MJEDISI SOT

JANAR 2004
NUMR 96

BOTIM I PRMUAJSHM I QENDRS RAJONALE T MJEDISIT (REC) PR EVROPN QENDRORE DHE LINDORE - ZYRA N SHQIPRI

Shqipria, vendi q ka humbur luftn me erozionin

Qindra hektar tok humbin n vit si rezultat i erozionit

Frika 96 MJEDISI SOT NR.nga kimikatet e harruara

lexoni n faqen 5

Erozioni n pyjet pa pronar

lexoni n faqen 9

Tsunami, edhe 1 katastrof ekologjike

lexoni n faqen 13

N KT NUMR

EDITORIAL Shtat dit pr t freskuar botn NGA VENDI - AKTUALITET Strategjia lokale pr nj mjedis t shndetshm Rubik, mbillen 20 mij rrnj pem Parlamenti Europian diskuton mbi mjedisin shqiptar Ambientalistt ngren alarmin rreth TECit t Vlors Frika nga kimikatet e harruara PROFIL Tsunami, edhe katastrof ekologjike AKTIVITETE REC REC-u mbshtet projektin pr mbrojtjen e arnenit Thirrje pr Projekt - ide NGA RAJONI Afrohet data pr zbatimin e Protokollit t Kiotos Smundjet, rrezik n rritje pr bimt Breshkat detare, lloj n rrezik pas Cunamit Itali: ndotja e mjedisit bllokon makinat

4-5

13

12

15 Ky botim mbshtetet financiarisht nga

TEMA E MUAJIT Beteja shqiptare kundr erozionit Diskriminimi i gjysms s Shqipris - pyjeve Erozioni n pyjet pa pronar Vlersimi i rrezikut t erozionit n territorin e Shqipris

7-11 Qendra Rajonale e Mjedisit pr Evropn Qendrore e Lindore Zyra n Shqipri

M JEDISI S OT
NUMR 96

JANAR 2005

MJEDISI SOT sht nj botim periodik t Qendrs Rajonale t Mjedisit (REC) Zyra n Shqipri N kt botim t prmuajshm do t gjeni informacion mbi probleme mjedisore, lajme t przgjedhura, opinione e komente mbi shtje t mjedisit nga vendi e rajoni, informacione pr aktivitete pr mjedisin nga vendi e bota etj. Versionin elektronik t ksaj reviste, mund ta gjeni n faqen: http://albania.rec.org Pr t marr Mjedisi Sot, e prditshme elektronike, me post eletronike apo revistn MJEDISI SOT (botim i prmuajshm), drgoni emrin dhe adresn tuaj pran Zyrs s REC n Shqipri, n adresat: Kutia Postare 127, Tiran; Tel/Faks: (04) 239444; ose editor@albania.rec.org

Qendra Rajonale e Mjedisit (REC) pr Europn Qendrore e Lindore sht nj organizat ndrkombtare jopartizane, joavokate, jofitimprurse q mbshtet zgjidhjen e problemeve mjedisore n Evropn Qendrore e Lindore (EQL), duke nxitur bashkpunimin ndrmjet organizatave joqeveritare, qeverive, bizneseve e aktorve t tjer mjedisor, si dhe duke mbshtetur shkmbimin e lir t informacionit dhe pjesmarrjen e publikut n vendimmarrjen mjedisore. REC sht krijuar n 1990 nga ShBA, Komisioni Evropian dhe Hungaria. Sot REC, bazohet ligjrisht n Kartn e tij, nnshkruar nga 28 vende dhe Komisioni Evropian, dhe n nj marrveshje ndrkombtare me qeverin hungareze. REC ka zyrn qendrore n Szentendre, Hungari dhe zyrat e vendeve n secilin prej 15 vendeve prfituese.

Opinionet e shprehura n shkrimet e ksaj reviste nuk paraqesin domosdoshmrisht opinionet e Qendrs Rajonale t Mjedisit (REC) Kan kontribuar pr kt numr: Ogerta Manastirlliu Prparim Laze Mehmet Meta Haki Kola Thimaq Lako Veton Kasapolli Eduart Cani Genta Hoxha Daniela Tola

Stafi editorial
Mihallaq Qirjo Alken Myftiu Veton Kasapolli Genta Hoxha Eduart Cani Daniela Tola

Ambasada e Mbretris s Hollands n Shqipri

Shqipria e ka nnshkruar Kartn e REC n 1993. Zyra e REC pr Shqiprin sht hapur n 1994. Kjo zyr punon pr realizimin e misionit t REC duke mbshtetur organizatat jofitimprurse, institucionet mjedisore n t gjitha nivelet, dhe aktor t tjer t interesuar n fushn e mjedisit, duke mbshtetur proceset pjesmarrse e shkmbimin e lir t informacionit. Fushat kryesore t veprimtaris jan: Programi i granteve pr OJF-t; Planet Lokale t Veprimit n Mjedis, Informacioni Mjedisor; Edukimi Mjedisor; Programi i kualifikimit pr OJFt dhe zyrtar t mjedisit, nismat dhe programet vendore e rajonale; etj. Donatort m t fundit jan: Komisioni Europian, Ambasada e Mbretris s Hollands, SIDA, UNDP, GEF/ SGP, Fondacioni SOROS, SDC, etj.
http://albania.rec.org

MJEDISI SOT NR. 96

FORUM

Janar 2005
Kruj, 12 shtpi rrezikohen nga rrshqitja
12 shtpi t lagjes Perlat t qytetit t Krujs rrezikojn rrshqitjen pr shkak t erozionit. Prfaqsuesit e pushtetit lokal n rrethin e Krujs kan krkuar q kto familje t shprngulen nga lagjia ,ndrsa shefi i urbanistiks apelon pr studime t mirfillta inxhinjerike dhe gjeologjike n kt zon. Muret e 12 shtpive jan ar dhe me rnien e reshjeve n kt sezon dimri rreziqet shtohen. Fenomeni i rrshqitjes n zona t ndryshme t Krujs dhe n rajone t tjera t Qarkut t Durrsit sht stimuluar nga prerja drastike e pyjeve, t cilat shrbejn dhe si nj mbrojtje natyrore pr fenomenin e erozionit. Ministria e Bujqsis dhe Ushqimit ka organizuar mbjelljen e fidanve t rinj n Kruj pr t sensibilizuar fenomenin e mbjelljes s pyjeve n vend t shkatrrimit t tyre.

EDITORIAL

Foto: LASZLO FALVAY - Green Horizon

Shtat dit pr t freskuar botn

globale t vlersohet si shqetsim i siguris kombtare. Nj dit m von, Presidenti i Institutit t Politikave t Bots, Lester Braun, paralajmroi se terrorizmi pr ShBAn - dhe pjesn tjetr t bots nuk mund t paraqes asnjher rrezik m t madh sesa shterimi i burimeve natyrore. Ditn e premte, Drejtori i Global Footprint Network, Mathis Wackernagel, prezantoi nj studim ku paraqitej nj ngritje e shfrytzimit t aktivitetit njerzor n mjedis, q do t thot se njerzit jan duke shfrytzuar kapitalin e natyrs m shpejt sesa ajo mund t rigjenerohet. Ka qen Rusia ajo q i ka sjell fund t lumtur javs s par t nntorit. T shtunn me 6 nntor, Presidenti Putin nnshkroi Protokollin e Kiotos, duke mundsuar vnien n zbatim t Protokollit n fillim t ktij viti. Shpresojm q nj prfundim i lumtur t jet nj fillim i mbar pr prpjekjet e vazhdueshme drejt nj mjedisi m t sigurt dhe t qndrueshm global.
Marr nga Green horizon greenhorizon.rec.org

Nse do duhej zgjedhur nj jav gjat vitit 2004 e cila ka patur m shum ndikim n mjedis, ather kjo do t ishte java e par e nntorit. T hnn, ditn e par t javs, shkenctart publikuan vlersimin e ndikimit t klims s Arktikut, e cila tregonte qart shkrirjen e shpejt t akujve veror si rezultat i gazrave ser t prodhuar nga aktiviteti i njeriut. Vlersimi theksonte nevojn e shpejt q paraqitet pr t kaluar rrezikun e shkrirjes, t paktn, t gjysms s akujve veror t Arktikut deri n fund t shekullit, q do t shkaktoj ngritje t nivelit t detit dhe t ngrohjes globale. Gjat ditve n vazhdim, Xhorxh Bush fiton mandatin e tij t dyt n Shtpin e Bardh n Uashington. Ky ishte nj lajm i hidhur pr mjedisin global, meq Bushi ka kundrshtuar antarsimin n Protokollin e Kiotos pr t reduktuar gazrat ser q prodhon ShBA. Prkundr ktij fakti, administrata amerikane sht njohur me parashikimet shkencore t ndryshimeve katastrofike klimatike, ndrsa Pentagoni me an t nj raporti, rekomandonte q ngrohja

Gjirokastr, erozioni dhe shirat fundosin 50 ha tok

Erozioni dhe keqmenaxhimi vazhdojn t zvoglojn prdit siprfaqet e tokave bujqsore n rrethin e Gjirokastrs. Sipas statistikave t drejtoris Rajonale t Bujqsis n Gjirokastr 50 hektar tok bujqsore jan prmbytur gjat shirave t rrmbyeshm. Specialistt e bujqsis e vlersojn kt shifr t ult krahasuar me prmbytjet masive t vitit t kaluar, ndrsa shqetsim vazhdon t paraqes erozioni i toks bujqsore gjat stins s dimrit. Disa prej faktorve negativ q ndikojn n zvoglimin e siprfaqeve t toks bujqsore jan shkatrrimi i argjinaturave t lumenjve, ndrtimet pa leje, shfrytzimi i shtretrve t lumenjve, lnia djerr e toks, prerja e pyjeve etj. Vetm gjat vitit 2003 si rezultat i procesit eroziv jan dmtuar rnd 10 ha tok bujqsore, ndrkoh gjat vitit t kaluar kan qen n rrezik 75 ha t tjer.

MJEDISI SOT NR. 96

NGA VENDI

Strategjia lokale pr nj mjedis t shndetshm

Rritja e popullsis s Tirans ka sjell ndryshime n situatn e prgjithshme social-ekonomike, ndrsa ndryshimet n mjedis jan br faktor i pashmangshm n kt proces. Krahas rritjes s popullsis jan shtuar ndrtimet e ligjshme dhe t paligjshme, sht rritur numri i mjeteve t transportit dhe n nj mas t madhe t makinave t vjetruara, aktiviteti ekonomik, sht rritur sasia s mbeturinave dhe nga ana tjetr jan zvogluar hapsirat e gjelbra n qytet, shkaqet kryesore t ndotjes s lart mjedisore n Tiran. Pr t punuar drejt prmirsimit t ksaj gjendjeje t rnduar t mjedisit, Bashkia e Tirans po prgatit nj strategji lokale afatmesme t quajtur Strategjia lokale pr nj mjedis t shndetshm. Prgatitja e strategjis ka filluar n maj t vitit t kaluar, kurse objektivat e ksaj strategjie trevjeare jan afatshkurtra dhe afatgjata, thot drejtoresha e zyrs s projekteve n Bashkin e Tiran, Ogerta Manastirlliu. Ajo shpjegon se prparsit ku synohet t ndrhyj Bashkia e Tirans prmes srtategjis, jan: mbetjet urbane, trafiku, uji, prmirsimi i hapsirave t gjelbra dhe edukimi mjedisor. Ndrsa, pika e fundit e strategjis ka nj rndsi t veant pasi kryen nj mision m afatgjat, at t rritjes s nivelit t edukats dhe kulturs mjedisore. Identifikimi i problemeve m shqetsuese sht br s bashku me ekspertt e fushave t ndryshme t Komisionit Qytetar t Mbrojtjes s Mjedisit. Aktualisht jan t angazhuar

pes ekspert t cilt punojn n secilin nga prparsit e caktuara nga Bashkia. Kemi caktuar pes ekspert n pes prparsi pr t drejtuar punn n prgatitjen e strategjis, t cilt financohen nga OBSH (Organizata Botrore e Shndetsis). Drafti i strategjis pritet t prfundoj n fund t muajit shkurt dhe pastaj t drgohet pr miratim n Kshillin Bashkiak.

Rubik, mbillen 20 mij rrnj pem

20 mij rrnj pish e but dhe akacie do t mbillen n qytetin e Rubikut n kuadr t nj projekti t prbashkt - Rubiku n lvizjen pr ndryshim ekologjik - t Bashkis s qytetit dhe fondacionit Albania-Austria Partnerchaft. Deri tani jan mbjell 8 mij rrnj, ndrsa pjesa tjetr e rrnjve t financuara nga fondacioni do t mbillet n t ardhmen. Gjelbrimi i kurors s qytetit bhet pr ta mbrojtur at nga erozioni dhe prurjet e prrenjve, si dhe pr t ndryshuar gjendjen e keqe t bimsis e cila sht zhveshur trsisht. Rnjt e pemve do t mbillen nga ushtarakt e xhenios q punojn n autostrad, nxns shkollash, pensionist, etj.

Parlamenti Europian diskuton mbi mjedisin shqiptar

Dmtimi i vazhdueshm i mjedisit n Shqipri ka qen nj nga shtjet e trajtuara n Parlamentin Europian n Asamblen e Republiks s Shqipris t mbajtur n Bruksel n fillim t dhjetorit. N takimin, ku morri pjes edhe delegacioni shqiptar, u diskutua pr vlersimin e reformave q po kalon vendi, ndrsa palt paraqitn shqetsim t veant lidhur me gjendjen e lumenjve dhe bregdetin.

Ambientalistt ngren alarmin rreth TECit t Vlors

Ekspert t ndryshm t mjedisit vazhdojn t paralajmrojn rreziqet q mund t sjell n mjedis ndrtimi i Termocentralit n Vlor. Sipas ing. Liljana Shehu, ndrtimi i termocentralit n bregdetin e bukur t Vlors sht piknisje pr kthimin e ksaj pasurie natyrore n nj park energjitik. Ajo thot se bashk me tjetrsimin e 500 hektarve tok do t pritet edhe nj brez i tr me pisha, fati i t cilave pr t ardhmen nuk dihet. E vrteta pr kto pyje dihet shum mir nga ne mjedisort, q do t thot se shum shpejt jo vetm ai brez pyjor, por i gjith mjedisi i gjelbr fizik prreth do t zhdukej duke ln pas nj shkrettir. Instalimi i ktij kompleksi n kt zon rrezikon mjedisin edhe pr gjith krahinn, t gjith elementt mjedisor, florn dhe faunn e tij, ndrsa paraqet rrezik t qndrueshm edhe pr industrin e turizmit.

MJEDISI SOT NR. 96

NGA VENDII

Frika nga kimikatet e harruara

Pran fundit t regjimit t tij 40 vjear, Enver Hoxha prgatiti shtetin e tij t vogl pr nj pushtim pr t cilin ai paralajmronte se ishte i sigurt se do t ndodh. Hoxha importoi sasi t mdha armsh, me t cilat do t mbrohej nga ndonj sulm i mundshm i amerikanve, sovjetikve, jugosllavve ose ndoshta nga t trija kto vende njkohsisht. Armt m t shtrenjta t blera ishin sekret shtetror q dihej vetm nga lideri shqiptar dhe bashkpuntort e tij t ngusht. Zyrtart amerikan shprehen se n mes t viteve 70, Hoxha arriti t merrte disa qindra kuti me kimikate vdekje-prurse t cilat do t prdoreshin n rast sulmi pushtues. Kimikatet prmbanin mustard sulfuri, nj nga kimikatet e prdorura nga lideri iraken Sadam Husein pr t vrar mijra civil kurd n vitet 1980. Baza e ktij kimikati sht arseniku. Rezerva vdekjeprurse ishte fshehur n nj nga bunkert e Enver Hoxhs dhe ishte harruar atje, pasi vdiq n vitin 1985. Qeveria aktuale shqiptare zbuloi rastsisht kutit (fakt i pranuar nga ushtart amerikan dhe Kombet e Bashkuara disa muaj m par) dhe zbuloi vendin q kishte prodhuar kimikatet - Kinn. Edhe pse qeveria shqiptare veproi shum shpejt dhe i mbrojti kto rezerva, kimikatet kan pasur nj mbrojtje shum t vogl pr m shum se nj dekad. T 16 tont e kimikateve, teorikisht prmbajn helm t mjaftueshm pr t krijuar miliona doza t vogla, por vdekjeprurse. Praktikisht, sulmi me kto kimikate ashtu si edhe disa t tjera t ngjashme me to, varet shum n mnyrn dhe vendin ku kimikatet mund t shprndahen. Ekspertt e armve pohojn se nse kto kimikate do t hapen n vende t mbyllura dhe shum t populluara, mund t vrasin mijra njerz. Edhe pse Kina e ka ndrprer prodhimin dhe eksportimin e kimkateve t tilla, zbulimi i ksaj magazine n Shqipri ka hedhur dyshimet se rezerva t tilla t harruara mund t ndodhen edhe n vende t tjera ish-komuniste. Zyrtar shqiptar t Mbrojtjes, t cilt jan duke u prgatitur pr t shkatruar rezervat me ndihmn e agjencive amerikane dhe t Kombeve t Bashkuara, kan pohuar se t gjitha rezervat e Enver Hoxhs jan vendosur n vende t sigurta. Ne kemi krkuar do vend dhe mund tju deklaroj se Shqipria nuk ka m arm t tilla, thot lejtnant koloneli shqiptar, Muharrem Alba. Sipas tij, ende nuk jan gjetur dokumentet origjinale t prdorura

nga Enver Hoxha tre dekada m par pr kto kimikate. Alba shton se ather ishte kulmi i Lufts s Ftoht dhe vendet komuniste ndihmonin njra-tjetrn. Shpesh her ata nuk linin dokumente pr t treguar at q kishin br. Shkatrrimi i armve n vitin 2006 Nse gjithka shkon sipas planit, gjat vitit 2006 n Shqipri do t mbrrij nj kremator nga ShBAja pr t br shkatrimin fizik t rezervs kimike. Shqipria ka firmosur Konventn pr Armt Kimike n vitin 1993. Nga deklarimi i shpejt i ekzistencs s kimikateve, Shqipria do t prfitoj shum. Pr kto prpjekje, Shqipria do t marr nj ndihm prej rreth 20 milion dollarsh amerikan pr t realizuar shkatrimin fizik t ksaj rezerve. Shkatrrimi i armve do t bhet nn monitorimin e Ministris s Mjedisit. Kto lloj kimikatesh nuk dmtojn vetm jetn e njerzve por edhe mjedisin. Ekspertt e Ministris pohojn se nuk ka asnj rrezik pr mjedisin nga djegia e kimikateve, q do t kryhet n vendin ku jan gjetur. Krematori garanton djegien perfekte t tyre, duke djegur gazrat e prodhuara prej tyre. M pas do t jen disa filtra t veant t ktij krematori, q nuk do t lejojn gazrat e dmshm t dalin dhe t ndotin mjedisin. Marr nga Washington Post

MJEDISI SOT NR. 96

TEMA E MUAJIT

Siprfaqet e gjelbra po largohen vazhdimisht nga ne ...

6 MJEDISI SOT NR. 96

TEMA E MUAJIT

Beteja shqiptare kundr erozionit

Intervist me prof. asoc. dr. Prparim Laze, nga Instituti i Studimit t Tokave n lidhje me problemin e erozionit.

1. N far mase dhe forme paraqitet erozioni i toks n Shqipri? A ka vlersime pr nivelin e erozionit n vendin ton ? Shqipria si vend mesdhetar sht tepr i prekur nga erozioni i toks. Ai vrehet n t gjith territorin e vendit dhe shfaqet n forma t ndryshme, si grryerje siprfaqsore e toks, e brigjeve t lumenjve, e prrenjve, transport i depozitimeve t ngurta e zhavorve, shkarje e shembje masive apo t lokalizuara, si dhe degradim fizik e kimik i tokave. Pasojat e erozionit t toks jan humbja e funksioneve t toks, si sht pjelloria e saj, dhe n fund t fundit humbja e vet toks. Sipas t dhnave t Institutit t Studimit t Tokave, humbjet vjetore t toks si rezultat i grryerjes siprfaqsore llogariten mesatarisht n rreth 25 ton/ha/vit. Kto shifra e klasifikojn Shqiprin si vend me erozion shum t lart dhe mbase vendin me nivel m t lart t erozionit n t gjith rajonin e m gjer. Kto grryerje jan prezente edhe n tokn jobujqsore. Kshtu p.sh. m duhet t prmend se n pellgun ujmbledhs t lumit Erzen, grryerjet pr t gjith territorin vlersohen n 42 ton/ha/vit, n at t Ishmit 36.6 ton/ha/vit, n Seman 24 ton/ha/vit, n pellgun e Vjoss 16 ton/ha/vit, n pellgun e Drinit 11.6 ton/ha/vit etj. Si rezultat i erozionit n Shqipri, nprmjet transportit t lumenjve largohen pr n det rreth 60 milion ton n vit materiale t ngurta tok nga shtresa m aktive e saj. Vlersimet e prafrta evidencojn se lumenjt e prrenjt rrmbejn do vit mbi 100 ha tok, q prbn nj fakt alarmant. Shkarjet dhe shembjet e toks, si dy forma t erozionit, kan t prbashkt lvizjen masive t toks. Nn ndikimin e ktij lloj erozioni, t rrezikuara nga shkarjet jan rreth 150 ,000 ha tok n t gjith vendin. 2. Cilat jan shkaqet e erozionit kaq t madh? Erozioni i toks sht fenomen i cili shkaktohet nga nj kombinim

faktorsh t till si: shkalla e pjerrsis s terrenit, klima, prdorimi i paprshtatshm i toks, mbulesa bimore e toks dhe shkatrrimet ekologjike si jan djegia apo prerja e pakontrolluar e pyjeve. Rol m t madh n rritjen e erozionit n vendin ton luan pjerrsia e madhe e terrenit (60 % e toks bujqsore shtrihet n terrene t pjerrta dhe shum t pjerrta). Ndikim n erozionin e lart kan edhe shkatrrimi i mbuless bimore t toks nprmjet zjarreve e prerjeve t shpeshta t pakontrolluara t pyjeve, mbikullotja etj., si dhe mungesa e investimeve pr mbrojtjen e toks, pr ndrtimin e pritave malore, pyllzimet e reja etj. Ndikim t veant n erozionin e toks ka edhe vet toka, tipi i saj, d.m.th. predispozicioni pr tu grryer ose erodibiliteti i saj. Sipas vlersimeve t kryera nga I. S. T lidhur me erodibilitetin e toks, territori i Shqipris paraqitet: toka t predispozuara pr tu grryer rreth 30 %(erozion i lart), toka t predispozuara mesatarisht pr tu grryer rreth 50% (erozion mesatar), dhe n rreth 20% t territorit prfshihen toka jo t prirura ndaj grryerjes ose me erozion t leht. 3. far masash duhet t merren pr t penguar vazhdimin e ktij fenomeni negativ ? Masat nprmjet t cilave luftohet erozioni jan me karakter hidroteknik, bujqsor dhe biologjik. Kto masa sht e nevojshme t orientohen, sidomos n aspektin organizativ, n tre drejtime kryesore t lidhura ngusht me njra-tjetrn: S pari, masa pr mbrojtjen e toks bujqsore (tokat ar, pemtoret, ullishtat dhe vreshtat). N kto toka duhet q: t mirmbahen tokat e sistemuara, t aplikohen drejt praktikat bujqsore (sistemi dhe drejtimi i punimit t toks, ujitja, kullimi, sistemi i plehrimit, mbjelljet pr t siguruar mbulesn bimore etj.), disiplinimi i ujrave t kullimit dhe ujitjes, rritja e investimeve pr

mbrojtjen e toks n brigjet e lumenjve etj. S dyti, masa pr mbrojtjen e tokave t papunuara. N kto toka, q zn siprfaqe rreth 1.9 milion ha (ku prfshihen 1 milion ha pyje, 400 mij ha kullota dhe rreth 500 mij ha siprfaqe t zhveshura) masat mbrojtse m efektive kundr erozionit do t ishin: mbrojtja e pyjeve ekzistuese nga prerjet e pakontrolluara dhe nga zjarret, ndalimi i kullotjes n masivet e zhveshura dhe t varfra n bimsi etj. S treti, masa pr kufizimin e dmtimeve nga depozitimet e grryera dhe lumenjt. N kt drejtim duhet t aplikohen masa pr mbrojtjen e brigjeve t lumenjve nprmjet ndrtimit t veprave mbrojtse hidroteknike dhe mbjelljes s fidanve pyjor n shtretrit e tyre, pr t minimizuar fuqin grryese t lumenjve. Ndikim n mbrojtjen e brigjeve do t ket edhe reduktimi i aktivitetit t shfrytzimit t inerteve pr ndrtime. 4. Cili sht roli i kalimit t kompetencave nga qeveria n administratn lokale n prmirsimin e gjendjes s erozionit ? Me ngritjen dhe funksionimin e Zyrave t Menaxhimit dhe Mbrojtjes s Toks n qarqe, bashki e komuna, shum kompetenca u transferuan nga pushteti qendror n administratn lokale. Ndrkoh q komunitetet lokale jan prgjegjse pr mbrojtjen e fermave t tyre dhe vendimet merren nga njerzit t cilt jan t prekur direkt pr zbatimin praktik t programeve pr kontrollin e erozionit. Kalimi i kompetencave n administratn lokale bn q investimet apo programet t jen m efektive n dobi t mbrojtjes s toks, t jen t bashkrenduara me pushtetin vendor dhe fermert. Gjithashtu, strukturat lokale t mbrojtjes s toks dhe mjedisit, jan m t prirur dhe prgjegjs t drejtprdrejt pr zbatimin e legjislacionit pr mbrojtjen e toks dhe t mjedisit.

MJEDISI SOT NR. 96

TEMA E MUAJIT

Diskriminimi i gjysms s Shqipris - pyjeve

Rreth 50 % e territorit t vendit ton sht i mbuluar me pyje dhe kullota. Antarsimi natyror i Shqipris n BE do t thot kontroll standard i Shtetit ndaj mbrojtjes s natyrs dhe mjedisit! N kadastr Shqipria ka rreth 1.3 milion ha pyje dhe rreth 400 mij ha kullota, por nga Mehmet Meta pyje t vrtet kan mbetur vetm rreth 300 mij ha, pjesa tjetr jan kthyer n pyje t ult n shkurre ose ne tok djerr, ku n shum zona q ka filluar shkrettirzimi si nj dukuri jo-mesdhetare. Prerja e pyjeve vazhdon ti shkaktoj dme t pariparueshme vendit ton, dme t cilat vetm natyra po i regjeneron vetvetiu. Vendi jon ka erozionin ndr m t mdhenjt n bot, si rezultat i shkrettirzimit dhe vandalizmave ekologjike n pyje, me nj grryerje t shkalls m t lart dhe prurje t ngurta q maten nga 20-70 ton/ha/vit. Nga prerjet e pyjeve n zonat e larta kodrinore dhe malore jan prmbytur zonat e Lezhs dhe t Shkodrs, ndrsa jan mbushur basenet ujmbledhs t hidrocentraleve q nj dit do t paraqesin nj shqetsim t gjer. Gjithashtu, nga prerja e pyjeve vihet re prej vitesh paksimi i ujrave t lumenjve, tharja e burimeve dhe ndryshime klimatike e mikroklimatike, shtimi i smogut dhe dioksidit t karbonit n qytete nga prerja e kurorave t gjelbra. N kushtet dhe standardet q duhet t plotsoj vendi pr integrimin europian dhe antarsimin natyral n BE, sht dhe shkalla e kontrollit t shtetit ndaj mbrojtjes s natyrs dhe mjedisit, e mbrojtjes dhe mbarshtimit t qndrueshm t natyrs dhe mjedisit n prgjithsi. Shqipria, si nj vend mesdhetar, sht nj vend relativisht i pasur me burime natyrore. Rreth 50 % e territorit t vendit ton sht i mbuluar me pyje dhe kullota. Administrimi i tyre n vite dhe sidomos gjat periudhs s tranzicionit l shum pr t dshiruar. Megjithse jan marr masa kundrerozive n sistemin e kaluar komunist, si jan pyllzimi i rreth 200 mij ha, sistemimi i prrenjve dhe terreneve malore e t pjerrta etj., jan kryer dhe vepra t shoqruara me vandalizma. T tilla jan shpyllzimi i rreth 280 mij ha pr t krijuar tok buke, shpyllzimi i rreth 100 mij ha dushkajave pr t krijuar kullota polifite, mbishfrytzimi i pyjeve t mbritshm, mbikullotja, etj. Ndrsa, n vazhdimsi t ksaj, gjat viteve 90 ka vazhduar prerja n mnyr t parikthyeshme e rreth 100 mij ha pyje dhe dmtimi i mijra hektarve t tjer, prerja e drurve-gjelbrues t mbjell ans rrugve etj. Shkatrrimi i pyjeve si shkak i varfris dhe mungess s ndrgjegjes nga njra an dhe moszbatimi i ligjit Mbi Pyjet dhe Policin e Shrbimit Pyjor, i dha krah shkatrrimit t pyjeve n afrsi t rrugve e qendrave t banuara dhe degradimit t zonave t tra pyjore, t biokoridoreve t rndsis kombtare dhe ndrkombtare, t riviers bregdetare dhe potencialit eko-turistik t vendit. U dmtuan, n mnyr pothuaj t parikthyeshme, rezorte t rndsishme turistike dhe potenciale pr zhvillimin e ekoturizmit dhe turizmit elitar. Prve prerjeve ilegale q bheshin kryesisht nga fshatarsia pr nevojat e veta me dru zjarri. N kushtet e mungess s alternativave t tjera energjitike pr ngrohje e gatim n zonat rurale, u zhvillua dhe shfrytzimi i lnds pr tregti. Hapi i par q duhet marr pr t minimizuar veprimet ilegale sht rishikimi i sektorit t pyjeve nga shteti, meq nuk jan ln fonde pr ripyllzime q nga viti 1992, edhe pse pyjet mbulojn 50% t territorit t vendit. Masa t tjera q duhen marr jan miratimi i nj ligji t ri themelor si referenc pr pasurin pyjore, si dhe marrja e prgjegjsis reale n administrimin e pyjeve nga pushteti lokal.

Projekt-ligji q legalizon shfarosjen e pyjeve

Pes arsyet prse Parlamenti nuk duhet ta miratoj projekt ligjin mbi Pyjet dhe Policin e Shrbimit Pyjor 1. Ky ligj nuk sjell asnj risi apo nuk zgjidh asnj nga problematikat e pyjeve, krahasuar me ligjin ekzistues Nr. 7623 dt. 13.10.1992, qoft pr mbrojtjen dhe qeverisjen m t mir t pyjeve. 2. Nuk sanksionon ndarjen e dy funksioneve, rregullatore dhe menaxhuese/komerciale, t miratuara, n reformn institucionale q sht parashikuar t kryhet gjat periudhs 2005-2008. Keto dy funksione mbeten n nj institucion, ndrsa asistenca propozoi krijimin e strukturs s re t policis pyjore me statusin e plot policor. 3. Nuk sanksionohen qart kategorit e pronsis dhe t drejtat e prdorimit t pyjeve komunale nga ky komunitet. 4. Nuk zgjidh ngrin e mosvjeljes, q nga viti 1995, t vlers s dmit t kundravajtjeve pyjore q sht prej vitesh rreth 1-2 %. Ky ligj t paktn kt duhet ta zgjidh. 5. Ska asnj vend sot n Europ, si ndodh tek ne me krijimin e nj Komitetit t brjes s politikave sektoriale n vend q t krijohej Drejtoria e politikave n Ministrin e Ushqimit dhe Bujqsis dhe t sanksionimit t Task-Forcs Ndrministrore etj.

MJEDISI SOT NR. 96

TEMA E MUAJIT

Erozioni n pyjet pa pronar

Nga Haki Kola Pyjet vazhdojn t jen burim kryesor pr ngrohjen e banesave t shqiptarve, ndrsa shkatrrimi n vazhdimsi i pyjeve sht i pallogaritshm. Prerja e faqeve pyjore t drurit (lisit) po shndrohet n shqetsim t vrtet pr banort e Puks, pasi prerja e tyre sht br shkak i grryerjeve dhe rrshqitjeve t dheut. do vit nga malet dhe kodrat tona derdhen n det rreth 60 milion ton tok, ndrsa pr do shekull Shqipris i jan shtuar nj apo disa male t zhveshura. Nga pejsazhi i fushs s Myzeqes dhe Kors pemt jan prjashtuar, mirpo trondits sht fakti i familjarizimit me pamjen aktuale t pejsazhit. Sjellja jon mjedisore e shekujve t fundit sht dukshm e ndryshme nga vendet e tjera europiane. Ironia qndron n faktin q dy avantazhe shum t rndsishme si jan pozita gjeografike dhe kushtet natyrore jan kthyer vazhdimisht n disavantazhe. Natyra e bukur po hakmerret dhe po kthehet shpesh her n krcnuese me fenomenet e grryerjeve, rrshqitjeve dhe prmbytjeve. si fenomen, pasojat dhe rrugt se si mund t prmirsohet n mnyr q kto refleksione t shpreheshin edhe n konkluzione e rekomandime shkencore. N rrugn drejt Europs ne jemi t dnuar t ndryshojm dhe t sillemi me natyrn ashtu si fqinjt tan m t afrm prreth kufirit. Duhet tia kujtojm me dhun vetes q pasojat jan shum t rnda, q p.sh. dushkut, si nj dru shum familjar pr vendin ton, po i humbet fara, dhe me 60 milion ton tok q humbasim do vit jemi ndr vendet m t eroduara n bot. Brenda vendit kemi edhe shembujt t nj kujdesi ekstrem t pabesueshm, si sht shembulli n Malsi t Madhe ku vendet shkmbore q prdoren pr kullota rrethohen me mure t gurit. Mirpo, me prkrahje t donatoreve ka nj lvizje n rritje n drejtimin e sensibilizimit t ruajtjes s pyjeve, si n fshatrat e Dibrs, Matit, Bulqizs etj. Nse ndalojm degradimin e mtejshm t toks, do ta bjm vendin ton m t bukur e m t pasur vendin ton me pyje.

Pronsia e pyjeve
Nj nga debatet m t mdha t shekullit t kaluar n Shtetet e Bashkuara, n kohn e hartimit t Kushtetuts, ishte shtja se kush duhet t ndrtoj gardhin: ai q mbarshton blegtori apo pronari i pyllit? Megjithse pyjet tona jan shtetrore, leja e shfrytzimit t tyre nga individt nuk sht krkuar asnjher. Prpara se t pritet lisi, q tek ne prdoret pr t prodhuar baz ushqimore pr dimr, nuk ndodh ti krkohet leje pronarit shtetit. Duke mos patur leje bariu, nuk di far detyrimi ka nse stimulon prishjen e formacionit dhe fillimin e erozionit. Edhe e drejta e pronsis pr pyjet, q i njihet komuns dhe sht e njohur me ligj, nuk sht transferuar ende nga shteti tek komuna si munges e bashkpunimit t strukturave qendrore me ato lokale. Esht gati e pamundur t gjendet qoft edhe nj referenc pr kullotjen

MJEDISI SOT NR. 96

TEMA E MUAJIT

Vlersimi i rrezikut t erozionit n territorin e Shqipris

Prof. As. Thimaq Lako, Koordinator i Projektit te Inventarizimit Kombtar te Pyjeve Ing. Paolo O. Cerutti, Specialist i GIS, Projekti i Inventarizimit Kombtar te Pyjeve Studimi pr vlersimin e rrezikut t erozionit n territorin e Shqipris sht realizuar n kuadrin e projektit t Inventarizimit Kombtar t Pyjeve (IKP). Ky studim, duke marr n konsiderat nj numr faktorsh (shih tabeln Nr. 1), ka synuar prcaktimin e rrezikut t erozionit n territorin e Shqipris dhe n prgatitjen e harts prkatse. Metodika e prdorur pr vlersimin e rrezikut t erozionit u bazua n prdorimin e analizs t Sistemit t Informacionit Gjeografik (GIS), hartuar nga Instituti i Krkimeve Pyjore t Selanikut, Greqi, n kuadr t Projektit t KE AIR3-CT94-2327 Zhvillimi dhe harmonizimi i sistemeve t monitorimit pr qeverisjen e burimeve pyjore n Europ. Faktort q ndikojn n fenomenin e erozionit ndahen n dy grupe: faktor t jashtm, t cilt nuk mund t modifikohen nga aktiviteti njerzor dhe faktor t brendshm, si bimsia, mnyra e prdorimit t toks, etj., t cilt varen direkt nga aktiviteti njerzor. Studimi pr vlersimin e rrezikut t erozionit n territorin e Shqipris ka marr n konsiderat nj pjes t faktorve t jashtm, t cilt jepen n mnyr t prmbledhur n tabeln e mposhtme. Informacioni numerik (dixhital) pr klasat e msiprme u grumbullua kryesisht gjat realizimit t IKP, ndrsa pjesa tjetr nga studime t ndryshme t kryera n Shqipri dhe informacione analoge, t cilat u dixhitalizuan dhe u gjeoreferencuan. N prfundim t prpunimit t informacionit numerik t grumbulluar, u ndrtuan katrmbdhjet shtresa (layer) pr secilin nga faktort e marr n konsiderat, nga mbivendosja e t cilave u ndrtua harta e vlersimit t rrezikut t erozionit (shih hartn), ku diferencohen katr klasa t ndryshme. Harta e ndrtuar pr vlersimin e rrezikut t erozionit bri t mundur q t prcaktohet rreziku pr kategorit kryesore t mbuless/prdorimit t toks n Shqipri.

Sip. pak t rrezikuara nga erozioni, ose pa risk erozioni Sip. t rrezikuara t preken nj erozion mesatar Sip. t rrezikuara t preken nga nj erozion i lart Sip. tepr t rrezikuara nga erozioni

Nga analiza e faktorve t jashtm t marr n konsiderat rezulton se terreni shqiptar karakterizohet nga nj rrezik i lart erozioni. Nga analiza e tabels rezulton se: Pyjet ndodhen kryesisht n terrene me rrezik t lart e shum t lart erozioni; Kullotat me rrezik t madh dhe shum t madh erozioni zen mbi 55% t siprfaqes totale; Gati 1/3 e tokave bujqsore prfshihen n klasat me rrezik t madh e shum t madh t erozionit, ndrsa 12% e toks bujqsore sht pak e rrezikuar; Skema hierarkike e klasave faktorve t jashtm t riskut t erozionit Zonat inproduktive dhe t zhveshura karakterizohen nga nj Litologjia 1. Formacionet litologjike rrezik i lart erozioni; 75% e tyre Toka 2. Thellsia e toks Pjerrsia gjnden n klasn e tret e t katrt t Altituda erozionit; Klima 3. Rreshjet vjetore Prdorimi i informacionit 4. Shprndarja e rreshjeve gjeografik t faktorve t brendshm 5. Intensiteti i rreshjeve mund t ndikoj n modifikimin e 6. Amplituda vjetore e temperaturs riskut t erozionit n vartsi t faktit Pejsazhi 7. Kundrejtimi se sa miqsore jane me mjedisin 8. Pjerrsia praktikat e zbatuara; 9. Zona altitudinale Metodika e ndjekur pr Nd. njerzor 10. Dendsia e rrjetit rrugor prcaktimin e riskut t erozionit 11. Ndikimi i popullsis Numri i fshatrave pr km nprmjet analizs s GIS mund t Prdorimi i toks prdoret me shum sukses pr njsi 12. Ndikimi i kullotjes Numri i dhive pr km m t vogla territoriale dhe lejon Prdorimi i toks prcaktimin e faktorve kritik, Hidrologjia 13. Dendsia e rrjetit hidrologjik modifikimi i t cilve mund t 14. Forma e pellgut ujmbledhs ndikohj n uljen e rrezikut t erozionit.

10

MJEDISI SOT NR. 96

GJAT 2004

Ngjarjet m t rndsishme t vitit 2004

Marrveshja kontradiktore pr importimin e mbetjeve t ngurta
Vitin e kaluar qeveria firmosi nj marrveshje konesionare me kompanin italiane Albaniabeg Ambient pr ndrtimin e impiantit t prpunimit t mbetjeve t ngurta urbane n Qarqet Tiran dhe Durrs Sipas marrveshjes s nnshkruar, n zonn e Kasharit do t ndrtohej nj impiant q do t bj prpunimin e mbeturinave urbane me an t djegies, ndrsa nj pjes e konsiderueshme e mbetjeve do t vijn nga Italia. Marrveshja pr ndrtimin e impiantit autorizonte paln italiane t importoj dhe djeg 200 milion ton mbeturina n impiantin e Kasharit gjat 28 viteve t ardhshme. Disa dit pas zbulimit t marrveshjes pr ndrtimin e impiantit, shoqria civile dhe ambientaliste, organizuan disa protesta pr t kundrshtuar zbatimin e marrveshjes. Ata e quajtn marrveshjen t paligjshme dhe ngritn zrin fuqishm n mbrojtjen e mjedisit nga importimi i mundshm i ktyre mbetjeve.

Anijet greke ndotin Jonin

Ndotet hapsira detare e Jonit n bregdetin jugor, duke prfshire siprfaqe t konsiderueshme n rrethin e Vlors dhe n vijn bregdetare deri n Sarand. Specialistt vlersuan se ndotja erdhi nga karburante t ndryshme n sasi rreth 15 ton, t derdhura nga anije tregtare apo tragete t nj tonazhi 20-30 mij ton ende t paidentifikuara, por q dyshohet t jen greke pr shkak t itinerari q ndiqet, sht pikrisht ai nga Greqia. Nga konstatimet n vendngjarje, bhet fjal pr ndotjen e vijs bregdetare nga Palasa deri n Himar. Ministri i Mjedisit, Ethem Ruka, nuk konfirmoi se ndotja ishte e qllimshme, ndrsa shkalla e ndotjes nuk cilsohet n prmasat e nj katastrofe ekologjike, gj q do t ishte e paprballueshme. Ruka vlersoi se situata e krijuar sht alarmante pr faktin se 20-30 kilometr vij bregdetare sht vshtir t pastrohet.

Hyjn n Shqipri OMGJ-t e para

Gjat vitit 2004 n Shqipri u b tentativa e par pr futjen e organizuar t Organizmave t Modifikuara Gjenetikisht (OMGJ). Hapi i par i ndotjes- si e quajn ambientalistt, sht hedhur me lejimin dhe pranimin e 16 mij ton misr dhe soj OMGJ q synohet t mbshtetet edhe me ligj nga Ministria e Mjedisit. Shoqatat e Bujqsis Organike, ambjentalistt dhe student kan protestuar disa her, n Tiran dhe n portin e Durrsit kundr mbrritjes s ngarkesave me produkte OMGJ. Pr kt shtje, nj grup i OJFve t fushs kan hapur proces gjyqsor, ndrsa kan krkuar nga shteti (Ministria e Bujqesis dhe Ushqimit dhe Ministria e Mjedisit) t ushtrojn kontroll t OMGj-ve q hyjn n Shqipri.

Pikat e nxehta mjedisore

Izolohet zona e Porto Romanos, q konsiderohet si pika m e nxeht mjedisore, ku jan t depozituara mbetje t ndryshme kimike (lindan, bikromat natrium etj.). Fondi i miratuar nga qeveria (200 milion lek) ka pr qllim ndrtimin e nj muri rrethues, shprnguljen e familjeve nga zona dhe hapja e rrugs pr shkatrrim prfundimtar t lndve t rrezikshme kimike. Nj projekt tjetr pr izolimin e lndve t rrezikshme kimike, i prgatitur gjat vitit 2004, ka filluar n Fier. Projekti i financuar nga Komisioni Europian synon heqjen e 1000m3 arsenik nga Azotiku i Fierit. Zbatimi i ktij projekti ka hasur n vshtirsi, kur sht vrejtur se sasia e lndve kimike sht m e madhe se sasia e parashikuar. Mundsit e zgjidhjes s problemit po shqyrtohen nga Ministria e Mjedisit pr t hequr t gjitha mbetjet kimike nga zona e nxeht mjedisore.

MJEDISI SOT NR. 96

11

AKTIVITETE REC

REC-u mbshtet projektin pr mbrojtjen e arnenit

Zyra e REC-ut n bashkpunim me Ambasadn e Mbretris s Hollands i ka akorduar shoqats Mjedisi Ekologjik e Turistik Lura nj fond special pr sigurimin e riprtritjes s arnenit n Lur. I konsideruar si lloj i rrall dhe i krcnuar n fushn e biodiversitetit, pr vazhdimsin e llojit t arnenit sht akorduar nj fond prej 8.615 euro. Qllimi i projektit ishte promovimi i metodave t reja pr sigurimin e riprtritjes s arnenit, angazhimi i komunitetit n pengimin e zhdukjes s llojit t rrall si dhe sensibilizimi i komunitetit pr mbrojtjen dhe zhvillimin e arnenit. Prmes projektit synohet: t rritet vetdija e popullsis se ata duhet t jen pjes e planifikimit pr menaxhimin e pyjeve dhe mjedisit, t rritet pjesmarrja e komunitetit n vendimmarrje t rritet bashkpunimi mes komuns, shoqats dhe komunitetit si dhe rritja e kujdesit pr mbrojtjen e llojeve t rralla dhe biodiversitetit.

Thirrje pr Projekt - ide

Qendra Rajonale e Mjedisit (REC) Zyra n Shqipri shpall n kuadr t Programit t Granteve Lokale pr OJF-t mjedisore shqiptare Thirrjen pr pranimin e Projekt-ideve n kuadr t programit Projekte Mjedisore me Nisma Vendore, me mbshtetjen e Ambasads s Mbretris s Hollands n Shqipri. Grantet q do t jepen n kuadr t ktij programi do t mbulojn projektet n fushn e mjedisit q do t realizojn: - Prmirsime konkrete t gjendjes s mjedisit n nivel vendor; - Bashkpunim konkret pr kto aktivitete t OJF-ve me subjekte t tjera (qeverisje vendore, institucione mjedisore, akademike-edukative, etj.) duke synuar: - trajtime t integruara t problemeve q jan przgjedhur; - zbatimin e dokumentave strategjike vendore apo kombtare; - prmirsimin konkret t gjendjes s mjedisit n rajonin ku do t zhvillohen; - prmirsimin e qndrimeve t njerzve dhe strukturave t ndryshme t shoqris ndaj mjedisit. Shuma maksimale pr t ciln mund t aplikohet sht deri n 10.000 EURO Afati prfundimtar pr dorzimin e projekt-ideve sht 25 Mars 2005 Paraqitja e aplikimeve pr kt program grantesh do t kaloj n dy faza: Faza e par: paraqitja e projekt-ideve Faza e dyt: paraqitja e projekt-propozimeve t plota Pr m shum informacion vizitoni faqen e REC Shqipri n internet: http://albania.rec.org/Projects/Grante/ Ose mund t kontaktoni me: Alken Myftiu Qendra Rajonale e Mjedisit Zyra n Shqipri Kutia postare 127, Tiran Tel/faks: (04) 239 444; E-mail: grants@albania.rec.org

12

MJEDISI SOT NR. 96

PROFIL

Tsunami, edhe katastrof ekologjike

Edhe pse ka mbetur shum pun pr tu br n vlersimin e vuajtjeve njerzore t Tsunamit, nuk sht von pr qeverit, shkenctart dhe organizatat humanitare t vlersojn dimensioneet e katastrofs ekologjike. Viktimat e para jan gumat koralore dhe knetat rizofore t shkatruara nga lvizja e dy pjesshme e ujit - vrshimi i rrept i bregut n fillim dhe trheqja masive e ujit s bashku me coprat e tjera nga bregu. Brigjet e Shri Lankas, Indis dhe Tajland t sulmuara nga Tsunami, nuk jan vetm motorr t turizmit por jan zona t rndsishme peshkimi; para 26 dhjetorit ato kan qen edhe zbuts t erozionit bregdetar dhe mjet mbrojts nga stuhit. Brigje t tra jan mbuluar nga uji i kripur i detit, jan zhdukur fushat e orizit, plantazhet e frutave dhe t korra t tjera jan kthyer n vegjetacion tjetr e kshtu me rradh. Problem tjetr shqetsues paraqitet uji i pijshm. Ujrat nntoksore burojn zakonisht nga gurt e fort apo argjila, mirpo n rastin e brigjeve detare, gurt jan me pore dhe t ar, q do t thot se vala e madhe e ujit t detit mund ta ket shndruar ujin nntoksor n uj jo t pijshm pr vite t tra, apo edhe dekada. Pjesa m e madhe e prekur nga Tsunami duket se i ka shptuar dmeve ansore q mund t rriedhnin nga impiantet e nafts dhe kimikateve n ekonomit m t industrializuara. N kt moment, nuk ka raporte t sakta pr shkatrrimet e rrjeteve ekologjike n zonat bregdetare. Megjithat, ekspertt vlersojn se dmet nga nj ngjarje e till masive do t jen t mdha. Marrdhniet e reja t krijuara nga kjo ngjarje mes kafshve grabitqare dhe gjahut, mund t rrisin rrezikun e zhdukjes s llojeve t rralla, sidomos n zonat tropikale. N Sri Lanka ekziston frika se t gjitha llojet e kafshve mund t jen zhdukur, dhe m n rrezik mendohet t jen breshkat e detit. Midis rrnojave t ndrtesave sht gjetur skeleti i nj nga pes llojeve m t mdha t breshkave detare n bot. Dallgt kan vrar mijra breshka t vogla, t cilat do t hidheshin n det n t njjtn dit q ndodhi tsunami Programi i Mjedisit t Kombeve t Bashkuara ka ndar 1 milion dollar n zbulimin e ndikimit ekologjik t Tsunamit, fond i cili nuk sht fare i mjaftueshm pr kt mision. Tani sht ende hert t mendohet se si zonat q do t rehabilitohen nga Tsunami t mos paraqiten kaq t ndjeshme nga valt e mdha n t ardhmen. Shum zona t prekura m 26 dhjetor nga Tsunami ishin dukshm m t ndjeshme si rezultat i largimit t knetave rizofore dhe t mbrojtsve t tjer natyror.

Tragjedia n shifra
Madhsia 9.0 ball e termetit n Oqeanin Indian shkaktoi nj seri valsh vdekjeprurse t Tsunamit m 26 dhjetor 2004 q shkaktoi vdekjen e mbi 170.000 njerzve, duke e br Tsunamin m vdekjeprurs n histori. Tsunami vrau m shum njerz n zonn m afr trmetit si Indonezi, Tajland dhe preku bregdetin veri-perndimor t Malajzis dhe bregdetin mijra kilometra larg t Bangladeshit, Indis, Sri Lanks, Maldiveve e deri n Somali, Kenia dhe Tanzani n Afrikn e Largt. Pjesa m e shkatrruar rezultoi bregdeti perndimor i ishujve t Sumatras n Indonezi, q ishte zona m e afrt e epiqendrs s trmetit.

Katastrofa, pasoj e ngrohjes globale

Aktivist mjedisor kan br prpjekje t ndr yshme pr t shpjeguar nga pikpamja e tyre arsyet e katastrofs s shkaktuar nga trmeti- tsunami, dhe pr ti lidhur shkaqet me ngrohjen globale. Drejtori i prgjithshm i Greenpeace pr Mbretrin e Bashkuar: Askush smund t injoroj rritjen ekstreme dhe t pamshirshme t ngjarjeve q kan lidhje me motin t ashtuquajtura katastrofa natyrore, t cilat n realitet nuk jan m natyrale se sa nj pem plastike e Vitit t Ri. Drejtori i Miqve t Bots, Tony Juniper: Sot kemi akoma m shum ngjarje n botn reale, t cilat jan n pr puthje me parashikimet e ndryshimeve klimatike. Zdhnsi i Arm of friends of the Earth n Indonezi: Vitet n vazhdim pritet t shkaktojn ndodhi t ngjashme si rezultat i ngrohjes globale, q i bn shtetet Veriore prgjegjse pr t ndihmuar dhe penguar prsritjen e ktyre katastrofave.

MJEDISI SOT NR. 96

13

AKTIVITETE REC
Fondacioni Fmijt t part ka filluar dhe sht n proces t zbatimit t projektit pr prmirsimin e mjedisit n lagjen Dobrov t Peshkopis. Projekti me emrin Kanalizime, sistemime, gjelbrime dhe rritje e ndrgjegjsimit dhe pjesmarrjes s publikut konsiston n rehabilitimin dhe sistemimin e ujrave t zeza dhe t bardha si dhe t pyllzimit t prroit t Begjunecit, q ndodhet n hyrjen e qytetit t Peshkopis. Objektivat e ktij projekti jan rritja e siprfaqes s gjelbruar pr 3200 m2, n nj zon t mbytur nga plehrat dhe ujrat e zeza, ku si rrjedhoj e mungess s bimsis s lart sht shkaktuar erozion n paretet ansore t prroit. Ky projekt sht financuar nga Ambasada Hollandeze dhe Qendra Rajonale e Mjedisit-Zyra n Shqipri, ndrsa gjat projektit sht punuar ngusht me Bashkin e Peshkopis si dhe duke punsuar banort e prekur nga projekti sht rritur pjesmarrja e komunitetit n prmirsimin e mjedisit. N kuadr t nismave pr zhvillim t qndrueshm, sht zbatuar projekti pr Menaxhim t ri t zons s Viroit (Gjirokastr) dhe kthimit t tij n park lokal. Financuar nga fondi special i Ambasads s Mbretris s Hollands dhe programit t Granteve t REC-Zyra n Shqipri, projekti zgjati gjasht muaj dhe u realizua nga OJFja Shoqata e mjedisit dhe turizmit (Gjirokastr). Projekti Pr mbrojtjen e mjedisit dhe nxitjen e turizmitGjirokastr kishte synim ndrgjegjsimin e strukturave vendore dhe komunitetit pr t ndaluar dmtimin e zons s Viroit dhe miratimin e statusit si pik turistike; studimin e zons pr t fituar statusin e parkut lokal; dhe ajo far sht m e rndsishme sht prmirsimi i gjendjes mjedisore n hyrje t parkut prmes krijimit t mjediseve lodhse, mbjelljes s fidanve etj.

Aktivitete t Qendres Rajonale t Mjedisit (REC)

OSBE, Qendra Rajonale e Mjedisit (REC) pr Evropn Qendrore dhe Lindore Zyra n Shqipri dhe Ministria e Mjedisit/Inspektoriati i Mjedisit t Shqipris organizojn takime rajonale me temn: Njohja e legjislacionit mjedisor parakusht pr zbatimin e tij. N kto takime do t diskutohet rreth zhvillimeve ligjore t kohve t fundit, detyrimeve t pushtetit vendor pr shtjet mjedisore, problematika mjedisore n nivel vendor, etj. Takimet do t zhvillohen n qytetet e Lushnjs, Gramshit, Durrsit, Beratit, Kors, Vlors, Gjirokastrs dhe Kuksit. N kto takime pritet t marrin pjes prfaqsues t institucioneve vendore nga Qarku, Bashkia dhe komunat, prfaqsues t institucioneve prgjegjse pr monitorimin e parametrave t mjedisit dhe shndetit n nivel lokal, prfaqsues t Ministris s Mjedisit, OJF mjedisore, student, media etj. Pr m shum informacion kontaktoni: Alken Myftiu, Daniela Tola Qendra Rajonale e Mjedisit - REC Tel.: 04 239 444 Cel: 069 20 38727 e-mail: rec@albania.rec.org; internet: http://albania.rec.org

14

MJEDISI SOT NR. 96

RAJONI/BOTA

Afrohet data pr zbatimin e Protokollit t Kiotos

Protokolli i Kiotos pr ndryshimet klimatike me datn 16 shkurt do t kthehet n nj marrveshje t detyrueshme ligjore. OKBja bn t ditur se Rusia ka dorzuar dokumentin e ratifikuar zyrtar. Sekretari i prgjithshm i OKBs Kofi Annan e prshkroi futjen e Rusis n Protokollin e Kiotos si nj hap historik drejt prpjekjeve t bots pr t luftuar rrezikun q i kanoset bots. Ratifikimi nga Rusia i jep mbshtetjen e nevojshme Kiotos nga vendet q shkarkojn t paktn 55% t gazrave ser n mbar botn. Protokolli angazhon 55 vende t industrializuara pr t br reduktime t ndjeshme n shkarkimet e gazrave ser deri n vitin 2012. Shkarkuesit m t mdhenj t gazrave ser n bot, ShBAja u trhoq nga Protokolli n vitin 2001 me argumentin se kjo marrveshje dmton rnd ekonomin amerikane.

Kuriozitete
Automjetet vrasin mbi 40 mij njerz pr do vit, mesatarisht 14 n dit. Aktivitetet e shpimit t toks n oqeane shkatrrojn shkmbinjt nnujor, shtratin e leshterikut dhe ligatinat bregdetare. Sasia e prodhimeve t karburantve q prfundojn n oqean vlersohet n 0.25% t prodhimit botror t nafts: rreth 6 milion ton n vit. Tsunami mund t kaloj mijra kilometra duke shpenzuar pak energji, dhe mund t arrij shpejtsin prej 5001000 km/h mbi oqean. Vala q ngritet nga Tsunami sht mijra kilometra e gjat, ndrsa lartsia e vals mund t arrij deri n 30 metra afr bregut t detit. OKBja ka numrin e njjt t puntorve me ata t Disneyland-it, ndrsa totali i puntorve sht sa nj e treta e puntorve t McDonalds. Buxheti i OKBs pr pjesn qendrore sht sa 4 % i buxhetit vjetor t qytetit t Nju Jorkut, ndrsa sht m i vogl se sa buxheti vjetor i departamentit t zjarrfiksve t Tokios. Vlera e OKBs sht e barazvlefshme me 2 dollar pr do person q jeton n kt planet, ose thn ndryshe e barabart me shumn q shpenzohet n Britani t Madhe pr alkoolin do 15 jav.

Smundjet, rrezik n rritje pr bimt

Pas zbulimit t smundjeve t reja n rajonin afr Redruth, Angli, n disa zona pyjore kan filluar t priten drurt dhe pemt. Departamenti i Mjedisit (Defra) po prcakton zonn pr menaxhimin e smundjes pr t parandaluar prhapjen e saj. Smundja, s cils i sht vn emri Kernovi, shkatrron n trsi pemn apo bimn dhe ka lidhje me t ashtuquajturn vdekje e papritur e lisit. Smundja shkatrruese sht prhapur n rreth 25 pem, kryesisht ah. Sipas Defra, sht hera e par n mbar botn q haset kjo lloj smundjeje. Sipas Komisionit pr Pyjet nuk dihet se kush mund t jet krcnimi m i madh q mund t ndodh, por duket q ahu sht druri m i prekshm nga kjo smundje, por gjurm t saj jan gjetur dhe te lisi anglez, lloji i t cilit n Angli numron rreth 200 milion.

Breshkat detare, lloj n rrezik pas Cunamit

Tsunami, q ka kapur edhe Sri Lankn, ka rritur frikn se t gjitha llojet e kafshve mund t jen zhdukur, dhe m n rrezik mendohet t jen breshkat e detit. Midis rrnojave t ndrtesave sht gjetur skeleti i nj nga pes llojeve m t mdha n bot t breshkave detare. Dallgt e mdha kan pastruar t gjitha rezervuaret e shumimit duke i shkatrruar t gjitha, thuhet nga projekti pr breshkat e detit n Bentota. Pr 25 vjet me rradh, Kannangara sht prpjekur t mbroj popullatat e breshkave t detit n Sri Lanka, q po vijn duke u zvogluar gjithnj e m shum n numr. Dallgt kan vrar mijra breshka t vogla, t cilat do t hidheshin n det n t njjtn dit q ndodhi Tsunami.

Itali: ndotja e mjedisit bllokon makinat

Dy qytetet kryesore italiane, Roma dhe Milano, vendosn t ndalojn t dieln qarkullimin e veturave private, pr shkak t ndotjes atmosferike shum t lart. N kryeqytetin italian, brenda zons s gjelbr, q mbulon rreth gjysmn e siprfaqes s qytetit brenda unazs, sht br ndalimi i qarkullimit t makinave. Prjashtim kan br makinat ekologjike q funksionojn me gaz t lngshm (GPL), hibride, elektrike apo q respektojn tashm normn Euro 4, etj. Kjo mas do t prdoret dhe n qytetet n Veri t vendit si Bergamo, Komo apo Breshia. Duke filluar nga java e ardhshme, Roma dhe Milano do t zbatojn qarkullimin e alternuar, sipas shembullit t shum qyteteve t tjera si Torino, Venecia apo Verona, ndrkoh q Firence do ta ndaloj tri dit n jav qarkullimin e makinave pa katalizator.

MJEDISI SOT NR. 96

15

2 Shkurt

Dita ndrkombtare e ligatinave

Ligatinat jan burimi m i madh i bots shtazore dhe bimore Rrespektoni dhe mbroni pasutit e tyre Parandaloni dmtimin e tyre dhe bhuni pjes aktive n aktivitetet mbrojtse
16 MJEDISI SOT NR. 96