SeuZlebelia. monebi Savia da wiTeli patronis zomis naxevars
ar aRematebian. ise rom, isini vizualuradac kargad gansxvavdebian. Tu maT budes odnav
davazianebT, monebi batonebTan erTad gamoRoRdebian da icaven mas. xolo, roca budes, sa-
dac larva da Wupria, seriozuli safrTxe emuqreba, monebi energiulad iwyeben muSaobas da
TavianTi patronebi usafrTxo adgilas gadahyavT. amgvarad, naTelia, rom monebi Tavs ise
grZnoben, rogorc sakuTar saxlSi. sami wlis ganmavlobaSi, ivnissa da ivlisSi me saaTobiT
vakvirdebodi maT budeebs surveisa da saseqsSi da budidan gamosuli verc erTi mona Wian-
Wvela ver davinaxe. es imiT aixsneba, rom am TveebSi monebi Zalian cotaa. Cemi varaudiT
simravlis SemTxvevaSi isini sxvagvarad moiqceodnen. magram b-nma smitma macnoba, rom isic
saaTobiT akvirdeboda WianWvelebis budeebs maisSi, ivnissa da agvistoSi, surveisa da hemf-
SirSi, magram budidan gamosuli an masSi Sesuli verc erTi mona WianWvela ver aRmoaCina,
miuxedavad imisa, rom agvistoSi isini mravlad arian. amgvarad, mas miaCnia, rom isini mka-
crad `saxlSi gamoketili~ monebi arian. patronebi ki, romlebsac moaqvT saSeni masala da
sakvebi, xSirad toveben budes. am wlis ivlisSi, WianWvelebis iseTi sazogadoeba aRmovaCine,
romelsac saocrad bevri mona hyavda da SevniSne, rom zogierTi maTgani patronebTan erTad
tovebda budes. isini erTdroulad miuyvebodnen maRali Sotlandiuri soWisken mimaval
gzas 25 iardis manZilze da erTad micocavdnen xeze, savaraudod, bugrebisa da kokonebis
mosaZebnad. huberis monaTxrobis Tanaxmad, romelsac dakvirvebis mravalnairi saSualeba
hqonda, SveicariaSi monebi Cvevis Sesabamisad patronebTan erTad aSenebdnen budes. isini
Tavad aReben da xuraven karebs dilas da saRamos da rogorc huberi ambobs, maTi ZiriTadi
movaleoba bugrebis mopovebaa. patronebisa da monebis qcevas Soris arsebuli gansxvaveba
or sxvadasxva qveyanaSi, Sveicariasa da inglisSi, savaraudod ganpirobebulia SveicariaSi
`datyvevebuli~ monebis didi raodenobiT.
522
saxeobaTa warmoSoba
erT dRes saSualeba momeca menaxa erTi budidan meoreSi maTi gadasvla. saocari sana-
xaobaa, roca patrons sakuTari piriT Tan mihyavs monebi. meore dRes Cemi yuradReba miiqcia
damonebis instinqtis mqone WianWvelebis gundma, romelic imave adgilas moZraobda, Tumca
ara sakvebis mosapoveblad. isini utevdnen sxva damoukidebeli saxeobis jgufs (F. fusca), ro-
melic TavgamodebiT igeriebda maT. zogierTi maTgani monaTmflobelebs (F. sanguinea) fexze
eWideboda, xolo es ukanasknelni ulmoblad igeriebdnen da klavdnen Tavis metoqeebs da
Semdeg maTi sxeulebi sakvebad mihqondaT budeSi 29 iardis manZilze. magram maT verc erTi
larva ver wamoiRes, raTa Semdeg monebad eqciaT. WianWvelebis sxva budidan ramdenime F. fus-
ca-s Wupri amovTxare da brZolis velze cariel adgilas movaTavse. tiranebma isini maSinve
daitaces, waiyvanes da Tan aSkarad gamarjvebas zeimobdnen.
imave adgilas sxva saxeobis F. flava-s Wupri movaTavse yviTeli WianWvelis am saxeobis
ramdenime individTan erTad. b-ni smitis monacemebiT es saxeoba Zalian iSviaTad, magram
zogjer mainc SeiZleba iqces monad. is zomiT pataraa, metad gabeduli da Tavad minaxavs,
rogor esxmis Tavs sxva WianWvelebs. uceb monaTmflobeli F. saguinea -s budesTan axlos, qvis
qveS F. flava-s axali Tanasazogadoeba aRmovaCine. rodesac maT budes SemTxveviT Sevexe, pa-
tara WianWvelebi saocari simamaciT SeebrZolnen TavianT did mezoblebs. davinteresdi,
SeZlebda Tu ara F. saguinea-m erTmaneTisagan gaarCios F. fusca - s Wupri, romelsac isini Cveu-
lebriv monebad aqceven, patara mezobelis _ F. flava-s Wuprisgan, romelsac iSviaTad imone-
ben. aRmoCnda, rom maT isini advilad ganasxvaves, maSinve Tavs daesxnen F. fusca -s, magram sao-
crad SeSindnen, roca F. flava -s budes miuaxlovdnen da swrafad datoves iqauroba. magram,
cota xnis Semdeg, roca yviTeli WianWvelebi iqaurobas moSordnen, amiT isargebles da Tan
waiyvanes maTi Wupri.
erT saRamos, F. saguinea-s sxva Tanasazogadoebas `vewvie~ da davinaxe, isini budisken mkv-
dar F. fusca-sa da mis Wuprebs miaTrevdnen, rac imaze mouTiTebda, rom es migracia ar iyo.
Semdeg nadavliT datvirTuli mwkrivi SevniSne, daaxloebiT 40 iardis daSorebiT, romle-
bic mananas (Erica) buCqisken miemarTeboda da iqve gamoCnda F. saguinea-s bolo warmomadgeneli,
romelsac Tan mihqonda Wupri, magram ver movaxerxe gauval buCqnarSi bude damenaxa. bude
udavod iqve unda yofiliyo, radgan F. fusca-s ori Tu sami individi iqve gaSmagebuli tri-
alebda, erTi ki Tavisi WupriT pirSi umoZraod idga dangreuli budis Tavze.
aseTia faqtebi monad qcevis saocari instinqtis Sesaxeb. Cven davinaxeT raoden kon-
trastulia F. sanguinea-sa da F. rufescens-is instinqtebi. es ukanaskneli ar iSenebs budes, ar
gansazRvravs sakuTar migracias, ar agrovebs sakvebs arc TavisTvis, arc naSierisTvis da
verc Tavs gamoikvebavs. is absoluturad damokidebulia Tavis auracxel monebze. F. san-
guinea-s ki naklebi monebi hyavs. patronebi Tavad wyveten, sad da rodis unda aSendes axali
bude da migraciis dros Tan mihyavT monebi. rogorc inglisSi, ise SveicariaSi, monebi didi
rudunebiT zrunaven Wuprebze, xolo patronebi monebis dasapyrobad midian. SveicariaSi
monebi da patronebi erTad Sromoben, erTad amzadeben da miaqvT budis saSeni masala. isini
erTad zrunaven TavianT naSierze da agroveben sakvebs TanasazogadoebisaTvis. inglisSi
mxolod patronebi gamodian budidan, raTa moipovon saSeni masala da sakvebi TavisTvis,
523
Carlz darvini
monebisa da WuprebisaTvis. ase rom, am qveyanaSi patroni Tavisi monebs naklebad msaxurebs,
vidre SveicariaSi.
Znelia vivaraudoT, Tu rogor warmoiSva F. sanguinea-s instinqti. magram, rodesac vxe-
davT, rom WianWvelebi, romlebic ar arian monaTmflobelebi, mainc epatronebian sxva saxe
obaTa Wuprebs, Tuki isini SemTxveviT maTi budis axlos aRmoCndnen. unda vivaraudoT,
rom Tavdapirvelad isini am Wuprebs sakvebad iyenebdnen. xolo rodesac patronis budeSi
motacebuli Wupridan individi ganviTarda, patronma is misi SesaZleblobis mixedviT, sa-
muSao Zalad gamoiyena. Tu maTi arseboba sasargeblo aRmoCnda im saxeobisTvis, romelmac
is daimona, Wupris sakvebad mopoveba bunebrivi seleqciis Sedegad SeiZleba gaZlierdes da
gaxdes monebis moSenebis mizezi. rodesac moxda instinqtis SeZena, maSinac ki, Tu is iSvia-
Tad gamoiyeneba, rogorc es britanuli F. sanguinea-s magaliTze davinaxeT, romelsac Tavisi
monebi Sveicariul imave saxeobasTan SedarebiT naklebad exmarebian, gadarCevis fonze mar-
tivad SeiZleba aRmovaCinoT am instinqtis zrdis da Camoyalibebis tendencia (gasaTvalis-
winebelia, rom TiToeuli cvalebadoba saxeobisaTvis sasargeblo unda iyos) manam, sanam Wi-
anWvela ar gaxda damokidebuli Tavis monebze ise, rogorc F. rufescens-is SemTxvevaSi.
skis futkris fiWis keTebis instinqti
am sakiTxs detalurad ar Sevexebi, mxolod Sevecdebi, Cemi dasknis erTgvari monaxazi ga-
vakeTo. raoden gulgrili unda iyos adamiani, romelic fiWis daxvewili struqturis danax
visas aRfrTovanebas ar gamoxatavs. maTematikosebisagan gvsmenia, rom futkarma praqti-
kulad gadaWra rTuli problema da didi raodenobis Taflis mosaTavseblad uZvirfasesi
cvilis minimaluri raodenobis gamoyenebiT Seqmna saTanado formis ujrebi. aRsaniSnavia,
rom gamocdili xelosanic ki, romelic aRWurvilia iaraRiTa da zomebiT, ver moaxerxebs
aseTi sworxazovani ujrebis gakeTebas, futkrebi ki amas araCveulebrivad arTmeven Tavs
bnel skaSi. advili ar aris mixvde, rogor keTdeba TiToeuli kuTxe da sibrtye da daakvirde
am process. am saocari samuSao procesis aRqma SesaZlebelia erTi martivi instinqtis gan
xilviT.
am instiqntis aRmoCenaSi b-ni voTerhausi damexmara, romelmac daasabuTa, rom ujris
forma ganpirobebulia mimdebare ujrebis arsebobiT. amdenad, qvemoT moyvanili Sexedu
leba SeiZleba mxolod am Teoriis saxecvlileba iyos. modiT, davakvirdeT gradaciis diad
princips, raTa davinaxoT, gagvimxels Tu ara buneba am samuSaos Sesrulebis meTods. mokle
seriis erT mxares aris bazi (veluri futkari), romelic Taflis Sesanaxad iyenebs Tavisi
Wuprebis Zvel kokonebs, romelTac zogjer cotaoden cvils umatebs da Sedegad aSenebs
gancalkevebul, uswormasworo da momrgvalo formis cvilis ujrebs. am seriis meore mxa-
res aris skis futkari, romelis ujrebi ormag sibrtyezea moTavsebuli: TiToeul ujras
eqvskuTxa prizmis forma aqvs, romlis eqvsi bazaluri kide sami rombisagan Semdgar pirami-
das qmnis. am rombebs aqvs garkveuli kuTxeebi; sami maTgani fiWis erT mxares TiTo ujris
piramidul fuZes qmnis da sapirispiro mxridan kompoziciurad uerTdeba sami momijnave
ujris fuZes. am ori ukiduresi SemTxvevis _ skis futkris uzomod daxvewili ujrebisa da
524
saxeobaTa warmoSoba
bazis Taflis uswormasworo sacavis Sualeduri formaa (Tumca ufro metad am ukanasknels
uaxlovdeba) meqsikuri Melipona domestica-s ujrebi, romelic dawvrilebiT aRwera da daas-
uraTa pier huberma Melipona aSenebs TiTqmis sworxazovan cvilis fiWas, romelic cilin-
driseburi ujrebisagan Sedgeba. masSi iCekeba larva. amasTan, arsebobs didi zomis ujrebi,
sadac inaxeba Tafli. es ujrebi TiTqmis sferoseburia, erTi zomisaa da araTanabar masas
warmoqmnis. niSandoblivia, rom es sferuli ujrebi erTmaneTisagan iseT maZilzea ganlage-
buli, rom Tu sferoebi mTliani iqneba, isini gadakveTen da daazianeben erTmaneTs. magram
es arasodes ar xdeba, radgan futkari aseTi gadakveTis saSiSroebis SemTxvevaSi am adgilas
brtyel kedels aSenebs. amgvarad, TiToeuli ujra Sedgeba gareTa sferosebri nawilisa da
ori, sami an meti sruliad brtyeli zedapirisagan, imis mixedviT, ramden ujras emijneba igi.
roca erTi ujra ukavSirdeba sam sxva ujras, romlebsac daaxloebiT erTi da imave zomisa da
formis sferoseburi nawili aqvs, maSin sami brtyeli zedapiri qmnis piramidas, romelic, hu-
beris azriT, skis futkrebis samwaxnaga piramidis uxeSi imitaciaa. aq, ise, rogorc skis fut-
kris SemTxvevaSi, TiToeuli ujris sami brtyeli zedapiri amavdroulad sxva sami mosazRvre
ujris kedelicaa. aSkaraa, rom Melipona Senebis aseTi maneriT nakleb cvils xarjavs, vinaidan
momijnave ujrebis brtyeli kedlebi ormagi ar aris, isini imave sibrtyeSia, romelSic ga-
reTa sferosebri nawilebi da TiToeuli brtyeli zedapiri ori ujris erT saerTo kedels
qmnis.
rodesac am SemTxvevas vakvirdebodi, gamiCnda azri, rom Tu Melipona sferoebs erTi da
imave manZilis daSorebiT aaSenebs, isini erTi zomisa iqneba da or Sred simetriulad ganla-
gda. saboloo struqtura Zalian unda hgavdes skis futkris fiWas. me davukavSirdi kembri-
jis universitetis profesor milers, romelic geometriis specialistia. man yuradRebiT
waikiTxa Cemi mosazrebebi da sakuTar informaciasTan Sejerebis Sedegad miTxra, rom Teo-
ria sworia.
warmovidginoT Tanabari zomis sferoebi, romelTa centrebi or paralelur sibrtyeSia
moTavsebuli. TiToeuli sferos centri daSorebulia radiusiT - X/sqrt (2) an X 1.41421. imave
Sris eqvsi garemomcveli sferos centridan da imave manZiliTaa daSorebuli meore para-
leluri Sris mimdebare sferoebis centridan. Semdeg, Tu sxvadasxva Sreebs Soris sferoe-
bis gadakveTaze brtyeli kedlebi warmoiqmneba, miiReba or Sred ganlagebuli eqvskuTxa
prizmebi, romlebic erTmaneTTan piramidiseburadaa dakavSirebuli da rombebisagan Sedge-
ba. eqvskuTxa prizmis rombebis TiToeuli kuTxe skis futkris ujrebis kuTxis absolutu-
rad identuri iqneba
aqedan gamomdinare, SegviZlia davaskvnaT, rom Melipona arasrulyofili instinqtis
odnavi modifikaciiT iseve srulyofil struqturas aawyobda, rogorc skis futkari.
unda davuSvaT, rom Melipona-s mier Tanabari sferosebri ujrebis ageba gasakviri ar aris,
radganac vxedavT, raoden srulyofil cilindruli formis naxvretebs akeTeben mwerebi
xeebSi, rodesac ubralod erTi wertilis garSemo trialeben. unda davuSvaT, rom Melipona-s
SeuZlia ujrebi Sreebad ganalagos, rogorc amas cilindruli ujrebis SemTxvevaSi akeTebs.
yvelaze Zneli imisi gagebaa, rogor gansazRvravs igi manZils, romliTac Tavisi TanaSemwe
525
Carlz darvini
muSa futkrebisagan aris daSoreuli, rodesac isini erTdroulad aSeneben sferoebs. Tumca
faqtia, rom mas Seswevs am manZilis gansazRvris unari da aSenebs erTmaneTTan dakavSirebul
sferoebs, romelTa gadakveTis adgilebSi igi brtyel kedlebs agebs. advili misaxvedria,
rom eqvskuTxa prizmis agebis Semdeg SeuZlia misi dagrZeleba nebismier zomamde, raTa Taf-
lis Sesabamisi maragi daitios. swored ase iqceva bazi, rodesac Tavisi Wupris Zvel kokons
cvilis cilindrs umatebs. instinqtebis aseTi cvalebadobisa (romelic TavisTavad arcTu
ise srulyofilia, Tumca ufro srulyofili vidre Citis budis keTebis instinqti) da bune-
brivi gadarCevis Sedegad skis futkarma SeiZina ganumeorebeli arqiteqturuli niWi.
es Teoria SeiZleba eqsperimentiT Semowmdes. b-ni tegetmaieris magaliTis mixedviT,
ganvacalkeve fiWebi da maT Soris grZeli, sqeli, oTxkuTxa cvilis naWeri movaTavse. fut-
krebma maSinve daiwyes masSi mrgvali xvrelebis gaTxra. rac ufro Rrmad midiodnen, miT
ufro afarToebdnen maT, ris Sedegadac, xvrelebma fialis moyvaniloba miiRes, romleb-
sac erTi SexedviT sferos an misi nawilis forma da daaxloebiT ujris diametri hqonda.
roca futkrebma fialebis keTeba rom daiwyes, isini iseTi manZiliT iyvnen daSorebulni,
rom rodesac fialebi sasurveli siganisa da siRrmis gaxda, maTi kideebi erTmaneTs SeuerT-
da. rogorc ki es moxda, futkrebma Txra Sewyvites da fialebis SeerTebis adgilas cvilis
brtyeli kedlebis amoSenebas Seudgnen. ase rom, TiToeuli fialis kidis Tavze eqvskuTxa
prizmebi warmoiqmna, gansxvavebiT Cveulebrivi ujrebisagan, romlebic samkuTxa sworxa-
zovani prizmebisagan Sedgeba.
oTxkuTxa cvilis naWris nacvlad, skaSi viwro da danis piriviT Txeli, vermilioniT
SeRebili kaSkaSa wiTeli firfitebi movaTavse. futkrebi kvlav fialebis Txras Seudgnen,
magram cvilis firfitebi imdenad Txeli iyo, rom orive mxridan Cveuli siRrmiT gaTxris
SemTxvevaSi, fialebis fskeri gaixvriteboda. Tumca, futkrebma amazec `izrunes~ da Txra
droulad daasrules, ise rom, warmoiqmna brtyelfskeriani fialebi. es brtyeli fskerebi,
romlebic wiTeli cvilis Txeli firfitebiT iyo agebuli, im adgilas iyon ganlagebuli, sa-
dac vizualuri warmosaxvis Sedegad SeiZleboda sferoebis gadakveTis adgili yofiliyo.
zog adgilas mopirdapire fialebs Soris patara, zogan ki rombis formis didi firfitebi
iyo ganlagebuli. magram am samuSaos Sedegi samSeneblo masalis arabunebrivobis gamo ar iyo
srulyofili. futkrebi udavod fialebis sapirispiro mxaresac muSaobdnen, fialebs orive
mxridan RrRnidnen da aRrmavebdnen; magram radganac muSaoba adre mTavrdeboda, fialebs
Soris brtyeli firfitebi darCa.
vinaidan cvilis firfita Txeli, drekadi fenaa, futkrebi swrafad mixvdnen, rodis
unda SeewyvitaT muSaoba. Cveulebriv fiWaSi futkrebi sapirispiro mxares erTnairi tem-
piT ver muSaobdnen. am daskvnis gakeTebis saSualeba momca axlad dasrulebul ujrebze da-
kvirvebam _ SevamCnie, rom erT mxareze iyo naxevrad daumTavrebeli rombebi, meore mxridan
ki amozneqili cvili. es imaze miuTiTebda, rom futkrebi erT mxares albaT swrafad moq-
medebdnen, meore mxares _ nela. fiWa skaSi davabrune, riTac saSualeba miveci futkrebs
cota xans kidev emuSavaT da kvlav gavzome ujra. aRmovaCine, rom rombiseburi fiala das-
rulebuli iyo da absoluturad brtyeli forma hqonda. vinaidan misi kedlebi ukiduresad
526
saxeobaTa warmoSoba
Txeli iyo, sruliad SeuZlebelia, rom es amozneqili mxridan Txris Sedegi yofiliyo. ro-
gorc vvaraudob, am SemTxvevaSi futkrebi moqmedebdnen sapirispiro ujrebidan, awvebodnen
da agorglebdnen rbil cvils (rogorc Sevamowme, es advili gasakeTebelia), gadahqondaT
Sualedur firfitaze da Semdeg abrtyelebdnen.
vermilioniT SeRebili wiTeli cvilis firfitebis eqsperimentma damanaxa, rom Tu fut-
krebi cvilis Txel kedlebs gaakeTeben, maT ujrebs specifikuri forma unda miscen; es
SesaZlebelia im SemTxvevaSi, Tu isini muSaobis dawyebisas garkveul distancias daicaven
da erTnairi tempiT imuSaveben. Sedegad miiReben erTnairi formis sferul CaRrmavebebs,
magram ar dauSveben, rom maT erTmaneTi daazianon. Tu fiWis kideebs davakvirdebiT, davi-
naxavT, rom futkrebi fiWis garSemo uswormasworo kedels aSenebdnen. isini ujrebs sapir-
ispiro mxridan Txrian da wriuli moZraobiT aRrmaveben mas. isini ujrebis samgverdian pi-
ramidebs erTdroulad ar ageben. gaTxramde isini mzardi kidis bolos mxolod erT an or
rombisebur ujras qmnian da sanam heqsagonis kedlebis ageba ar daiwyeba, rombiseburi fir-
fitis zeda kideebs ar amTavreben. zogierTi es mosazreba gansxvavdeba aRiarebuli mecnier-
is, huber ufrosis mosazrebisagan, magram me maT sizusteSi darwmunebuli var da saSualeba
rom mqodnes, vaCvenebdi, rom Cveni Teoriebi erTmaneTs emTxveva.
huberis daskvna imis Sesaxeb, rom pirveli ujris amoTxra cvilis paraleluri gverdebis
mqone kedlidan iwyeba, rogorc SevniSne, ar aris zusti. mSenebloba pirvelad cvilis patara
groviT iwyeba, magram axla amas detalurad ar ganvixilav. CvenTvis naTelia, raoden mniS-
vnelovania gaTxra ujris asagebad. magram Secdoma iqneboda imis varaudi, rom futkrebs
ar SeuZliaT uxeSi formis kedlis ageba saWiro adgilas, _ aseTia ori sferos gadakveTiT
miRebuli sibrtye. me maqvs amis damadasturebeli uamravi magaliTi. mzardi fiWis araswo-
rad momrgvalebul cvilis kedlebzec ki SeiZleba SevamCnioT formis odnavi darRveva, ro-
melic mSenebare ujrebis bazaluri rombiseburi firfitebis sibrtyeze aRiniSneba. magram
cvilis es arasworxazovani kedeli aucileblad unda dasruldes, amisaTvis mas futkrebi
ormxrivad aRrmaveben. am SemTxvevaSi futkrebis qceva saocaria. dasrulebuli ujris Tx-
eli kedlisagan gansxvavebiT, isini Tavdapirvelad uswormasworo kedlebs 10- 20-jer meti
sisqisas akeTeben. futkris Sroma SeiZleba kalatozisas SevadaroT. isini jer erT adgilze
yrian cements, xolo Semdeg mas orive mxares anawileben, sanam ar gaswordeba da maT Soris
Txeli kedlebi ar warmoiqmneba. ase rom, vRebulobT Txel kedels, romelic SeuCereblad
adis maRla, magram bolos yovelTvis bolovdeba giganturi saxuraviT. yvela ujraSi, ro-
melic cvilis mtkice kideebiTaa daboloebuli, futkrebi ise grovdebian da moZraoben sax-
uravze, rom odnavac ar azianeben ujris heqsagonur, 0,4 diumi sisqis kedlebs; xolo pir-
amidis fuZis firfitebi ki masze orjer sqelia. Senebis es forma fiWas ufro mdgrads xdis.
amasTan, aq cvili ukiduresad ekonomiuradaa gamoyenebuli.
Tavidan rTuli misaxvedria, rogor Sendeba fiWa, sadac uamravi futkari erTdroulad
muSaobs. Sromis procesSi futkari erTi ujridan meoreze gadadis. ise rom, rogorc huberi
aRniSnavs, pirveli ujris keTebasac ki ramdenime individi erTdroulad iwyebs. me Sevecade
es eqsperimentiT meCvenebina: TiToeuli heqsagonuri kedlisa da mzardi fiWis momrgva-
527
Carlz darvini
lebuli kideebi wiTeli cvilis Zalian Txeli, rbili firfitiT davfare; davinaxe, rogor
gaanawiles SeRebili cvili futkrebma yvela garemomcvel kedelze, albaT ise, rogorc amas
mxatvari Tavisi funjiT Seasrulebda. fiWis konstruqciis Seneba Tanabradaa ganawilebuli
mraval futkars Soris. yvela maTgani instinqturad dgeba erTmaneTisagan Tanabrad dac-
ilebul manZilze da iwyebs erTnairi zomis sferoebis Senebas, romelTa gadakveTis adgil-
ze brtyel kedlebs agebs. saintereso iyo imis aRmoCena, rom roca fiWis ori nawili kuTxiT
uerTdeboda erTmaneTs, futkrebi Slidnen da Tavidan aSenebdnen ujras SeerTebis adgilze
da zogjer mas sruliad axal, aqamde ucnob formasac aZlevdnen.
rodesac futkrebi pouloben fiWis asaSeneblad xelsayrel adgils, magaliTad, xis naW-
ers, romelic fiWis Sua nawilis qvemoTaa moTavsebuli, ise, rom fiWa mis erT mxares aSendes,
am SemTxvevaSi futkrebi Tavdapirvelad axali ujris bazalur kedels ageben, romelic zus-
tad misTvis gankuTvnil adgilzea moTavsebuli, ise, rom SemdegSi mimdebare ujrebis pro-
eqtireba moxerxdes. futkrebs saSualeba unda hqondes erTmaneTisagan da dasrulebuli
ujris kedlidan gansazRvruli manZiliT iyvnen daSorebuli. es mniSvnelovani faqtoria.
amis Semdeg isini ageben warmosaxviT sferoebs, xolo maTi gadakveTis adgilas _ brtyel ke-
dels. magram ramdenadac SevniSne, isini manam ar asruleben ujris kuTxeebis Senebas, sanam
mocemuli da momijnave ujrebis kedlebi ar aSendeba. futkris unari, aaSenos uswormas-
woro kedeli or axlad dawyebul ujras Soris, metad mniSvnelovania; is adasturebs faqts,
romelic erTi SexedviT mocemuli Teoriis sawinaaRmdegoa. kerZod, imas, rom krazanas fi-
Wis ganapira ujrebi idealuri heqsagonia. magram me ar vapireb aq am sakiTxis garkvevas. sir-
Tules ar warmoadgens imis axsna, rogor agebs romelime mweri, magaliTad krazana, eqvskuTxa
ujras _ monacvleobiT muSaobs dawyebuli ujris SigniT da gareT, yovelTvis Sesabamisi
manZiliT aris daSorebuli mSenebare ujris nawilebisagan, aprialebs sferoebs an cilin-
drebs da aSenebs Sualedur firfitebs. savaraudoa, rom roca es mweri sworad ver moniSnavs
ujris asaSenebel adgils, iwyebs moZraobas, jer erTi, Semdeg xuTi sxvadasxva wertilis ir-
gvliv, amave dros, igi Sesabamisi manZiliTaa daSorebuli centridan da sxva mwerebisagan,
uaxlovdeba Sexebis sibrtyeebs da qmnis izolirebul eqvskuTxeds. Tumca ar gamigia, rom
aseTi SemTxveva vinmes SeemCnios. arc araferi gamovidoda TiTo eqvskuTxedis agebiT, vi-
naidan mis asaSeneblad meti masala iqneboda saWiro, vidre erTi cilindrisaTvis.
vinaidan bunebrivi gadarCeva mxolod struqturis an instinqtis mcire cvalebadobis
dagrovebis gziT moqmedebs, romelic garkveul pirobebSi, individisaTvis sasargebloa,
logikuria vikiTxoT, ra sargebeli moutana skis futkris winaprebs arqtiteqturulma
instinqtma, romelic zemoT naxseneb konstruqcias ukavSirdeba? vfiqrob, pasuxi ar aris
rTuli. futkrisTvis advili ar aris sakmarisi neqtris mopoveba. me baton tegetmaierisgan
vici, rom, eqsperimentis Tanaxmad, futkris erTi skis mier erTi girvanqa cvilis dasamza-
deblad saWiroa aranakleb 12-15 girvanqa Saqaris fxvnili. amgvarad, unda vivaraudoT, rom
futkrebis mier fiWis asagebad aucilebeli cvilis dasamzadelad didi raodenobiT neq-
tari ixarjeba. amasTanave, am procesis dros bevri futkari dReebis ganmavlobaSi usaqmodaa
cvilis sekreciis molodinSi. zamTaris ganmavlobaSi futkris didi gundisaTvis Taflis
528
saxeobaTa warmoSoba
didi maragia saWiro. amasTan, skis usafrTxoebas mxolod futkris didi raodenoba uzrun-
velyofs, romelTac kveba esaWiroebaT. amgvarad, didi raodenobis cvilis sekrecia da, Ses-
abamisad, Taflis momarageba futkris ojaxis warmatebis yvelaze mniSvnelovani elementia,
Tumca, maTi keTildReoba kidev damokidebulia parazitebisa da sxva mtrebis raodenobaze
da, agreTve, sxva gauTvaliswinebel SemTxvevebze, romlebmac Taflis raodenobis miuxeda-
vad, SeiZleba gansazRvron futkris ojaxis arseboba. magram davuSvaT, rom swored Taflis
raodenoba gansazRvravs bazis ojaxebis raodenobas mocemul qveyanaSi; warmovidginoT,
rom ojaxi mTeli zamTris ganmavlobaSi arsebobs da, Sesabamisad, esaWiroeba Taflis maragi.
am SemTxvevaSi, Cveni bazisaTvis cxadia xelsayreli iqneba, rom man instinqtis cvalebadobis
Sedegad SeiZinos cvilis ujrebis erTmaneTTan axlos agebis unari, ise, rom maT erTmaneTi
odnav gadakveTon (Tundac or ujras Soris warmoiqmnas saerTo kedeli), rac cota cvils
dazogavda. ufro xelsayreli iqneboda, Tu bazi ujrebs erTmaneTTan ufro axlos ganal-
agebda, faqtobrivad erT mTlianobad Sekravda, ise, rogorc Melipona-s ujrebia. am SemTxveva-
Si mosazRvre zedapirebis wili gaizrdeba, rac met cvils dazogavs. da kvlav imave mizeziT
Melipona-saTvis xelsayreli iqneboda ujrebis erTmaneTTan axlos da meti sixSiriT ageba. am
SemTxvevaSi sferosebri zedapiri mTlianad gaqreboda da brtyeli zedapiriT Seicvleboda
anu skac iseTive srulyofili iqneboda, rogorc skis futkrisa. bunebrivi gadarCeva amaze
metad srulyofil arqiteqturul formas ver Seqmnida, radgan rogorc vnaxeT, skis futk
ris fiWas minimaluri raodenobis cvili xmardeba.
amrigad, instiqtebs Soris yvelaze saocari _ skis futkris instinqti, SeiZleba avxsnaT
bunebrivi gadarCeviT, romelmac Zalze momgebianad gamoiyena martivi instinqtis uamravi
Tanmimdevruli mcire cvalebadoba. bunebrivma gadarCevam ubiZga futkrebs, SeeqmnaT ori
Sre garkveuli manZiliT daSorebuli identuri sferoebisa da aegoT cvilis firfitebi
sferoebis SeerTebis sibrtyeze. ra Tqma unda, futkrebs ara aqvT gacnobierebuli, rom maT
erTmaneTisagan gansazRvruli manZiliT daSorebuli sferoebi Seqmnes; magram maT ician ram-
denime kuTxe eqvswaxnaga prizmasa da rombisebur firfitebSi. bunebrivi gadarCevis motivi-
rebuli Sedegi cvilis ekonomiaa. futkris swored is gundi gadarCa, romelmac minimaluri
cvili daxarja; es axlad SeZenili ekonomiis instinqti ki STamomavlobas gadaeca, romelsac
arsebobisaTvis brZolaSi gamarjvebis mosapoveblad meti upiratesoba aqvs.
bunebrivia, rom bevri Znelad asaxsneli instinqti bunebrivi gadarCevis Teorias Sei-
Zleba SeewinaaRmdegos: kerZod SemTxvevebi, rodesac ar viciT, rogor gaCnda esa Tu is
instinqti; ar aris cnobili misi Sualeduri gradaciebi. arsebobs naklebad mniSvnelovani
instinqtic, romelic ar viTardeba bunebrivi gadarCevis Sedegad. cxovelebSi instinqtebi
TiTqmis identuria, magram zogjer maTi axsna imdenad Znelia, rom SeuZlebelia davijeroT
misi erTi winaprisagan memkvidreobiT gadacema. amitom mas bunebriv gadarCevas mivawerT.
me ar Sevudgebi zogieri detalis gansazRvras, magram msurs Sevexo erT rTul sakiTxs, rom-
lebic CemTvis Znelad gadasalaxi aRmoCnda. da, faqtobrivad, fataluric ki Cemi TeoriisT-
vis. vgulisxmob usqeso da sterilur mdedrebs mwerebis TanasazogadoebaSi, am unayofo
mwerebis instinqtebi da agebuleba metad gansxvavdeba mamrebisa da fertiluri mdedrebis
instiqtebisagan da vinaidan unayofoni arian, ver warmoqmnian Tavis msgavss.
529
Carlz darvini
530
saxeobaTa warmoSoba
531
Carlz darvini
saSualo zomis muSa WianWvelas Sualedurad ganviTarebuli Tvalebi aqvs. amrigad, erTsa
da imave budeSi Cven gvyavs ori saxis steriluri muSa WianWvela, romlebic gansxvavdebian
rogorc zomiT, aseve mxedvelobis organoebiT. Tumca Sualeduri TvisebebiT zogierTi
wevri erTmaneTs hgavs. Temidan gadavuxvev da vityvi, rom patara zomis muSa WianWvelebi Ta-
nasazogadoebaSi yvelaze sasargebloni rom yofiliyvnen da momxdariyo maTi mamrebisa da
mdedrebis mudmivi SerCeva, miviRebdiT mxolod aseTi WianWvelebis Tanasazogadoebas, ma-
gram es ase ar xdeba. aseT SemTxvevaSi miviRebT WianWvelis saxeobas, romlis unayofo indi-
videbi igive Myrmica-as mdgomareobaSi iqnebodnen. Myrmica-s muSa WianWvelas rudimentuli
Tvalebic ki ar gaaCnia maSin, roca mis mdedr an mamr warmomadgenels kargad ganviTarebuli
Tvalebi aqvs.
SemiZlia moviyvano kidev erTi magaliTi: imdenad mainteresebs erTi saxeobis unayofo
mwerebis sxvadasxva kastaSi mniSvnelovani struqturuli Taviseburebebis gradaciis aR-
moCena, rom rodesac b-nma f. smitma SemomTavaza dasavleT afrikuli WianWvela Anomma-s
uamravi nimuSi, uyoymanod visargeble am winadadebiT. mkiTxveli albaT Tavad, gazomvis
gareSe, zusti ilustraciiT dainaxavs am mwerebs Soris gadarCevis Sedegad warmoSobil
uamrav gansxvavebas, gansxvaveba iseTive iyo, rogoric mSeneblebis erTi jgufSi, sadac
zogi 5 futi da 4 duimi simaRlisaa, zogi ki _16 futis. magram warmovidginoT, rom maRali
mSeneblebis Tavis zoma oTxjer aRematebodes dabali mSeneblebisas da piri _ xuTjer.
sxvadasxva zomis WianWvelebis ybis forma sxvadasxvagvaria da kbilebic gansxvavebuli,
amasTan sxvadasxva raodenobisa. magram yvelaze mniSvnelovania is faqti, rom Tumca muSa
WianWvelebi SeiZleba dajgufdnen sxvadasxva zomis kastaSi, maTi formebi gardamavali
iqneba, ise rogorc maTi ybebis gansxvavebuli niSnebi.
am faqtebma damarwmuna, rom nayofier mSoblebze moqmedi bunebrivi gadarCeva dasa
bams aZlevs iseT saxeobebs, romlebic mudmivad warmoqmnian an ybis erTnairi formis mqone
didi zomis unayofoebs, an gansxvavebuli formis ybebis mqone patarebs. SeiZleba gvqondes
mesame SemTxvevac: gaCndes garkveuli zomisa da formis muSa WianWvelebis erTi jgufi da
mis paralelurad arsebobdes meore, romelsac sruliad gansxvavebuli forma aqvs. e.i.
jer miviReT gardamavali formebi, ise rogorc dasavleT afrikuli WianWvelis SemTx-
vevaSi moxda, xolo Semdeg TanasazogadoebisaTvis yvelaze sasargeblo gansakuTrebuli
formebi da isini bunebrivi gadarCevis Sedegad didi raodenobiT warmoiqmna. es procesi
gagrZeldeba manam, sanam maTi axali Sualeduri forma ar warmoiqmneba.
amrigad, rogorc warmomidgenia, erT budeSi dasabami mieca steriluri muSebis or gansx-
vavebul formas, romlebic gansxvavdebian rogorc erTmaneTisagan, aseve maTi winaprisagan.
albaT xvdebiT, raoden sasargebloni unda iyvnen isini TavianTi TanasazogadoebisaTvis,
iseve, rogorc mniSvnelovania samuSaos ganawileba adamianebs Soris. vinaidan WianWvelebi
moqmedeben STamomavlobiTi instinqtebiTa da iaraRiT, da ara SeZenili codniTa da Seqm-
nili instrumentebiT, maT Soris samuSaos gadanawileba xdeba steriluri muSa WianWvelebis
xarjze, radgan nayofierebis SemTxvevaSi, isini Sejvardebodnen da maTi instinqtebi da
struqtura erTmaneTs Seereoda. bunebam ki es gadanawileba bunebrivi gadarCevis saSuale-
532
saxeobaTa warmoSoba
biT ganaxorciela. magram unda vaRiaro, rom am principis arsebobaSi Cemi sruli rwmenis
miuxedavad, verasodes vivaraudebdi, bunebrivi gadarCevis aseT efeqturobas. es SemTxveva
kidev erTxel ganvixile, raTa meCvenebina, raoden Zlieria bunebrivi gadarCevis Zala. moce-
muli SemTxveva metad sainteresoa _ is amtkicebs, rom rogorc cxovelebSi, ise frinvelebSi
struqturis cvalebadobaze gavlenas axdens uamravi umniSvnelo, e.w. SemTxveviTi cvaleba-
dobac ki, romelic, Cvevebis miuxedavad, mravalmxriv sasargebloa, imitom, rom steriluri
wevrebis veranairi gamocdileba, Cveva Tu neba ver gansazRvravs nayofieri wevrebis instin-
qtsa Tu struqturas. Cven ki viciT, rom mxolod isini iZlevian STmomavlobas. gaocebuli
var, rom unayofoTa instinqtebis es SemTxveva dRemde aravis gamouyenebia lamarkis doqt
rinis sawinaaRmdegod.
daskvna: am TavSi Sevecade meCvenebina, rom Cveni Sinauri cxovelebis gonebrivi SesaZle-
blobebi erTmaneTisagan gansxvavdeba da es gansxvaveba maT STamomavlobiT aqvT miRebuli.
aseve vcade meCvenebina, rom velur bunebaSi instinqtebi umniSvnelod gansxvavdeba. veravin
SemewinaaRmdegeba imaSi, rom instinqtebi metad mniSvnelovania TiToeuli cxovelisaTvis.
aqedan gamomdinare, rTuli dasamtkicebeli ar aris, rom garemo pirobebis SecvliT bune-
brivi gadarCeva dasabams aZlevs sxvadasxva sasargeblo instinqts. zogierT SemTxvevaSi
Cveva TavisTavad moqmedebs. ver vityvi, rom am TavSi moyvanili faqtebi Cem Teorias ram-
denadme aZlierebdes, Tumca, Cemi Rrma rwmeniT, arc abaTilebs. meore mxriv, faqtia, rom
instinqtebi arasodes aris srulyofili da eqvemdebareba Secdomebs, e.i. erTi cxovelis
instinqti yovelTvis ar aris xelsayreli meorisTvis, magram TiToeuli cxoveli cdilobs
sxvisi instinqtiT isargeblos. bunebis kanoni: „Natura non fasid saltum~ moqmedebs rogorc sxe-
ulis struqturis Camoyalibebaze, aseve mis instinqtzec. am faqtebis axsna ganxiluli Teo-
rebis gaTvaliswinebiT SesaZlebelia, Tumca ara yovelTvis. magram yovelive zemoTqmuli
adasturebs bunebrivi gadarCevis Teorias.
am Teoriis ganmtkiceba SesaZlebelia instinqtebis sxvadasxva magaliTiT. aris SemTx
vevebi, roca dedamiwis sxvadasxva nawilSi binadari da, Sesabamisad, sxvadasxva garemo
pirobebSi myofi monaTesave, magram gansxvavebuli saxeobebi TiTqmis erTnair instinqtebs
inarCuneben. magaliTad, roca samxreTamerikuli SaSvi budes talaxiT swored iseve iSe-
nebs, rogorc britanuli SaSvi, moqmedebs memkvidreobiTobis principi an kidev Crdilo
amerikuli mamri Citi Troglodytes-i zustad iseve iSenebs e.w. `mamlis budes~, rogorc Cveni
Troglodytes-i. es Cveva arcerT sxva frinvels ar axasiaTebs. dabolos, SeiZleba es arc ise
logikuri daskvna iyos, magram, Cemi azriT sruliad sakmarisia instinqtebis Semdegi
magaliTebi: axalgazrda guguli budidan agdebs aragenetikur Zmas; WianWvelebi qmnian
monebs; iqnevmonidebis larvebi muxluxoebis cocxali sxeuliT ikvebebian. es instinqtebi
arc naCuqaria da arc Seqmnili, isini zogadi kanonzomierebis Sedegia, romlis mixedviTac
viTardebian normaluri arsebebi, kerZod, mravldebian da gansxvavdebian. susti iRupeba,
Zlieri ki gadarCeba.
533